Сынып: 7 «а,ә» Күні: 16. 09. 19 №1 жұмыс

1. 
   Штативті үстелдің шетіне орнатыңдар. Оның жоғарғы жағына қысқыш арқылы сақина бекітіп, оған жіпке байланған жүкті іліңдер. Жүк еденнен 3 – 5 см жоғары тұруы керек.
   
2. 
   Маятникті тепе- теңдік күінен 5 – 8 см–ге ауытқып, содан кейін оны жібере салыңдар.
   
3. 
   Маятниктің ұзындығын өлшеуіш таспамен өлшеп алыңдар.
   
4. 
   Толық 40 тербеліс ( N ) жасауға кеткен t уақытты өлшеңдер.
   
5. 
   t уақытты қайтадан өлшеп (тәжірибе шартын өзгертпей), оның t_орт орташа мәнін табыңдар.
   
6. 
   Уақыттың t_орт орташа мәні бойынша тербеліс периодының Т_орт орташа мәнін табыңдар.
   
7. 
   g_орт= _ формуласы бойынша еркін түсу үдеуінің g_орт орташа мәнін есептеп шығаруға болады.
   
8. 
   Өлшеу мен есептеу нәтижелерін кестеге жазыңдар.
   
9. 
   Еркін түсу үдеуінің алынған g_орт орташа мәнін g= 9,8 м/с² мәнін салыстыр.
   
10. 
    Өлшеу дәлдігін бағалаңдар. ( 1 жұмысқа, ескертуге қараңдар)
    

Тәжірибе нөмірі	L, м	N	t , с	tорт , с	Торт=	gорт , м / с 2
1 2 3	0,6 0,6 0,6	10 5 15	15 10 22	16	1,6	9,3

Сынып: 9 «А» Күні:

№4 жұмыс.

Беттік толқындардың таралу жылдамдығын анықтау.

Жұмыстың мақсаты: судағы беттік толқындардың таралу жылдамдығын анықтау.

Құрал – жабдықтар: лабороториялық жұмыстарға арналған ұзындығы 0,5- 1 м болатын кең ыдыс, қалтқы, пластелин, секундтық бөліктері бар сағат немесе секундомер, сызғыш.

Жұмысты орындау:

1. 
   Ыдысты үстел үстіне қойып, оның ішіне су құйыңдар.
   
2. 
   Ыдыс ернеуінің бір шетіне қалтқы салыңдар, ал оның қарсы шетіне су бетіне кішірек тасты тастап жіберіңдер.
   
3. 
   Осы кезде пайда болатын толқулардың қалтқыға дейін таралу уақытын белгілеп алыңдар.
   
4. 
   Мұндай тәжірибені бірнеше рет қайталап, толқынның L қашықтыққа тарайтын уақытының орташа мәнін анықтаңдар.
   
5. 
   Толқынның таралу жылдамдығын есептеңдер.
   
6. 
   Алынған нәтижелерді кестеге жазыңдар.
   
7. 
   Өлшеу дәлдігін бағалаңдар.
   

№ 1 жұмыс.

бұрыш өлшеуіші 3 бар, қапсырма

шегеге 2 бекітілген осьтің бойында

шыбығы (стержень) бар ширатылаған (спираль) серіппеден 1 тұрады.

Ұзына бойында тесік каналы бар шыбыққа арнайы шарик 4 орнатылған. Шарикті қондырған кезде серіппені сығады да шыбықтың табанындағы босатқыш ілмекке ілінеді. Егер босатқыш ілмектің 5 шығып тұрған бөлігін басып қалса, шар босайды да, серіппенің әрекетінен ол шыбық бойымен белгілі бір бағытта қозғалады. Шариктің ұшу жылдамдығының V₀ модулін барлық тәжіриби үшін бірдей етіп алу керек.

Үстелде шариктің түсер жеріне ақ, таза қағаздың бетін екі бөлек жапсырма лентамен бекіту керек, ал үстіңгі жағына көшірме қағаз қойылады. Шарик құлағанда қағазда айқын із қалады.

1.Дәптерге өлшеулер мен есептеулер нәтижесі жазылатын кесте

дайындаңдар.

2. Баллистика пистолеттің құрылысымен, жұмыс істеу принципімен танысыңдар.

3.Үстелдің шетіне баллистиқалық пистолетті қысып қоятын бұраманы орнатып, бұрыш өлшегішпен пистоллетті 45° бұрышпен бекітіңдер. Қағазды жапсырмай, байқау үшін атып көріңдер де, шамамен шариктің түскен орнын белгілеңдер. 45° бұрышпен атқанда шарик қағаздың шетіне түсетіндей етіп таза қағазды үстелге бекітіңдер, сосын үстіне көшірме қағазды салыңдар.

4. Пистолетті 20^°,30,^° 40°, 45°бұрыштармен орнатып, әрбір бұрышқа 3-4 рет атыңдар.

5.Пистолетті бұрып, оны 50^°, 60^°, 70^° бұрыштармен бекітіп, әрқайсысына 3-4 атып, тағы да әрбір бұрыштағы шариктің түскен ізіне ату бұрышының мәнін жазыңдар.

6. Әрбір бұрыш үшін шариктің түскен қашықтығының орташа мәнін өлшеңдер. Өлшеу нәтижелерін кестеге түсіріңдер.

1. Пистолетті 20°, 30^°, 40°, 45^°, 50°, 60^°, 70^° бұрышқа орнатып 3 рет атамыз. Есептеулерді кесте түрінде жазайық.

Бұрыш	ℓ1, м	ℓ2, м	ℓ3, м	ℓорт., м
20°	1,20	1,25	1,27	1,24
30°	1,27	1,41	1,42	1,37
40°	1,32	1,42	1,50	1,41
45°	1,44	1,58	1,59	1,54
50°	1,39	1,45	1,47	1,44
60°	1,00	1,17	1,14	1,10
70°	0,57	0,58	0,60	0,58

Бақылау сұрақтарына жауап беріңдер:

1.Қай бұрышпен атканда шариктің ұшу қашыктығы ең үлкен мәнге ие болады?

45⁰ бұрышпен атқанда ұшу қашықтығы үлкен болады.

2.Қай бұрышпен атқанда ұшу қашықтықтары шамамен бірдей және осы бұрыштардың косындысы неге тең? Бұл ұшу қашықтығын аныктайтын формуламен сәйкес келе ме? 40⁰ және 50⁰ бұрышпен атқанда ұшу қашықтығы шамамен бірдей,қосындысы 90⁰ болады.

Қорытынды: Баллистикалық пистолетпен жұмыс жасауды үйреніп, жылдамдықтың модулін бірдей етіп көңіл бөлінді. Есептеулер мен өлшеулерді жүргізе отырып, шариктің түскен қашықтығының орташа мәні табылды. Зертханалық жұмысты орындау барысында баллистикалық пистолетті қолдана отырып, дененің ұшу қашықтығы 45° - та үлкен екеніне көз жеткіздік.

№2 жұмыс.

Горизонталь В деңгейге қатысты А нүктесінде шар mgh потенциалдық энергияға ие болады. Шар науанының бойымен домалаған кездегі оның потенциялық энергиясы дененің ілгерілемелі қозғалысының кинетикалық W_іл және айналмалы қозғалысының W_айн. кинетикалық энергиясына айналады. Шар үшін В нүктесінде

Мұндағы _ мен ω – шар центрі массасының сызықтық жылдамдығы мен оның В нүктесіндегі айналмалы қозғалысының бұрыштық жылдамдығы. Науаға қатысты массалар центрінің сызықтық жылдамдығы және шар бетінің айналу осінен барынша қашық нүктесінің сызықтық жылдамдығы

массалар центріне қатысты өзара тең, сондықтан былай жазуға

болады: мұндағы R – шар радиусы.

J=mR²(2gh_|_² -1)

В нүктесіндегі шардың массалар центрінің сызықтық жылдамдығын табу үшін шардың ұшу қашықтығы ℓ мен оның үстел бетіне дейін қозғалыс уақытын t білу керек , яғни ұшу уақыты мына қатынастан

табылады: осыдан



(13.3)-ті (13.2) –ге қойып, аламыз.

Сонымен шардың инерция моментін табу үшін науаның горизонталь бөлігінің үстел бетінен биіктігін H, шардың сырғанай бастағаннан науаның горизонталь бөлігіне дейінгі h және шардың H биіктіктен құлағандағы горизонталь бойымен қозғалатын қашықтын ℓ өлшеу қажет. Шардың үстелге құлаған ізі қағазға төселген көшірме қағаздың көмегімен белгіленеді.

Жұмысты орындау:

1.Науаның горизонталь бөлігінің үстел бетінен биіктігін Н өлшеу.

2.Шардың сырғанай бастаганнан науаның горизонталь бөлігіне дейнгі биіктігін h өлшеу.

3.Шардың Н биіктіктен құлағандағы горизонталь бойымен қозғалатын қашықтығын ℓ өлшеу.

ℓ_орт=ℓ₁ +ℓ₂+ℓ₃/ 3=0,25м;

5.Инерция моментін есептеу.

Бақылау сұрақтарына жауап беріңдер:

1.Берілген жұмыстағы дененің инерция моментін табу әдісін түсіндіріңдер.

Шардың айналмалы қозғалысының кинетикалық энергиясы мен бұрыштық жылдамдығын білу және биіктікті өлшеу әдісі.

2.Осы әдісті науаның идеал тегіс жағдайына колдануға бола ма?

Бұл әдісті науаның идеал тегіс жағдайында қолдануға болмайды.

3.Сендер бұдан да баска инерция моментін анықтаудың кандай эксперименттік әдістерін білесіндер?

4.Берілген жұмыста колданылған әдістің артыкшылығы мен кемшілігі қандай? Артықшылығы жұмыс жеңіл орындалады.

Кемшілігі өлшеуде қателік кездеседі,өлшеу құралдары көрсетілмеген.

Қорытынды: Өлшеу және есептеу нәтижесі бойынша шардың инерция моментін тауып, ол шарды массасына тәуелді екенін білдік.

Сынып : 10 «А» 05.12.18

№5 жұмыс.

Кинетикалық энергия туралы теорема бойынша, денеге түсірілген күштің жұмысы дененің кинетикалық энергиясының өзгерісіне тең:

Штативке горизонталь динамометр бекітіледі. Оның ілгішіне

ұзындығы 60-80 см жіп арқылы шар байланады. Осындай биіктікте екінші штативке қысқыш бекітіледі. Қысқыштің шетіне шарды орна-тып, екінші штативке шармен бірге, шарға динамометр серіппесінің тарапынан F_сер. Серпінділік күші әрекет ететіндей жерге қашықтатады. Сосын шарды жібереді. Серпімділік күшінің әрекетінен шар _ жылдамдық алады да оның кинетиқалық энергиясы нөлден m_²/2-ге дейін өзгереді.

Шардың F_сер.серпімділік күшінің әрекетінен алған жылдамдығының модулін табу үшін шардың Н биіктіктен еркін құлағандағы ұшу қашықтығын S өлшеу керек:

Осыдан _жылдамдық модулі υ=s_g/_ -қа тең, ал кинетиқалық энергия





Гук заңы бойынша шарға әрекет ету кезіндегі серпімділік күші F_cер1-ден F _сер2-дейін сызықтық өзгереді. Сонда серпімділік күшінің орта мән F_{орт.серп} = F_сер1 + F_cер2/2 =F_cер1/2.

Серіппенің деформациясын х өлшеп, серпімділік күшінің жұмысын есептеуге болады, ол А = F_{орт.серп.}х= ½ F_серп1х. (13.6)

Бұл жұмыстың мақсаты мына теңдікті тексеру болатын: А= Wк,

Яғни ½ F _серп1х=ms²g/4H. (13.7)

Жұмыстың орындалу тәртібі.

1. Штативтің біріне динамометрді бекітіп және екінші штативке дина-мометрмен бірдей деңгейде (40 см биіктікте) шар қоятын қысқыш орнатылады. Динамометр ілгішіне жіпке байланған шар ілінеді ( 13.3 –сурет).

2.Шарды штатив қысқышында ұстай отырып, штативті динамометрдің көрсету 2Н болғанға дейін қашықтатады. Сосын шарды босатып оның үстел бетіндегі түскен орнын белгілейді. Тәжірибені 2-3 рет қайталап, шардың ұшу қашықтығының s орта мәнін табыңдар.

3.Таразымен шар массасын өлшеп, серпімділік күші әрекетінен болған шардың кинетиқалық энергиясының өзгерісін есептеңдер:





4.Cерпімділік күшінің 2Н мәніндегі динамометр серіппесінің х деформациясын өлшеп, серпімділік күшінің А жұмысын есептеңдер:

A = F _{орт. серп.}х= ½ F_серп1х.

5.Кинетикалық энергияның өзгерісі мен серпімділік күшінің жұмысын

анықтаудағы өлшеулер мәнінің қателік шегін тауып, оны бағалаңдар.

Серпімділік күші жұмысының алынған мәнін шардың кинетиқалық энергиясының өзгерісімен салыстырыңдар. Одан қорытынды шағарыңдар.

6.Динамометр көрсеткішін 3 Н–ға дейін үлкейтіп, тәжірибені қайталаңдар.

Кесте салу.

F,Н	m, кг	S1,м	S2,м	S3,м	Sорт.м	H,м	ΔWк,Дж	X1,м	X2,м	Δx,м	A, Дж
2	0,01	0,8	0,78	0,82	0,8	0,4	0,04	0,03	0,065	0,035	0,04
3	0,01	1,23	1,18	1,27	1,2	0,4	0,09	0,03	0,09	0,06	0,09

Бақылау сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Қандай шарт орындалған кезде мәні ретінде оның бастапқы және соңғы мәндері қосындысының жартысын алып, айнымалы күштің жұмысын есептеуге болады?

