Смж 3 дәрежелі құжаты поәҚ поәҚ 042-18-36. 1
Диатомды балдырлардың филогенезі
жүктеу/скачать 22,12 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қолданылған әдебиеттер
- Дәріс 6. ҚОҢЫР - РНАЕОРНҮТА БАЛДЫРЛАР БӨЛІМІ
- 5. Қоңыр балдырлардың филогенезі Жалпы сипаттамасы.
- қабатты мерис тодерма
- Жасуша құрылысы.
- гаметоепорофит
- . Энтонема-Еntоnеmа
- Сфацеляриялықтар- Sphacelariales
- Сфацелярия - Sрһасеlагіа
- Кладостефус-Сladostephus
- Кутлериялыктар-Сutlerialales
Диатомды балдырлардың филогенезі. Қазіргі уақыттағы диатомдылар эволюциялық дамудың соңғы кезеңіндегі балдырлар. Олардың ішінде көптеген ерте заманда пайда болған туыстастар, тіпті түрлер осы уақытка дейін сақталып келді. Диатомды балдырлардың ішінде пеннатталар класы барлық континентте таралып, әртүрлілігі жағынан басымдық көрсетеді. Центрикалық кластың өкілдері түщы суларда кездеспейді десе де болады, теңіз суына қарағанда өте аз. Диатомдылар бөлімінің басқа балдырлармен тікелей байланысы жоқ. Дегенмен, эволюциялық дамуы жэне филогенетикалық жағынан хризомонадаларга жақындайды. Бұларды жақындастыратын белгі - тек хлоропласттарының сары түстілігі, қабаттарының қаттылығы және центрикалық класының зооспорага ұқсас сперматозоидты қозғалыс жағдайының болуымен бірге, сондай-ақ қор заты ретінде май, полисахарид-лейкозиннің жиналуында, ал кейбір диатомды балдырларда жиырылғыш вакуолясының байқалуында. Диатомдылардың ішінде центрикалық кластың өкілдерінің бірінші пайда болғаны, одан пеннатталардың шыққаны жоғарыда айтылды. Диатомдылар - біртүтас тәуелсіз, өз бетімен белгілі бір бағытта дамыған күрделі құрылымды организмдер. Диатомдыларды жоғарыдағы ұқ- састық белгілеріне қарай өте ерте уақытта жылтырауық сары балдырлармен бірге біртектен шығып, әрқайсысы әрі қарай бір-біріне байланыссыз өз беттерімен дамыған организмдер деп қарауға болады. Бекіту сұрақтары: 1. Диатомды балдырлардың басқа балдырлардан қандай айырмашылығы бар 2. Диатомды балдырлардың жасуша құрылысы қандай, фотосинтез нәтижесінде қандай қор заттары жиналады. 3.Диатомды балдырлардың классификациясы. 4.Көбею ерекшеліктері. 5. Диатомды балдырлардың практикалық маңызы қандай. Қолданылған әдебиеттер: 1. Абдрахманұлы О. Төменгі сатыдағы өсімдіктер систематикасы. Астана 2012 ж 2. Әметов Ә.Ә. Ботаника. - Алматы, 2000 3. Вассер С.П., Кондратьева Н.В. Водоросли. 1991. Дәріс 6. ҚОҢЫР - РНАЕОРНҮТА БАЛДЫРЛАР БӨЛІМІ Қарастырылатын сұрақтар: 1. Қоңыр балдырлардың жалпы сипаттамасы 2. Жасуша құрылысы 3. Қоңыр балдырлардың көбеюі 4. Қоңыр балдырлардың систематикасы 5. Қоңыр балдырлардың филогенезі Жалпы сипаттамасы. Бұлар теңіздің жиегінде ризоидтары арқылы бекініп тіршілік ететін күрделі қүрылысты өсімдіктер. Олардың 240 туыстасқа жататын 1500-дей түрі белгілі. Суық түщы сулардан 5 түрі ғана табылған. Олардың көлемдері кішкентай жэне сирек кездеседі, сондықтан биологиялық жэне экологиялық жағынан нашар зерттелген балдырға жатады. Қоңыр балдырлар өзінің атына байланысты хлорофилдің а және с пигменттерінен басқа, қоңыр түс беріп тұратын фукоксантин және қосымша ксантофильдің сары (фуко-, диато-, не- офуко-, диадино-, зеаксантиндер), каротиннің қызыл-сары пигменттері болады. Осы пигменттердің орайласып келуіне байланысты бұлардың түсі қоңыр-жасылдан қара-қоңыр, кейде қара түске дейін өзгереді. Балдырлардың бұл бөліміне жіп тәрізді, қабықты, қап пішінді, дихотомиялық бұтақтанатын лента тәрізді пластинка пішінді болып келетін қарапайым түрлерімен бірге, қабаттарының қүрылысы балдырлардың басқа бөлімдеріне қарағанда өте күрделі жоғарғы сатыдағы өсімдіктер сияқты «сабақ», «жапырақ», «тамыр» тәрізді бөліктерге бөлінген . Жіптесінді формаларының қабаты бір білікті және көп білікті құрылысты бо- лып келеді. Бір білікті құрылыстары бір түптен бір жіптесінді болып шығады да, кейіннен жан-жаққа бір білектен бұтақтанып кетеді. Көп білікті қүрылыстыларда бірден-бір түптен бірқатар болып топталған жіптесінді бұталар өседі. Бір білікті қабаттың жоғарғы жағынан көп клеткалы жіптесінді түктер дами- ды. Көп білікті құрылысты қабатты түрлерінде клеткалардың атқаратын қызметтеріне қарай паренхима- тозды тіннің қүралуы байқалады. Қарапайым кұрылымдыларында күшті бояған қабықтық қабатпен ерекше вакуоля-физоидтары жэне түссіз ірі, көбінесе біркелкі клеткалардан құралған өзектік қабаты болады. Саргассум сияқты күрделі қүрылымды түрлерінің қабаты бұтақтанып, сабақ жэне жапырақ тәрізді пластинкадан тұрады. Күрделі кұрылымды қоңыр балдырлардың қабаттары қарапайым кұрылымды ассимиляциялаушы, қор жинаушы, механикалық және өткізгіш тіндерге бөлінген. Күрделі құрылымды ламираниялықтар мен фукустар сияқты қоңыр балдырлардың қабықтық қабаты қалың бірнеше қабаттан тұрады және олар әр түрлі формасы, мөлшері бар уақ боялған клеткалардан құралған. Уақ клеткалардың үздіксіз бөлінуінің нәтижесінде түктер жэне көбею органы түзіледі. Бұл қабатты меристодерма деп атайды. Меристодерма қабатынан кейін ірі боялған клеткалардан құралған ішкі қабықтық қабат орналасады. Ішкі түссіз орталық өзектік қабат ірі, ұзын клеткалардан құралған, бос не тығыз жатқан жіпшелерден тұрады. Ішкі қабықтық қабат пен өзектік қабаттың аралығында ірі түссіз клеткалардан күралғап аралық қабат орналасады. Ламинариялықтардың өзектік қабатынан қор заттарын таситын срекше кілегейлі секреторлық клеткалар - сүзгілі түтіктер мен түтікті жіпшелер дамиды. Орталық өзекті қабат қоңыр балдырларда тек фотосинтез өнімдерін таситын ғана орган болып есептелмейді, сонымен бірге механикалық қызмет атқарады. Кейбір түрлерінде қабаттарының тік тұруының бір себебітінде- рінде ауа көпіршіктері толып тұратын қуыстарының болуында. Қабаттарының мөлшері бірнеше сантиметрден ондаған (макроцис- тис - 20-60 м) метрге жетеді. Қоңыр балдырлардың ішінде бір клеткалы қауымды және тарамдалған жіптесінді формасы белгісіз. Бұлар - біржылдық не көпжылдық өсімдіктер. Жасуша құрылысы. Қоңыр балдырлардың клеткасы целлюлозды қабықпен қапталған, оның сыртында пектинді заттар болады да, клетка қабығы кілегейленіп тұрады. Бұл өсімдікті толқынның соғуынан және су қайту кезінде кеуіп қалудан сақтайды. Қоңыр балдырлардың цел- люлозасы өзінің қасиеті жағынан жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің целлюлозасынан айырылады, клетка қабықтарында альгин қышқылының болуына байланысты оны кейде альгулеза деп атайды. Клеткалары шар, эллипсоид, күбі тэрізді, көпшілік түрлерінде қысқа не созылған цилиндр пішінді, дөңгелек кейде көп бұрышты не белгілі формасы жоқ болып келеді. Мөлшері де әр түрлі. Бір клетка екінші клеткамен плазмодесма арқылы байланысып жатады. Қалың клетка қабығы бар түрлерінде клетка саңылауы айқын байқалады. Протоплазмасында бір ядросы, хлоропласттары және өте уақ тек электронды микроскоппен ғана көрінетін пиреноидтары болады. Қарапайым түрлерінде хлоропласттары пластинкалы, лента пішінді бір не бірнешеу, ал күрделі құрылымдыларында дән сияқты көптеп келеді. Хлоропласттар жалпы қабықшасынан басқа ядро қабықшасымен байланысып жататын күрделі мембрана жүйесімеп қоршалған. Хлоропласт параллель жатқан үш тилакоидты ламелладан тұрады. Оны бір не бірнешс сыртқы ламеллалар қоршап жатады. Сақина пішінді генофорлары шеткі ламеллалардың астында орналасады. Қалың қабықты қабатты формала- рында клеткааралық саңылаулары болады. Кепшілік қоңыр балдырлардың қабаттарының жоғарғы қабатынан ерекше көп клеткалы бірқатар клетка- пардан тұратын түктер өседі. Төменгі зоналарының клеткаларының жиі бөлінуіне байланысты олардың мөлшерлері кішкентай келеді.Клетка құрамында басқа балдырларда болмайтын физоид деп аталатын жас клеткаларда түссіз, ал ересек клеткаларда сары-қоңыр көпіршік болады. Оның құрамында танин деп аталатын илік заттар жиналады. Қор заты ретінде крахмалдың орнына жай кант, көпшілік уақытта суда еритін полисахарид-ламинарин, кейде май не маннит жиналады. Олар хлоро- пласттардан тысқары цитоплазмада орналасады. Монадалы клеткаларының (зооспоралар мен гаметалар) қызыл көзшесі мен талшығы болады. Көзшесі талшық аппаратымен байланысып жатады. Талшықтары көпшілік уақытта екіден (диктиоталықтарда біреу), гетероконгты және гетероморфты. Алдыңғы ұзын талшығы күрделі құрылысты қауырсынды тармақталған мастигонема деп аталатын түктерден және акронема деп аталатын спиральды иректелген талшық қосалқысынан тұрады. Артқы қысқа талшығы тегіс, акронемамен аяқталады Көбеюі. Қоңыр балдырлар вегетативті жыныссыз және жынысты жолмен көбейеді. Вегетативтік көбею қабат бұтақтарының кездейсоқ үзіліп түсуі және сфацелярия сияқты түрлерінде арнаулы бүршіктерден пайда болуы арқылы болады. Жыныссыз көбеюі көпшілігінде зооспоралар, диктиоталарда қозғал- майтын тетраспоралар, ал тилоптеридияларда моноспоралар арқылы болады. Жынысты көбею процесі изогамиялық, оогамиялық, сирек гетерогамиялық жолмен жүреді. Зооспоралар мен қозғалғыш гаметаларда бірден хлоропласттары болады. Зооспора алмұрт пішінді, оның қызыл-қоңыр көзшесі, тең емес екі талшығы және ядросы болады. Талшығының ұзыны алға, қысқасы артқа қарай бағытталған. Зооспоралар мен гаметалар бір не көп ұялы қуыстарда түзіледі. Басқа көп клеткалы балдырлардан қоңыр балдырлардың басты бір айырмашылығы - бір ұялы спорангияларының болуымен бірге, көп ұялы спорангияларымен бірге гаметангиялары да болады. Бұрынғы уақыттарда көп клеткалы деп есептеп келсе, енді көп ұялы дейді. Зооспоралар не гаметалар құралмас бұрын, көп ұялы қуыс жұқа перделер мен камераларға бөлінеді. Әрбір камерада бір ядро мен цитполазманың бөлігі болады. Сөйтіп, әрбір камерадан бір- бірден, сиректеу екіден зооспоралар не гаметалар түзіледі. Қоңыр балдырларда изоморфты жэне гетероморфты ұрпақ алмасуы болады. Гетероморфты ұрпақ алма- суда гаметофит қүрылысы көбіне микроскопты болып келеді. Кейбір қоңыр балдырларда ірі тік өсетін макроскопты спорофит қабаты протонема деп аталатын төселіп жататын жіпшеден не дискадан дамиды. Қарапайым пунктария, хордария сияқты түрлерінде толық ұрпақ алмасу болмайды. Спорофиттен дамитын спорадан гаметофит өспей, гаметоспорофит не спорофиттің қабаты өсуі мүмкін. Кейде гаметофиттерден түзілетін гаметалар зооспоралар сияқты өсіп, қайтадан гаметофит қабаттарын беру қарапайым қоңыр балдырларда жиі кездеседі. Осыған байланысты гаметалардың екі жақты қасиет көрсетуіне қарай гаметоепорофит деп атайды. Ал көпшілік күрделі кұрылысты қоңыр балдырларда спорофиттен дамыган зооспоралар өсе келе дара не қос жынысты гаплоидты өсімдіктер (гаметофитті өскіндер) береді. Олардан дамыған гаметалардың арасында болған ұрықтанудан кейін зигота тыныштық фазасына өтпей~ақ, бірден жыныссыз диплоидты спорофит дамиды. Қоңыр балдырларды ұрпақ алмасуына қарай изогенераттылар гетерогенерат- тылар, циклоспоралар деп 3 класқа бөледі. Мұндай жүйе қоңыр балдырлардың негізгі ұрпақ алмасуындағы барлық ерекшеліктерін байқатпайды. Әсіресе, алғашқы екі кластың өкілдерінің ішінде бір-біріне қайшы істелетін ұрпақ алмасулары болатындығы байқалады. Оған дәлел изогенераттыларға жататын култерияда айқын байқалатын гетероморфты ұрпақ алмасуы болатындығы белгілі, оның ламинариялықтардан айырмашылығы — екі ұрпақтың екеуі де макроскопиялық болуында және морфологиялық ерекшеліктерінде. Бұдан шығатын қорытынды: мұндай жүйе тек шартты түрде ғана алынған. Сондықтан қоңыр балдырлар жан-жақты терең зерттеуді талап етеді, соған орай оның жіктеуін қайта қарауды қажет етеді. Изогенераттылар - Іsоgеnеrаtорһусеае класы Изогенераттылар изоморфты ұрпақ алмасуымен сипатталады. Бұл класқа жататын көпшілік балдырлардың спорофиті мен гаметофиттерінің үлкендігі және пішіні жағынан бірдей, тек кейбіреулерінің пішіні, мөлшері жағынан ғана айырмашылығы болады. Қоңыр салқын тұщы суда кездесетін барлық 5 қоңыр балдыр осы класқа жатады. Олар - кішкентай, ұсақ балдырлар. Бұл класс 5 қатарға бөлінеді Эктокарпалықтар- қатарына денесі бірқатар клеткалардан құралған, тарамдалған жіптесін, ұзындығы 30, сиректеу 60 см-ге дейін жететін балдырлар жатады. Өсуі интеркалярлық, вегетативтік жіптерінің клеткаларында пиреноидтары бар боялған хлоропласталары болады. Көбею органының қызметін бір ұялы не көп ұялы орында дамитын спорангий не гаметангий атқарады. Жыныс процесі изогамия сирек гетерогамия. Вегетативтік көбею қабаттардың кездейсоқ үзілуінен пайда болатын жіпшелері арқылы болады. Эктокарпус- туысының қабаты кладофораға ұқсас тарамдалған жіптесінді, бір қатар клеткалардан құралған, ұзындығы 0,1-30 см-ге жететін бұта тэрізді қарапайым құрылымды балдыр. Клеткасында лента пішінді пластинкалы хлоропласты мен бір ядросы болады. Көптеген түрлері теңіз суларында, кейде су астындағы ірі балдырларға бекініп тіршілік етеді. Эктокарпус қабаты төсемікке төселіп өсетін жіпшелерден және олардан тік келетін бірқатар клеткалардың кұралған бірнеше қатар бұтақталған бұталы жіпшелерден тұрады. Тарамдалған жіпшелердің ұштары ұзарып, түссіз көп клеткалы түкке айналады. Бұтақтың түп жағындағы бөлінетін қысқа клеткалары арқылы интерколярлық түрде ұзарып өседі. Ал төселіп өсетін жіпшелерден төбе клеткаларының бөлінуі арқылы ұзарады. Эктокарпус қысқа жанама бұтақтың ұшында пайда болатын бір ұялы зооспорангияларда редукциялық бөлінуден кейін түзілетін зооспоралар арқылы жыныссыз көбейеді. Зооспоралар жалаңаш бүйрек не алмұрт пішінді дене түрінде зооспорангия қабығының жыртылуынан сыртқа шығады. Аз уақыт қозғалыстан кейін талшығын тастап қабыққа оранады да, әр түрлі жынысты гаплоидты дарақ - гаметофитке айналады. Алайда, ол сыртқы пішіні жағынан зооспорангия түзілген өсімдікке ұқсас болғанымеи, оның бүйірлік қысқа бұтақтарынан көп ұялы гаметангия түзіледі. Гаметангиядан көптеген изогаметалар дамып жетіледі де, сыртқа шығады. Гаметалар көлемі жағынан бәрі бірдей. Гаметалардың біреулері тоқтайды да, қалғандары оны айналып жүреді, айналып жүрген гаметаның біреуі тоқтаған гаметаны ұрықтандырады. Сондықтан айналып жүрген гаметаны аталык, ал тоқтаған гамета аналық деп қаралады. Зигота қабықпен қапталып, тоқтаусыз өсіп, зооспорангия дамитын диплоидты дарақ береді. Сөйтіп, мұнда ульва балдыры сияқты спорофит сыртқы құрылымы жағынан гаметофитке ұқсас келеді. Эктокарпуста даму кезеңі изоморфты не гетероморфты болуы мүмкін, ал жынысты көбеюі изогамия. Әр түрлі көбею органдары мен даму кезеңдерінің өзгеруінің болуы, осетін аудандарына байланысты. Ақ теңіз жағалауында өсетін эктокарпустар тек көп ұялы спорангиясы бар спорофитті түрлер. Ал Неаполь маңайында кездесетін эктокарпустарда қыста гаплоидты зооспора дамитын бір үялы спорангиясы бар диплоидты өсімдік өссе, жазғытұрым көп үялы қуысы бар гаплоидты өсімдік оседі. Көп ұялы қуыстарда пайда бо- латын зооидтер бірде гаметалардың, зооспоралардың міндетін атқарады. Жазға қарай бұл өсімдік бір ұялы жэне көп ұялы спорангия дамитын диплоидты дараққа айналады. Бір ұялы спорангиядан шығатын зооспоралардан дамитын гаметофиттер кысқа қарай диплоидты спорофитпен алмасады. Бір ұялы және көп ұялы спорангиялардан пайда болатын зооспоралардың құрылыстарында айыр- машылықтары болады, бірақ көзшесі мси талшықтары бірдей. Бір ұялы спорангиядан түзілетін зооспоралар ірілеу келеді жэне жай қозғалады, сондықтан бағытын сирек өзгертеді. Энтонема-Еntоnеmа туысы басқа балдырлар қабаттарында тіршілік етеді. Оның жіпшесі қожасының клетка аралықтарында өседі. Көбею органдары мен түктері топталып қожасының эпидермис клет- касының астындағы қабаттан өсіп, эпидермия қабатын жыртып, сыртқа шығып тұрады. Бір ұялы жэне көп ұялы қуыстар эр түрлі қожалардың қабаттарында дамиды. Бұл қатарға қоңыр салқын ендікте, тұщы суда кездесетін Вodапеlla Lauterbornii балдыры да жатады. Сфацеляриялықтар- Sphacelariales қатарына биіктігі бірнеше мил- лиметрден 30 см-ге дейін баратын цилиндрлі бұтағы бар қатты бұталы балдыр жатады. Басқа бал-дырлардан айырмашылығы — әрбір бұтақша ірі клеткалармен аяқталады. Бұтақшаларының өсуі оның ұшындағы клеткаларының ұзарып, көлденең екіге бөлінуі арқылы болады. Ал оның төменгі клеткасы тағы көлденеңінен екіге бөлінеді де, одан соң бойлай бөліну арқылы қабат құрайды. Жетілген бұтақшалардың ортаңғы бөлімі ірі түссіз клеткалардан кұралса, ал сыртқы қабаты бір немесе бірнеше қабаттан тұратын көптеген хлоропласттары мен физоидтары бар боялған түсті клетка- лардан түзіледі. Сфацеляриялықтар қабатының өсуі екі жолмен жүреді. Бірінші қабықтық қабат клеткаларының өсуі мен көбеюінің арқасында екінші қабықтық қабат түзіледі. Екінші жағдайда кейбір қабықтық клеткалар өсе келе жіңішке жіпшелер - ризоидтар береді. Олар негізгі бұтақшаларды орай өсіп, қалың ризоидальды қабық құрайды. Сфацеляриялықтар қатарының негізгі бір ерекшелігі - табаны бірнеше қабат клеткалардан құралған қабыққа ұқсас пластинкадан тұрады. Көбеюлері вегетативті, жыныссыз және жынысты жолмен өтеді. Вегетативтік көбеюі арнаулы бүршіктері жне төселіп өсетін жіпшелері арқы- лы болады. Бұларда изоморфты ұрпақ алмасуы бар. Диплоидты спорофитте бір ұялы жэне көп ұялы спорангиялар дамиды. Көп ұялы спорангияларда дамитын зооспоралардан диплоидты өсімдік өседі. Редукциялық бөліну бір ұялы спорангияларда өтеді. Гаплоидты зооспоралардан көп ұялы қуыстар өсетін гаметоспорофит дамиды. Бұлардан түзілетін зооидтерден бірден жаңа дарақ өседі, болмаса гаметалар сияқты бір бірімен қосылуы болады. Гаметалардың формасы жағынан бір-бірінен айырмашылығы болмайды, тек физиологиялық айырмашылғы бар. Гаметалардың қосылуы тек аналық гамета қозғалысын тоқтатқаннан кейін ғана болады. Жынысты көбеюі изогамия, сирек гетерогамия. Гетерогамиялық жолмен көбейген уақытта гаметалар әр түрлі көп ұялы гаметангиялардан дамиды. Кейбір түрлерінде оогамиялық жыныс процесі байқалады. Сфацелярия - Sрһасеlагіа туысы - барлық теңіздерде тараған. Биіктігі 4 см-дей, гетеротрихальды қабаты бар балдыр. Төселіп жэне жоғары қарай тік өсетін жіпшелерінің өсу нүктесі тек төбе жағында. Вегетативтік көбею қысқа үш жақты тармақталған бүршіктер арқылы болады. Олар аналық қабаттан үзіліп түсіп, өсе келе жаңа дарақ береді. Sрһасеіагіа fluvіatis түрі қоңыр салқын ендіктің тұщы суында кездеседі. Қалған тұщы суда кездесетін Ріеикосlаdiа, Heribaudiella6, Streblonema қоңыр балдырлары Chordariales қатарына жатады. Кладостефус-Сladostephus туысы - Қара теңізде жиі кездесетін, ұзындығы 20 см-ге дейін баратын бунақталған балдыр. Оны орақ тәрізді иілген, ұзындығы 2 мм-дей шоқтанған бұтақшалар қаптап жатады. Жалпы сфацелярия балдырлары тастарға жэне басқа балдырларға бекініп тіршілік етеді. Тіпті кейде көпжылдық балдырлардың сабағына оратылып, қаптай жатады. Кейбіреулері эндофитті түрде басқа балдырлардың ішіне қарай өсінділер беріп өседі. Мұндай түрлерінің тік өсетін өскінділер кейде жетілмейді. Кутлериялыктар-Сutlerialales қатары трихотталликалық өсуімен сипатталады. Пластинкалы қабаттарының ұштарында немесе бұталарының жоғарғы ұшында базальды өсу зонасы бар көп клеткалы түптері орналасқан. Ол түктер өсу зонасынан төмен жатқан жерінен бір-бірімен қосылып өседі де, парепхиматозды тығыз қабат қүрайды. Кутлериялықтардың ересек бөлімдерінен боялған уақ хлоропласттарға бай клеткалардан құралған қабықтық қабатты және ірі түссіз, клеткалардан түзілген өзектік қабатты байқауға болады. Бұлардың қабаты төселіп өсетін қабық тәрізді немесе тік өсетін көп тармақты пластинкалы болып келеді. Кутлериялықтарда гетерогамиялық жыныс процесі болады. Даму кезеңінде диплоидты спорофит біркелкі не әр түрлі құрылысты гаплоидты гаметофитке алмасады. Кутлерия- Сиtlеrіа туысында гетероморфты ұрпақ алмасу болады. Гаметофит дамитын қабат біржылдық, бұтақтанған биіктігі 15 см-ге жететін тік өсетін өсімдік. Ал спорофит біржылды не көпжылдық қыртысты қабық диаметрі 5 см-ге жететін қабаттан тұрады. Жыныс органдары гаметангияларда дамиды. Көп ұялы гаметангия тармақталмаған не тармақталған бір қатар клеткалардан құралған өсінділерден тұрады. Гаметангиялар әр түрлі дарақтардан дамиды, екі үйлі. Аналық гаметангиялар аталыққа қарағанда ірі ұяларда өседі.Сондықтан аналық макрогаметалар аталық микрогаметаға қарағанда ірі келеді және бірнеше хлоропласттары болады, жай аз уақыт қозғалады. Гаметалар үялардың тесіктері арқылы сыртқа босап шығады. Аналық гамета жерге не басқа балдырға бекінгеннен кейін ғана аталық гаметамен қосылады. Ұрықтанбай қалған аналық гамета партеногенез жолымен дамиды. Ұрықтанған аналық клетка өсе келе «алақандай» үлкен қыртысты қабыққа ұқсаған қабатқа айналады. Мұны көп уақыт бойы Аглаозония туысы деп атап келді.Оның қабатының жоғарғы қабатынан бір ұялы спорангиялар дамитын топталған сорустар өседі. Мейозды бөлінуден кейін спорангиялардан 4-тен 32-ге дейін гаплоидгы зооспоралар түзіледі. Біраз уақыт қозғалыстан кейін тоқтап, жыныс органдары дамитын гаплоидты өсімдіктер береді. Сонымен, мұнда сыртқы құрылысында айырмашылығы бар жынысты ұрпақ пен жыныссыз ұрпақ алмасып отырады. Жынысты ұрпақ жыныссызға қарағанда басым болады.
жүктеу/скачать 22,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|