ҮШінші бөлім: «БҰзылған бесік » «Бізді аямасаң да жолыңда жатқан бесікті аясаң болмай ма?!»
жүктеу/скачать 1,41 Mb.
|
| - деп бұларға тарихшылар Толыбеков пен Қыстауовты да қосақтап қойды.
Бұл да сол қызылөңеш кезеңге тән тақыс тәсіл. Мұндай қыздырмадан қалыс қалу, еруліге қарулы көрсетпеу өзіңнің «жаулығыңды мойындаумен» пара-пар. Сондықтан да «жанр заңына байланысты» М.Әуезов те мінбеге көтерілді. Ол енді жоғарыдағы ұлтшыл-идеясыз жазушылардың қатарына Ғ.Мүсреповтің өзін де «қыстырып» жіберді. М.Әуезов: «Идеология майданын, әсіресе, әдебиетімізді зиянды әрекеттерден тазарту туралы мәселе қазір барынша батыл қойылып отыр. Буржуазияшыл ұлтшылдық тарихи прогресске, халқымыздың өткендегі тарихына қарама-қарсы. Біздің халқымыздың өзінің өткен замандағы тарихында Шоқан, Абай, Ыбырай сияқты ұлдары болғанын мақтан етеді. Халқымыздың бақытына қарай олар ұлтшылдық адасудан аулақ болды, өз халқының келешегін орыс мәдениетінен, орыс халқымен достасудан көрді. Ал панисламистер мен пантүркистерден бастап алашордашыларға дейінгі ұлтшылдар тарихи прогресске улы зардабын тигізумен болды. Қаіргі совет жағдайындағы ұлтшылдар да сол жат идеяны бүркемелеп өткізуге тырысып бақты. Ұлтшылдықтың бір түрі өткен заманда болған кейбір тарихи адамдарды халық қамын жеген патриот етіп көрсетуде. Сондықтан, біз тарихи тақырыпқа жазылған шығармаларды қайта қарап, оларды бүгінгі күннің тұрғысынан әділ бағалауымыз керек. Бұл ретте драматург Ғабит Мүсреповтің «Ақан сері – Ақтоқты» пьесасын атауға болады. Бұл пьеса орыс халқына жаны қас болған, панисламист ақын Ақан серінің өмірінен алынған. Ал Ақан сері орыс шаруаларының қазақ жеріне орналасуына, қазақ кедейлерінің олармен араласуына барынша қарсы болған, кейде патшадан үміт күтіп, түңілгенде Бұқараға, Түркияға көшуді аңсаған, халықты соған үгіттеген адам. Ақан сері өзінің творчествосында, поэзиясында, музыкада жекелік сарында, эстетизм бағытында болды, халықтан, халық өмірінен аулақтанды. Біз бұл қателердің бетін тереңірек ашып, мұндай адамдардың творчествосын, өмірін таптық тұрғыдан қарап бағалауымыз қажет» - деп Ғ.Мүсреповтің орнына Ақан серіні жазғыруға дейін барды. Әрине бұл ақыл-ойдың шешімі емес, амалсыздықтың, «суға кеткен тал қармайдының» жанталасы. Сәбит пен Ғабит қатар шығып, екеуінің өзін ортаға тықсырғанына көрсеткен азуы, батырған тісі еді. Қарама-қарсы пікірде сөйлеген пікірлердің бәрін тізіп шығу мүмкін емес. Әсіресе, стенограммалардағы сөздердің тұздығы ащы, қыжырынуы басым. Тіпті бет жыртысуға барған жағдайлар да кездседі. Оның барлығын тізіп шығу біздің міндетімізге де жатпайды. Ресми сипат алған пікірлерге ғана тоқталдық. Кенесары ұлт-азаттық қозғалысы туралы мәселе Қазақстан Компартиясы ОК-нің ҮІІІ пленумында арнайы қаралып, бірінші хатшы Ж.Шаяхметов «Республиканың партия ұйымдарында идеологиялық жұмыстың жайы және оны жақсартудың шаралары туралы» баяндама жасады. Сол кездегі партиялық принцип пен пікірдің, қоғамдық ойдың қандай дәрежеде екендігін көрсету үшін баяндаманың қажетті-ау деген тұсын ықшамдап бердік. Онда жалпы идеологиялық майданға шолу жасай келіп Ж. Шаяхметов: «Алайда идеологиялық жұмыста, әсіресе тарих ғылымы, әдебиет және искусство саласында әлі де ірі кемшіліктер, саяси қателер және ұлтшылдық бұрмалаушылықтар бар. Бұл қателер, әсіресе Кенесары Қасымовтың қозғалысына баға беруде айқын көрінді. Е.Бекмахановтың және басқа тарихшылардың, әдебиет зерттеушілердің және кейбір басшы партия және совет қызметкерлерінің Кенесары Қасымов қозғалысына баға берудегі принциптік саяси, буржуазиялық-ұлтшылдық қателері неде? Бұл қателер мынада: бұл реакциялық-монархиялық қозғалыс ұзақ уақыт бойына ұлттық-азаттық қозғалыс деп көрсетіліп келді, ал оның басшысы, казақ халқын тұншықтырушы – Кенесары Қасымов қазақ халкыньң азаттық қозғалысының басшысы деп дәріптеліп келді, шынында мұның бәрі тарихи шындыққа және Сталин жолдастың ұлт мәселесі жөніндегі нұсқауларына қайшы келеді. Сталин жолдас былай деп үйретеді: «Мәселенің диалектикалық қойылысы тегінде бір жерде қажет болатын болса, нақ осы жерде, ұлт мәселесінде өте-мөте қажет» (И. Сталин. Шығармалар, 2 том, қазақшасы, 352 бет). «Ұлт мәселесі өзімен өзі ғана болып отыратын, мәңгі бір қалыпта тұрып қалатын мәселе емес. Кәзіргі құрылысты өзгерту туралы жалпы мәселенің тек бір бөлімі бола отырып, ұлт мәселесі тұтасымен әлеуметтік жағдайға қарай, елдегі үкіметтің сипатына қарай, жалпы айтқанда, қоғамдық дамудың бүкіл барысына қарай анықталады» (И. Сталин. Шығармалар. 4 том, қазақшасы. 174 бет). XIX ғасырдың бірінші жартысында, патриархтық-рушылдық қатынастың көптеген қалдықтарының болуына қарамастан, Қазақстан тап күресі айқын көрінген таптық феодалдық қоғам болды. Бұл дәуірде, ең алдымен Россия жағынан, сауда-ақша қатынасы, сауда капиталы қазақ даласына барған сайын кең тарала бастады. Қазақстанның экономикалық дамуындағы бұл жаңа құбылыс еңбекші бұқараны талаудың жаңа формаларын енгізді, бірақ мұнымен бірге ол Қазақстанның экономикасындағы орныққан патриархтық-феодалдық қатынастарды іс жүзінде қирата бастады. Бұл өзгерістерді, әсіресе ханның өкімет билігін жоюға әкеп соққан кейбір жүздердің Россияға қосылуынан кейінгі өзгерістерді Кенесары Қасымов хандар мен сұлтандардың праволарына тікелей шек қойғандық және онан әрі шабуыл жасағандық деп таныды. Феодалдардың осы праволары мен мүдделерін қорғау үшін Кенесары Қасымов көтеріліс бастады. Кенесары Қасымовтың патша әкімдеріне жазған хаттарында айтылған басты-басты талаптарының ап-ашық феодалдық-монархиялық сипаты бар. Кенесары Абылай хандығының үлгісімен ханның өкімет билігін қалпына келтіруді, яғни орта ғасырлық феодалдық тәртіптерді сақтауды талап етті. Кенесарның талаптары қазақ халқын патша өкіметінің отарлық езушілігінен азат етуді емес, өзінің феодалдық праволары мен ардақтылықтарын сақтауға бағытталған. Сталин жолдас өзінің «Социал-демократия ұлт мәселесін халай түсінеді?» деген классиктік еңбегінде былай деп жазды: «Әртүрлі кезеңдерде күрес майданына әртүрлі таптар шығады, сондықтан әрбір тап «ұлт мәселесін» өзінше түсінеді. Демек, «ұлт мәселесі» әртүрлі кезеңдерде әртүрлі мүдделерге қызмет етеді, оны қандай таптың және қашан көтеруіне байланысты түрліше сарын алады» (И. Сталин. Шығармалары, І том, қазақшасы 33 бет). Ленин мен Сталин ұлт мәселесінің әртүрлі дәуірлердегі ерекшеліктерін барлық жағынан аша келіп, бұл дәуірлерде туған ұлттық қозғалыстар бірдей емес екенін, олардың ішінде прогрестік, ұлттық азаттық қозғалыстар және реакциялық, ұлтшылдық қозғалыстар болатынын көрсетті. Оның ішінде реакциялық сипаты бар ұлттық қозғалыстар революциялық қозғалыстың дамуының және жалпы коғамның дамуының мүдделеріне қайшы келіп, еңбекшілердің таптық сана сезімінің өсуіне бөгет жасайды. Кенесары Қасымовтың қозғалысы нақ осындай қозғалыс болды. Бұл қозғалыс Қазақстанның саяси және экономикалық дамуына бөгет жа- сап, қазақ халқының орыс халқымен жақындасып, достық жасау ісі- не зор зыян келтірді. XVIII ғасырдың 30-жылдарында Кіші жүздің қазақтары өз еркімен Россияның кол астына қарап, Қазақстанның Россияға қосылу процесін бастады. Бұл процесс XIX ғасырдың 60-жылдарында аяқталды. Қазақстанның Россияға қосылуы, бір жағынан, товарлы-ақшалы қа-тынастың күшеюіне, өндіргіш күштердің өсуіне, таптық жіктелудің күшеюіне және ол кездегі қазақ ауылының патриархтық томаға тұйықтығының бұзылуына, шаруашылықтың және қоғамдық қатынастың неғұрлым жоғары формаларының дамуына көмектесті, қазақ халқының мәдениетінің өсуіне, қазақ халқының үздік ағартушыларының, жазушыларының және қоғам қайраткерлерінің – Шоқан Уәлихановтың, Абай Құнанбаевтың, Ыбырай Алтынсаринның қалыптасуына көмектесті. Қазақстан Россияға қосылмаған да, сыртқы жауларға қарсы күресте ұлы және қуатты орыс халқының туысқандық көмегі болмағанда, саяси бытыраңқы қазақ халқы өзінің өмір сүруін қорғай алмай, неғұрлым артта қалған орта азиялық хандықтар тарапынан бөлшектелген және құлдыққа түскен болар еді. Россияның неғұрлым алдыңғы қатарлы экономикасымен тығыз байланыс жасамағанда Казақстан өзінің артта қалған, феодалдық-монархиялық құрылысымен экономикалық прогрестен тыс қалған болар еді, озат орыс мәдениетінің игілікті әсері тимей, артта қалған мұсылмандық Шығыстың ықпалына түскен болар еді. Қазақстан Россияға қосылмағанда орыс халқының революциялық азаттық қозғалысына қатыспағанда қазақ халқы жалпы демократиялық революциялық, қозғалыстан шет қалған болар еді. Ол кезде патшалық Россияның қойнауында туған жаңа, революциялық-демократиялық Россия россиялық империяның ұлттық шет аймақтарының халықтарына орасан зор тілектестікпен, кұрметпен қарады, патшалық отаршылдарды әшкерелеп тілдеді. Сонымен, Қазақстанның Россияға қосылуының, патша үкметінің отарлық саясат жүргізуіне және қазақ еңбекшілерін қанауды күшейтуіне қарамастан, сөзсіз орасан зор прогрестік маңызы болды. «...Россия Шығыс жөнінде шынында да прогрестік роль атқаруда». «...Россияның үстемдігі Қара теңіз және Каспий теңіз, Орталық Азия үшін, башқұрттар және татарлар үшін мәдениеттендірушілік роль атқаруда...» –деп жазды 1851 жылғы 23 майда Ф. Энгельс К. Маркске жазған хатында (К. Маркс және Ф. Энгельс, Шығармалар, XXI том, 211-бет). Қазақстан Россияға қосылмаған болса, қазақ халқының тағдыры басқаша болар еді. XIX ғасырдың 30-40 жылдарындағы халықаралық, жағдайда патшалық Россия мен ағылшын отаршылдары арасында Орта Азияның ұлан-байтақ, бай жерлерін өздеріне қаратып алуға таласқан қатты күрес болды. Өздерінің мақсатына жету үшін ағылшын отаршылдары Кабулға және Кандағарға өздерінің резиденттерін қойды, олардың Орта Азия мен Қазақстанда көптеген шпиондары болды. Орта Азия хандықтары Қазақстанның өздерімен жапсарлас жерлерін басып алып, қазақ еңбекшілерін варварлықпен талады және қанады. Кенесары ағылшын отаршылдарының агенттері – Орта Азия хандарымен тығыз байланысты болды. Ал, тарихи шындықты бұрмалаушылар Қазақстанды Россиядан бөлектеп, өз қолдарына алуға тырысқан ағылшын отаршылдарының әрекеттерін «байқамады». Өздерінің еңбектерінде олар Орта Азия мен Қазақстанның халықтарын құлдыққа түсіруге, оларды ағылшын-американ империалистерінің табан астындағы қазіргі отарлық араб, Шығыс елдерінің кебіне ұшыратуға тырысқан ағылшын отаршылдарын әшкерелемеді. Сөйтіп, барлық тарихи мәліметтер Кенесары козғалысының революциялық та, прогрестік те болмағанын көрсетеді. Бұл қазақ халқын кері тартқан, патриархтық-феодалдық негіздерді нығайтуға, орта ғасырлық хандықты қайта орнатуға, Қазақстанды Россиядан және ұлы орыс халқынан бөлектеуге тырысқан реакциялық қозғалыс болды. Кенесарының реакциялық қозғлысына дұрыс баға беру үшін, Қазақстан тарихшыларының қармағында нақты және документтік материалдар жеткілікті болды. Алайда, Сталин жолдастың нұсқауларын ұмыту нәтижесінде, бұл реакциялық-монахриялық қозғалыс идеологиялық майданның бірсыпыра участоктерінде көп дәріптеліп келді. Партиямыздың орталық органы – «Правда» газеті 1950 жылғы 26 декабрьде «Қазақстан тарихының мәселелері маркстік-лениндік тұрғыдан баяндалсын» деген мақала жариялады, Е. Бекмахановтың буржуазиялық-ұлтшылдық концепциясын әшкерелеуде біздің республикалық партия ұйымына көмектесті, Кенесары Қасымовтың қозғалысына ғылыми, тарихи шындыққа үйлесетін баға берді. Кенесары ханның және басқаларының карақшылық зорлықтарынан туғызады. Мұнда жастарымызды советтік Отанға сүйіспеншілік және шын берілгендік рухта тәрбиелеп отырған большевиктік партияның совет мемлекетінің ролі туралы бір ауыз сөз айтпайды. Кейбір «әдебиет зерттеушілері» әдебиетті бұрмалау жолына түсті, қазақ ақындарының, оның ішінде Абай мен Жамбылдың Кенесарыға және оның хан сарайындағы ақындарына қарсы пікірлерін халықтан жасыруға тырысты. (...) Семейдің обылыстық газеттері «Прииртышская правда» және «Екпінді» идеология жұмысының мәселелеріне мүлде жеткіліксіз көңіл бөлді. Семейдің Абай атындағы музейінде, Абайдың шәкірттері ретінде Шәкәрім сияқты реакцияшыл ақындар көрсетіліп келді, ал оның октябрь революциясынан кейін совет өкіметіне қарсы шыққаны мәлім. Облыстық газеттер бұл сияқты идеологиялық қателер мен кемшіліктерді дер кезінде сынамады. Газеттердің коммунистерге, совет интеллигенциясына идеялық-саяси тәрбие беру мәселелерін жазуы жеткіліксіз, мектептердің, мәдени-ағарту мекемелерінің тұрмысы туралы материалдарды сирек басады. (...) Ал, біздің идеологиялық жұмысымыздың жеке участоктерінде буруазиялық-ұлтшылдықтың қайталауының, идеясыздық пен бисаясаттың белгілерінің пайда болуының себебі не? Сталин жолдас былай деп үйретеді: шын большевиктердің «өз қателерін ашық мойындауға, олардың себептерін ашуға, оларды түзеудің жолдарын белігілеуге, сөйтіп партияның кадрларды дұрыс үйретуіне және саяси дұрыс тәрбиелеуіне көмектесуге ерліктері жететін болуы керек». Идеологиялық жұмыста қателер мен ұлтшылдық бұрмалаушылықтар болатындығының себебі мынада: Орталық Комитеттің бюросы және Орталық Комитеттің бірінші секретарымен, саяси және шаруашылық жұмысты ұштастыру туралы Сталин жолдастың нұсқауларын ұмытып, идеологиялық жұмысқа жеткілікті көңіл бөлмедік, кейбір тарихшылардың, әдебиет зерттеушілердің, кейбір басшы партия және совет қызметкерлерінің еңбектеріндегі қателер мен бұрмалаушылықтарды дер кезінде көрмедік және партиялық принциптік жағынан сынамадық, сонымен бірге «Правда» газетінің «Қазақстан тарихының мәселелері маркстік-лениндік тұрғыдан баяндалсын» деген белгілі мақаласын талқылауда және бұл мақалада көтерілген мәселелер жөнінде республиканың партия ұйымадарында түсінік жұмысын жүргізуде үлкен шабандық істедік. Мен 1944 жылы Амангелді Имановтың кайтыс болуына 25 жыл толуына арналған, «Социалистік Қазақстан» газетіне жарияланған мақаламда елеулі саяси қате жібердім. Қазақ жауынгерлерін неміс-фашистерге қарсы күресуге шақыра отырып, мен оларды өздерінің даңқты бабаларына лайықты болуға шақырдым, сөйтіп, Сырымның, Исатайдың, Махамбеттің, Амангелдінің есімдерімен қатар, Абылайдың, Кенесары мен Наурызбайдың аттарын да атадым. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің сессиясында 1944 жылы апрельде жасаған баяндамасында Оңдасынов жолдас та осындай қате жіберді. Орталық комитеттің насихат және үгіт мәселесін басқаратын секретары Омаров жолдастың идеологиялық жұмыспен шұғылдануы қанағаттанғысыз болды, буржуазиялық-ұлтшылдық сыпаттағы қателерді дер кезінде аша білмеді және ол қателерді Орталық Комитет бюросының талқылауына салмады. «Қазақ ССР тарихының» екінші басылуының бас редакторларының бірі бола отырып, Омаров жолдас Бекмахановтың қателері туралы дабылдарға құлақ қоймады және «Қазақ ССР тарихының» Кенесары Қасымовтың қозғалысы туралы тарауын жазуды соның өзіне тапсырды» (Әдебиет және искусство», 1951, № 10) - деп барып баяндамасын одан әрі жалғастырады. Бұл баяндамаға алып-қосатын, түсініктеме беретін ештеңе де жоқ. Өйткені өмірдің саяси-идеологиялық шындығы сол. Тиісті қорытынды шығарылып, Е.Бекмаханов, Е.Исмаиылов, Қ.Жұмалиев, Б.Сүлейменов, Қ.Мұхамедханов жиырма бес жылға сотталып кете барды. Алайда «қызылөңеш кезеңнің» екпіні оңай басыла қоймады. Тағы да екі жылға созылды. Бұл жылдары енді Қ.Сәтбаевқа, М.Әуезовке шындап қауіп төне бастады. С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, М.Әуезов, Қ.Жұмалиев арасындағы кикілжің де тиылмады. Әр жиналыста, жазушылардың пленумдарында бет жыртысу жалғаса берді. Соның ең елеулісі және М.Әуезовтің жеке басына қауіп төндіріп, тұтқындалу қаупін тудырған жиналыс Қазақ эпосына қатысты академияда өткен 1953 жылғы сессия мәжілісі. Онда басты баяндаманы Мәлік Ғабдуллин жасады. Біз өзге тақырыпқа соқпай тек М.Әуезовтің ғалымдығы мен «Хан Кенеге» қатысты тұсын ғана түпнұсқа бойынша назарға ұсынамыз: М.Габдуллин: «Несмотря на это, до сих пор история казахского эпоса не освещена с позиций марксизма-ленинизма. Как уже сказано, в изучении казахского эпоса отдельными исследователями допущены грубые политические ошибка и извращения. Эпос, как продукт общественного сознания в отражения историко-социальной борьбы, не был подвергнут всестороннему марксистско-ленинскому анализу, не была раскрыта его идейно-классовая сущность. В неправильном, антимарксистском освещении вопросов истории казахского эпоса в разной степени повинны М.Ауэзов, А.Маргулан, С.Муканов, Б.Кенжебаев, М.Габдуллин и другие. Некоторые из названных исследователей до сих пор открыто не выступили с признанием своих ошибок, не подвергли их резкой критике и не сделали для себя необходимых выводов из решений партии по идеологическим вопросам. Ошибки названных литературоведов состоят в том, что они в своих научно-исследовательских работах не сумели применить марксистско-ленинскую методологию, к оценке эпического наследия прошлого не подходили с позиций ленинско-сталинского учения о двухкультурах в каждой национальной культуре, не вели беспощадную борьбу против буржуазно-националистических извращений в освещении вопросов истории казахского эпоса, а в некоторых случаях сами оказывались в плену буржуазно-националистических взглядов и даже проповедывали их в своих трудах. Когда началось изучение казахского эпоса, т. е. в первые годы советской власти, буржуазные националисты – алаш-ордынцы использовали его в своих антисоветских и контрреволюционных целях. Они усиленно пропагандировали и распространяли феодально-ханские эпические произведения вроде «Едиге», «Орак-Мамай», «Шора» и др., умалчивая при этом о подлинно народных произведениях. Используя феодально-ханский эпос для идеализации патриархального прошлого, которое они называли «Золотым веком», и отрицая классовую борьбу, они распространяли сбою антинародную буржуазно-националистическую идеологию. Наша партия разгромила буржуазных националистов и алаш-ордынцев и их контрреволюционную идеологию. Но остатки ее до сих пор находят свое отражение в трудах отдельных литературоведов. Более четверти века занимается изучением и исследованием вопросов истории казахского эпоса проф. М. Ауэзов. По вопросам казахского эпоса им написано огромное количество работ. В своих трудах М.Ауэзов открыто пропагандировал антирусские реакционно-пантюркистские и буржуазно-националистические взгляды на казахский эпос, идеализировал патриархальное прошлое казахского народа. Так, например, в своей статье «Современный этап казахской литературы», говоря об эпосе, он расхваливал прошедшие феодально-ханские времена и утверждал, что «основной целью казахских батыров является быть националистами, а затем религиозными людьми». Таким образом М. Ауэзов прямо призывал казахскую молодежь следовать примерам, эпических батыров и быть националистами. (...) В статье «Кобланды батыр» М. Ауэзов идеализировал антинародный и реакционный вариант одноименной поэмы, принадлежащий феодальному акыну Марабаю. Причем Ауэзов, вопреки исторической правде и в угоду буржуазным националистам, утверждал, что якобы казахский народ с оружием в руках боролся против Ивана Грозного и в 1552 г, защищал от него гор. Казань. «В народном сказании, - писал М. Ауэзов, – Кобланды не выступает против самого казанского ханства. Он совершает поход против иноверца (капира), разгромившего казанское ханство и покорившего город Казань... Не будет ошибкой, если скажем, что Кобланды выступил против Ивана Грозного, чтобы защитить от него город Казань». В 1932 году М. Ауэзов заявил на страницах печати, что порывает свою связь с буржуазными националистами. Ему была предоставлена возможность пересмотреть свои порочные «концепции», преодолеть свои прежние буржуазно-националистические ошибки. Однако, как неоднокртно указывалось в решениях ЦК компартии Казахстана по идеологическим вопросам и выступлениях периодической печати, М. Ауэзов этого не сделал до сих пор. Анализ его литературоведческих трудов последнего периода показывает, что он все еще далек от применения в своей исследовательской работе марксистско-ленинской диалектики. Все вопросы истории казахского эпоса М.Ауэзов продолжает, рассматривать в отрыве от истории народа и классовой борьбы, без выяснения социально-классовой сущности культурного наследия прошлого. Это имеет место и в «Очерках истории казахской литературы» и в написанных им для I тома истории Казахской ССР (изд. 1943 и 1949 гг.) главах о казахском эпосе. В этих трудах М. Ауэзов историю казахского эпоса освещает с позиции антимарксистской теории «единого потока», игнорируя ленинско-сталинское учение о критическом подходе к эпическому наследию прошлого, и повторяет свою старую концепцию о мнимой борьбе казахского народа против русских, против Ивана Грозного. Говоря об эпическом наследии прошлого, М.Ауэзов выдает за народные произведения такие реакционные, феодально-ханские поэмы, как «Едиге», марабаевский вариант, «Кобланды батыр» и «Енсегей бойлы ер Есим». В статье «Эпос и фольклор казахского народа» (Журнал «Литературный критик», № 1, 1940) он писал об палаче народов Едиге: «Едиге – герой и заступник народа, всеобщий любимец». Грубые политические ошибки допущены в I томе истории казахской литературы (1948 г.), изданном под редакцией и при непосредственном участии М.Ауэзова. Эта книга вышла после решения ЦК компартий Казахстана от 21 января 1947 года «О грубых политических ошибках в работе Института языка и литературы Академии наук Казахской ССР». Однако М.Ауэзов не сделал из партийного решения серьезных выводов. Наоборот, он, как главный редактор, способствовал распространению буржуазно-националистических и антисоветских мировоззрении врагов народа Исмаилова и Джумалиева. Более того, М.Ауэзов, как один из авторов I тома история казахской литературы, сам идеализировал палачей казахского народа Кенесары и Наурызбая, феодально-ханские легенды о Коркуте и неверно рассматривал социально-бытовую поэму «Козы Корпеш –Баян сулу». В этих трудах М. Ауззова нет и признака соцально-классового отношения к названным произведениям. Все это говорит о том, что М. Ауззов до самого последнего времени продолжает пропагандировать и протаскивать в казахское литературоведение свои прежние буржуазно-националистические концепции. При этом следует сказать, что ошибки М. Ауэзова носят не случайный характер. Корни этих ошибок – в его деятельности тех лет, когда он был одним из выразителей идей «Алаш-орды» в казахской литературе. После разгрома этой контрреволюционной партии М.Ауэзову пришлось сойти с открытых буржуазно-националистических позиций. Тогда и появились на свет эти так называемые «ошибки», анализ которых показывает, что они являются определенной, хотя и замаскированной, системой все тех же буржуазно-националистических взглядов М.Ауэзова. Не свидетельствует ли об упорном, молчаливом отстаивании М.Ауезовым своих прежних порочных концепций и то, что, допустив столь серьезные политические ошибки и извращения в своих литературоведческих трудах, он до сих пор не выступил в печати с их критикой и признанием?» («О состоянии и задачах изучения казахского эпоса», Вестник Академии наук Казахской ССР», 1953, № 4). Ұстазымыз болған марқұм М.Ғабдуллин өзінің осы баяндамасын Орталық партия комитеті зорлап жасатқанын, еріксіз ұстазына қарсы шығуға мәжбүр болғанын, араздықтың ұзаққа созылғанын, «Қазақ әдебиеті» газетіне ашық хат жазған соң Мұхтар Әуезовтің өзі хабарласып, «Абай» романына «Кірбіңі кеткен көңілден» деп қолтаңба жазып бергенін қинала отырып, бізден де кешірім сұрағандай нәумез күйде әңгімелеп беріп еді. Біз арлы ұстаздың арылуын түсіндік, келер ұрпақ қалай қабылдар екен деші?!. Осы науқанда филология ғылымдарының докторы Н.С.Смирнова да «өңешін бір созып» қалды. Ол тұста миф те, аңыз да, әфсана да саясаттанып кетіп еді. Соның бір «үлгісін» Н.С.Смирнова ұсынды. жүктеу/скачать 1,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|