Шығыс қазақстан облысы көкпекті ауданы «Қ. Аухадиев атындағы орта мектебі» кмм абай Құнанбайұлының қарасөздерін оқытуда 5-8-сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын арттыруға арналған тапсырма түрлері

1. 
   Арлы адамның ісін көрсет.
   

1. 
   Сұрауын табамын, қалауын табамын деу
   
2. 
   Диуаналықпен күн кешу
   
3. 
   Ата-анасын малға сатпақ
   
4. 
   Малды не жерден, не терден сұрау
   
5. 
   Адал еңбекпен мал іздемек
   

2. 
   Ең барып тұрған Құдай ұрған сөз қайсы?
   

1. 
   Жарлы болсаң, арлы болма
   
2. 
   Атың шықпаса, жер өрте
   
3. 
   Алтын көрсе, періште жолдан таяды
   
4. 
   Сұрауын тапса,адам баласының бермейтіні жоқ.
   
5. 
   Жүз күн атан болғанша, бір күн бура бол.
   

8-сынып.

Ақыл айтыпты: «Не дүниеге, не ахиретке не пайдалы болса, не залалды болса, білетұғын - мен, сенің сөзіңді ұғатұғын - мен, менсіз пайданы іздей алмайды екен, залалдан қаша алмайды екен, ғылымды ұғып үйрене алмайды екен, осы екеуі маған қалай таласады? Менсіз өздері неге жарайды?» - депті.

Онан соң жүрек айтыпты: «Мен - адамның денесінің патшасымын, қан менен тарайды, жан менде мекен қылады, менсіз тірлік жоқ. Жұмсақ төсекте, жылы үйде тамағы тоқ жатқан кісіге төсексіз кедейдің, тоңып жүрген киімсіздің, тамақсыз аштың күй-жәйі қандай болып жатыр екен деп ойлатып, жанын ашытып, ұйқысын ашылтып, төсегінде дөңбекшітетұғын - мен. Үлкеннен ұят сақтап, кішіге рақым қылдыратұғын - мен, бірақ мені таза сақтай алмайды, ақырында қор болады. Мен таза болсам, адам баласын алаламаймын: жақсылыққа елжіреп еритұғын - мен, жаманшылықтан жиреніп тулап кететұғын - мен, әділет, нысап, ұят, рақым, мейірбаншылық дейтұғын нәрселердің бәрі менен шығады, менсіз осылардың көрген күні не? Осы екеуі маған қалай таласады?» - депті.

Сонда ғылым бұл үшеуінің сөзін тыңдап болып, айтыпты:

- Ей, қайрат, сенің айтқаныңның бәрі де рас. Ол айтқандарыңнан басқа да көп өнерлеріңнің бары рас, сенсіз ешнәрсенің болмайтұғыны  да рас,  бірақ қаруыңа қарай қаттылығың да мол,  пайдаң да мол, бірақ залалың да мол,  кейде  жақсылықты  берік ұстап,  кейде жамандықты берік ұстап  кетесің, соның жаман, - депті.

-Ей, ақыл! Сенің айтқандарыңның бәрі де рас. Сенсіз ешнәрсе   табылмайтұғыны   да   рас.   Жаратқан   тәңіріні   де   сен   танытасың, жаралған екі дүниенің жайын да сен білесің. Бірақ сонымен тұрмайсың, амал да, айла да - бәрі сенен шығады. Жақсының, жаманның 

- Қайрат, сенің қаруың көп, күшің мол, сенің де еркіңе жібермейді. Орынды іске күшіңді аятпайды. Орынсыз жерге қолыңды босатпайды. Осы үшеуің басыңды қос, бәрін де жүрекке билет, - деп ұқтырып айтушының аты ғылым екен. Осы үшеуің бір кісіде менің айтқанымдай табылсаңдар, табанының топырағы көзге сүртерлік қасиетті адам - сол. Үшеуің ала болсаң, мен жүректі жақтадым. Құдайшылық сонда, қалпыңды таза сақта, құдай тағала қалпыңа әрдайым қарайды деп  кітаптың айтқаны осы, — депті.

1. 
   Мәтіндегі тірек сөздерді ата?
   
2. 
   «Жаратқан   тәңіріні   де   сен   танытасың, жаралған екі дүниенің жайын да сен білесің» деп қайсыған айтты?
   
3. 
   Табанының топырағы көзге сүртерлік қасиетті адам қайсы?
   
4. 
   Қайсысының бойында жақсылық та, жамандық та, пайда да, залал да бар?
   
5. 
   Адам денесінің патшасы не?
   
6. 
   Ғылым қандай талап қойды? Неліктен?
   

1.Еңбексіз нені табуға болмайды?

1. 
   Мал
   
2. 
   Мансап
   
3. 
   Өнер
   
4. 
   Дүние
   
5. 
   Күш
   

1. 
   Жүрек
   
2. 
   Ақыл
   
3. 
   Ғылым
   
4. 
   Қайрат
   

Дүниеге лайықты өнер табу ақыл

Пайданы іздей алмайды қайрат

Жан менде мекен қылады жүрек

Жақсылыққа елжіреп ериді ғылым

Оны білуге ерінбей-жалықпай үйрену керек жүрек

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Әділет

Ұят

Мейірбаншылық

Ғибадат

Абұйыр

Күнәкәрлік

Көрсеқызар

Нәфсі шайтан

Орынсыз, болымсыз нәрсеге ___________, бойды __________, күнәкәрліктен, көрсеқызар ____________, нәфсі шайтанның ______________ құтқаратұғын, адасқан жолға бара жатқан бойды ____________________алатұғын

Жұмсақ төсекте, жылы үйде тамағы тоқ жатқан кісіге төсексіз кедейдің, тоңып жүрген киімсіздің, тамақсыз аштың күй-жәйі қандай болып жатыр екен деп ойлатып, жанын ашытып, ұйқысын ашылтып, төсегінде дөңбекшітетұғын - мен.

       Әдебиет арқылы оқушы бойында өмір туралы дұрыс талғам, түсінік қалыптастырамыз. Қазақ әдебиетіндегі көркем туындылар арқылы қалаған мамандықты игеріп, өмірден өз орнын табуларына, қалаулы азамат болып өсулеріне тигізетін әсері көп. Ұрпақ бойында ұлттық ұғымдарды сіңіру үшін, біз оқушыға өткен тарихымызды танытуымыз керек.