Сред в. истор. Кш-7-2012. p65
жүктеу/скачать 2,01 Mb. Pdf көрінісі
|
7 сынып Қазақстан 193-200
- Бұл бет үшін навигация:
- Ћазаћтыѓ музыкалыћ аспаптары.
| Саз *нерi.
Ћазаћ халћыныѓ саз нерi халыћ болып ћалыптас! ћанѕа дейiнгi ру!тайпалардыѓ музыкалыћ нерiнiѓ тiкелей жалѕасы деп айтуѕа болады. Б.з.б. III ѕасырдаѕы Ћытай елiнiѓ жазба дерек! терiнде ћаѓлы елiнiѓ талантты музыканттары туралы хабарлай! ды. Мќселен, Тан патшалыѕы дќуiрiнiѓ крнектi аћыны Бќй Жљшi зiнiѓ” Бишi бикеш” деген леѓiнде ћаѓлы ћыздарыныѓ билерiн былай суреттеген: «Бишi бикеш ойћастап, Оѓѕа, солѕа бой тастап, Жауѕан ћардай ћалыћтап, Келiптi бикеш ћаѓлыдан, Алты айшылыћ арыдан ...» Бџл шумаћтан Ћытай сияћты iрi мемлекетпен Ћаѓлы елiнiѓ ежелгi заманнан мќдени байланыста болѕандыѕын байћаймыз. Ћы! таймен кршi жатћан Љйсiн мемлекетi де мќдени ћарым!ћатынас! та болѕан. XIII–XV ѕасырларда Ћазаћстан жерi арћылы ткен саяхат! шылар Плано Карпини, Вильгельм Рубрук, Марко Поло, Руз! бихан, Якуб жазбаларында ћазаћ халћыныѓ мiрiнде музыка! ныѓ айрыћша орын алатыны айтылды. Ш.Уќлихановтыѓ досы Г.Н.Потанин: “Бљкiл ћазаћ даласы ќн салып тџрѕандай крiнедi” десе, џлы Абай: «Туѕанда дљние есiгiн ашады леѓ, ?леѓмен жер ћойнына кiрер денеѓ...» — деп, халћымыздыѓ ѕџмыры леѓ!жырсыз тпейтiндiгiн бiлдiрген. Фран! цуз жазушысы Ромен Роллан да ћазаћты екiнiѓ бiрi домбыра тартып, ќн айтып, леѓ шыѕаратын нерлi халыћ, аћын халыћ деп баѕалаѕан. Ћазаћтыѓ музыкалыћ аспаптары. Халыћтыѓ ойын!сауыћ, той!думаны му! зыкасыз ткен емес. Баcћа халыћтар си! яћты ћазаћтар да тљрлi музыкалыћ аспап! тар жасай бiлдi. Олар музыка аспабына ћосылып ќн салды, тљрлi аспаптарда му! зыкалыћ шыѕармаларды орындады. Хал! ћымыздыѓ бљгiнгi таѓдаѕы 40!тан астам музыкалыћ аспаптары ѕасырлар бойы 199 џрпаћтан џрпаћћа жалѕасын тауып келе жатћан ћасиеттi мџра саналады. Музы! калыћ аспаптар тек той!думандарда ѕана пайдаланылып ћоймай, жау шапћанда дабыл, дауылпаз, џран, керней сияћты тљрлерi арћылы елге хабар берiлiп отыр! ѕан. Ал баћсы!балгерлер зiкiр салѕанда даѓѕара, асатаяћ, шаѓћобыздарды пайда! ланатын. Ќншi!кљйшiлер леѓ!жыр, тер! ме айтћанда немесе кљй шерткенде дом! быра, сыбызѕы, сырнай, ћылћобыз сияћ! ты шектi аспаптармен сљйемелдеген. Музыка аспаптарын аѕаштыѓ ћайыѓ, шырша, емен сияћты тљрлерiнен жасаѕан. Сонымен ћатар аспап жасауѕа ћамыс, саз балшыћ, малдыѓ терiсi мен сљйегi, мљйiзi, ћылы пайдаланылѕан. Балшыћтан, ћамыс, мљйiзден љрмелi музыкалыћ аспап саз! сырнай, сырнайлар, сыбызѕы, адырна, џран, керней жасалады. Iшектi музыкалыћ аспаптар – жетiген, шертер жќне домбыра мен ћобыз. Соћпалы аспаптар – даѓѕыра, дауылпаз, шыѓдауыл, дабыл, аса! таяћ т.б. Ел аузында саћталѕан аѓыздарѕа ћараѕанда, кейбiр музыка! лыћ аспаптардыѓ пайда болуыныѓ зiндiк тарихы бар. Мќселен, жетiген – жетi iшектi шертiп ойнайтын музыкалыћ кне аспаптыѓ пайда болу тарихы былай екен. Ертеде бiр адамныѓ жетi џлы болыпты. Бiр жџт жылы ќлгi адам! ныѓ бар малы ћырылып ћалады. Киiз љйдiѓ шаѓыраѕына баћытсыздыћ орнап, жетi џлы бiрiнен соѓ бiрi ледi. Џлдарыныѓ артынан жоћтау айтып, ас беруге ћаражаты жоћ адам, кепкен аѕаштан ойып “Же! тiген” жасапты. Љлкен џлы лгенде бiр iшек таѕып, тиек орнатып, “Ћараѕым” деген жоћтау кљйiн тартады. Екiншi џлы лгенде екiншi iшек таѕып, “Ћанат сынар” кљйiн орындайды. Сйтiп џлдары бiрiнен соѓ бiрi лiп, бiр iшектен таѕып отырып, “От снер”, “Баћыт кштi”, “Кљн тџтылды”, “Жетi баламнан айырылып ћџса болдым” деген жаѓа кљйлер шыѕарыпты!мыс. Дарынды ћазаћ нерпаздары музыка аспаптары арћылы орындалатын ѕажайып кљйлердi дљниеге ќкелдi. Домбырашы зiнiѓ кљйiн орындаудан бџрын кљйдiѓ шыѕу тарихын, мазмџ! нын ћысћаша баяндап беретiн болѕан. Ноѕайлы кезеѓiндегi «Аћсаћ ћџлан», «Жошы ханныѓ жортуылы», «Шора батыр», «Ќмiр аћсаћ», «Ћамбар кљйi», Асан Ћайѕыныѓ «Ел айырылѕан», Ћазтуѕанныѓ «Саѕыныш» т.б. кљйлерде елiмiздiѓ сол кездегi та! рихы крiнiс тапћан. Ћылћобыз. 200 1. ХV ѕасырдаѕы аћын!жыраулар туралы айтып берiѓдер. 2. Жыраулар деп кiмдердi айтамыз, олардыѓ аћындардан айырмасы ћандай? 3. ХVI–ХVII ѕасырдаѕы аћын!жыраулардан кiмдердi бiлесiѓдер? 4. Саз нерi ћай кезден дами бастады? 5. Шетел ѕалымдары ћазаћ халћыныѓ саз нерiне ћандай баѕа бердi? 6. Ћазаћтыѓ саз аспаптарыныѓ тљрлерiн атап берiѓдер. 1. Есiм ханныѓ еѓ жаћын жорыћ жырауы а) Шалкиiз ќ) Сыпыра жырау б) Марѕасћа в) Доспамбет 2. «Бљкiл ћазаћ даласы ќн салып тџрѕандай крiнедi» деп кiм жазды а) Ромен Роллан ќ) Г. Н. Потанин б) Ќбiлѕазы в) Макдиси жүктеу/скачать 2,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|