Т. Н. Ер ме ко ва, Г. Б. Тоқтыбаева, Н.Ә. Дүсіпова 10 ар ма н

123
Киіз үй – ата-ба ба мыз дың бас ты бас па на сы, тек қа зақ хал-
қы ның қа на емес, түр кі лер дің жә не көп те ген көр ші ел дер дің 
киелі тұ рақ-ме ке ні бол ды.
Ға сыр лар бойы көш пе лі тұр мыс тә жі ри бе сі нен ту ған қа-
зақ тың киіз үйі оның қас тер леп ұс та ған, киелі тұт қан тұ ра ғы, 
ме ке ні, бас па на сы, мақ та ны шы бол ған. Киіз үй – бас па на ға на 
емес, сәу лет, құ ры лыс, қо лө нер же тіс ті гі нің та ма ша үл гі сі. 
Киіз үй – кө шіп-қо ну ға ең қо лай лы жә ді гер, біз дің за ма-
ны мыз дан 3 мың жыл бұ рын ғы қо ла дәуірі нен бе рі бел гі лі. 
Киіз үй дің жал пы сал ма ғы жи һаз да ры мен қос қан да 300–
400 кг-ға жуық. Бұл сал мақ ты бір түйе ер кін кө те ре ала ды. 
Киіз үй дің іші қыс та жы лы, жаз да сал қын жә не жер сіл кі ні-
сі не де ың ғай лы, оңай лық пен бұ зыл майды. 
Киіз үй дің не гіз гі бөл шек те рі: ке ре ге, ша ңы рақ, уық, 
сы қыр лауық. 
Ке ре ге киіз үй дің не гі зін құ рай ды. «Ке ре гең кең бол сын!» 
де ген ті лек осы дан шық қан. Өйт ке ні үй дің бе рік бо луы, кең-
ді гі осы ке ре ге ге бай ла ныс ты. Ке ре ге са ны на қа рай киіз үй 4, 
6, 8, 12 қа нат етіп тұр ғы зы ла ды. 
Ша ңы рақ тың пі ші ні күм без тә різ дес, уық тар дың ұш та -
рын бі рік ті ріп ұс тап тұ ра ды. «Ша ңы рақ» де ген сөз «үй, от ба-
сы» де ген тұ тас ұғым ды да бей не лей ді. Жа ңа үй лен ген дер ді 
«ша ңы рақ кө тер ді» дей ді. 
Уық – ке ре ге мен ша ңы рақ ор та сын қо са тын не гіз гі бө лік-
тің бі рі. Әр үйде кө ле мі не қа рай 60–160-тай уық бо ла ды. 
Киіз үйде есік екеу бо ла ды: іш кі есік – сы қыр лауық, 
ағаш тан жа са ла ды, екін ші сі – киіз есік, ол киіз ден жа са ла ды, 
сы қыр лауық тың сыр ты нан жа бы ла ды. 
Киіз үйді қа зақ хал қы қа сиет ті, киелі қа ра ша ңы ра ғы мыз 
деп дә ріп тейді. Өйт ке ні киіз үй – қа зақ тың бас па на сы, мүл кі, 
мақ та ны шы.
(«Ша ңы рақ» эн цик ло пе дия сы нан)

жүктеу/скачать 7,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: