Шахмардан есенов
жүктеу/скачать 0,85 Mb.
|
Шахмардан есенов
- Бұл бет үшін навигация:
- Өтесінов Рахмет
| Шахаң туралы ойлағанда, ол кісінің Маңғыстауға, оның халқына сіңірген еңбегі еріксіз еске түседі. Ол Маңғыстау мұнайы жөнінде ойлана сөйлеп, қинала айтатын:
«--Маңғыстаудың мол мұнайын игеруге өзіміз аздық еттік, жергілікті ұлт кадрлар жетіспеді. Мұнай факультеті ашылғанмен, бітіріп үлгере алмай жатыр. Содан, мұнайшы мамандарды басқа жақтан шақыруға тура келді. Мемлекет Маңғыстауға мол қаражат бөлмек. Сол қаражатты өз халқым, қазағым игілігін көрсе екен деген ой Шахаңа маза бермепті. Жоғарғы жақтағы басшылармен келіспей-ақ өзі Түрменстанға адам жіберіп, ол мұнайшылармен, жәй халық өкілдерімен кездеседі. Маңғыстауға қоныс аударуға үгіттейді, қаржылай көмек көрсетуге уәде береді. Халық біртіндеп туған жерге орала бастайды. Бір күні жедел Шахаңды Мәскеуге шақыртады, Орталық Комитет қатаң талап қояды, «Түркіменстаннан бір үй көшіріп алатын болсаң партбилетті столға қоясың!» дейді олар... Шахаң осы естелігін қинала отырып, көпке берген уәделерін орындай алмағандарына режи отырып еске алғаны менің де дәл кешегідей есімде. Ақыры, олардың орнын, елден-жұрттан қашқан қашқындар мен оңай олжа тапқысы келген келімсектер Маңғыстауды жаулап алды емес пе?! Сол кезден бастап Маңғыстау өзінің маң тіршілігінен, ізгілігі мен бір-біріне деген қайырымы мол «мінезінен» айырылып, өзгере бастады, бұзылды. Мұнай-Маңғыстау өндірісін дамытуға қанша пайдасын тигізсе, соншалықты зиянын—он алты республикадан келген «көмекшілер» түрлі жаман нәрселерді көрсетіп, бізді оған «тәрбиелеп» те кетті. Кейіннен бәрібір түркімендегі қазақтар біреуі мәшинемен, бірі түйемен, екіншісі атпен болса да Маңғыстауға көпшілігі көшіп келеді. Көштің басын туған жерге түзеп, астыртын адам жіберіп: «Маңғыстауға оралыңдар!» деп, шақыртқаны үшін ғана Шахмардан Есеновті халық ұлық тұтып еді. Қазақ халқы, Маңғыстау елі Есенов Шахмардан секілді ел үшін еңбек еткен, қазағының қамын жеген Ұлы ұлын ұмытқан жоқ! Оны мәңгілік есте қалдыру мақсатында Ақтау қаласындағы ең жоғары оқу орнына Шахмардан Есенов есімі берілді». ***
Тоқтаңыз, министр Есеновке дейін мұнайды іздеу, барлау жұмыстары мүлдем жүрмеген, болмаған екен деген пікір қалыптаспауы керек. Соғыс жылдарында мұнай өндіретін аудандар фашистер қолында қалып, бар салмақ Қазақстанға түскені тарихтан белгілі. Соғыс жылдарында, дәлірек айтсақ 1944 жылы Қазақстан Үкіметі (басшысы Н.Оңдасынов) мен академик Қаныш Сәтбаев бастаған ғалымдар Одақтық дәрежеде ғылыми-техникалық конференция өткізіп, мұнай мәселесін талқылаған-ды. Ондағы айтылған әңгіме мен талқыланған мәселе—мұнайды молынан өндіру! Ол үшін әуелі барлау, мұнайды іздеу жұмысын жетілдіру керек болды. Ғалымдар Мәскеудегі Орталық Үкімет алдына осыны мәселе етіп қойды. Аяқсыз қалмады, қазақ даласында барлау жұмыстарын жандандыруға байланысты қаулы-қарарлар шығып, қаражат бөлініп, мұнай іздеуге аттаныс басталды десе де болатын-ды. Алайда, соғыстан кейінгі қираған халық шаруашылығын қалпына келтіру совет халқына оңайға түскен жоқ, көп көңіл соған бөлінді, қаржы соған жұмсалды. Осы кездерде мұнай іздеу жұмысы саябырлап, тіптен тоқырап, тұрып қалды десе де болады. Содан, қайтадан елуінші жылдардың басында мұнай іздеуді қайта қолға алып, қаулы-қарарларды қайта жаңғыртты. Сол қаулыға орай әуелі Мәскеуден, сосын, Одақтық республикалардан Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі құрылды. Қазақстанда Геология минстрлігі 1956 жылы ұйымдастырылды. Мақсат—жер қойнауындағы кен байлықтарын кешенді, әрі жоспарлы түрде зерттеп, ел игілігіне жарату болды. КПСС ХХІІ-съезінде қабылданған «Маңғыстау түбегін еліміздің ірі мұнай өндіруші аймақтарының біріне айналдыру» қаулысы шықты. Орталық Үкімет Оңтүстік Ембі, Үстірт, Оңтүстік Маңғыстау және Жайық-Еділ аралығы аудандарында геофизикалық, геологиялық барлау жұмыстарын шұғыл өрістету туралы нақтылы шешім алды. Үкімет үлкен қаражат бөліп, аталған аудандарды терең бұрғылап, барлауды КСРО және Қазақстанның Геология және кен қорғау министрлігіне жүктелді. Ия, қаулы шықты, міндеттер айқындалды. Бірақ жұмыс өз-өзінен жүріп кетті ме? Қаулыны іске асыру үшін қыруар жұмыстар атқарылу керек. Басты қиыншылық, жердің шалғайлығы мен не темір, не тас жолдың жоқтығы болды. Көктемгі жауын-шашыннан кейін ауыр-ауыр, мұнай мұнараларын тасыған жүк машиналардың жетуі бір мұң болды. Мұнда мәшине түгілі жаяу адамның өзі аяғын әрең алып жүретін. Сағыздай созылған саз аяғыңды өзіңе бермей, адымыңды аштырмайды. Ауыз су мүлдем жоқ, ұзақтан мәшинемен тасылады.