Әдебиет:  Негізгі (1,2,3) Тақырып 14

Тақырып 14. 
Сүтену физиологиясы
Жоспар: 
1. Сүт пен уыздың құрамы
2. Сүттін пайда болуы
3. Сүттін бүліну
Сүттену – төлдеген малдын және басқа сүт қоректі жануарлардың 
жәлінінде сәььін пайда болатын кезені. Сүтену деп сүттің организмнен бөліну 
процесін айтады. Сүт коректілерде сәт безі немесе малда жәлін жақсы 
дамыған. Желін тер шығару бездерімен генетикалық байланысы бар. Барлыұ 
сүтқоректілерде бездері терінің эпидермисында, ұ олтық астына шпақа шейін 
оранласқан. Бұл бездердің барлығы тек жырқыштарда, шошқалар мен 
кеміогіштерде дамыған. Қалған малда сүт бездерінің 1-2 жұбы ғана дамыған
Желінің морфофилогенездік белсенділігі туғаннаң жыныстық жетілуге
дейін нашар болады. Жыныстың жетілуден соң желінің ағу жолдары мен
альвеолалары өсе бастайды. Буаз малдың желініндегі без ткані үлкейіп, нерв
талшықтарыы мен қан тамырлары көбейе бастайды. Буаздықтың екінші
жартысында желіннің секреторлық эпителиі жүмыс істей бастайды. Сиырдың
желіні үш жұп бездің қосылуынан пайда болады. Осы бездердің екі жұбы
дамып, ал бір жұбы жетілмеген болады.. Желін төрт ширектен құралға,
Сиырдың желіні қан мен лимфа тамырлары, нерв талшықтары бар
безден және дәнекер тканьнан құралған. Желін секреторлық және моторлық
қызметтерді атқарады. Сүттін жәлінде пайда болып, альвеолалар куысына
бөлінуін секреторлық қызмет дейді. Сүт желіннің, альвеолаларында түзіледі.
Пайда болған сүт желін цистерналарында жиналады. Әр цистернаның көлемі
80-500 мл. Жәліннің қызметі туғаннан соқ 5-8 апта ішінде күшейеді. Осы кезде
желіннің салмаға организм салмағының үш процентіне жетеді. Сүт өнімділігі
жылына 4000 кг болатын сиырдын желінінен сүтпен бірге 500 кг құрғақ
заттар соның ішінде 132 кг белок, 152 кг май, 188 кг қант пен 28 кг әртүрлі
тұздар бөлініп шығарылады.
Сүттің амфотерлік реакциясы бар. Оның сыбағалы салмағы 1,027-1,033.
Сүттін құрамында 87 процент су, ал қалған 13 процент құрғақ заттар. Оларға
альбумин, глобулин мен казеиноген құнды белоктар, 3-6 процент май, лактоза
қанты, калий, натрий, кальций мен магний тәрізлді тұздар жатады.
Уыз- дегеніміз төл туғаннан кейін 5-7 күннің ішінде бөлінетін секрет.
Оның түсі – ақ сарғыш, өзіне тән иісі бар, әлсіз қышқыл реакциялары,
тұздағандай дәмі бар зат. Уызда 71,6 процент су, 15-85 процент альбумин мен
глобулиндер 4,83 процент казеиноген, 2,37 процент май, 1,48 процент қант, А
мен С витаминдері, иммундық денелер болады. Түғанда іште болатын нәжісі
айдап шығаратын магний тұздары бар. 
Сүттін пайда болуы секреторлық процеске байланысты. Сүт желіннің
альвеолаларындағы ферментативтік құбылыстар арқылы түзіледі. Сүт безінің
100 г паренхималық ткані 15 сағаттын ішінде 500 г сүт түзеді.
Сүт құрамындағы заттардың кейбіреулері қаннаң дайын күйінде
ауысады, ал басқалары ферментативтік құбылыстың әсерінен желіннің өзінде
пайда болады. Мысалы. гллобулиндер қанның плазмасынан сүтке аусады. Ал
казеиноген белогі болса, ол қандағы амн қышқылдары мен глюкопротеин
бөліктерінен түзіледі. Казеиногеннің құрамы курделі, ол әқ амин
қышқылдарынан құралған. лактоглобулиндер қанның белоктарынан т,зіледі.
Сүттін майы қандағы глицерин мен май қышқылдарынан түзіледі
Сүттің бөлінуі. желіннің секреторлық клеткалар эпителийінде сүттін
пайда болуы күрделі зертелмеген құбылыс. Сүт негізінен мерокринді
жолдмен бөлінеді деп саналады Эпителиальді клетка қаннаң керекті

заттарды тандап алып, оларды сүттін құрамын жоғары жағына сырылап,
бірте- бірте мембранадан өтеді.
Сүттін бөліну екі кезенде өтеді:
1- нервтік кезен – емшек рецепторларының тітіркенуінен басталып жұлынға,
сопақша миға, гипоталамустың спрооптикалық ядролары мен ми жарты
шар қыртысына қозу барады. Қозуға жауап гипоталамустың
супрооптикалық трактысы арқылы нейрогипофизге, онан әрі симпатиқалық
нервтер арқылы жәлінге барады. Бұл кезеннін ұзақтығы 1-4 секунд
2-
нейроөгуморальдық кезен гипоталамустың супраоптикалық ядроларынан
бөлінетін окситоцмин гормонымен байланысты. Бұл гормон желін
альвеолаларының жиырылытып сүттің бөлінуіне тікелей әсер етеді. Сүттің
толығынан бөлінуі үшін малды жылдам сауу керек. Мұнның себебі
окситоцмн гормоны бірнеше минут ішінде қанда окситоциназа ферментінің
әсерінен ыдырайды. Сүттің пайда болуына пролактин, самотрофин
тиреотрофмн мен АКТГ сияқты аденогипофиздің гормондары әсер етеді.

жүктеу/скачать 328,41 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: