Сөж тақырыбы: «Ақша, кредит, банктер» С. П. Иванова Орындаған: Нурғазы А. Н. Тексерген: Кошкарбаев Е. Е. Алматы, 2022ж

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Аннотация( оқырманның пікірі)

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

I бөлім. АҚША 1-тарау. Ақшаның қажеттілігі, мәні және функциялары... .7

2-тарау. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

I бөлім АҚША

1-тарау.АҚШАНЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ, МӘНІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТТЕРІ

1.1. Ақша туралы түсінік, олардың пайда болуы және қажеттілік

Адамзат ақшаны ежелден біледі, бірақ күнделікті шаруашылық жағдайында оларға қажеттілік нашар болды, өйткені тек көп қалған артық заттар айырбасталды. Өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуы қоғамдық еңбек бөлінісін тудырды және тұрақты артық өнімнің, онымен бірге айырбас қажеттілігінің пайда болуына жағдай жасады. Алайда, айырбас мәмілесінің бір қатысушысына дәл өзіне қажетті тауарды ұсынғанда ғана айырбас қажеттілігі шындыққа айнала алады және ол, сәйкесінше, басқа қатысушыларға қажет тауарды ұсына алады. Яғни, айырбастау процесі – нарықта оның қатысушыларына қажет тауарлардың дәл болуы. Бірақ кең таңдаудың және тауарлардың жеткілікті санының болуы айырбас мәселесін шешпейді. Бұл айырбасқа берілген балама тауарды алуда айырбас мәмілесінің барлық қатысушыларының мүдделерін міндетті түрде қанағаттандыруды талап етеді.

Еңбек өнімдерінің (тауарлардың) бір өндірушіден екіншісіне ауысуы жалпыға бірдей эквивалент(қос) қызметін атқаратын тауар түрі арқылы жүзеге асады. Қоғамда өндірілген барлық материалдық құндылықтар тауар түрінде болады және бұл оларда жинақталған шығындарды өлшеуді талап етеді.

Мұндай өлшеуді белгілі бір тауардың құнын ақшаның жалпыға бірдей эквиваленті ретінде қолданылатын белгілі бір тауардың құнымен салыстыру арқылы жасауға болады.

Ақша – ең алдымен өзінің шығу тегі бойынша тауар: ол тауар айырбасының дамуы нәтижесінде стихиялы түрде бүкіл тауар массасынан бөлініп шықты.

Ақшаның пайда болуы еңбектің айырмашылығымен де байланысты, ол тек жұмсалған еңбек мөлшері бойынша ғана емес, сонымен қатар еңбектің жанама күрделі өлшемі арқылы сапасы жағынан да жалақыны қажет етеді.

Сонымен қатар, ақшаның пайда болуы мыналардан туындайды: шаруашылық қызмет нәтижелерін табиғи түрде ғана емес, сонымен бірге құндық жағынан да есепке алу қажеттілігі;

- тауар-ақша қатынастарына негізделген коммерциялық есеп негізінде шаруашылық қызметті ұйымдастыру мен жүргізуді болжайтын әртүрлі меншік нысандарының және оларға сәйкес өндірістік қатынастардың болуы.

Әр түрлі тарихи дәуірлерде және әртүрлі елдерде ақша рөлін әр түрлі тауарлар атқарды: мал, аң терісі, әшекейлер, еңбек құралдары, киім-кешек және т.б., содан кейін бағалы металдар, кейінірек бұл рөлді орындауға ең қолайлы болып шықты. Асыл металдарға ақша функцияларын беруге олардың басқа ешбір тауарға жалпыға бірдей эквивалент рөлі берілмеген осындай қасиеттерге ие болуы ықпал етті. Бұл қасиеттерге мыналар жатады:

а) біртектілік. Мысалы, салмағы бірдей асыл металдан жасалған екі кесек бір-бірінен еш айырмашылығы жоқ, олардың құны бірдей. Сондықтан тауарлардың құнын көрсету үшін барлық көшірмелері сапасы жағынан бірдей және тек сандық жағынан, салмағы бойынша ғана ерекшеленетін мұндай тауар ең қолайлы болып табылады;

б) бөлінгіштік. Асыл металдар, басқа ақшалай материалдардан айырмашылығы (тері немесе мал) құнын жоғалтпау, бұл ақшалай тауар үшін өте маңызды, ол ең әртүрлі құндағы тауарларды айырбастауға қызмет етуге шақырылады;

в) ысырапсыздық. Бұл қасиет алдыңғысымен тығыз байланысты. Ақшалай материалды бөлген жағдайда жалпы құн азаймайды, қалдық, құндырақ және аз бағалы бөліктер болмайды;

г) тасымалдануы және тасымалдаудың қарапайымдылығы. Ақшаның салмағы жеңіл, сондықтан оны алып жүру оңай болған кезде пайдалануға ыңғайлы. Мысалы, қолдан қолға оңай өзгеретін күмістің (әсіресе алтынның) өте аз салмақтық мөлшерлері жоғары құндылыққа ие және сондықтан салыстырмалы түрде арзан тауарлардың үлкен массасының айналымына қызмет етуге қабілетті;

д) сақталуы (тозуға төзімділігі). Бағалы металдар тозуға және онымен байланысты құнды жоғалтуға жатпайды:

ж) әмбебап жинақтау құралы, қазына. Бағалы металдар елде қалыптасқан саяси жүйеге және мемлекеттік шекаралардың өзгеруіне қарамастан, жинақтау құралы ретінде қызмет етеді.

Осылайша, ақшалай материалдардың табиғи сұрыпталуы нәтижесінде ұзақ уақыт бойы ақшаның рөлі бағалы металдарға берілді.

Айта кету керек, тауар биржасының эволюциясы құн формаларының өзгеруіне байланысты болды:

I Форма Құнның жай немесе кездейсоқ түрі өндіргіш күштердің дамуының төмен сатысына тән. Натуралды шаруашылық жағдайында өнім артығы тек кезеңді түрде ғана пайда болды. Нарыққа енген тауарлар өз құнын басқа тауар арқылы кездейсоқ өлшеп алған. Мұндай айырбастағы айырбас құны уақыт пен кеңістікте күрт ауытқып отырды. Дегенмен, құнның осы қарапайым түрінде қазірдің өзінде болашақ ақшаның негізі қаланады.

II нысаны құнның толық немесе егжей-тегжейлі нысаны. Ол біріншіден туындаған алмасудың дамуымен байланысты.

Қоғамдық еңбектің ірі бөлінісі, бақташы немесе егіншілікпен айналысатын тайпалардың бөлініп шығуы. Осыған байланысты айырбасқа көптеген қоғамдық еңбек объектілері еніп, құнның салыстырмалы түріндегі әрбір тауар балама тауарлардың көптігіне қарсы тұрады.

Құнның бұл түрінің маңызды кемшілігі ТОБ-балама тауарлардың көп болуына байланысты әрбір тауардың құны толық көрініс ала алмайды.

III Әмбебап форманың нысаны – құн тауарлық өндіріс пен айырбастың одан әрі дамуымен байланысты, ол жергілікті нарықтарда негізгі айырбас объектілері (тұз, аң терісі) рөлін атқаратын жекелеген тауарлардың тауар әлемінен бөлініп шығуына әкелді. , мал және т.б.).

Бұл форманың ерекшелігі, әмбебап эквиваленттің рөлі тағы бір өнімге берілмейді, бірақ әр түрлі уақытта оны әртүрлі өнімдер кезектесіп орындады деп қорытынды жасауға тұрарлық.

Құнның ақшалай нысаны IV нысан бір тауар айырбасының одан әрі дамуы нәтижесінде асыл металдар мен күміске тағайындалған жалпыға бірдей эквивалент рөліне бөлінуімен сипатталады. алтын

Алайда тарих экономикалық және ақша-несие механизмдерінде болып жатқан өзгерістер асыл металдардың ақша функцияларын жоғалтуына ықпал ететіндей етіп шешті, яғни олар ақшасыздандырылды. Демонетизация – бұл бағалы металдардың ақшаның функцияларын біртіндеп жоғалтуы. Күмісті демонетизациялау 19 ғасырдың аяғында, алтын ақша металлының монополиялық рөлін атқара бастаған кезде аяқталды. Алайда 1914-1918 жылдардағы Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін. елдердің барлығы дерлік алтын монета стандартынан бас тартып, алтынға айырбастауға болмайтын несиелік белгілерді пайдалануға көшті. 20 ғасырда қалыптасқан әлемдік валюталық жүйелер бос уақытты тоқтату процесін алғаш рет заңдастырды.

Сонымен, ақша экономикалық жағдайларға байланысты өз формасын өзгертетін тауар өндірісінің тарихи категориясы болып табылады. Барлық тауарлардың ішінен ерекше тауар ретінде ерекшеленіп, олар өздерінің тауарлық сипатын сақтап қалды, өйткені оларда тауардың қасиеті де – құн да, пайдалану құны да бар.

Ақша қолдану құны мен тауар құны арасындағы қайшылықтарды шешті, өйткені ол өзінің құны арқылы барлық басқа тауарлардың пайдалану құнын көрсетуге қабілетті.

1.2. Ақшаның функциялары

Ақшаның мәні олардың атқаратын қызметтерінен көрінеді. Ақшаның әрбір қызметі олардың мәнінің нақты көрінісі болып табылады. Функциялардың бірлігі ақшаның елдің экономикалық өмірінің әртүрлі аспектілерінің дамуына қажетті элемент ретінде қатысатын ерекше, нақты тауар ретіндегі идеясын тудырады. Ақшаның бес негізгі қызметі бар: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, жинақ және жинақ құралы, дүниежүзілік ақша.

Ақшаның құн өлшемі ретіндегі қызметі кез келген тауардың құнын анықтау үшін оның белгілі бір ақша сомасына теңестірілуінен көрінеді. Бұл ақшаның қызметі. негізгі

Тауардың ақшамен көрсетілген құны сол тауардың бағасы деп аталады. Баға сандық өрнекті қажет ететіндіктен, әр елде олар құнды өлшеу бірлігі болатын ақша бірлігін таңдайды (рубль,

доллар, фунт стерлинг және т.б.) және баға масштабын белгілеңіз, яғни осы ақша бірлігі үшін қанша металл (алтын, күміс) қабылданатынын немесе басқаша айтқанда, бұл ақша бірлігі қанша тұратынын анықтаңыз.

Қазіргі уақытта ақшаның алтын құрамы болмаған кезде баға масштабы ақша бірлігінің тауарлық құрамымен анықталады, яғни оның «салмағы» металдың мөлшерімен емес, сатып алу қабілетімен (не болуы мүмкін) өлшенеді. ол үшін сатып алды).

Ақшаның айналыс құралы ретіндегі қызметі ақшаның кез келген тауарлар мен қызметтерді сатып алу құралы қызметін атқаруын білдіреді; сондықтан олар тауар айырбасы процесінде делдал рөлін атқарады.

Ақшаның пайда болуымен тауарды тауарға тікелей айырбастау (Т - Т) тауар айналымымен (Т Д - Т) ауыстырылды. Сонымен бірге ақшаның екі тауарды айырбастауға делдал ретінде қатысуының арқасында тікелей тауар айырбасына (айырбасқа) тән жеке, уақыттық және кеңістіктік мәселелер шешілді.

Ақша арқылы тауар айналымы екі тауар иесінің мүдделерінің сәйкес келуін талап етпейді және екі тауарды уақыт пен кеңістікте сатып алу мен сатудың сәйкес келуін талап етпейді (яғни, сіз өз тауарыңызды бүгін сата аласыз және сатып ала аласыз). басқа нарықта біраз уақыттан кейін екіншісі).

Ақшаның құн өлшемі мен айналыс құралы ретіндегі функцияларының үйлесімде ақшаның мәні негізінен көрінеді. Ақша төлем құралы ретінде де қызмет етеді,

Тауарды сатып алушыға бергеннен және соңғысы төлегеннен бастап

ол үшін ақша әрқашан уақыт бойынша сәйкес келмеуі мүмкін.

Алдағы тауарларды жеткізу үшін аванстық төлемді жасау, жалға алу немесе коммуналдық төлемдерді болашақ кезеңдерге төлеу кезінде ақша тауарларды немесе қызметтерді алғанға дейін алдын ала төленеді. Ал, керісінше, бұрын несиеге берілген тауарларды төлеу кезінде, өткен кезеңдегі жалға алу немесе коммуналдық төлемдерді төлеу кезінде

ақша тауарлар немесе қызметтер алынғаннан кейін аударылады. Бұл жағдайларда тауарды ақшаға, ал ақшаны тауарға тікелей айырбастау болмағандықтан, бұл жерде олар айналыс құралы рөлін атқарады деп айтуға болмайды. Олар төлем құралы болып табылады.

Сонымен қатар, белгілі бір жағдайларға байланысты тауарларды бөліп төлеумен, яғни несиемен сатып алу және сату қажеттілігі туындайды. Оның себептері: әртүрлі тауарларды өндіру және айналыс кезеңдерінің біркелкі емес ұзақтығы, сонымен қатар бірқатар тауарларды өндіру мен өткізудің маусымдық сипаты шаруашылық жүргізуші субъектіге қосымша қаражат тапшылығын тудырады.

Ақша төлем құралы ретінде белгілі бір қозғалыс формасына ие:

T - Q, ал алдын ала белгіленген мерзімнен кейін Q - D (тауарларды беру кезінде), мұндағы o - қарыздық міндеттеме.

(тауарларды төлеу кезінде)

Ақшаның жинақ және жинақ құралы ретіндегі қызметі. «Жинақ» және «жинақтау» ұғымдарын ажырату өте қиын: ақша әдетте жинақтау арқылы жинақталады. Соған қарамастан, егер «жинақ» ұғымы халықтың кейінге қалдырылған қаражаты үшін жиі қолданылса, онда «жинақтау» түсінігі кәсіпорындардың кейінге қалдырылған қаражаттары үшін қолданылады, өйткені бұл жағдайда олар нақты мақсатты білдіреді: соманы әкелу. кез келген инвестицияны жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қажетті сомаға ақшаны.

Кейде өнімді сату (С - Д) жаңа өнімді одан әрі сатып алумен (Д Т) жалғаспауы мүмкін - бұл ақшаның айналыстан уақытша алынып тасталатынын және жинақ пен жинақтау құралы ретінде қызмет ете бастағанын білдіреді.

Дегенмен, қағаз ақша айналымына көшу және банк жүйесінің дамуы бұл функцияға белгілі бір ерекшелік беретінін айта кеткен жөн. Шаруашылық жүргізуші субъектінің айналыстан алып, банкке құн қоймасы ретінде орналастырылған ақшасы,

ал жинақтар банк берген несиелер арқылы қайтадан айналымға түсіп, басқа шаруашылық субъектілері үшін айналыс пен төлем құралы қызметін атқарады.

Ақшаның қызметі – «әлемдік ақша». Халықаралық экономикалық қатынастар болғандықтан ақша ел ішінде ғана емес, әлемдік нарықта да қызмет етеді. Осыған байланысты олардың тағы бір қызметі бар – «Әлемдік ақша».

Алайда, әр елдің ақшасы халықаралық есеп айырысу құралы ретінде танылады және сыртқы сауда қатынастарына, халықаралық несиелерге және т.б.

Дүниежүзілік ақша халықаралық төлем құралы ретінде қызмет етеді және бұл қызмет басым. Бұл халықаралық сауданың не алдын ала төлемге, не несиеге құрылуымен түсіндіріледі;

- елдің сауда және төлем балансын есепке алу құралдары;

- әмбебап сатып алу қабілеті; жаһандық қоғамдық байлық, әсіресе қаржы ресурстарын шетелге экспорттау туралы сөз болғанда.

Дүниежүзілік ақша жалпы қабылданған мағынадағы функция ғана емес, сонымен қатар халықаралық есеп айырысуларда ұлттық валюталарды пайдалану дәрежесін анықтау болып табылады деп айтуға болады. Қазіргі уақытта бұл валюталарға мыналар жатады: еуро, АҚШ доллары, фунт стерлинг, жапон иені.

Ақшаның барлық бес функциясы тауарлар мен қызметтердің жалпыға бірдей баламасы ретінде ақшаның біртұтас мәнінің көрінісін білдіреді; тығыз қарым-қатынас пен бірлікте болады.

1.3. Ақша түрлері: олардың ерекшеліктері

және сипаты

Ақша өзінің тарихи дамуында екі түрде пайда болды: нақты ақша және құн белгілері (нақты ақшаны алмастыратын).

Нақты ақша – номиналды құны (онда көрсетілген құн) нақты құн, яғни олар жасалған металдың құны.

Металл ақшалар (мыс, күміс, алтын) басқа нысанда болды. Ақша айналымының кейінгі дамуындағы монеталардың заңмен бекітілген ерекше белгілері (сыртқы түрі, салмағы) болды. Айналым үшін ең қолайлысы монетаның дөңгелек пішіні болып шықты (ол аз өшірілген), оның алдыңғы жағы бет жағы, сырт жағы жиек деп аталды. Монеталардың бүлінуіне жол бермеу үшін жиегі винтовкадан жасалған. - кері және шамамен

Алғашқы монеталар Ежелгі Қытай мен Ежелгі Лидия мемлекетінде біздің эрамызға дейінгі 7 ғасырда соғыла бастады. BC е., және «монета>> алғаш рет стандартты металл кесектерін Римде б.з.б. 279 жылы атай бастады. e. Монетада өз профилін бейнелеген алғашқы егемен Александр Македонский болды.

Киев Русінде алғашқы соғылған монеталар 9-10 ғасырларға жатады. Бастапқыда алтын монеталар (алтын монеталар) және күміс монеталар (күміс монеталар) бір мезгілде айналыста болды.

Елдер 19 ғасырдың екінші жартысында алтын айналымына көшті. Бұл елдердің біріншісі Ұлыбритания болды, ол өзінің отарларымен және үстемдіктерімен бірге алтын өндіруде бірінші орынды иеленді. Металлдық айналымға, ең алдымен, алтынға өтудің себептері асыл металдың қасиеттері болды, бұл оны ақшаның мақсатын орындауға барынша қолайлы етеді: сапасының біркелкілігі, қасиеттерін жоғалтпай бөлінгіштігі және қосылғыштығы, тасымалдануы. (құндылықтың жоғары концентрациясы), сақтау, тау-кен өндіру және өңдеудің күрделілігі.

Мұндай ақшаның ерекшелігі - оның өзіндік құны бар және құнсыздануға жатпайды. Демек, айналымда нақты қажеттіліктен артық толыққанды алтын ақша болса, олар айналымнан шығып, қазынаға айналады. Қолма-қол ақша айналымына деген қажеттіліктің артуына байланысты алтын монеталар қазынадан айналымға еркін оралады. Мұндай жағдайларда қажет емес

айналыстағы ақша массасын айналым қажеттіліктеріне сәйкес реттеудің белгілі бір шараларында қағаз банкноттарға тән.

Монеталар асыл металдардан да, арзанырақ түсті металдар мен қорытпалардан да соғылғандықтан, металл ақшалар толық монеталарға және монеталарға ауыстырылуы мүмкін.

Құны жоғары монеталар металл ақша жүйесі кезінде айналыста болды және ақшаның барлық қызметін атқарды. Токендік монета бастапқыда толыққанды монетаның бөлшек бөлігі болды. Бірақ кейінірек айналымға ақаулы тиындар шығарылды, олар не төмен сұрыпты күмістен, не қарапайым металдардан жасалған. Ұсақ монеталар мемлекеттік монета сарайында мемлекеттік металдан жабық тәртіпте соғылған. Бұл мемлекетке монеталардың номиналды құны мен олардың құрамындағы металдың бағасы арасындағы айырмашылық ретінде анықталатын ақшалай кірісті қамтамасыз етті.

Монета соғу – бұл өзінше ақша эмиссиясы (латын тілінен аударғанда <> «шығару» дегенді білдіреді). Әртүрлі тарихи дәуірлерде ақша эмиссиясының механизмі мен оның шекарасы қолданылатын ақша түрлерімен анықталды. Ақша эмиссиясы – ақша белгілерінің барлық түрлерін айналысқа шығару. Ол айналыстағы ақша массасын ұлғайтуға бағытталған.

Дегенмен, алтын ақшаның көптеген кемшіліктері бар, олардың негізгілері:

алтын ақшаны пайдаланудың жоғары құны; алтын өндіру тауар өндірісінің қарқынына жете алмады

ор және ақшаға толық қажеттілікті қамтамасыз етпеді; - алтын ақшалар құны аз айналымға қызмет ете алмады; алтын айналымының экономикалық күші болмады

sity, яғни тез кеңейеді немесе қысқарады.

Капитализм кезіндегі тауар өндірісінің кеңеюі айырбас операцияларының өсуіне әкелді. Толық құнды ақша өсуді қамтамасыз ете алмады.

Экономиканың ақшалай тауарға сұранысының артуы, оны өндіру мен айналысқа кететін шығындардың жоғары болуына байланысты. Сондықтан оларды алдымен қағаз ақшаға, одан кейін несиелік және электронды ақшаға ауыстыру қажеттілігі туындады.

Құн белгілері (нақты ақшаны алмастыратындар) – номиналды құны нақты құннан жоғары ақша, яғни оларды өндіруге жұмсалған қоғамдық еңбек.

Айналым құралы ретінде ақшаның қызмет етуіндегі түбегейлі және сапалық өзгеріс қағаздағы банкноттардың айналымға енгізілуімен болды. Қағаз ақша алғаш рет 12 ғасырда Қытайда пайда болды. n. e. Олар ағаш қабығының ішкі жағынан жасалған (бу маги). Оларға әртүрлі сатып алу қабілетін растайтын белгілі бір белгілер мен мөрлер қойылды. Еуропа мен Америкада қағаз ақша әлдеқайда кейінірек, 17 ғасырдың аяғында пайда болды. Солтүстік Америка территориясында олар 1690 жылы, Францияда 1726 жылы, Ресейде (олар банкнот деп аталды) 1769 жылы, Англияда 1797 жылы айналымға енгізілді. Қағаз ақшаның айналыста пайда болуы оқшаулану үшін жағдай туғызды және ұлттық ақша жүйелерін бекіту. Ақшаның тарихын арнайы ғылым – «бонистика» зерттейді.

Қағаз ақшаның экономикалық мәні олардың айналымда пайда болуы тауар айналымының қажеттілігінен емес, мемлекеттің өзінің ағымдағы айналыммен жабылмайтын шығындарын толық немесе ішінара қаржыландырудағы қажеттілігінен туындайтындығынан туындайды. кірістер. Сонымен қатар, қағаз ақшалардың айрықша ерекшелігі олардың дербес құнының болмауы болып табылады.

Қағаз ақша эмитенттері болып қазынашылық немесе Қаржы министрлігі өкілдік ететін мемлекет болып табылады және ол оларды кез келген көлемде шығара алады, бұл ретте оларға қажеттілік тауарлық және төлем айналымының қажеттілігімен анықталады. Сонымен қатар, артық қағаз ақшаны айналымнан автоматты түрде алу тетігі жоқ. Нәтижесінде қағаз ақша айналыс арналарынан асып, құнсызданады.

Құнсызданудың негізгі себептерін анықтауға болады: мемлекеттің айналысқа қағаз ақшаның шамадан тыс шығарылуы:

- ақшаны шығарған үкіметке деген сенімнің жоғалуы;

елдің экспорты мен импортының қолайсыз арақатынасы (төлем балансы). Қағаз шығаруға монополияға ие мемлекет

ақша, олардан қазынаның эмиссиялық кірістерін үзінділер,

мемлекеттің маңызды элементі болып табылады

қадамдар.

Қазынашылықтың үлестік сыйақысы – бұл шығарылған қағаз ақшалардың номиналды құны мен оларды өндіруге кеткен шығындар арасындағы айырма.

Сонымен, қағаз ақшаның (қазыналық вексельдердің) мәні мынада: олар мемлекет бюджет тапшылығын жабу үшін шығаратын құн белгілері ретінде әрекет етеді, олар әдетте алтынға айырбасталмайды және мемлекет мәжбүрлі айырбас бағамын береді.

Несиелік ақшаның пайда болуы мен дамуы өндірістің барлық факторлары тауарға – еңбек заттарына, еңбек құралдарына және еңбектің өзіне айналатын капиталистік өндіріс тәсілінің пайда болуымен және дамуымен тікелей байланысты. Сонымен қатар, айналымға тек өнімнің жекелеген түрлері түріндегі тауарлар ғана емес, сонымен қатар тұрақты қозғалыста, тауарлық формадан ақша нысанына айналатын және керісінше капитал да шығарылады. Сонымен бірге өндірістік капиталды түрлендіру механизмі арқылы ақшаның ерекше тауар түріне айналуына жағдай жасалады. Сондықтан несиелік ақша деп аталатын принципті жаңа ақша түрінің пайда болу қажеттілігі туындады.

Несиелік ақшалар (банкноттар) тауар өндірісінің дамуымен, сатып алу-сату бөліп төлеумен (несие бойынша) жүзеге асырылғанда пайда болады.

Несиелік ақша мынадай даму жолынан өтті: чек, вексель, банк сертификаты, облигация, пластик,

несие карталары, электронды көтерме төлем жүйелері, онлайн төлем жүйелері.

Чек – чек берушінің банкке чек ұстаушыға онда көрсетілген соманы төлеу туралы сөзсіз бұйрығын қамтитын бағалы қағаз.

Чек беруші – банкте чектер шығару арқылы иеліктен шығарылуы мүмкін қаражаты бар тұлға (заңды немесе жеке). Бұл қаражат жеке шотқа салынады; чек бойынша төлеуші ​​ретінде олар депозитке салынған банк қана көрсетілуі мүмкін. Чек ұстаушы - пайдасына чек берілген тұлға.

Чек төлемге дереу ұсынылуы мүмкін. Қолма-қол ақша чек арқылы беріледі. Есеп айырысу чегі бойынша ақша чек берушінің шотынан чек ұстаушының шотына аударылады.

Чектің міндетті деректемелері: «чек» атауы; төлеушіге белгілі бір ақша сомасын төлеу туралы нұсқау; төлеушінің аты-жөні және төлем жүргізілетін шоттың көрсетілімі; төлем валютасын көрсету; чекті жасау күні мен орнын көрсету; тартпаның қолы.

Егер жәшік беруші ұйым болса, онда басшының және бас бухгалтердің қолы, сондай-ақ ұйымның мөрі қажет. Шетелде бір басшының қолы жеткілікті.

Чектер тіркелген, ұсынушы және тапсырыс. Номиналды чек белгілі бір тұлғаға беріледі және басқа тұлғаға беруге жатады. Ұсынушы чекті оны беру арқылы бір тұлғадан екінші тұлғаға беруге болмайды. Ордер чекі белгілі бір тұлғаға беріледі, бірақ индоссамент деп аталатын трансфер жазуының көмегімен басқа тұлғаға берілуі мүмкін. Индоссаментте чек берілетін тұлға нақты көрсетілуі мүмкін немесе жай ғана «ұсынушыға төлеңіз» деп айтылуы мүмкін.

Индоссамент арқылы чекті біреуге беретін чек ұстаушы индоссант болып табылады.

Несие карталары, электронды көтерме төлем жүйелері, онлайн төлем жүйелері.

Чек беруші – банкте чектер шығару арқылы иеліктен шығарылуы мүмкін қаражаты бар тұлға (заңды немесе жеке). Бұл қаражат жеке шотқа салынады; чек бойынша төлеуші ​​ретінде олар депозитке салынған банк қана көрсетілуі мүмкін. Чек ұстаушы - пайдасына чек берілген тұлға.

Чек төлемге дереу ұсынылуы мүмкін. Қолма-қол ақша чек арқылы беріледі. Есеп айырысу чегі бойынша ақша чек берушінің шотынан чек ұстаушының шотына аударылады.

Чектің міндетті деректемелері: «чек» атауы; төлеушіге белгілі бір ақша сомасын төлеу туралы нұсқау; төлеушінің аты-жөні және төлем жүргізілетін шоттың көрсетілімі; төлем валютасын көрсету; чекті жасау күні мен орнын көрсету; тартпаның қолы.

Егер жәшік беруші ұйым болса, онда басшының және бас бухгалтердің қолы, сондай-ақ ұйымның мөрі қажет. Шетелде бір басшының қолы жеткілікті.

Чектер тіркелген, ұсынушы және тапсырыс. Номиналды чек белгілі бір тұлғаға беріледі және басқа тұлғаға беруге жатады. Ұсынушы чекті оны беру арқылы бір тұлғадан екінші тұлғаға беруге болмайды. Ордер чекі белгілі бір тұлғаға беріледі, бірақ индоссамент деп аталатын трансфер жазуының көмегімен басқа тұлғаға берілуі мүмкін. Индоссаментте чек берілетін тұлға нақты көрсетілуі мүмкін немесе жай ғана «ұсынушыға төлеңіз» деп айтылуы мүмкін.

Индоссамент арқылы чекті біреуге беретін чек ұстаушы индоссант болып табылады.

Индоссамент чектің артқы жағына қойылады; индоссамент саны шектелмейді. Клиентке чектік шотты ашқан банк оған чек кітапшасымен бірге чек бланкілерін береді, онда мыналар көрсетіледі: чектер берілуі мүмкін сома, төлеуші ​​банк (аты-жөні, мекен-жайы), ведомость, қол қою үлгісі және шот нөмірі , одан чек төлеуге қаражат есептен шығарылады. Чек кітапшасы иесінің чек беруші болуға құқығы бар екенін растау қызметін атқарады.

пластикалық карталар. ХХ ғасырдың екінші жартысындағы дамуымен. бөлшек төлемдерді электронды түрде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін төлем жүйелері, жаңа төлем құралы – пластикалық карта пайда болады. Пластикалық карта – банк немесе басқа мамандандырылған ұйым беретін, пластикалық карта иесінің тиісті мекемеде шотының бар екендігін куәландыратын және банктік аударым арқылы тауарлар мен қызметтерді сатып алуға құқық беретін номиналды ақшалай құжат.

Банктік карталар 50-жылдардың басында пайда болды. ХХ ғасыр. Қазіргі уақытта айналымда негізінен халықаралық төлем жүйелері немесе несиелік компаниялар шығаратын 2,7 миллиардтан астам банктік карточкалар бар. Ең ірі халықаралық карточкалық төлем жүйелері VISA International (21 мыңнан астам банк) және Europa International (28 мыңнан астам банк) болып табылады. Олар барлық банктік карталардың шамамен 80% құрайды. Төлем карточкаларының ерекше түрі несиелік компаниялар шығаратын туристік және ойын-сауық карталары болып табылады.

компаниялар, мысалы, American Express, Diners Club және т.б. Пластикалық картаның үш негізгі қызметі бар:

айналыстағы қолма-қол ақшаның көлемін айтарлықтай төмендететін қолма-қол ақшасыз төлем құралы болып табылады;

заңды және жеке тұлғалар арасындағы өзара есеп айырысуда тауарларды сатып алу және қарыздарды өтеу үшін төлем құралы ретінде әрекет етеді;

-есеп айырысудан ақша алу құралы қызметін атқарады

кез келген уақытта шоттар. Банк жүйесіне электронды және ақпараттық технологияларды енгізу пластикалық карталарды төлем және есеп айырысу құжаты ретінде пайдалануға мүмкіндік берді. Бір рет

Дебеттік және несиелік пластикалық карталар бар.

Дебеттік карта оның иесіне оның жеке (карталық) банк шотындағы сома шегінде ғана төлем жасауға мүмкіндік береді.

Несие картасы оның иесіне банк белгілеген белгілі бір лимит шегінде оған ұсынылуы мүмкін банк қаражаттарымен төлемдер жасауға мүмкіндік береді. Несие картасының иесі ай сайын банктен несие сомасы мен ондағы сыйақыны қамтитын шот-фактура алады. Шот-фактураны уақтылы төлемеген жағдайда айыппұл салынады.

Заңды тұлғаларға берілетін пластикалық карталар корпоративтік карталар деп аталады. Олар дебеттік немесе кредиттік болуы мүмкін. Оларды осы заңды тұлғалар уәкілеттік берген иеленушілер пайдалана алады.

Пластикалық карталардың барлығы дерлік кез келген банкоматта банктік шоттағы ақшаны қолма-қол ақшаға алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, банкоматты пайдалана отырып, карта иесі өзінің банктік шотына ақша сала алады, шетел валютасын ұлттық валютаға айырбастап, шотының жағдайы туралы ақпарат ала алады.

Банктің пластикалық карталарға қызмет көрсету қызметі эквайринг деп аталады. Ресейде эквайринг Ресей Федерациясының Орталық Банкінің 2004 жылғы 24 желтоқсандағы № 266-п «Кредиттік ұйымдардың банктік карталарды шығару және олармен жасалған операциялар бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыру тәртібі туралы» ережесіне сәйкес резидент-несие ұйымдарымен жүзеге асырылады. Оларды пайдалану».

1937 жылғы 7 тамыздағы № 104/1341 КСРО Орталық Атқару Комитетінің құрылуы, оның негізінде вексельдер туралы халықаралық конвенция.

Облигация – бұл өз эмитентіне белгілі бір мерзімге ақшалай қаражат берілгенін куәландыратын және оларды кез келген кіріспен қайтарып алуға құқық беретін бағалы қағаз. Табыс алынатын нысанға байланысты облигациялардың бірнеше түрін ажыратуға болады.

Купондық облигацияларды эмитент номиналды құны бойынша сатады және өтейді, алайда оларға купондар (кесімді купондар) қоса беріледі, олардың әрқайсысында меншік иесінің белгілі бір пайыздық кіріс алу мерзімі көрсетіледі. Осылайша, купондық облигациялар бойынша кіріс бір уақытта емес, облигациялардың айналысының барлық кезеңінде төленетін сыйақы түрінде (номиналды құнына қарай) алынады. Әдетте, купондық облигация тұрақты емес, өзгермелі пайыздық мөлшерлемені көздейді, оны эмитент әрбір купон бойынша жеке анықтайды және төлемдер басталғанға дейін аз уақыт бұрын хабарланады.

Нөлдік купондық облигациялар бойынша пайыздар төленбейді, олардың иелері эмитент облигацияны өтеген кезде кіріс алады.

Ұтысты облигациялар (мемлекет шығарған) номиналды құны бойынша сатылады және өтеледі, олар бойынша кірісті (ұтыс түріндегі) жеке меншік иелері кезекті ұтыс ойынының нәтижелері бойынша алады.

Кез келген облигацияларды эмитент өтеу мерзіміне дейін өтемейді.

Облигациялардың дизайнына қарай номиналды (атаулы) және ұсынушы облигациялар болып бөлінеді. Атаулы (атаулы) облигациялардың иелері куәлікті - онда көрсетілген тұлғаның белгілі бір облигацияларды иеленетінін және осы тұлғаның шығарылым шарттарында көзделген кіріс алу құқығын куәландыратын құжат береді. Ұсынушының облигациялары жаңа иесіне жай жеткізу арқылы беріледі, ал атаулы облигациялар қайта тіркеледі.

Эмитент кім екеніне байланысты мемлекеттік және корпоративтік облигациялар (заңды тұлғалардың облигациялары) болады.

Облигацияның міндетті деректемелері: эмитенттің атауы; облигацияның түрін көрсету; номиналды құны; шығарылған күні және өтеу мерзімі; облигацияның табыстылығын анықтау; кірісті төлеу күні мен орны; шығаруға рұқсатты көрсету (шығаруды тіркеу).

Көтерме төлемдердің электронды жүйелері. Бұл жүйелер үлкен сомаға транзакцияларды жүргізу үшін қолданылады. Электрондық көтерме төлем жүйелері – бұл банктер, коммерциялық компаниялар және мемлекеттік органдар арасында құнды төлем операцияларын электронды түрде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін төлем жүйелері. Есеп айырысу несиелік мекемелердің транзакциялық шоттары арқылы жүзеге асырылады, сондықтан мұндай көтерме жүйелер депозиттік ақшамен жұмыс істейді. Электронды көтерме төлем жүйелері 1960 жылдардың аяғында пайда болды. және 1970-1980 жылдары кең тарады. Олардың негізгі элементтері:

-клирингтік есеп айырысу жүйелері белгілі бір уақытта, әдетте жұмыс күнінің соңында өз клиенттерінің шоттарын (неттинг) есептейді. Мұндай жүйелер екі жақты немесе көп жақты болуы мүмкін. Мұндай жүйелердің негізгі кемшіліктері төлемдерді жүзеге асырудың жеткіліксіз тиімділігі, сондай-ақ өтімділік тәуекелінің болуы;

- нақты уақыттағы жалпы есеп айырысу жүйелері. Қазіргі уақытта бұл жүйелер көптеген елдерде жоқ тингті ауыстырды. Олардың пайда болуымен банк секторының өтімділік тәуекелі және жүйелік тәуекелі айтарлықтай төмендеді.

Екі ірі электронды көтерме төлем жүйесі - CHIPS және FedWire B АҚШ. CHIPS жүйесі (Clearing House Interbank Payment Systems) – банкаралық клиринг жүйесі, онда

Есеп айырысу олардың клиенттерінің резервтік шоттары арқылы жүзеге асырылады. FedWire — АҚШ Федералдық резервтік жүйесіне тиесілі және басқаратын клирингтік желі. ФРЖ-да резервтерді ұстауға міндетті барлық депозитарлық мекемелер FedWire жүйесіне қол жеткізе алады. Жүйе нақты уақыт режимінде ақша аударымдарын жүзеге асырады.

Бұл электронды көтерме төлемдер жүйелерінің ерекшелігі операциялардың әртүрлі түрлеріне мамандану болып табылады. CHIPS жүйесінде «трансферттердің көпшілігі сыртқы саудаға және еуро валютасымен операцияларға қатысты. FedWire жүйесінде транзакциялардың негізгі түрлері: бір депозиттік мекемеден басқасына федералдық қаражатты аудару; мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу және сату.

Электронды көтерме төлем жүйелерінің үш негізгі артықшылығы бар: өзара есеп айырысу жылдамдығының артуы, төлем операцияларының құнының төмендеуі және банктік корреспонденциялардың өңделуін жеңілдету.

Онлайн төлем жүйелері. Қазіргі уақытта электронды экономиканың белсенді дамуына байланысты онлайн төлем жүйелері (онлайн-банктік жүйелер) кеңінен таралуда. Онлайн-төлем жүйелері серіктестің тікелей, нақты уақыт режимінде төлемдерін жүзеге асыруға және алушының төлем шотына қаражатты аударуға мүмкіндік беретін жаңа электрондық төлем жүйелері болып табылады. Қазіргі уақытта онлайн төлемдерді дамытудың ең дамыған бағыттарының бірі онлайн-банкинг жүйелері болып табылады.

1.4. Нарықтық экономикадағы ақшаның рөлі

Бір тауардың тауар әлемінен оқшаулануы оны ақшаға айналдырады және сол арқылы оны өндірілген және нарыққа түсетін барлық нәрсені салыстыруға мүмкіндік беретін бірегей объектіге айналдырады. Сонымен ақша үй шаруашылықтарының және жалпы халық шаруашылығының қызмет ету нәтижелерін есепке алу құралына айналады. Барлық шығындарды есептеу.

Шығындар, пайда, басқарудың барлық деңгейіндегі жалпы өнім ақшамен жүзеге асырылады.

Ақша айналысының фактісінің өзі әртүрлі қоғамдық қорлар, ең алдымен олардың ең ірісі – мемлекеттік бюджет арқылы ақша ресурстарын жинақтау және қайта бөлу мүмкіндігін туғызады. Мемлекет шығарған және бюджеттік және бюджеттен тыс қорларда жинақталған ақша белгілі бір ақша-несие саясатын жүргізу құралына айналады. Осылайша халық шаруашылығын реттеу жүзеге асырылып, оның дамуына белгілі бір бағыт беріледі.

Халық шаруашылығында жалпыға бірдей эквивалент – ақшаның болуы ұдайы өндіріс процесінде, әсіресе нарықтық экономикада орасан зор прогрессивті рөл атқарады:

1 ақша тауар айырбастау процесін жеңілдетеді және жеделдетеді; - ақша қоғамдық байлықтың жинақталуын қамтамасыз етеді, яғни. ақшаның пайда болуымен оларды (ақшалай нысанда) сақтау және жинақтау мүмкін болды, өйткені табиғи айырбас кезінде өндірілген өнімнің артығы жұмсалуы керек болды;

- ақша халық шаруашылығында оңтайлы пропорцияларды орнатуға ықпал етеді, өйткені тауарды ақшаға сата алмау көбінесе оның пайдасыздығын немесе артық өндірілуін көрсетеді;

ақша шығындар мен пайданы нақты өлшеуге мүмкіндік береді, демек, өндіріс тиімділігін арттыруға және тауарлардың сапасын жақсартуға ықпал етеді;

ақшаның болуы тартуға мүмкіндік береді.

қарыз қаражаты, бұл процесті жылдамдатуға көмектеседі

өндірісті кеңейту және жаңғырту;

толыққанды ұлттық экономиканың болуы дәл ақшаның пайда болуына байланысты мүмкін, өйткені ол қоғамда жасалған өнімнің бір бөлігін қайта бөлуге, сөйтіп материалдық емес саланы сақтауға, сондай-ақ материалдық өндірістің жекелеген салаларын қолдауға мүмкіндік береді.

2.1. Валюта заңы

Ақша айналысы үшін қажетті банкноттардың саны ақша айналысы туралы заңмен анықталады. Ақша айналысы заңын алғаш рет Карл Маркс тұжырымдады, оның мәні айналыс құралы мен төлем құралы қызметін атқаруға қажетті ақша сомасының ақша бірліктерінің айналымдар санына бөлінген сатылған тауарлар бағасының сомасы.

Ақшаның айналыс құралы ретіндегі функцияларын орындауға қажетті ақша мөлшері үш факторға байланысты: нарықта сатылатын тауарлар мен қызметтердің көлеміне; тауарлар мен тарифтер бағасының деңгейі; ақша айналысының жылдамдығы.

Барлық факторлар өндіріс жағдайларымен анықталады. Қоғамдық еңбек бөлінісі неғұрлым дамыған болса, нарықта сатылатын тауарлар мен қызметтердің көлемі соғұрлым көп болады, ал еңбек өнімділігінің деңгейі неғұрлым жоғары болса, тауарлардың, қызметтердің өзіндік құны және сәйкесінше бағалар да төмен болады. Бұл жағдайда формула:

үшін ақша сомасы

функцияның орындалуы = e шақыру білдіреді

Тауар бағасының қосындысы

Орташа айналым саны

ақша бірлігі аттас ақша бірлігі ақша айналысының қарқыны ақша бірлігінің белгілі бір кезеңдегі айналымдар санымен анықталады, өйткені сол ақша тауарды сатуға және қызмет көрсетуге қызмет көрсете отырып, белгілі бір мерзім ішінде үнемі қолмен өтіп отырады .

Алтын ақша жұмыс істеп тұрған кезеңде оның айналымдағы саны стихиялы түрде қажетті деңгейде сақталды, өйткені қазына қызметі реттеуші қызметін атқарды. Бұл функция салыстырмалы түрде орнатылған.

Ақша массасы мен айналысқа қажетті тауарлар арасындағы дұрыс қатынас. Айналымдағы артық ақша алынып тасталды, олар қазынаға түсті. Тауар массасының өсуімен қазынадан ақша қайтарылды.

Ақшаның төлем құралы ретіндегі қызметінің пайда болуымен айналысқа қажетті ақшаның жалпы көлемі азаяды. Несие айналысқа қажетті ақша көлемін азайтуға да әсер етеді. Мұндай төмендеу қарыздық талаптар мен міндеттемелердің белгілі бір бөлігін өзара есепке алу арқылы несиені өтеуден туындайды.

Айналым мен төлемге қажетті ақша мөлшері келесі шарттармен анықталады: айналыстағы тауарлар мен қызметтердің жалпы көлемі;

• 
  тауар бағасы мен қызмет көрсету тарифтерінің деңгейі (соғұрлым жоғары
  

• 
  бағалар, соғұрлым көп ақша қажет).
  

• 
  қолма-қол ақшасыз төлемдердің даму дәрежесі;
  

• 
  ақшаның, соның ішінде несиелік ақшаның айналыс жылдамдығы. Осылайша, де мөлшерін анықтайтын заң
  

• 
  айналымдағы негiз мынадай формада болады:
  

• 
  Бағалар сомасы
  

• 
  сатылды
  

• 
  Бағалар сомасы
  

• 
  жүзеге асырылатын – төлем мерзімі
  

• 
  Саны
  

• 
  ақша қажетті
  

• 
  тауарлар мен қызметтер
  

• 
  тауарлар
  

• 
  несие бойынша.
  

• 
  сомасы
  

• 
  өзара
  

• 
  өтеу
  

• 
  ол үшін
  

• 
  келмеді
  

• 
  сомасы
  

• 
  төлемдер
  

• 
  қарыз үшін
  

• 
  шиша
  

• 
  төлемдер
  

• 
  нысандар
  

• 
  айналысы және төлем құралдары
  

• 
  сондай-ақ төлем құралдары
  

• 
  міндеттемелер
  

Айналым құралы ретіндегі ақша айналымының орташа саны,

Металлдық айналымда ақшаның мөлшері қазына қызметімен стихиялық реттеліп отырды, яғни ақша массасы тауар өндірісінің қажеттіліктеріне еркін бейімделе отырып өсті және азайды, ақша мөлшері әрқашан қажетті деңгейде қалды. Бұл ақша айналымының тұрақтылығын қамтамасыз етті.

Алтын стандарты болмаған кезде қағаз ақша айналысының заңы әрекет ете бастады, оған сәйкес құн белгілерінің саны айналысқа қажетті алтын ақшаның болжалды көлеміне тең болды. Бұл жағдайда ақшаның тұрақтылығы шайқалып, олардың құнсыздануы мүмкін болды.

Қазіргі уақытта алтынды демонетизациялау, яғни оның ақша функцияларын жоғалту жағдайында ақша айналысының заңы елеулі өзгерістерге ұшырады.

Тауарлар мен қызметтердің құнының өлшемі ақша капиталына айналды, ол құн айырбас кезінде нарықта емес, тауарды ақшаға теңестіру арқылы емес, өндіріс процесінде тауарды тауарға теңестіреді. Демек, несиелік ақшаның сомасы елдегі ақша капиталы арқылы барлық құндылықтардың құнымен анықталуы керек. Несиелік ақшаның үстемдігі жағдайында ақшаның жалпы сомасын стихиялық реттеуші болмайды. Мемлекеттің ақша айналымын реттеудегі рөлі осыдан туындайды. Несиелік ақшаның елде өндіріс, бөлу және айырбастау процесінде өндірілген тауарлар мен көрсетілген қызметтердің нақты құнын есепке алмай шығарылуы олардың артығын сөзсіз тудырады және сайып келгенде, ақша бірлігінің құнсыздануына әкеледі. Елдің ақша бірлігінің тұрақтылығының негізгі шарты экономиканың ақшаға қажеттілігінің олардың қолма-қол және қолма-қол ақшасыз айналымға нақты түсуіне сәйкестігі болып табылады.

2.2. Ақша массасы және оны сипаттайтын көрсеткіштер. Ақша агрегаттары

Жоғарыда аталған ақша түрлері жалпы ақша массасын білдіреді. Ақша массасы – бұл экономикалық қатынастарға қызмет ететін және жеке және заңды тұлғаларға тиесілі сатып алу, төлем және жинақтау құралдарының жиынтығы. -

Ақша массасы өзінің құрамы бойынша гетерогенді. Ақша массасының көлемін тек қана сандық көрсеткіштермен өлшеу оның аналитикалық бағасын бермейді. Сондықтан

ақша массасын сапалық сипаттау үшін ақша агрегаттары деп аталатын сандық көрсеткіштердің тұтас жүйесі қолданылады.

Ақша жиыны – ақша массасының жекелеген құрамдас бөліктерінің көлемін өлшейтін көрсеткіш.

Ақша агрегаттарының жүйесі әрбір келесі жиынтықта алдыңғысын қамтитындай етіп құрылады. Осылайша, соңғы ақша агрегаты тұтастай алғанда бүкіл ақша массасын өлшейді.

Белгілі бір құрамдас бөліктерді ақша агрегаттарына қосу олардың өтімділігінің төмендеуіне қарай жүзеге асырылады, оның дәрежесі ақша массасының құрамдас бөліктерінің тауарлар мен қызметтерді сатып алу үшін қаншалықты жылдам пайдаланылуына байланысты.

Көптеген елдерде ақша массасының бірдей құрамдас бөліктері ерекшеленгеніне қарамастан, оларды жиынтықтар бойынша бөлу әртүрлі тәсілдермен жүзеге асырылуы мүмкін. Нәтижесінде әртүрлі елдер агрегаттардың әртүрлі санын есептейді: Ұлыбританияда – бес, Швейцария мен Германияда – үш, Италия, АҚШ және Ресейде – төрт. Сапалық айырмашылықтар да бар. Мысалы, Ұлыбританияда ақша массасына жекелеген компаниялардың акциялары да кіреді.

Ресейде ақша агрегаттары жүйесі келесідей құрылады:

МО бірлігі – қолма-қол ақшаны (халықтың қолындағы да, кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің кассаларындағы да) қамтиды;

М1 агрегаты МО агрегатынан басқа заңды тұлғалардың есеп айырысу және ағымдағы шоттардағы қаражатын (сонымен қатар чектік және карточкалық шоттары) және жеке тұлғалардың талап ету шоттары бойынша қаражаттарын (соның ішінде чектік және карточкалық шоттарды) қамтиды;

М2 агрегаты – М1-ден басқа коммерциялық банктердің мерзімді және жинақ шоттарындағы заңды және жеке тұлғалардың қаражаттары, мамандандырылған қаржы институттарының депозиттері кіреді.

Мерзімді салым иелері ағымдағы салым иелеріне қарағанда жоғары пайыз алады, бірақ олар бұл салымдарды салым мерзімімен белгіленген мерзімнен бұрын ала алмайды. Сондықтан, мерзімді және жинақ шоттарындағы ақшалай қаражаттар есеп айырысу үшін пайдаланылуы мүмкін болса да, сатып алу және төлем құралы ретінде тікелей пайдаланыла алмайды.

Ресейде ақша массасының маңызды құрамдас бөлігі АҚШ доллары мен еуро болғандықтан, Ресей Федерациясының Орталық банкі M2 индикаторына ұқсас есептелетін, бірақ шетел валютасындағы депозиттерді (мерзімді) ескере отырып, кеңейтілген M2X көрсеткішін енгізді. және талап етуге дейінгі депозиттер);

М3 бірлігіне М2-ден басқа барлық борыштық міндеттемелер кіреді, атап айтқанда: депозиттік сертификаттар, мерзімді РЕПО келісімдері, еуродоллардағы мерзімді несиелер және т.б.

Ресейдегі ақша массасының тәуелсіз құрамдас бөлігі ақша базасы болып табылады, оның құнын РФ АК анықтайды. Ақша базасына МО-дағы айналымдағы қолма-қол ақша, банктердегі қолма-қол ақша қалдықтары, Орталық банктің шотындағы банк қаражаттары жатады. Тар мағынада бұл ұғым айналымдағы қолма-қол ақшадан басқа коммерциялық банктердің міндетті резервтерін қамтиды; кең мағынада коммерциялық банктердің Орталық банктегі шоттарындағы қалдықтарға да қатысты.

Сонымен қатар, ақша массасы айналыстағы ақша массасын ұлғайту бойынша халық шаруашылық кешенінің мүмкіндіктерін анықтайтын тағы бір көрсеткіш – АҚША мультипликаторымен сипатталады. Ол айналыстағы жалпы ақша массасының (М2) ақша базасына қатынасы ретінде есептеледі.

Ресей Федерациясының Орталық банкінің аналитикалық құжаттарында М2 көрсеткіші жиі айтылады, өйткені ол барлық қолма-қол және қолма-қол емес ақшаларды қамтиды, сондықтан жалпы ішкі өнімге (ЖІӨ) М2 қатысты. экономиканың ақшамен қамтамасыз етілу деңгейі анықталады.