Шешендік өнердің кезеңдері, оның дамуына қажетті алғышарттар

алғышарттар. Сөйлем мүшелері»

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: студенттердің сөз өнері бойынша білімдерін байқау;

І. Қайталау - оқу анасы.

І. «Қайталау - оқу анасы.» (сұрақ - жауап).

материалдар білу

Стиль Шешен Дауыс ырғағы

Психологиялық Аудиториямен Қосымша құралдарды

дайындау байланыс дұрыс пайдалану

ІІ. « Ұтымды пікір - ұтқыр ой».

- Қазақ халқы - сөз өнерін ерекше қадірлеген халық. Сөзге тоқтау - ежелден үзілмей келе жатқан дәстүріміздің бір көрінісі. Шешендердің ең негізгі құралы - сөз. Сол сөзі арқылы тыңдаушысын өзіне тартып, жүрегін толқытып, бойын балқытады. Бұл асқан өнерпаздық дарыннан туады. Олай болса, мынадай сұрақтарға жауап беріп көрейік:

- Біздің заманымызға шешендік қажет пе? (студент жауабы).

( студенттер Н. Ә. Назарбаевты, Ә. Кекілбаевті, Қ. Сәтбаевті, Ә. Қажы Дербісәліні, М. Әуезовті, Абайды, Жамбыл Дүйсеновті бүгінгі таң шешендері деп танып, олардың сөздерінен үзінділер келтіріп, дәлелдермен сөйлейді және сот ісі шешендігі, білім - ғылым мазмұнындағы шешендікке де мысалдар келтіреді).

ЖаңаАстананыңқаласы да, адамдарыныңсанасы да жаңаболсын

Жаңа Астана – ежелгіҚазақжерініңтөрі

Келер қазақтың да ішетінуы мен балы - Абай.

Арпалыспенкелмесе, шынайыазаттық бола ма? Оңайлықпенкелсе, оныңқадірі бола ма? Қадіріжоқнәрсеқолдаұзақтұрама?

ІІІ. «Даналық сөзден дән ізде».

Семантикалық карта №1

Тыңдадың дала күйін жаның ұйып,

Алдың сен көкірегіңе бәрін құйып.

Болдың сен өз халқыңдай қарапайым,

Тұлғасы әрі аласа, әрі биік.

(«Аманкелді батыры» өлеңі)

Сенсің жалғыз күндіз-түнітілегенім,

Мың тіріліп, сен десе мың өлемін.

Айқайласам жетпейді даусым менің,

Ойлай-ойлай ормандай түнремін.

(«Көгімде жалғыз сен тұрсаң»)

ІV: «Кешенді талдау - кемел білім».

-- «Сапалы сөз - саналы ойдың жемісі» демекші шешендік сөздің сапалары туралы білімдеріңді байқап көрейік:

1. Шешендік сөздің мазмұндылығы.
2. Сөздің дәлдігі - ойдың айқындылығы.
3. Тіл тазалығы.
4. Тіл көрнектілігі.

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту және оны бекіту кезеңдері.

1-тапсырма

ІІІ деңгей 1.шешендік сөздің авторларын тап. 2.Қазіргі шешендік сөздерді түрлеріне ажырат. 3.Кестені толтыру.

1-тапсырма. Шешендік сөздермен танысып,кімнің сөздері екенін тап.
1. Біз қазақ деген мал баққан елміз,бірақ ешкімге соқтықпай жатқан елміз.Сен темір болсаң,мен көмірмін.Еріткелі келгенмін.Екі елдің арасын теліткелі келгенмін. (Қазыбек би)
Бүгінде тек Орта жүздің ғана емес, бүкіл қазақтың ортақ биі саналып кеткен Қазыбек Келдібекұлы осы қалмақ қоңтайшыларына үш рет елші болып барған деседі. Жастайынан шешендігімен ел ішінде көзге түскен Қазыбек ең алғаш он төрт жасында қалмақтарға барып билік айтқан дейді аңызда. Қылышынан қан тамған Цэван Рабдан алдында Тәуке хан жіберген қазақ билері күмілжіп, айтуға сөз таппай тұрғанда бала Қазыбек суырылып алға шығып: «Дат, тақсыр!» деп сөз бастапты:
«Біз қазақ деген мал баққан елміз, ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп найзасына жылқының қылын таққан елміз.
Дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөз асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәм-тұзын ақтай білген елміз. Бірақ асқақтаған хан болса – хан ордасын таптай білген елміз.
Атадан ұл туса – құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса күң боламын деп тумайды, ұл мен қызын жатқа құл мен күң етіп отыра алмайтын елміз.
Сен темір болсаң, біз көмірміз – еріткелі келгенбіз, қазақ-қалмақ баласын теліткелі келгенбіз.
Танымайтын жат елге танысқалы келгенбіз, танысуға көнбесең шабысқалы келгенбіз.
Сен қабылан болсаң, мен арыстан – алысқалы келгенбіз, тұтқыр сары желіммен жабысқалы келгенбіз.
Бітім берсең жөніңді айт, бермесең тұрысатын жеріңді айт!» деген екен.
2.Қол бастау қиын емес, Бәрінен сөз бастау қиын:

Көк найзалы ерің болса. Тауып айтсаң,береке қылады,

Жол бастау қиын емес, Таппай айтсаң келеке қылады.

Соңыңнан ерген елің болса.(Досбол би)

Ертеде көпшілік жиналған үлкен жиында көптің атынан сөз ұстаған бір жігіт Қыпшақ Досбол биден:

-Би аға, сізден сұрайын дегенім «Осы қол бастау қиын ба, жол бастау қиын ба, сөз бастау қиын ба?-дегенде,

Досбол би: «Қол бастау қиын емес көк найзалы ерің болса, жол бастау қиын емес соңыңа ерген елің болса, бәрінен де топтың алдында сөз бастау қиын. Тауып айтпасаң келеке боласың, тауып айтылса әрине мереке ғой» деген екен.

Кімнің өлеңі? Өлеңнің аты қалай?

“... Мен өз халқымның жолында басымды бәйгеге тіккен адаммын. Маған ары үшін жанын садаға ететін осындай текті халыққа, мені ұлым деп, перзентім деп төбесіне көтерген халыққа, арғы-бергідегі қазақ баласының бірді-бірінің пешенесіне бұйырмаған бақытты-толыққанды, тәуелсіз мемлекет құрудың қасында болу бақытын бұйыртқан халыққа қызмет етуден артық ештеңенің керегі жоқ, осы жолда мен бойымдағы бар қайрат-қабілетімді, білім-білігімді аямай жұмсаймын, қандай да тәуекелге барамын...”

Шешендік сөз – сөйлеуші шығармашылығының биігі.Шешендік сөзде сөйлеу айшықтары мол қолданылады.Бейнелі эпитеттер,мақал-мәтелдер,дәйек сөздер (цитаттар),фразеологизмдер кеңінен қолданылады.

ІІ тапсырма Мәтіндермен танысып,қазіргі шешендіктің қандай түрлеріне жататындығын анықтаңыз.

1. 
   Дүниеде адам өмірінен асқан құндылық болған емес,болмайды да.Сондықтан оны саудаға салып,ойыншыққа айналдырудан өткен күнә жоқ.Әсіресе діні бір жұртты бір – біріне айдап салып,ажал отына итермелеу – мұсылманшылыққа,жалпы дін жолына жат қадам.
   

2. 
   Мені кінәлап,айыптау үшін бүкіл ұжымның еңбегін жоққа шығарып,табысын мансұқ етуге барды.Шындыққа жанаспайтын бұл өтірікті көріп-біліп отырып,комиссия құрамына енген бұрынғы өз түлектеріміз де бұған қолын қойып,табансыздық танытты.Міне,осы адамдық па,осы да азамат ісі ме?
   

IV деңгей

«Біз қандай жағдайда өркениетті ел бола аламыз?» тақырыбында бәсекеге төтеп беретін 50 елдің қатарына кірудің стратегиялық жоспарын құру.

Сонымен, сабағымызды қорытындылайық.

шешендік сөздің сапаларына не жатады?

тілдің тазалығы

ой жүйелілігі

сөздің мазмұндылығы

сөз қысқалығы

сөз түсініктілігі

сөз әуезділігі

сөз байлығы

сөз анықтылығы

сөз дұрыстығы

сөз дәлдігі.

«Билер сөзі - ақылдың кені» - деп дана халқымыз бекер айтпаған, тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін түйіндейтін, от ауызды, орақ тілді би - шешендеріміздің сөздерінен берілген үзінділердің кімнің сөзі екенін табу.

Шешендік туралы ойтолғау.