Сұрақтары: не істеді? не қылды? қайтті?
жүктеу/скачать 153,43 Kb.
|
tpUAlQSjnP9JFVtFRGDvwjRIwIIcKIGyaguCA3ao
- Бұл бет үшін навигация:
- Райлар(наклонения) 1. Ашық рай
- Бұйрық рай
- Шартты рай
- Қалау рай
|
Етістіктің райлары (Наклонения глагола) Орындаушының іс-қимылға байланысты ой-пікірін, қатынасын білдіреді. (Передается отношение сообщаемого к реальности, к способу действия) Райлар(наклонения) 1. Ашық рай (изъявительное наклонение)Іс-қимылдың қай шақта екенін білдіреді.(используетсядля обозначения действия во всех временах) Үш шақтың жасалу жолдары арқылы.(имеет грамматические признаки 3-х времен) Мен келдім Мен келе жатырмын Мен келемін Мен келмекшімін Мен келгенмін 2. Бұйрық рай (повелительное наклонение)Іс-қимылдың бұйыру, талап ету,өтіну мағынасын білдіреді.(побуждает к действию, выражает просьбу или приказ) Етістіктің бұйрықты түрде жіктелуі арқылы. (глаголы в повелительном наклонении с личными окончанием) 1жақ.- Мен бар+айын. (ейін,йын,йін) 2 жақ- Сен бар. Сіз бар+ыңыз. (іңіз,ңіз,ңыз) 3жақ- Ол бар+сын. ( сін) 3.Шартты рай (условное наклонение)Іс-қимылдың орындалу-орындалмау шартын білдіреді.(действие выполняется или не выполняется при определенном условии)Шартты райдың болымсыз түрі негізгі етістікке болымсыздық жұрнақтар,сосын шартты рай жұрнақтары қосылу арқылы жасалады.(отрицательная форма образуется с помощью суффиксов ма-ме-па-пе-ба-бе, которые присоединяются к основе глагола, после них присоединяется суффикс условного наклонения) Етістік+ жұрнақ са-се+ жіктік жалғауы.(глагол+суффикс са-се +личные окончания) Етістік+болымсыз.жұрнақ ма-ме-па-пе-ба-бе + са-се+жіктік жалғауы.(гглагол+отриц.суффикс+суффикс са-се+личное окончание)Жаңбыр жау+са, жер көгереді.Жақсы оқы+са+ң, оқымысты боласың. Мен бар+ма+са+м, сен шықпайсың.Қоңырау соқ+па+са, сабақ аяқталмайды. 4. Қалау рай (желательное наклонение) Қалау, тілекті білдіреді.(выражает желание, намерение совершить действие) Етістік+ жұрнақ –ғы-гі-қы-кі +тәуелдік жалғау және көмекші етістік –кел-(гл+суф+притяж. оконч.и вспомог.глаг. –кел- Ескерту: Төмендегі қосымшалар да қалау рай жасайды.-ғай-гей-қай-кей-са-се игі еді. Менің бар+ғы+м келді. Мараттың айт+қы+сы келді. Кел+гей+сің, оқы+ғай+сың,Бар+са игі еді. Етістіктің сөйлемдегі синтаксистік қызметі(Синтаксическая роль глагола в предложении)Бастауыш:Есімше және тұйық етістік атау септікте тұрып, бастауыш болады. (Причастие и инфинитив в именительном падеже могут быть подлежащим) Мысалы: Айтқан –сен. Іздеген жетер мұратқа. Оқу – білім бұлағы. жүктеу/скачать 153,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|