бір қолға екі шелек су беріледі. Оны қажетіңізге қалай жаратасыз өзіңіз білесіз. Азық-түлік те Гурьевтен немесе кеме арқылы Әжірбайжаннан аптасына бір-ақ рет әкелінеді. Жетіспеушілік, таршылық көп.Айта берсең қиындықтың шеті де, шегі де жоқ. Ал, маман мұнайшылардың жетіспеуі дегеніңіз бір дастан әңгіме. Осындай қадау-қадау шаруаны бір ғана облыс хатшысының, немесе, жаңадан құрылған «Маңғыстаумұнайгазбарлау» тресі тындыра алмасы анық еді. Ал, Үкімет адамдары «Үкімет қаулысын» іс жүзіне асыруға міндетті болатын. Ел басшысы Д.Қонаевтың назарынан кен байлықтарын барлау мен зерттеу мәселесі тыс қалған емес. Өзінің де мамандығы металлург-кенші болғандықтан бұл саладағы қол жеткізген жетістіктер мен кемшіліктер оған алақандағыдай анық еді. Соңғы жылдарда кен барлаудың баяулап тұрғаны да шын болатын. Рас, министр Богатыревтің Қазақстанда қалғысы жоқ, бөтеннің аты бөтен, жанының күйіп жүргені шамалы. Талай рет, талай геолог-мамандармен сөйлесті, кеңесті, бірақ көңілі толмады. Сөйтіп жүргенде ойламаған жерден Шахмарданды кезіктірді, көп кешіктірмей министр сайлады. Ол туралы жоғарыда айтқанбыз, қайталау ретсіз. «Жас келсе іске!» Жас Шахмарданның бас болып, Геология министрі болып тағайындалғанына қуанғандардың бірі облыстың бірінші хатшысы Н.Оңдасынов болды. Ол жас министрді ыстық ықыласпен қабылдады. Сол сәттің куәгері, Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, тағдыр салған ауыр тауқыметті хас батырларша көтеріп, ерлігін елге үлгі етіп, кеше ғана өмірден өткен Өтесінов Рахмет аға былайша толғанады: «-...мен Гурьев облыстық партия комитетінің өндіріс бөлімі меңгерушілігіне ауысқанмын. Негізгі жұмысым осы Маңғыстаудағы мұнай барлау қарқынын үдетіп, табылған мұнай қорының мөлшерін анықтап, өндіріске жол ашу. Обкомның бірінші хатшысы Нұртас Оңдасынов партияның ХХІІ съезінде сөз сөйлеп, Маңғыстау мұнайын тезірек игеру үшін керекті жағдайларды Одақ Үкіметі алдына мәселе етіп қойып, өзіміздің де аянбай еңбек ететінімізге Одақ басшыларын сендіріп келген. Осындай қарбалас күндердің бірінде Қазақстан Геология министрі Шахмардан Есенов келді. Ол кісіні менің алғашқы көруім еді. Оның алдындағы министр Богатырев Кубаға елшілікке кетіп, орнына орынбасары тағайындалды дегенді естігенбіз. Бірақ, дәл мынадай жас жігіт болады деп ойламап едім. Таныса келе екеуміз құрдас болып шықтық. Оқуға да бір жылы түсіп, бір жылы бітіріппіз. ...Шахмардан министр болғанымен, әлі бюрократтанып үлгермегені көрініп тұр. Жұмыс жөнінде біраз әңгімелескеннен кейін екеуміз Бірінші хатшы Нұртас Оңдасыновқа кіретін болдық. Нұрекең бізді тез және жылы қабылдады. Алдында Маңғыстауда уран өндіретін «Каспий аймақтық тау-кен комбинаты» деп аталатын, тікелей Мәсекуге бағынатын жабық мекеменің директоры Р.А.Григорянды алып барғанымда қабылдамай жарты күн күттіріп қойған. Оның себебін кейін білдім. Алдында сол мекеменің бастығы бір генерал, обком жіберген партком хатшысын қабылдамай өзінің бір қызметкерін сайлап жіберіпті. Өзін жоғары ұстап, обкомды менсінбейтін кейіп танытқан, оған жыны келген Н.Оңдасынов тікелей Мәскеудегі басшыларымен сөйлесіп, әлгіні партия органын мойындамағаны үшін орнынан алдырған. Сол жағдайды білетін Григорян уақыт өткен сайын тақаты кетіп мазасыздана берді. Үсті-үстіне шылым шегіп «қашан қабылдар екен?» деп, сұрай берді. «Кіруге болады» деген хабарды естігенде лып етіп түрегеліп, менің алдыма түсіп байпаңдай жөнелді. жүктеу/скачать 0,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|