Табыстың басқа да көрсеткіштері. Табыстар дегеніміз
жүктеу/скачать 60,5 Kb.
|
03.02.21 макроэкономика
- Бұл бет үшін навигация:
- В.Парето (1848—1923 жылдары)
- Л.Вальрас (1834—1910 жылдары)
- Жеке тепе-теңдік
- Нақты макроэкономикалық тепе-теңдік
| Жалпы Ұлттық Өнім (ЖҰӨ) – макроэкономикалық жиынтық көрсеткіш. Бір адамға шаққанда нақты ЖҰӨ-нің өсімі халықтың тұрмыс деңгейінің басты көрсеткіші болып табылады. ЖҰӨ бір елдің нарықтық баға бойынша есептелген, жыл бойы шығарған дайын өнімін құрайды.
Басқа елдерде көптен бері кең қолданылып келе жатқанымен, отандық тәжірибеге 1988 жылдан енгізілген. Бір адамға шаққанда нақты ЖҰӨ-нің өсімі халықтың тұрмыс деңгейінің басты көрсеткіші болып табылады. ЖҰӨ бір елдің нарықтық баға бойынша есептелген, жыл бойы шығарған, дайын өнімін құрайды. Оған сол елде және сол елдің иелігіне жататын, шет елдерде шығарылған өнім құны да кіреді. ЖҰӨ-нің жалпы ұлттық табыстан айырмашылығы — оған өндірістік және өндірістік емес негізгі қорлардың амортизациясы және өндірістік емес жүйелер мен сыртқы экономикасы қызметтен түсетін табыстар да қосылады. ЖҰӨ-ді есептеудің бірнеше әдістері қалыптасқан: Қосымша құнды, шығынды және табысты қосу арқылы; Барлық кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, халық ш-нда материалдық игіліктер өндіретін халықтың еңбекақысы мен басқадай табыстарын, әлеуметтік қамтамасыздандыру төлемдерін, пайда мен басқадай табыстарды, сондай-ақ, амортизациялық төлемдерді қосу арқылы. Соңғы тәсіл бойынша халықтың тауарлар мен қызметті тұтыну құны, қоғамдық ұйымдардың қызмет құны, ғылым мен басқару буындарына көрсетілген қызмет құны, қор жинау (күрделі қаржы және басқалар), сыртқы сауда сальдосы, экон. қызметтен түскен табыс сальдосы сияқтыларды қосу арқылы анықталады. ЖҰӨ шамасына баға деңгейінің әсері мол, ол баға индексі арқылы беріледі де, ағымдағы бағамен есептелген ұлттық өнім жалпылама (номинальді) көрсеткіш болып аталса, баға деңгейімен түзетілген ұлттық өнім нақты ЖҰӨ болып табылады. Ол ұлттық экономиканың дәл сипаттамасын береді Жиынтық сұраныс Тұтынылатын нақты ЖІӨ көлемі (Y) нақты тұтыну шығыстарының (с), инвестициялардың (I), мемлекеттік шығыстардың (G ) және экспорттың (X) импортты (M) шегергендегі сомасын білдіреді. Яғни, Y = C + I + G + X – M Тұтынылатын нақты ЖІӨ - нің көлемі-бұл адамдар, кәсіпорындар, мемлекет пен шетелдіктер сатып алуды жоспарлап отырған елде өндірілген түпкілікті тауарлар мен қызметтердің жалпы саны. Бұл сатып алу жоспарлары көптеген факторларға байланысты. Негізгілері: 1. Баға деңгейі 2. Күту 3. Салық-бюджет саясаты және ақша-кредит саясаты 4. Әлемдік экономика Баға деңгейі жоғары болған сайын, тұтынылатын нақты ЖІӨ көлемі аз болады. Тұтынылатын нақты ЖІӨ көлемі мен бағалар деңгейі арасындағы бұл өзара байланыс жиынтық сұраныс деп аталады. Жиынтық сұраныс жиынтық сұраныс графигімен және жиынтық сұраныстың қисығымен сипатталады. 4 суретте жиынтық сұраныстың қисығы (AD) және жиынтық сұраныстың кестесі көрсетілген. Қисығындағы әрбір нүкте кесте жолына сәйкес келеді. Мысалы, қисық бойындағы C нүктесі және Кітап: Дәріс: Макроэкономика Жиынтық ұсыныс және жиынтық сұраныс 6 графиктегі С жолы бізге айтады, егер баға деңгейі 110 болса, онда талап етілетін нақты ЖІӨ көлемі 18 триллион доллар. Жиынтық сұраныстың қисығы екі себеп бойынша төмен ауытқиды: 1. Байлықтың әсері 2. Алмастыру әсері Баға деңгейі жоғарылаған кезде, бірақ басқа факторлар бұрынғыдай қалады, нақты байлық азаяды. Нақты байлық-бұл адамдар иеленетін банктегі, облигациялардағы, акциялардағы және басқа да активтердегі ақшалар сомасы, доллармен емес, ақшаны, облигацияларды және акцияларды сатып алатын тауарлар мен қызметтер терминдерінде өлшенеді. Адамдар көптеген себептер бойынша ақшаны, облигациялар мен акцияларды үнемдейді және сақтайды. Себебі-білім беру шығындарына қаражат жинақтау. Тағы бір себеп-мүмкін медициналық шығындарды немесе басқа да ірі шоттарды жабу үшін жеткілікті қаражат жинау. Бірақ ең үлкен себеп-зейнетақы табысын қамтамасыз ету үшін жеткілікті қаражат жинау. Егер баға деңгейі жоғарыласа, нақты байлық азаяды. Содан кейін адамдар байлығын қалпына келтіруге тырысады. Ол үшін олар үнемдеуді ұлғайтып, тиісінше, электротоқты тұтынуды азайтуы керек. Тұтынудың мұндай төмендеуі жиынтық сұраныстың төмендеуі болып табылады. Марияның байлық әсері. Марияның сатып алу жоспарлары туралы ойланып, байлық әсері қалай жұмыс істейтінін көруге болады. Мария Мәскеуде тұрады. Ол жаз бойы қатты еңбек етті және 20 000 рубль үнемдеді, ол экономика факультетін бітіргеннен кейін аспирантурада оқуға жұмсауды жоспарлап отыр. Мәселен, Мария байлығы-20 000 рубль. Мария толық емес жұмыс істейді, ал осы қызметтен түскен табысы оның ағымдағы шығындарын өтейді. Ресейдегі баға деңгейі 100 пайызға артып, қазір Марияға 20 000 рубль сатып алу үшін 40 мың рубль қажет. Өзінің жинақ ақшасының құнсыздануын азайту үшін, Мария одан да көп ақша үнемдейді және ағымдағы шығыстарды ең төменгі деңгейге дейін қысқартады. Алмастыру әсері. Баға деңгейі жоғарылаған кезде және басқа факторлар тұрақты болғанда, пайыздық мөлшерлемелер өседі. Себебі сіз зерттеген байлықтың әсерімен байланысты. Баға деңгейінің өсуі адамдардың қалталары мен банктік шоттардағы ақшаның нақты құнын төмендетеді. Нақты ақша аз сомасы, банктер және басқа кредиторлар несие бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемені ала алады. Бірақ, неғұрлым жоғары пайыздық мөлшерлемеге тап болып, адамдар мен кәсіпорындар жаңа капитал мен ұзақ пайдаланылатын тұтыну тауарларын сатып алу жоспарларын кейінге қалдырып, шығындарды қысқартады. Бұл алмастыру әсері ұзақ пайдаланылатын капитал мен тұтыну тауарларын сатып алу мерзімдерінің өзгеруіне байланысты және уақытаралық алмастыру—уақытпен алмастыру әсері деп аталады. Үнемдеу болашақта тұтынуды арттыру үшін ұлғаяды. Бұл уақыт аралық ауыстыру әсерін көру үшін, жаңа компьютерді сатып алудың жеке жоспарын қарастырайық. Пайыздық мөлшерлеме 5 пайыз жылына сіз жаңа компьютерді 1000 долларға сатып ала аласыз. Бірақ жылына 10 пайыз пайыздық мөлшерлемемен төлемдер тым жоғары болады деген қорытынды жасауға болады. Сіз компьютер сатып алу жоспарыңыздан бас тартпайсыз, бірақ сатып алуды кейінге қалдыруды шешесіз. Алмастырудың екінші әсері халықаралық бағалар арқылы әрекет етеді. АҚШ-та баға деңгейі жоғарылаған кезде және басқа факторлар өзгермегенде, Америка өндірісінің тауарлары мен қызметтері шетел өндірісінің тауарлары мен қызметтерімен салыстырғанда аса қымбат болады. Бұл салыстырмалы бағаның өзгеруі адамдарды американдық өндіріс тауарларына аз және шетелдік өндіріс тауарларына көп жұмсауға итермелейді. Мысалы, егер АҚШ-тағы баға деңгейі Жапониядағы баға деңгейіне қатысты жоғарыласа, жапондықтар американ өндірісінің көліктерін аз сатып алады (АҚШ экспорты төмендейді), ал американдықтар жапон өндірісінің көліктерін көбірек сатып алады (АҚШ импорты ұлғаяды). АҚШ ЖІӨ төмендейді. Жиынтық ұсыныс. Жиынтық ұсыныс пен жиынтық сұраныс моделінің мақсаты - нақты ЖІӨ мен баға деңгейі қалай анықталатынын және олар қалай өзара әрекеттесетінін түсіндіру. Модель микроэкономикада өткен идеяларға ұқсас бәсекелестік нарықтағы көлем мен баға қалай анықталатын идеяларды пайдаланады. Бірақ жиынтық сұраныс пен ұсыныс моделі (AS-AD) - бұл бәсекелестік нарық моделін қолдану ғана емес. AS-AD моделі нақты ЖІӨ құрайтын барлық түпкілікті тауарлар мен қызметтердің елестетін нарығының моделін білдіреді. Бұл «нарықтағы» көлем - нақты ЖІӨ, ал баға - ЖІӨ дефляторы өлшейтін баға деңгейі. AS-AD моделінің бәсекелестік нарық моделімен бөлісетін бір нәрсе бар -екеуі де ұсыныс пен жеткізілетін көлемді ажыратады. Біз нақты ЖІӨ-нің көлемі деп түсінеміз. Жеткізілген көлем және жеткізу Нақты ЖІӨ көлемі фирмалар тұрақты базалық жылы (2009 жыл) доллармен бағаланатын тауарлар мен қызметтердің осы кезең ішіндегі өндірісін жоспарлап отырған жалпы көлемін білдіреді. Бұл көлем жұмыспен қамтылған еңбекке, физикалық және адами капиталдың көлеміне және техниканың жағдайына байланысты. Кез келген уақытта капитал көлемі және технология жағдайы тіркелген. Олар өткен қабылданған шешімдерге байланысты. Халық саны да тіркелген. Бірақ Еңбек көлемі тіркелмеген. Бұл үй шаруашылықтары мен фирмалардың жұмыс күшіне деген ұсыныс пен сұранысқа қатысты қабылдаған шешімдеріне байланысты. Еңбек нарығы кез келген үш жағдайда болуы мүмкін: толық жұмыспен қамту, толық жұмыспен қамтудан жоғары немесе толық жұмыспен қамтудан төмен. Толық жұмыспен қамтылған кезде нақты ЖІӨ көлемі әлеуетті ЖІӨ болып табылады, ол толық көлемде жұмыс істейтін жұмыс күшінің санына байланысты болады. Іскерлік цикл ішінде жұмыспен қамту толық жұмыспен қамту айналасында ауытқиды, ал нақты ЖІӨ көлемі әлеуетті ЖІӨ айналасында ауытқиды. Жиынтық ұсыныс - бұл жеткізілетін нақты ЖІӨ көлемі мен бағалар деңгейі арасындағы қатынас. Бұл арақатынас ұзақ мерзімді перспективада ерекшеленеді және жиынтық ұсынысты зерттеу үшін біз екі уақыт кезеңін ажыратамыз: 1. Ұзақ мерзімді жиынтық ұсыныс 2. Қысқа мерзімді жиынтық ұсыныс Ұзақ мерзімді жиынтық ұсыныс нарыққа жеткізілетін нақты ЖІӨ көлемі мен ақшалай жалақы деңгейі толық жұмыспен қамтуды қолдау үшін бағалар деңгейіне сәйкес өзгеретін бағалар деңгейінің арасындағы арақатынасты білдіреді. Толық жұмыспен қамту кезінде жеткізілетін нақты ЖІӨ көлемі әлеуетті ЖІӨ-ге тең және бұл көлем баға деңгейіне қарамастан бірдей. Экономикадағы тепе-теңдік өндіріс көлемі мен бағалар деңгейі. Классикалық моделі (үлгісі). Экономиканың өзін-өзі реттеуі тепе-теңдікпен тікелей байланысты болады. Экономикалық агенттердің біреуіде өзінің қарамығындағы құралдың көмегімен экономикалық тепе-теңдіктің болмысын өзгертуге ынталы болмайтын жағдай тепе-теңдік жағдайы деп аталады. Итальян экономисі В.Парето (1848—1923 жылдары) оптималдықтың принципін ашқан: жекелеген адамдардың жақсы өмір қал-жағдайға тырысуының нәтижесі, қоғамның басқа мүшелерінің хал-жағдайын төмендетпесе,онда Бұл барынша жақсы тұрмыс халға, немесе, жалпы жақсы өмірге жетудің шарты болып табылады. Автордың тұжырымдауы бойынша осы принцип орындалу үшін шектелмеген бәсеке болу керек. Классикалық нарық жағдайындағы жалпы экономикалық тепе-теңдіктің теориялық тұңғыш үлгісін Швейцария экономисі Л.Вальрас (1834—1910 жылдары) жасаған. Осы үлгі форма жағынан макроэкономикалық болса да, мазмұны жағынан тауарлардың жеке өндірушілері мен тұтынушыларының нарықтағы әрекеттерін сипаттайтын микроэкономикалық көрсеткіштерге негізделген үлгі болып табылады. Вальрастың үлгісі жекелеген әр тауардың сұранысы мен ұсынысының теңдігін жүзеге асыратын тепе-теңдік бағаларды қолдануға негізделеді. Экономикалық әдебиетте тепе-теңдік жеке, жалпы, нақты деп бөлінеді. Жеке тепе-теңдік — бұл тауарлардың индивидуалдық нарығында қалыптасатын тепе-теңдік. Жалпы тепе-теңдік — бұл еркін бәсеке заңының негізінде барлық нарықтық процестер құрған, біртұтас өзара байланысты жүйе болып табылатын тепе-теңдік. Нақты макроэкономикалық тепе-теңдік — нарықтың жетілмеген бәсеке жағдайында және нарыққа сыртқы факторлар әсер ететін ситуацияда қалыптасқан тепе-теңдік. жүктеу/скачать 60,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|