Тақырыбы: §36 Қазақ хандығының құрылуы Сабақтың мақсаты

Қызылорда облысы

№ 101орта мектеп

тарих пәнінің мұғалімі Шопанова Айгерім

          Сабақтың мақсаты:

1.Қазақ хандығының құрылу процесін талдау, қазақ жеріндегі тұңғыш дербес мемлекеттің мемлекеттік құрылымын анықтау;

2.Оқушылардың логикалық ойлау, шығармашылық қабілеттерін шыңдау үшін ойындар ұйымдастыру, Тарихи құжаттарды оқу арқылы оқушылардың қазақ хандығын құру туралы өз пікірлерін айтып, мәселені тарихи шындық тұрғысынан бағалау қабілеттерін қалыптастыру;

3.Тұңғыш қазақ мемлекетінің негізін қалаған қоғам қайраткерлерінің еңбегін бағалауға патриотизмге, өз Отанын ,елін-жерін қорғауға тәрбиелеу. Қазақ мемлекетін құрған қазақ хандарының іс-әрекеттерін негізінде оқушыларды ұлттық патриоттық тәрбиеге баулу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың типі:дәстүрлі емес

Сабақтың әдісі:топпен жұмыс, ойын элементтері, «Алтын қақпа» ойыны

Көрнекілігі: бейне ролик, карта, суреттер, сызба-нұсқалар

І.Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

Сыныпты 3 топқа бөлу.

І топ. «Хандар»

ІІ топ. «Батырлар»

ІІІ топ. «Билер»

«Кубик» ойыны

1. 
   Қазақтың халық болып қалыптасуының барысын не бұзды: Монғол шапқыншылығы
   
2. 
   Қазақ жеріндегі халық болып қалыптасу үдерісі неше жылға кешеуілдеді: 150-200 жылға
   
3. 
   Қазақ халқының этникалық жағынан қалыптасуында басты рөл атқарған: Ақ Орда тайпалары
   
4. 
   ХІІІ ғасырға дейін «қазақ» атауының қолданып келгенмағынасы: Еркін адамдар
   
5. 
   «Қазақ халқының жүзге бөлінуі, қазақ мемлекеті құрылғаннан кейінгі кезде өз жерін қорғау қажеттелігінен туған», - деп жазған қазақтың тұңғыш ағартушы ғалымы: Шоқан Уалиханов
   
6. 
   Қазақ халқының құраламына байланысты «қазақ» атауы біржола этникалық сипатқа ие болған уақыт: ХҮ ғасырдың ІІ жартысы
   
7. 
   Ежелгі Сібір тайпалары тілдерінде «қазақ» сөзінің мағынасы: Мықты, берік, алып
   
8. 
   Алғашқы кезде «қазақ» атауының орнына қолданылған сөз: Алаш
   
9. 
   «Алаш» сөзі шамамен қай ғасырларда алғаш рет айтылды: ІХ-Х ғасырларда
   
10. 
    Қазақ жүздерінің құрылу себебін жазған ғалым: Шоқан Уалиханов
    

ІІІ. Жаңа сабақ

1. 
   Хандықтың негізін қалаушылар Керей мен Жәнібек
   
2. 
   Қазақ хандығының аумағы
   
3. 
   Халқының этникалық құрамы
   
4. 
   Көрші елдермен қарым-қатынасы
   

Керей мен жәнібек сұлтандар қазақ халқының саяси бытыраңқылығын жойып, мемлекет етіп құрды.

Әсіресе Әбілхайыр (1428-1468) Жошы-Шайбан-Дәулет-Шайх оғланның ұлы хандығы өте нашар еді. Жәнібек пен Керей хандарымен бірігіп көшкен ру-тайпалардың алғашқы атауы: "өзбек-қазақтар".

ХҮ ғасырда Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан хандығының күш-қуаты әлсіреп, күйреу дәрежесіне жетті.

1457 ж. Үз-Темір тайшы бастапан ойраттардан (жайылым жер іздеген) Түркістан өңірінде жеңіліп қалды. Масқара ауыр шарт жасасып, ойраттар Шу арқылы өз жерлеріне кетті. Ал Әбілхайыр өз ұлысында , қатал тәртіп шараларын орнатуға кіріседі. Бұл халық бұқарасының оған деге өшпенділігін күшейтті. Нәтижесінде халықтың жартысы Шығыс Дешті Қыпшақтан Түркістан алқаптарына және Қаратау бөктерлерінен Жетісудың батыс өңіріне көшіп барулары еді. Оны Жәнібек пен Керей басқарды.

1465-1466 жылдары Керей мен Жәнібек хандар Есен-бұға берген Батыс Жетісуды құтты мекен ете отырып, Шудағы Қозыбасына Қазақ хандығының ұлттық туын тігіп, Қазақ хандығын құрды.

Хан тағына Керей отырып, билік тізгінін қолға алды. Ақылдасар тірегі Жәнібек болды. Ақ Орданың соңғы ханы Барақ ханның ұрпақтарынан тараған :

Жәнібек хан - Барақ ханның бел баласы;

Керей хан - Барақ ханның ағасы Болат сұлтанның баласы болды.

1456 жылы Дайырқожа би Әбілқайыр ханның қолбасшысы Қобыланды батырдың қолынан қаза табады.

1457 жылы күзде Керей мен Жәнібек бидің асын берісімен, Жетісуға қарай ойысқан.

1457 жылы күзде жоңғарлар кеткен соң Керей мен Жәнібек сұлтандар Шу бойына келіп орналасқан.

Қазақ хандығының құрылуы туралы Мұхаммед Хайдар Дулатидың "Тарихи Рашиди" атты шығармасында жазды.

Қазақ хандығының құрылуына себеп болған тағы бір жағдай Қыпшақ Қобыланды батырдың Арғын биі Ақжолды өлтіруі болды.

Моғолстан

Өзбек хандығы

Хандықтың байланыс жасаған елдері Сібір хандығы

Орыс мемлекеті

Соғыс жағдайы, шапқыншылық бағытта

Бейне ролик көрсетіледі.

Топтарға тапсырма беру.

1. 
   І топ. «Хандар»
   

ІІ топ. «Батырлар»

ІІІ топ. «Билер»

(Электронды оқулықтан картаны көрсету)

1. 
   Ой-толғау
   

Қазақ хандығының шаңырақ көтеруі туралы айтып беріңдер.

Хандық халқының этникалық құрамы қандай ру тайпалардан тұрды?

Алғашқы Қазақ хандығының кқөрші хатқан елдермен қарым-өатынасы туралы не білесіңдер?

1. 
   Математикалық ойын
   

400х3+148=              (Моғолстанның құрылған жылы)

2800+105-1500=              (Әмір Темірдің қайтыс болған жылы)

728х2+0=                             (Қазақ хандығының құрылған жылы)

4000+221-3000=     (Шыңғысханның Орта Азияны жаулауды аяқтауы)

500х2+395=                      (Тоқтамыс пен Темірдің шешуші шайқасы)

3800/2-91=                            (ҚР-ның Тәуелсіздік алған жылы)

V. Қорытындылау

Біз үшін қай заманғы тарихымыз болмасын қымбат, бабаларымыз құрметті, әсіресе қазақ хандығының құрылуы тарихтағы маңызды оқиға. Қазір өзіміз өмір сүріп жатқан Отанымыздың іргетасы. «Өз тарихын білмеген халық, өзін де сыйламайды» деп Елбасымыз айтқандай айтқандай тарихты білу баршамыздың парызымыз.

ҮІ. Бағалау

1. 
   Қазақ хандығының құрылуы процесін сызбаға түсіру
   
2. 
   Атластағы кескін карта тапсырмасын орындау
   
3. 
   Керей мен Жәнібек хандар туралы реферат жазу