№4 жұмыс.

Жылусыйымдылықтың классикалық теориясынан 1кмоль жылусыйымдылық қатты күйдегі барлық денелер үшін бірдей және

С = 3R = 2,5 * 10⁴Дж *кмоль^-1К^-1 = 25 Дж/моль*К болады.

Мұны оңай тексеруге болады. Ол үшін массасы m қатты дененің температураның белгілі бір ∆Т интервалында суығанда беретін ΔQ жылу мөлшерін анықтау жеткілікті.

1.Таразының көмегімен калориметрдің m_к және мыс, темір, алюминий денелердің массаларын өлшеңдер. Өлшеу нәтижелерін есеп беру кестесіне (2-кесте) енгізіңдер.

2. Денені ыдыстағы қайнап жатқан суға батырыңдар.

3.Калориметрге бөлме температурасындағы 100 см³ суды құйып, судың, калориметрдің t₁ температурасын өлшеңдер. 4. Калориметрге 100^°С-қа дейін қыздырылған мыс денені салып, жылулық тепе-теңдік орнағаннан кейінгі Ө температураны өлшеңдер.

5.Калориметрдегі суды алмастырып, осы тәсілмен алюминий және темір денелермен тәжірибені қайталаңдар.

6. Жылу балансының теңдеуін пайдаланып, үш дененің әрқайсысының су мен калориметрге берген жылуларының ΔQ мөлшерін есептеңдер:

ΔQ = (m_кc_к + m_cу с_су) (Ө –t₁) - (13.8)

мұңдағы m_к – калориметр массасы, с_к – калориметр дайындалған заттың меншікті жылусыймдылығы, m_cу - калориметрдегі судың массасы, с_су - судың меншікті жылу сыймдылығы, t₁- мен Ө – су мен калориметрдің бастапқы және соңғы температуралары.

7.С=ΔQM/m∆T өрнегін пайдаланып, мыстың, темірдің және алюминийдің молярлық жылусыймдылығын есептеңдер ( 2-кесте).

8. Жүргізілген өлшеулердің қатесін бағалаңдар.

Сынып : 10 «А» 06.12.18



Сұйықтың _ беттік керілуі шектелетін шекералардың табиғатына және сұйықтың температурасына тәуелді. Берілген жұмысқа судың беттік керілуін екі тәсілмен, тамшының үзілуі және сұйықтың капилляр бойымен көтерілуі әдістерімен өлшеу қажет.

1 Бірінші әдіспен _ өлшеу үшін 13.4-суретте көрсетілгендей құрылғы жиналады. Ұшы 3 шыны, 2 краны бар резеңке түтік 1 құйғыға кигізіліп штативке бекітіледі. Құйғыға таза су құйылады. Шүмек арқылы судың жеке тамшылары стақанға ағатындай етіп реттеледі.

Тамшының үзілер мезетінде беттік керулер күшінің F модулі массасы m тамшының F_ау ауырлық күші модуліне тең болады



1)Дәптерге өлшеу нәтижелерін және есептеулерді жазатын кесте даыйндаңдар (3 кесте).

2 )13.4 –сурет бойнша қондырғы жинаңдар.

3) Өлшеуіш сына мен штангенциркульдің көмегімен шыны ұшының ішкі диаметрін өлшеңдер.

3 - кесте

Тәжірибе №	D,м	N	М,кг	,Н/м	Δ,мм	=Δ
1 2 3	0,006 0,006 0,006	80 120 160	0, 0081 0,0121 0,0163	54 54 54	0,16 0,16 0,16	1,6·10-4 1,6·10-4 1,6·10-4

4) Бос стақанның массасын 0,01г дейінгі дәлдікпен өлшеңдер.

5) 2 кран жабылады (13.4-сурет) да, құйғыға таза су құйлады. Түтіктің астына құты (колба) қойып, кранды жайлап ашып,түтікпен судың жеке тамшы болып ағуы реттеледі, жиілігі минутына 30-40 тамшыдай болғаны дұрыс. Осы шарт

орындалғанда ғана тамшының үзілуі ауырлық күшінің әрекетінен деп санауға болады.

6) Түтіктің астына бос стақан қойып, 80-100 тамшыны санап, стақанға жинап алыңдар.

7) Стақанды тағы да өлшеп, оған аққан тамшының массасын есептеңдер.

8) (13.10) теңдеудің көмегімен судың беттік керілуін есептеңдер.

9) Өлшеулердің абсолют және салыстырмалы қателерін мына теңдеулермен есептеңдер:

10) Өлшеулер мен есептеулер нәтижесін 3- кестеге жазыңдар.