Шахмардан есенов
жүктеу/скачать 0,85 Mb.
|
Шахмардан есенов
| -Анау тұрған Шахмардан Есенов емес пе?
-Дәл өзі, кімді күтіп тұр екен? -Шахаңды осынша күттіріп қойған адам да осал болмас?! Екі адамның бұл әңгімесі менің баяғы Өзенде алғаш министрді көргенім, оны Маңғыстаудың шаңына бөктірген кезім ойыма оралды. Еріксіз жымидым. Бірақ, «Аға, мені танисыз ба?» деп баруға батылым жетпей, қасынан ары-бері жүріп, көз қиығыммен қарап қойдым. Әлі өкінемін, сәлемдесуге болушы еді ғой. Қазақтың салтында бар емес пе, танысын-танымасын жасы үлкен адамға кез-келгеннің сәлем беретіні... *** Шахмардан ағаның кісілігі мен көсемдігін, білімі мен шешендігін досы да, қасы да, барша замандастары мойындаған адам. Оның бағы мен тағы, білігі мен көркі көрген жанды қызықтырмай қоймайтын. Тағдырыма ризамын, жас кезімде бір кездестіріп, ұмытылмастай тұлғасымен көңілімде қалды. Есейіп, ер жеттік, яғни, 1964-1969 жыл аралығында Қазақ политехникалық институтты ойдағыдай аяқтап, ректор шешімімен инженер-құрылыс факультетіне мұғалім болып қалдым. Содан біраз жыл өткен соң маған институт саяжай салуға жер береді. Көршім, институтта электротехникадан сабақ берген Псарев деген ұстазым, зейнеткер саяжайын сатып, оны Есенов алмасы бар ма. Содан, құдай қосқан көрші болдық та шықтық. Шахаң да, жеңгей Кәмила да «көрші қақысы- құдай қақысы» дегенді молынан түсінетін жандар екен. Екеуі де жайдары, қарапайым, мейрбанды. Мен «министр, президент» болып едім деген кеуде Шахаңда жоқ, қарапайым, көңілі жарқын. Қаншама жас кіші мені «Сәке!» деп, өзімді де, көңлімді де көтеріп қояды. Шахаңның әдемі, орынды қалжыңы таусылмайтын. Отырған жерінде әзілін де, аталы сөзін де айтып, айналасын шаттыққа толтырып, тамаша бір мереке жасап отыратын. Бір күні маған: --Сәке, Сіз бен біз қалада көп тұрып қазақтың ұлттық дәстүрін ұмытып қалыппыз-ау!. Осы «ерулік» дегенді бұрыннан отырған үй беруші ме еді, жоқ әлде көшіп келген үй беруші ме еді?-деді, түк білмегенсіп. Айналамызда тыңдап отырған адамдар орынды қалжыңға, дөп айтылған әдемі әзілге жамырай күлісті. -Шаха, Сіздей адамды дайындықсыз шақыруға бола ма?-деп, алдым да,- Біз бір ай дайындалдық, енді дайындық та аяқталды, қозы да пісті! Ерулік келесі жетінің жексенбісінде!-дедім. -- Кәмила, онда екеуміз қонақ болуға дайындалатын болдық қой, Батыр, дайындалуға бір жеті жете ме?-деді, жарқылдай күліп. -Інішектерді ұмытып кетпеңіз, бәріңізді шақырамыз!-дедім, ер жетіп қалған ұлдарының да келгенін қалап. -Бауырым-ау! Мынауың ерулік емес той болды ғой,-деді тағы да күліп. -Шаха! Сізді Маңғыстаудан танитынымды, енді көрші болып жатқанымызды айтып, бір ай болды достарыма мақтанғаныма...енді, оларды таныстырайын деп едім... -А, қалай, біз таныс па едік?-деді, Шахаң. Мен Шахаңа, баяғы 1962 жылғы, Өзен барлау экспедициясына барған сапары туралы айтып бердім... Ол бір заман екен-ау! Біздер демалыс күндерімізді көбіне саяжайда өткізетінбіз. Шахаңдар да жиі келетін. Кездесіп қалса болды, «жүр, Кәмиланың шәйін ішелік» деп, ылғи үйіне алып келетін. Шеті жоқ әңгімелер айтатынбыз. Көбіне көп ашылған кен орындары, Маңғыстау туралы, Жетібай мен Өзен мұнайын өндіру төңірегінде сөз қозғайтын. Саясат туралы да, өз жұмысының төмендетілуі туралы да естелік айтуға құмар еместігін байқап мен де ештеңе сұрамайтынмын. Шахаңның Димекең, Дінмұхамед Қонаев туралы пікірі өте жоғары болатын. Бірде: «Димекеңдей азаматты өкпеге қиюға болмайды ғой» дегені әлі есімде. Шахаңның айтқан бір естелігі есімде қалыпты. Бұл Кеңес Үкіметінің ең жоғары билігінің басында болған Леонид Ильич Брежневтің Қазақстанға келіп-кеткен бір бейресми сапары туралы әңгіме еді. Шахаң: «-Менің Ғылым Академиясының президенті кезім. Ол кезде академияның беделі жоғары, дәрежесі де жоғары болатын. Ұмытпасам, Қазақстандағы ең жоғары айлық-жалақы менікі болатын. Бірақ, шет елдің өзіммен дәрежелес бір қонағы келгенде сол айлық құрмет көрсетуге жетпей жататын. Америкаға барғанда ол елдің Ғылым Академиясының маған көрсеткен құрметі туралы айтып, сөзбен жеткізу қиын. Басқасын айтпағанда жарқыраған аппақ кемемен мұхитқа алып шығып көрсеткен кереметтері, табиғат көріністері, небір құрметтеу шаралары мәртебеңді өсіріп, көңіліңді көтереді. Біздер қаншама жерден тыраштанғанмен ондай құрмет пен қошеметті көрсете алмаймыз. Олар алдында кедейлігіңді амалсыз мойындайсың, сосын намыстанасың. Тіптен өзіміздің «Волга» автомашинасына екі бүктетіліп мініп-түсудің өзі ұят. Жеріміз бай, бірақ шетімізден кедейміз... Қойшы, содан, бір күні Орталық Комиттетің бір жауапты қызметкері өзіне шақырып, маған өте құпиялы түрде, бүгін Мәскеуден Леонид Ильич ұшып келетінін, Қонаев дачасында қабылданатынын, соған тек менің ғана шақырылып отырғанымды айтты. Қасыңызға ешкімді ерітпеңіз деп ескертті. Дәл уақытында Димекеңнің дачасында болдым. Біз кезде Димекең мен Брежнев, мәртебелі қонағымыз да келді. Амандық-саулық сұрасып дегендей, біршама уақыт өткізіп, дастарханға отырдық. Бес кісіміз: екі көсем, екі көмекші және мен. Дәмді тамақтар, ләзатты шараптар, әзіл әңгімелер... Уақыт өтіп жатты. Қонағымыз аздап қыза бастады. Біз де көңілдіміз... Даяшы қыз тағы бір дәмді тамағын алып келді. Леонид Ильичтің назары даяшы қыздың көрікті көркін көріп, байқап қалған секілді. Ол басын шайқап: «какая красавица!» деді де көмекшісіне қарады. Сол-ақ екен көмекшісі бір қобдишаның аузын ашып, алдына тоса қалды. Іші толған алтын сағат. Ол асықпай қарап, ішінен әдемі деген бір алтын сағатты алып даяшы қызға ұсына тұрып: «На! Носи себя на здоровье!» (Шахаң, Брежневтің дауысын айнытпай салып айтты—С.Н.) деді. Отырыс созыла түсті. Бір заманда әлгі оқиға сол күйінде қайдаланды. Кезекті тағы бір тамақ келді. Лекеңнің көзі әлгі қызға тағы да түсті. Лекең көмекшісіне қарайды, көмекшісі қызға қарайды, қобдишаның қақпағы ашылады, тағы бір сағат қызға тағылады. (Шахаң, мәз болып күліп алды—С.Н.) Екінші рет қызға алтын сағат бергелі жатқанда мен: «жаңа бергенсіз» деп, ескерткелі аузымды аша бергенімде Димекең ажырая бір қарап, тоқтатып тастады. Сол күні сол даяшы қыз үш алтын сағатқа ие болды. Ал, менің бұл құпия отырысқа не үшін шақырылғаным келесі күні белгілі болды. Келесі күні Орталық Комитеттің жігіттері шақырып, кешегі «көңілді» кештің шығындарын өтеу керек еді деп, есеп-қисапты қолыма ұстатты. «Отыз жеті мың сом!». Менің дауысым қаттырақ шығып кеткен болуы керек, жігіттер таң қалып қарады да «төлейсіз» деді. Төлемеуге себеп-салдар іздеп біраз күн жүрдім де, болмайтын болған соң төлеп құтылдым». Тағы бірде Шахаң шақырып жатыр деген соң үйіне келдім. Бір кісімен таныстырды, құдам деді. Сөйтсем, құдасы қазақтың зиялы бір азаматы Ықсанов Мұстахим Біләлұлы екен. Дастархан жайылып, үйден пісіріліп әкелген , мұздатылған тұтас қой саны мен төстігін қойды ортаға. Әркім өз пышағымен қалаған жерінен кертіп жеп отыр. Шәй ішіліп болған соң Шахаң Сайын, проферанс ойнаушы ма едің, қол қарауға қалайсың деді. Камила жеңгей болса: « айналайын, Сайынжан! Бұларға жолама ұтылып қаласың...» деп шырылдап жатыр. Онша жанға батпайтындай ұтылдым-ау деймін, есімде қалмағанына қарағанда. Шахаңны құдасы, Мәкең (Ықсанов) елімізге еңбегі сіңген, ұзақ жылдар билік басында болған, көпті көрген, көп нәрсені ойға түйген ақсақал екен. Екеуі бір –біріне биязы мінезімен, асықпай сөйлейтін сабырлылығымен, батыр тұлғасымен қатты ұқсайтын. Мәкең Шахаңның үлкен ұлы Махсұттың жары Гүлнардың әкесі екен. Ойыма Шахаңды алсам, ортаншы ұлы Ескендірі түседі. Ол Чернобылдағы атом реакторы апатқа ұшыраған кезде алғашқылардың бірі болып көмекке кетіпті. Кейде-кейде Ескендір сол Чернобылға бірге барған төрт-бес достарымен саяжайға келіп, от жағып, гитараға қосылып ән айтып, ұзақ-ұзақ отыратын. Олардың әндері шетінен мұңды, сазды келетін. Жас жігіттер болашақ тағдырларын толық сезінетіндей көрінетін маған, сол кезде. Жас өмірлерінің қиылып бара жатқанын сезіп, жүргім сыздайтын. Шахаң баласын алып қалудың есебін таппаған-ау деп, өкінетінмін... жүктеу/скачать 0,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|