Табиғаттану оқыту әдістемесінің Совет дәуірінде дамуы

Осындай бірыңгай еңбек мектептері 2 турлі сатыға бөлінеді. Біріншісі 8 
жастан 13 жасқа дейінгі балалар үшін, екіншісі – 13 жастан 17 жасқа дейінгі 
балалар үшін. Мұндай мектеп өмірінің негізі ретінде қоғамға қажетті өнімді 
еңбек көрініс береді. Бұл оқытумен тығыз байланысты журеді. Үздіксіз 
күрделене отырып, енбек балаларды өндірістің әртүрлі формалырмен 
танысыруда. 
1920 жылы жылы мектептің жаңа оқу жоспары жасалынды, бұл 
жоспардың мәселесі оқушыларды жаңа заманғы ғылымның деңгейіндегі 
білімдерімен камту, мұнда табиғат және қоғам жөніндегі ғылымды оқытуға 
көп уақыт бөлінген.
Мектептегі білімді жаңа революциялық дәуірдің міндеттеріне сәйкестеп 
жетілдірудегі маңызды рөлі ағарту ісінің халықтық комиссариатының 
Мемлекеттік оқу советінің бағдарламаларда белгіленді. 
Бұл бағдарламаларда ең негізгі назар адамдардың еңбек кызметіне 
адамның табиғатқа әсеріне, табиғи күштерді қоғамдық мақсатарға бағындыру 
негіздеріне аударлды. Осы бағдарамада усынылған оқушыларды оқытудағы 
комплекстік тәсілдер тек қана табиғаттануды оқытудың мазмұнына емес, 
сонымен бірге табиғаттануды қалай оқыту керектігіне әсер етті. Табиғат 
барлық қолған материалдармен байланысты оқытылды, өйткені тап осындай 
табиғаттануда жекелеген пәндер болмады. Табиғатты оқытуда 2 түрлі тәсіл 
басымдық көрсетеді; олар: еңбектік және топсаяхаттық. 
Сонымен бірге мектеп, оқушылардың білімі мен еңбек тәрбиесіндегі 
мәселелерді шеше отырып, жалпы білімберетін білімдердің қажетті мөлшерін 
бермеді. Сондықтан, 1931 жылы ЦК ВКП (б) “Бастауыш және орта мектеп 
туралы” қаулыны қабылдады, мұнда мектеп жұмысындағы жеткіліксіздіктер 
көрсетіліп және оларды жөндеудегі жолдар да көрсетілген. Бұл қаулы және 
осыдан кейінгі 1932 жылы 25 тамыздағы “Бастауыш және орта 
мектептептердегі оқу бағдарламалары мен режимдері жөніндегі” қаулы 
бастауыш мектептеріндегі жұмыстарды қайта құру үшін маңызды да шешуіші 
роль ойнады. Өйткені бұл қаулылар одақтық республикалардың 
наркомпростарына бағдарламаларды ғылыми тұрғыдан өңдеу мен 
оқулықтарды құруды уйымдастыруды міндеттеп отырды, яғни бұлар кәсіби 
білімді алуға дайындықты қамтамасыз ететін әрбір пәндер бойынша жүйелі 
білімдердің көлемін айқын, дәл анықтауды көздеді. Бағдарламалар мен 
оқулықтарда басты назар политехникалық білімге аударылуы керек, яғни 
бұлар теория мен практика жүзінде оқушыларды өндірістің басты басты 

салаларымен таныстырып, оқыту процесін өндіріс еңбегімен тығыз байланыс 
жүргізу керек. 
Табиғаттану өзіндік, дербес оқу пәні ретінде қайтадан 1932 жылы 
бастауыш мектептеріне оралады. Мектептегі жаратылыстану жөніндегі 
материалдар алғашқы кездері толық, аяқталған түрде болды және 
оқушыларды 
орта 
мектептегі 
зоология 
мен 
ботаника 
курсының 
материалдарын қабылдауға дайындады
1932 жылы шыққан бағдарлама 1937 жылға дейін күшін жаймай келді, ал 
1937 жыл мен 1938 жыл аралығында арнайы пән ретінде жаратылыстануды 
оқыту 3ші сыныптарға жоспарланды. 1ші 2ші сыныптарда табиғат жөніндегі 
мәліметтер оқыту және тілді дамыту сабақтарында және табиғатқа 
топсаяхатқа шығару мен сыныптан тыс бақылауларды ұйымдастыру жолымен 
берілді 3ші 4ші сынып оқушылары табиғаттағы топырақты, пайдалы 
қазбаларды, суды, ауаны, электр құбылыстарын қарастырды 1938-1939 оқу 
жылы аралығында 3ші 4ші сынып оқушыларының бағдарламаларына 
“Өсімдіктер тіршілі” деп аталатын тақырып енгізілді, осыған байланысты 3 
сыныптағы материалдар көлемі қысқартылды. Мұндай түрдегі бағдарлама 
1944 жылға дейін сақталынып келді. 1944-1945 оқу жылында бастауыш 
мекткептерінде жаңа бағдарламалар енгізілді, ал жаратылыстану дербес пән 
ретінде 4ші сыныптан басталды. 1,2,3 сынып оқушылары табиғатты тану 
жөніндегі мәліметтерді орыс тілі сабағында және осы сабақпен байланысты 
сабақтардан алды. 
Ягодовский Константин Павлович (1877-1943)- педагог, әдістемеші, совет 
дәуірінде мектепте табиғаттанудың қалыптасып, дамуына мүмкіндік 
тудырды. Ол “Уроки по естествознанию в начальной школе”(1921),
«Практические занятия по естествознанию в начальной школе» (1926), 
“Живой уголок в школе и дома”(1927), “Как преподавать естествознание в 
начальной школе”(1936), деген еңбектері жарық көрген болатын. 
К.П. Ягодовский өз еңбектерінде бір-бірімен өзара байланысты уғымдар 
жүйесі ретінде көрінетін оқу пәні жөніндегі зерттеулерге бастама берді. Ол 
бастауыш мектептеріндегі табиғаттануды оқыту процесінде уғымдардың 
қалыптасу тәсілдерінің жолын анықтап берді. Бүл оқытудың әдістері мен 
тәсілдерін таңдап, табиғаттану пәнінің мазмұнын анықтаудағы мәселелерді 
дәл шешуге мүмкіндік берді. 
Половинкин Александр Александрович (1887-1955) –В.И. Ленин 
атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институттың профессоры. Ол 
өзінің негізгі еңбектерін география пәнін оқыту әдістемелеріне арнады. Мүнда 

ол сабақтағы оқушылардың активизациялық идеяларын жүзеге асырудың 
жолдарын көрсетіп, оқушылардың қоршаған ортамен тікелей танысуы үшін 
қажетті болатын табиғатта топсаяхат жүргізу қажеттігін ашты. Сонымен бірге 
ол басты назарды, оқытушылардың жоспармен, картамен жүмыс істеуіне 
және олардың география сабағында педагогикалық сүреттерді қолдануына 
аударды 
Сонгайло 
Константин 
Антонович 
(1890-1961)- 
бастауыш 
сыныптарындағы география пәнін оқытудың мазмұны мен әдістемесіне 
байланысты жүмыс істеді. Ол көбінесе балалардың жоспарды, картаны 
оқуына, практикалық жүмыстарды, топсаяхатты, табиғатқа бақылау жүргізуге, 
оқушыларды өлкетану принципінің негізінде өз халқының өмірімен 
таныстыруға басты назар аударды. К.А. Сонгайло әртүрлі көрнекі 
қуралдардың түрлерін және осыған әдістемелік көрсеткіштерді тудырумен 
айналысты. 
50-60 жылдары халықтық білім беру жүйесінде мектептің өмірмен 
байланысын нығайтуға бағытталған маңызды өзгерістер болды. 1958 жылы 
мектептің өмірімен байланысын нығайту және СССР-дегі халықтық білім беру 
жүйесінің әрі қарай дамуы жөніндегі заңдар қабылданды. Осы заңға 
байланысты СССР-де 7-жылдық білім жүйесінің орнына 8-жылдық білім 
жүйесі енгізіледі. 8-жылдық мектептер толық емес орта жалпы білім берудегі 
еңбектік политехникалық мектеп болып табылады.
Заң мектептерден тәрбие жұмысының жақсаруын талап етті. Мектеп 
балалардың білімге, еңбекке деген сүйіспеншілігін, олардың еңбек 
адамдарына 
деген 
қурмет 
көрсетуін, 
олардың 
көзқарастарын 
қалыптастыруды, олардың өз отаны мен халқына жауапкершілік рухында 
тәрбиелеуді көздеу керек. Табиғаттану пәні алға қойылған міндеттерді 
бастауыш мектептердің деңгейінде шешеді. 
Орта мектеп курсының қурылысында 70-шы жылдары маңызды 
өзгерістер болды. Ол 4-жылдық бастауыш білім беру курсының 3-жылдық 
курсқа өтуі. Осыған байланысты халықтық білім беру жүйесіндегі бастауыш 
сыныптарын оқытудың рөлі де өзгеріске ушырады. 
Бастауыш мектептерін оқытудың мерзімін қысқартуға байланысты 
бастауыш метептерінде табиғаттану жөнінде жаңа бағдарламалар 
жасалынды. Бүл бағдарламалардың негізінде мына келесі теориялық 
жағдайлар жатыр. 
- Білім балалардың меңгеруі үшін қолайлы болуы керек, яғни

білім балалардың саналы практикалық қажеттерінен тууы керек. 
- Білімнің меңгерілу процесі балалардың мақсатқа лайық оқу әрекеттері 
жағдайында және олардың жоғарғы белсенділігі мен
дербестігі кезінде жүреді. 
Оқыту процесі кезінде оқушыларда оқытудың мақсаттары мен 
міндеттеріне сай келетін оқу әрекеттерінің мотивтері қалыптасады. 
Оқытушы жаңа білімдерді меңгерту үшін алдында меңгерілген 
білімдерді қайтадан қолдануды қамтамасыз етеді
Оқу материалдары оқушыларды коммунистік негізде тәрбиелеу 
мақсатында қолданылады. 
Ғылым ретіндегі табиғаттану пәнін оқытудың әдістемесінің дамуына. 
60-80-шы жылдарда сол кезеңнің атақты әдістемешілері мүмкіндік тудырды. 
Завитаев Петр Александрович (1890-1970)- өз жүмыстарында табиғаттану 
түсініктерінің қалыптастыру мүмкіндіктері мен және табиғаттану үғымдарын 
қалыптастыру үшін нақты сезімдік негіздердің пайда болуына мүмкіндік 
тудыратын тәжірибелермен бақылау жүргізу арқылы жаратылыстану 
ғылымдарына пән әдістері уғымын көрсетті. П.А. Завитаев оқушылардың оқу 
тәжірибелік орындарда сабақпен айналысуына көп көңіл бөлді. Өйткені, 
мүнда өсімдіктерді өсіріп, оларды бағып куту бойынша оқушылардың 
іскерліктері мен дағдылары қалыптасады. Оның ойынша табиғаттану 
оқушылардың политехникалық білімнің алғашқы сатысын қурайды. 
Скаткин Михаил Николаевич- бастауыш сыныптарындағы жаратылыстану 
жөніндегі әдістемеші. Ол бастауыш мектептеріндегі табиғаттану жөніндегі 
бағдарламаның және 3-ші, 4-ші сынып оқушыларына арналған табиғаттану 
оқулығының авторы ретінде көрініп, табиғаттану топсаяхат жүргізудің, 
табиғатта жүргізілген бақылаудың күнтізбесін жүргізудің, және табиғаттану 
бойынша сыныптан тыс жүмыс жүргізудің әдістемелері мәселелерімен 
айналысып, сонымен бірге оқушылардың танымдық әрекетерін дамыту 
мәселерін өңдеуге барынша назар аударды. 
Мельчаков Леонид Федорович- бастауыш мектептеріндегі табиғаттану 
жөніндегі әдістемеші. Ол 3-ші сынып оқушыларына арналған табиғаттану 
жөніндегі мектеп оқулықтарының авторы болып табылады. Л.Ф. Мельчаков 
балалардың даму және тәрбиелеу мәселелерін табиғаттану білімін оқыту 
процесінде шешеді. 

Ол көбінесе табиғаттану пәнін оқытатын болашақ оқытушылардың 
әдістемелік дайындағына назар аудара отырып, бастауыш сыныптарың 
оқытушылары үшін қажетті табиғаттану жөніндегі әдістемелік оқу-қуралдарын 
тудырды. 
Клепинина Зоя Александровна – бастауыш сынып оқушылары үшін 
табиғаттану жөніндегі көптеген оқулықтардың авторы. Ол табиғаттану пәнінің 
мазмунын өңдеу мәселесімен айналасты.
1984 жылы “Жалпы білім беру және кәсіби мектептер реформасының 
негізгі бағыттары” басылып шықты, мүның мақсаты мектеп қызметінде 
жинақталған негативті қубылыстар мен маңызды кемшіліктерді жою 
Осы реформаның негізгі бағыттарына сәйкес орта жалпы білім беру 
мектебі 11 – жылдық жүйеге көшті. 
Мектеп реформасы оқытудың әдістері мен тәсілдерінің жаңа 
формаларын өңдеуді, жаңа бағдарламалар қуруды талап етті.
Осыған байланысты әдістемелік ғылым алдында тоқтаусыз шешімдерді 
талап ететін мәселелер турды. Бүл мәселелерге: жаңа оқылықтар тудыру, 
табиғаттануды оқыту процесінде оқушыларды комплексті түрде тәрбиелеу, 
табиғатқа жауапкершілікті қатынысты қалыптастыру, табиғаттануды оқыту 
процесінде төменгі сынып оқушыларының белсенділігін дамыту негіздері 
жатады. 
Өзін - өзі бақылау сұрақтар
1.
18 
ғасырдың 
екінші 
жартысындағы 
орыс 
мектептеріндегі 
жаратылыстануды оқытуға кіріспе немен жүзеге асырылды?
2.
Жаратылыстанудың ресейлік әдістемесінің қалыптасуы үшін В.Ф. 
Зуевтің педагогикалық қызметінің мәні қандай? 
3.
А.Я. Гердті неге жаратылыстану оқыту әдістемесі ғылымының негізін 
салушы деп атайды? 
4.
Жаратылыстану оқыту әдістемесінің дамуына Д.Д. Семеновтың 
еңбектері қалай әсер етті. 
5.
Жаратылыстану оқытудың ресейлік әдістемесінің дамуына В.П. 
Вахтеров қандай үлес қосты 
6.
1917 жыл мен 1930 жыл арағылындағы кезенде жаратылыстануды 
оқытудың ресейлік әдістемесі қалай дамыды?
7.
Табиғаттану пәнін оқытуға 1931-1932 жылғы мектептер жөніндегі 
қаулылар қалай әсер етті. 

8.
Жаратылыстану оқыту әдістемесінің дамуы үшін К.П. Ягодовскийдің 
еңбектерінің маңызы қандай?
9.
20 ғасырдың 70 жылдарындағы жалпы білім беру мектептерін қайта 
құру ненің себебінен болды және мұның табиғаттануды оқытуға тигізген әсері 
қандай. 
10
Табиғаттану пәнін оқыту әдістемесінде орта және кәсіби
мектептердің 
реформасына 
байланысты 
қандай 
өзгерістер
болды. 

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: