Т. Т. Галиев, М. Д. Есекешова, Г. О. Исакова

81 
 
байланыстар  мен  олардың  арасындағы  қатынастарға  қатысты 
элементтердің (компоненттер, жанама жүйенің) құрамы.  
Байланыс 
– 
жүйе 
компоненттерді 
біріктіретіндердің 
барлығы,мақсаттарға  жету  үшін  және  қойылған  міндеттерді  шешу, 
объектілерге сыртқы ортаның әсері, өздігінен жетілу мен жүйенің дамуы 
үшін олардың жұмыс істеуіне мүмкіндік береді, олардың өзара әсері мен 
өзара іс-қимыл-әрекетін қамтамасыз етеді. 
Жүйенің  қызметі–белсенділік,  жүйе  мен  оның  компоненттерінің  
(жанама  жүйенің,  бөліктерінің,  элементерінің)  өміршеңдігі,  қойылған 
міндеттерге жету үшін байланыс құралымен объектіге сыртқы ортаның 
әсер етуінен жүйенің қасиеті. 
Сыртқы  орта  –  қоршаған  шындық  жүйесіне,  жүйе  құрылымына 
енбейтін,  онымен  өзара  әсерлесетін,  оған  өз  әсерін  тигізетін  және  осы 
жүйе оған ықпал жасауға қабылетті элементтердің жиынтығы;  
Кері 
байланыс 
– 
қоршаған 
шындықтың 
қарастыратын 
объектілерінің  жағдайы  мен  әрекеті  туралы  ақпарат,  сондай  ақ  оларға 
әсер  ету,  соның  ішінде  жүйе  және  оның  компоненттері  не  болмаса 
қандай да бір факторлар жақтан әсер ету. 
Басқару  жүйесі  –  басқарудың(жанама  жүйеге  қамтамасыз  ететін 
мақсаттар,    алға  қойған  міндеттерін  шешу  және  мақсаттарға  жеткізу 
бойынша сыртқы отаның объектілерге өзара әсер ететін және өзара бірі-
біріне әсер ететін өзара байланысқан элементтердің жиынтығы.  
Фактор: 1) оның характері мен жеке сипатын анықтайтын қандай да 
бір  үдерісстің  қозғалатын  күші,  себебі;  2)  зерттелетін  объектінің 
жағдайын өзгертуге «қабылетті» құбылыс немесе үдеріс. 
Шарт: 1) бірденеден байланысты болатын жағдай немесе үдерісс; 2) 
бір нәрсені жүзеге асыратын жағдай. 
Мақсаттың  болуы  сәйкесінше  жүйенің  құрастырылуын  оның 
жетістігінің құрамы ретінде болжауға болады. Сонымен бірге осысияқты 
жүйенің  құрамына  енетін  әрбіркомпонент,жүйенің  жалпы  мақсатына 
жетуге қызмет жасайтын өзінің арнайы компоненті болады.  
Бағдарламалы  -  мақсатты  әдіс  дегеніміз  осыған  арнайы 
дайындалған  қызмет  бағдарламасы  көмегімен  мақсатқа  жету  әдісі. 
Мысалы,  менеджменте  бағдарламалық-мақсаттық  жоспарлау  мен 
басқару  [3.9]  жұмысында  ғылым  мен  білім  беру  қойылған  міндетердің 
қол  жетуіне  қызмет  бағытталған  негіз  болатын  жоспарлау  мен 
басқарудың 
бір 
түрі 
ретінде 
анықталады. 
Бағдарламалық-
мақсаттықжоспарлау  «мақсаттар-жолдар-тәсілдер-құралдар»  логикалық 
сызбасы  бойынша  құрастырылған.  Бағдарламалық  басқаруда  бұрыш 
тарауына  қалыптасып  ұйымдастырлған  құрылым  емес,  ал  бағдарлама 
элементерімен, бағдарламалық қызметтермен басқару қойылады.  
Жүйеге  енгізілген  компоненттер  (3.1-  сурет)  қойылған міндеттерге 
қол  жеткізу  үшін  қызмет  жасай  бастағанда  ғана  мән  мен  мағынаға  ие 
болады.  
Сонымен,  жүйенің  барлық  компоненттері  жұмыс  істеген 

82 
 
жағдайда  ғана  жүйе  «жанданады».  Бұл  жағдайда  біз  жүйенің  моделіен 
емес, ал жүйемен мақсаттарға жеткізу және қойылған міндеттерді шешу 
құралымен істес боламыз.  
Бағдарламалық-мақсаттық әдістің методологиялық негізі жүйелілік 
тұғыр болып табылады. Мұнда дайындалған және қолданылғандарды біз 
білім  беру,  танымдық,  практикалық,  басқару  және  басқа  қызметтерде 
бағдарламалық-мақсаттық  тұғырды  жүзеге  асырудың  жүйелілік 
құралына жатқызамыз.  
Бағдарламалық-мақсаттық  тұғыр  аясында  жасалған  ақсатты 
бағдарламалар  өзіндік  жүйе  ретінде  де,  үдерісстер  ретінде  де 
қарастырылады.  Бірінші  жағдайда  бағдарламаның  мазмұны  мен 
тұтастығы,  олардың  қызметі  мен  жүзеге  асыру  механизмдері  пайда 
болады.  Екінші  жағдайда  мақсатты  бағдарламалар  үдеріс  ұсынатын 
жиынтықты 
анықтайтын 
қызметтердің 
бағдарлалары 
ретінде 
қарастырылады.  
Қойылған  міндеттерді  шешу  мен  мақсаттарға  жету  құралы ретінде 
кез  келген  жобаланған  жүйелерді  тұрақты  қалыптастыру  үшін  арнайы 
мақсатты,  мысалы,  ақпараттық,  қаржылық,  ғылыми,  кадрлық  және 
басқалай  қамтамасыз  ететін  бағдарламалар  қарастырылады.  Осы 
мақсатты  бағдарламалар  жүйе  сыртында  болады,  қажетті  ресурстармен 
жабдықтап 
уақытында 
қамтамасыз 
етеді. 
Арнайы 
мақсатты 
бағдарламалар  жүйе  жағдайын  анағұрлым  өзгертуге  қабылетті,  әсер 
ететін факторлардың жаңа жағдайында дайындалады.   
Мақсатты  бағдарламалар,  сондай  ақ  жүйе  ретінде  онық 
компонентері  мақсатқа  жету  және  қойылған  міндеттерге  қол  жеткізу 
құралдары  болып  табылады.  Бұл  байланыста  жүйелілік  тұғырн  жүзеге 
асыру «формуласын» келесідей ашып жазуға болады: 
- 
оның  табысының  құралы  ретінде  жүйенің  мақсатынан 
құрылымына; 
- осы жүйеден оның компоненттері жүзеге асырудың мақсатты 
бағдарламаларын дайындағанға; 
-  жүйе  мен  оның  компоненттерін  жүзеге  асырудың  мақсаты 
бағдарламаларын  іске  асырудан  мақсат  пен  жоспарланған  нәтижелерге 
жетуге.            

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: