Шоқайдың ұлт құру туралы ойлары ерекше назар аударуға тұрарлық. Бір қызығы, оның ойлау қабілеті көбірек тарихшылдыққа емес, дискурсивтілікке бағытталған
жүктеу/скачать 14,81 Kb.
|
Шоқай философиясы
|
М. Шоқайдың әлеуметтік-философиялық көзқарастары Мұстафа Шоқай – жан-жақты және терең зерттеуді қажет ететін ерекше тұлға, қазақтың қоғамдық-саяси қайраткері, публицист, Біртұтас Түркістанның бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрестің идеологы. Бірқатар сарапшылар әлеуметтік-гуманитарлық мәселелерді зерттеу деңгейіне сәйкес, әсіресе геосаяси көзқарастар тұрғысынан Мұстафа Шоқайдың еңбектері Еуропа мен әлемдегі әйгілі ғалымдардың еңбектерімен қатар келеді деп санайды. Бұл біржақты сипаттауға болмайтын жеке тұлға, оны кез-келген тарихи құбылыс сияқты біз үшін әдеттегі шеңберге енгізу мүмкін емес, сондықтан Мұстафа Шоқай туралы қызыл, ақ немесе қоңырдың мүдделерін қорғаған деп айтуға болмайды. Оның аты осы анықтамалардың бәрінен жоғары. Шоқай ешқашан өзіне большевизм мен фашизм идеяларын жақындатуға тырыспағанын білеміз. Ең алдымен, ол өз халқының мүдделері, түркі халықтарының бостандығы мен бірлігі туралы алаңдаушылық білдірді. М. Шоқайдың өмірі мен қызметі Отанға жанқиярлықпен қызмет етудің үлгісі ғана емес, сонымен бірге ол философ, ұлт-құрылысшының армандары мен ойларында қалыптасқан кездегі проективті көзқарастың ерекше фактісі болып табылады. Оның өмірі оңай болған жоқ, ол қайшылықтар шеңберінен тұрды. Оның тәуелсіз Түркістан мемлекетін құру идеялары, әрине, Кеңес Одағы тарапынан оны ұлтшыл деп жариялауға асығыс қабылдады. Олар шетелде тиісті қолдау таба алмады, мұнда Мұстафа Шоқай эмиграцияға мәжбүр болды. Түркістанның тәуелсіздігі идеясын бүкіл әлемге жеткізу үшін 1937 жылы Парижде «Жас Түркістан» журналын шығара бастады және тоталитарлық режимге қарсы күрес жүргізді. Шоқайдың ұлт құру туралы ойлары ерекше назар аударуға тұрарлық. Бір қызығы, оның ойлау қабілеті көбірек тарихшылдыққа емес, дискурсивтілікке бағытталған. Атақты неміс философтары Кант пен Фихте халықты өзін-өзі басқара алмайтын, сондықтан әрқашан басқалардың бақылауында болатын адамдар ретінде анықтады. Ұлт басқалардың бақылауында емес, өзінің жеке меншік институттары бар, сонымен қатар халықтар жиналысында өзінің мүддесі бар. Олардың философиясы бойынша, адамдар - объект, ұлт - субъект. Мұстафа Шоқай дәл осындай ұстанымда екенін оның еңбектерінен көре аламыз. Шоқай үшін ұлттың нақты анықтамасы жоқ, ұлтты әлі құрау керек. Осыған байланысты Шоқайдын түсінігі бойынша әсер ету объектісі - халық, ал ұлттық интелегенция әрекет етуші субъект ретінде қарастырады. Шығармашылық зиялы қауым мен сезімтал адамдардың өзара әрекеттесуі - күреске дайын ұлт құрудың кепілі деп санады. “Батыста білім алған зиялы қауымның ең өкініші - рухани тұрғыдан олар өз адамдарына жат болып кетті. Батыс тәрбиесі халқымыздың рухани қазынасына сіңген көптеген туыстарымызды ұлттық тарихтың «шығыс санасы» құрамынан айырды” – «Таңдамалы шығармалар» жинағында (1933 ж.), еуропалық рухани құндылықтар ұлттық мәдениетке бағынбауы керек деген ойларын дәл көре аламыз. Қорытындысында, Мұстафа шоқайдың философиясы ұлтшылдық түсініктерімен тығыз байланыста болды деп айта аламыз. Ал оның фашистік Германиямен Түркістан легионың құрудағы ынтымақтастықты және де т.б. әрекеттерді стратегиялық қадамы ретінде түсіну керек. жүктеу/скачать 14,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|