Шахмардан есенов
жүктеу/скачать 0,85 Mb.
|
Шахмардан есенов
| ...Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,
Әуре етеді, ішіне қулық сақтап, Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,-- Еңбегің мен ақылың екі жақтап,- деген шумағын Қаныш аға Батырға қарап екі рет қайталап айтты. Кемеңгерлігін көрмейсіз бе, Абай арқылы өз ақылын жеткізіп отыр, әдемі айтып отыр. Аз сөзбен көп мағыналы ойды, өмір сүрудің дұрыс жолын көрсетіп отыр, асыл аға. Әлдекімдердей шіреніп өзінің академиктігін, президент екенін бұлдамайтын, дастархан үстінде өте қарапайым, кең отыратын. Кейіннен, Алматыға жұмысқа ауысып келген кезде де Шахаң ұстазы Қаныш ағамен жақсы араласып, әр уақыт жұмыс барысында ақылдасып, сыйласып өтті. Батырдың өмірі ылғи жаз бен көктем болды десем өтірік болады. Жүйкесін жұқартып, денсаулығын құртатын небір оқиғалар өтті ғой. Жазықты болса бір жөн-ау, жазықсыз жазаланғаны жанына батып, миына салмақ түсті. Ауруды содан тапты-ау деп ойлаймын. Бұл ойым үшін жаратушы мені кешірсін, бірақ, айтпасқа да болмайды. Ешкімге шағынбады, ешкімге барып өкпе-наз айтпады. «Қызмет-қолдың кірі, ең бастысы адамдық қалыпты сақтау керек!» дегенді бізге де, өзгеге де жиі айтып өтті. Өмірде: «мен өзімді –өзім басқара алатын адаммын» дейтін. Сонысын өмірінің соңына дейін дәлелдеп өтті. Қандай ауыр төрт операцияны басынан өткерсе де шыдамдылық танытты. «Жаман-- жан-жағын ала ауырады, жақсы-- жалғыз ауырады» дегендей, тектілігін көрсетіп, ақыл-есінен алжаспай, бар қиындықты бір өзі көтеріп, өмірден өтті. Арқа сүйер асқар тауымыз құлағандай күйде көп жүрдім, ендігі жерде балалардың амандығын тіледім. Сөйтіп жүргенде, 2004 жылы ортаншы ұлым Ескендірбек қайтыс болды. Балам әкесі секілді ақжүрек еді, кезінде Чернобылда атом электр станциясында жарылыс болғанда көмектесуге барды. Әкесі алып қалайын дегенде: «Басқалардан менің жаным артық па...ұят болады» деп кете барды. Соның ақыры осындай болды, сәуле өтіп, денсаулығын құртты, біраз жыл науқастың азабын көрді. Қазақ «қырсық- жеті ағайында» дейді ғой, сол рас-ау деймін. Ескендірбектен кейін үш ай өтер-өтпестен жан құдағиым, Мақсұтбектің жары Гүлнарымның анасы Сайда Шамсудинқызы қайтыс болып, одан сайын қайғыдан есеңгіреп қалдым. Әйтпесе, әжептәуір тың едім. Басқа салған соң бәріне де көнеді екен адам. Құдағиым Сайда ақылды, парасатты адам еді. Сырласым да, мұңдасым да бола білді. Батырым қайтыс болғанда күндіз-түні қасымда болып, қайғымды бөлісіп, күн сайын жағдайымды сұрап, көңліме демеу берді. Өмірдің аяғы осылай болды...» ***
Өмірдің соңы өлім. «Жалған дүние!» деп талайлар кетпеді ме, «аһх» ұрып. Талайлар арманына қол созым қалған сәтте өмір үзіліп, жарық сәуле сөнді. Өмір тәтті... тағдыр қатал... жарық дүниенің жұмбағы көп... Шахмардан өзі айтпап па еді өзі бір сұхбатында: «халық үшін өмір сүргендердің өмірі шырғалаңға толы, соқтықпалы-соқпақты жолы көп болады, менің өмірге өкінерім жоқ» деп. Біз оған сенеміз. Американдықтар өмірінде ерекше орны бар президент Джорж Вашингтон: « Адамның мықтылығы қол жеткен табыстырымен емес, жеңген қиындықтарының санымен көрінсе керек» деген екен. Бұл формулаға Есенов өмірін салсақ, көрген құқайы аз емес, әрине. Оның бәрін де ол нағыз Азаматқа тән мінезбен, ерлерге тән қайсарлықпен жеңе білді. Өмірі әділетсіздік пен қиянатқа толы болғанмен оның жарқын жақтары да аз болған жоқ. Жас геолог атанды, ең жас министр, президент атанды. Алған атақ-даңқы да жетерлік. Тізер болсақ: ол екі рет Геология министрі қызметін атқарды, Қазақ ССР Министрлер Советінің төрағасының орынбасары, Қазақстан Ғылым Академиясының академигі, әрі оның президенті болды. Жеті рет Республика Жоғарғы Кеңесіне, бір рет КСРО Жоғарғы Кеңесіне депутат, екі рет Жоғары Кеңестің төрағалығына сайланды, КПСС Орталық Комитетінің мүшелігіне кандидат, Қазақстан Коммунистік партиясы тексеру комиссиясының мүшесі болды, СССР Ғылым мен техника саласындағы Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі Мемлекеттік Комитетінің мүшесі болды. (Бұл комитетке бұрын ұстазы Қ.Сәтбаев қана Қазақстаннан мүше бола алған-ды.) Лениндік және Қазақ ССР Мемлекеттік, Ш.Уалиханов атындағы сыйлықтардың лауреаты, екі рет Ленин орденімен марапатталды. Бірнеше рет Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесінің Құрмет грамотасымен наградталды. Ол 12 кітап жазды, жеке өзінің 50-ден астам ғылыми еңбегі бар. Ол жоғары дәрежелі тау-кен мамандарын даярлап, қабілетті шәкірттері арқылы ғылымдағы үрдісті ісін жалғастырды.Ұлағатты ұстаз атанды. Ең бастысы-- Адамдықтың ақ туын құлатпай, жүзі жарқын, рухы асқақ өтті. Ұяттан аттап, намысын жер еткен жері жоқ. Дос түгілі дұшпанына да адал болды. Ол адамгершілігі биік, кісілік келбеті дара, ғұлама ғалым ретінде қазақ халқының тарихында мәңгіге қалды. Елімізде Ш.Есеновті мәңгі есте қалдырудың шаралары әлі жүріп жатыр. Қазірдің өзінде Алматы қаласында оның есімінде көше, Ақтау қаласында Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг университеті бар. Және осы оқу орнының озат студенттеріне, Ғылым Академиясының аспиранттарына Ш.Есенов атындағы стипендия тағайындалды. Өзі оқыған «Тартоғай» орта мекебіне есімі берілді. Бірге қызметтес болған ғалымдардың ұйымдастыруымен «Біртуар Шахмардан», «Главный геолог» атты екі кітап және бір «Академик Шахмардан Есенов» деген фотоальбом шығарылды. Қазақтың данышпан ақыны Қадыр: Ұятсызға қай кезде де күліпті-АР, Мансабына тәуелді ғой ұлықтар!—дейді де, артынша оған жауапты өзі қайтарады: Бұл табиғат берген болса саған бас, Мықтап тұрып есіңде ұста, Қ а л а м д а с!- Ешқашанда, Ұлылықтың күмбезі Зұлымдықтың кірпішімен қаламбас! Шахмарданның ұстанғаны да ұлылықтың күмбезін зұлымдықпен емес, адалдық, әділдікпен құру болды. Біз бүгін оны сол биіктерден ізейміз, бағалаймыз, сосын, осылай марапаттаймыз. Марапат әруаққа айналған Есеновке емес, тірі біздерге, болашақ жастарға керек. Кейде бізге бүгін жастар жол айрығында тұрған жолаушыдай, қай жолға түсерін білмей жан-жағына жалтақтап тұрғандай көрінеді. Ал, Шахмардан Есенов жолы-- өз Отанын барынша сүйген, елін бай, жерін қуатты етсем деген ғибыратты ғұмыр! жүктеу/скачать 0,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|