Шахмардан есенов

Құрметті оқырман, түгел сөздің түйінін біз емес академик Шахмардан Есеновпен бірге қызмет істеген, әріптес болған және сол кездері партия мен Үкімет қызыметін атқарған, сол уақыттың қазанында бірге қайнасып, халықтық істер атқарған, мемлекет пен қоғам қайраткерлері түйеді. Олар Қазақстанның ішкі саясатын жасады, үлкен ортаның тіршілігіне араласты,үн қосты, өмір сүрді.

«Адам деген жолаушы, бақытын талмай іздеген...» демей ме ақындар. Бақытқа жету жолында Шахмардан тосын оқиғалар мен күрт бұрылыстары көп өмір соқпағымен жүрді. Оның алдында түзу, даңғыл жол болған жоқ. Жадыраған жазды да, күркіреген күзді де, ақырған ақ бораны мен аязды да көрді, басынан өткерді. Бірақ, бір білетін нәрсеміз-- қандай қиындықтар мен қиянаттар болса да Адамдықтың ақ туын жерге түсірмей, жаны мен тәні қанша жерден қиянатты, әділетсіздікті көрсе де, нағыз хас батырларша қасқайып тұрып қарсы алып, рухын құлатпады.Қанша жерден әміршіл-әкімшіл жүйе мойнына бұғаулық салып, өз дегендеріне көндіреміз дегеніне көнбеді, биліктегілерге өтірік жағынып, жарамсақтана алмады, өз болмысынан ауытқи кетпеді, халық мүддесі үшін әділін, ашығын айтты. Оның бақытқа барар жолы сондықтан да қиын, соқпақты болды. Бірақ ол сол тағдырына, өз өміріне өкінбей өтті. «Күннің жарық сәулесін, соққан желдің зуылын, ақан судың сылдырын есту үшін күресу керек, жолдастар!» дейді екен Шахмардан қиын сәттердің өзінде де қалжыңын қосып.

Ел тұтқасы бола алатын тұлғаның, кемеңгер басшының, ұлы ғалымның шуақты күндер мен шырғалаңға толы ғұмырын суреттеген, оның өз замандастарының, әріптестерінің жадында жатталып жатқан естеліктерінің біршамасын сөйлеттік. Бірақ, бәрібір біздің санамыздан «Есенов неге қудаланды?» деген сұрақ кетер емес. Бұл сұраққа жауап іздеушілер бізден де бұрын аз емес екен, оған осы кітапты жазу барысындағы ізденістеріміз үстінде көз жеткіздік. Ендігі кезекті біз сол кезде партиялық басшылықта болып, мемлекеттің маңызды істеріне араласқан ел азаматтарына көбірек сөз бермекпіз. Оның сыры мынада—олардың бәрі де партияның «қызыл солдаттары» болды, Қазақстанның жоспарлы экономикасы мен мәдениетін көтеруге қызмет жасады, саясатын жүргізді. Сол кездің, сол ортаның, ел басқарған басшылардың мінез-құлқын, әрекетін бізден көрі олардың жақсы білетіні де шындық. Шындықты білетіндерге айтқызғанымыз орынды шығар да. Тағы да бұл шындық не үшін керек дерсіз. «Тарихтан—тағылым!». Міне, осы үшін қажет.

Біріншіден, тарихты жасаушылар, яғни, ел басқарған адамадар өздерінің әділетсіздік пен қатыкездіктері туралы «жылнама» болып жазылып жатпаған соң, ол туралы келер ұрпақ білмейді, өзіміз ғана білеміз, ертең ұмыт болады деп ойлайды. Бізден басқа ешкім білмейді деп ойлайды. Бұл барша хан мен патшалардың қателігі. Олар өздерімен бірге басқалардың да қызметтес екенін, сол уақыттың саясатын бірге жасап, экономикасын жылжытып жатқан жандардың бар екенін, партия мен Үкімет адамдарының, тіптен көмекші, хатшылардың барын ескермейді. Бар әрекет өзіңді қоршаған адамдар санасында естелік болып жазыла беретінін ұмыт қалдырады. Адамның ес мен зердесі болған жерде ештеңе өшіп, жоғалып кетпейтінін жазу сызуы болмаған, бар тарихын жадында сақтаған біздер, қазақтар басқалардан гөрі жақсы білуіміз керек. Қысқасы, біздің қателік, кемшіліктерімізді, әділетсіздік, қысастықтармызды бізден басқа ешкім білмейді, келер ұрпаққа ол қажет емес, тарих бетінде қалмайды деп ойлау барынша қате түсінік. Әсіресе, бұл түсінік ел басқарған адамдарды түптің-түбінде абыройсыздыққа, өздерін өздері әшкерелеуге әкеледі.

Екіншіден, бұл біздің басты мақсатымыз: өсіп келе жатқан өреннің, ертеңгі Қазақстанның болашағы қолында болатын жастардың өткеннің қателігінен, мемлекет басшыларының әділетсіз әрекеттерінен сабақ алып, соны қайталамаса екен деу ғана. Тарихтан тағылым алу өсер елдің әрекеті болса керек.

Әрине, бар шындыққа көз жеткізу үшін біздің ортамызға Қонаев пен Есенов қайта келуі керек те, барша Адамзат алдында ағынан жарылып, күнә мен кінәларын айтысып, ақтарылуы керек. Жаратушы өз пенделеріне мұндай құдіретті әзірге сыйламапты, ол өз құзырында! Тек әруаққа айналған асыл ағалардың алдынан пейіштің нұры шалқығай, жаратушыға сабыр бергей дейміз де. Бүгінгідей ашық әңгімеге баруымыздың тағы бір себебі-- олардың кемеңгерлік пен даналық істерінен үлгі алуды жастарға аманат ету де бар.

Әр басшының күндіз-түні қасында болып, бар шаруасынан хабардар болып отыратын «көмекші» деген қызмет бар. Академик Шахмардан Есеновтің соңғы жылдары көмекшісі болған, геология ғылымарының кандидаты, доцент Асанов Мәдениет біраз шындықтың бетін ашқандай болды: