Сөйлемдер арасындағы “келіп шығу” және “мәндес болу” қатынастары. Қажетті және жеткілікті шарттар Практикалық жұмыс
жүктеу/скачать 303,98 Kb.
|
f618ea0a0c80ba0
|
Сөйлемдер арасындағы “келіп шығу” және “мәндес болу” қатынастары. Қажетті және жеткілікті шарттар Практикалық жұмыс: 1) Пікірдің анықтамасы. Пікірлерге қолданылатын амалдар. 2) Пікірлік форма ұғымы. Предикаттарға қолданылатын амалдар. 3) Предикаттардың ақиқаттық кестесі. Пікірлер Хат жазғанда, жиналыста шығып сөйлегенде өз ойымызды сөйлем арқылы өрнектейміз. Кітап, мақала оқып отырып, басқа кісілердің қалай ойлайтынын анықтаймыз. Бұл жерде де пікірдің қандай да бір сөйлемдер тізбегі екенін кездестіреміз. Бірқатар жай хабарлы сөйлемдерді қарастырайық. 1. Астана - Россияның астанасы 2. Волга Каспий теңізіне құяды. 3. Барлық адамдардың көздері көк. 4. Бос жиынның элементтері бар. 5. Ит - адамға дос. Бұл сөйлемдердің барлығы мазмұны жағынан әр түрлі. Бірақ, олардың бәріне ортақ нәрсенің барын байқауға болады. Осы ортақ нәрсе - кейбір сөйлемдерде қандай да бір ақиқат (дұрыс, дәл), ал басқаларында қандай да бір жалған (дұрыс емес, қате) пікірлердің айтылуы. Мысалы, 2 және 5 сөйлемдерді ақиқат, ал 1, 3 және 4 сөйлемдерді жалған санаймыз. Хабарлы сөйлемнің ақиқат немесе жалған екендігін айтуға болатын болса, онда ол пікір болып саналады. Бастауыш кластардың математика сабақтарында мынадай: 1. 12-5>3 2. 2+6<7 3. 25*41 > 25*40 4. 37*19=794 5. 600:30=20 пікірлерді кездестіруге болады. Осы келтірілген пікірлердің ішінде біріншісі, үшіншісі және бесіншісі ақиқат, ал екіншісі мен төртіншісі жалған екендігін тексеру оңай. Бастауыш класс оқушылары математиканың бірінші сабағынан бастап -ақ, негізінен, шын пікірлермен кездеседі. Олар мына сияқты 2>1, 1<2, 3>2, 2+1=3, 3-1=2 т. с. с. пікірлермен танысады. Кейінрек екі таңбалы, үш таңбалы сандар туралы пікірлер, едәуір күрделі сандық өрнектердің теңдегі (теңсіздігі) туралы пікірлер кездесетің болады. Бастауыш кластар оқулықтарынан негізінен пікір туралы, оның шындығын анықтау туралы сөз болатын бірнеше мысалдарын келтірейік. Мысалы, III класта «мына амалдардың 517+408=925, 804-235=579 дұрыс орындалған не орындалмағанын тексерініздер» деген жаттығу қарастырылады. Басқаша айтқанда, бұл жаттығуда берілген теңдіктердің шын немесе жалған екендіктерін анықтауды талап етеді. Есептеулер бірінші теңдіктің шын, ал екінші теңдіктің жалған екендіктерін көрсетеді. Басқа жаттығуда мына жазбалардың: 9145-7583=1544+1234, 2944+289 >2056+481, 5009-324 <4395, дұрыс не дұрыс емес екендіктерін анықтау талап етіледі. Бұл жерде біз, атап айтқанда, пікір ұғымын пайдаланып отырмыз, өйткені берілген сөйлемдердің шындығын немесе жалған екендігін анықтау талап етіліп отыр. Бірінші және үшінші сөйлемдердің жалған, ал екіншісінің - шындық екендіктерін анықтау оңай. Пікірлер элементтар (қарапайым) және құрама (күрделі) болып келеді. Элементар пікір деп оны басқа пікірлерге жіктеуге келмейтің пікірді айтамыз. Егер пікірді басқа пікірлерге жіктеуге болатын боса, онда оны құрама пікір деп атайды. Мысалы, пікір: С: «5 >2» - элементтар, ал пікір D «5 >2» және 5- тақ сан - құрама, өйткені ол екі пікірден: бірі «5 > 2», ал екіншісі «5 - тақ сан» деген пікірлерден құралады. Құрама пікірлер әр түрлі жалғауар және сөз тіркестері арқылы элементар пікірлерден құралады. Мысалы, қарастырылған D пікірі «және» жалғауы арқылы элементар пікірлерден құралған. Егер берілген құрама пікірлерді құрайтын элементар пікірлерді А және В арқылы белгілесек, онда олардың (құрама пікірлердің) барлығы да «егер А, онда В» түріндегі бірдей формада болатыны болатыны анық көрініп тұр. «Егер А, онда В» түріндегі пікір А, В пікірлерінің импликациясы (латынша implicatio - тығыз байланыстырамын деген сөз) деп аталады. А және В пікірлерінің импликациясын АÞВ түрінде жазып оны «егер А, онда В» деп оқиды. А пікірі импликация шарты деп, ал В пікірі - оның қорытындысы деп аталады. А және В пікірлерінің импликациясы АÞВ берілген болсын. Оның шарты мен қорытындыларының орындарын уыстырып, ВÞА импликациясын аламыз. Оңы берілген АÞВ импликациясына кері импликация деп атайды. Мысалы, «Егер сіздің жасыңыз 16-дан үлкен болса, онда сіздің паспортыңыз бар» деген импликация берілген болса, онда оған кері импликация: «Егер сіздің паспортыңыз бар болса, онда сіздің жасыңыз 16-дан үлкен» түрінде болады. Бір немесе бірнеше айнымалысы бар және олардың нақтылы мәндерінде пікірге айналатын сөйлем пікірленетін форма немесе предикат деп аталады. Предикатқа енетін айнымалылардың сандарына қарай бір орыны, екі орынды, үш орынды т. с. с. предикаттар деп ажыратады. Осы предикаттардың әрқайсысымен біз екі жиынды байланыстырса: Оның біріншісі N - барлық натурал сандар жиыны. Айнымалының мәндері осы жиыннан алынса берілген сөйлемдер пікірлерге айналады (шын немесе жалған). Екінші - айнымалының орнына қойылғанда сөйлемдерді шындық пікірлерге айналдыратын натурал сандар жиыны. Мысалы, х<10 предикаты үшін осындай жиын болып {1,2,3...,9} жиыны саналады. Бірінші жиынды предикаттың анықталу жиыны, ал екіншісін - оның шындық жиыны деп атайды. Жалпы, егер қандай да бір предикат берілген болса, онда онымен екі жиын байланысты болады: 1. Анықталу жиыны (облысы) - айнымалының предикатты пікірге айналдыратын барлық мәндерінің жиыны. 2. Шындық жиыны Т - айнымалының предикатты шын пікірге айналдыратын мәндерінен тұратын жиын, әрі ТÌХ Мысалы: б А(х)б хÎN, «х саны 5-ке еселі» деген предикат болса, онда А(7) - «7 саны 5-ке еселі» деген жалған пікір болады, ал А(60) - «60 саны 5-ке еселі» деген шын пікір болады. Екі орынды предикатты А(х,у) түрінде белгілейміз. Мұндағы х,уÎХ. Ақиқат кестесі - қарапайым мәлімдемелердің барлық мүмкін мәндері үшін жалған мәлімдеменің мәнін анықтайтын кесте. Қорытынды: нәтиже түпнұсқа мәлімдеменің екеуі де дұрыс болған кезде ғана болады Қорытынды: нәтиже жалған болады, егер бастапқы екі тұжырым да жалған болса, ал қалған жағдайларда шындық болады Қорытынды: егер бастапқы өрнек шын болса және керісінше болса, нәтиже жалған болады 5. Қорытынды: нәтиже екі тұжырым бір уақытта жалған немесе шынайы болған кезде ғана болады Қорытынды: нәтиже жалған нәтиже болған кезде және шынайы негізден (А) жалған нәтиже болған кезде ғана жалған болады (В) 1. Пікірлерге қолданылатын амалдарға 2 мысал 2. Предикаттарға қолданылатын амалдарға 2 мысал Мысал келтіру: жүктеу/скачать 303,98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|