Тақырыбы: Алкиндер
9-сынып
9.4.3.13 -этин мысалында алкиндердің химиялық қасиеттерін (жану, гидрлеу, гидратация, галогендеу, сапалық реакциялар) оқып үйрену, химиялық реакция теңдеулерімен дәлелдеу;
Оқу мақсаты
- этин мысалында алкиндердің химиялық қасиеттерін (жану, гидрлеу, гидратация, галогендеу, сапалық реакциялар) оқып үйренеді, химиялық реакция теңдеулерімен дәлелдейді;
Бағалау критерийлері
Алкиндер – құрамында бір үш еселі байланысы бар жалпы формуласы
Cn H2n-2 болатын қанықпаған көмірсутектер.
- Алкиндердің бірінші мүшесі –ацетилен C2H2 (Н ─ C ≡ C ─ H )
Ацетилен молекуласындағы атомдардың кеңістік құрылымы
Алкиндер
Жүйелік номенклатура бойынша ацетилен көмірсутектерін атау үшін сәйкес
алкандардағы – ан, жұрнағының орнына – ин жұрнағымен ауыстырады.
Мыс: этан-этин, пропан-пропин және т.б.
Алкиндердің гомологтық қатары
Алкиндердің атауы
|
Формуласы
|
1
|
2
|
Этин (ацетилен)
|
С2Н2
|
Пропин (аллилен)
|
С3Н4
|
Бутин (крокотилен)
|
С4Н6
|
Пентин
|
С5Н8
|
Гексин
|
С6Н10
|
Гептин
|
С7Н12
|
Октин
|
С8Н14
|
Нонин
|
С9Н16
|
Децин
|
С10Н18
|
Алкиндерде көміртек тізбегін нөмірлеуді үш байланыс жақын тұрған шетінен бастайды.
Алкиндердің номенклатурасы мен изомерленуі
Үш байланыстың орналасуына сәйкес
|
СН ≡ С – СН2 - СН3 (бутин-1)
СН3- С ≡ С - СН3 (бутин-2)
|
Көміртек тізбегінің қаңқасы бойынша изомерлену
|
СН3 ─ СН2 – СН2 – С ≡СН (пентин-1)
СН3 – СН – С ≡СН
ﺍ (3-метилбутин-1)
СН3
|
Алкиндердың изомерленуі және номенклатурасы
Алкиннің формуласын жазамыз:
CH ≡ C ‒ CH ‒ CH2 ‒ CH3
׀
CH3
1.Үш байланыс кіретін көміртектің ұзын тізбегін тауып, үш байланыс жақын
жақтан көміртек атомдарын нөмірлейміз:
1 2 3 4 5
CH ≡ C ‒ CH ‒ CH2 ‒ CH3
׀
CH3
2. Аталуы: 3- метил пентин-1
1. Өнеркіәсіпте ацетилен табиғи газды жоғары температурада ыдырату әдісімен өндіріледі.
1500C0
2CH4 C2H2 + 2H2↑
2. Техникада ацетиленді кальций карбидін сумен әрекеттестіріп алады:
CаС2 + 2H2O⟶Ca(OH)2 + C2H2
Алкиндердің алынуы
- Қосылу реакциялары. (Гидрлену):
CH ≡ CH + Н2 → CH2 = CH2
CH2 = CH2 + Н2 → CH3 — CH3
2) Галогендеу реакциясы:
CH ≡ CH + Вг2 → СНВг = СНВr (1 саты) 1,2 дибромэтен
СHBr = CHBr + Вг2 → СHВг2 – СHВг2
(2 саты) 1,1,2,2 тетрабромэтан
Бұл реакцияда бром суының түссізденуі қанықпаған көмірсутектерге сапалық реакция болады.
3)Гидрогалагендеу реакциясы:
CH ≡ CH + НCl → CH2 = СНCl
CH2 = СНCl + НCl → CH2Cl ─ СН2Cl
хлорэтен (винилхлорид) 1,2- дихлорэтан
Химиялық қасиеттері
4. Гидратация: CH ≡ CH + Н2O → CH3COH
Бұл М.Г. Кучеров реакциясы деп аталады.
5. Полимерлену реакциясы: 3CH ≡ CH → С6Н6
бензол
6. Тотығу реакциясы: CH ≡ CH + 4[O]⟶ COOH─COOH
қымыздық қышқылы
7. Жануы: 2CH ≡ CH + 5О2 = 4СО2 + 2Н2О + Q
Химиялық қасиеттері
Қолданылуы
металдарды кесу және дәнекерлеу поливинилхлорид ПВА желімі
синтездік талшық полимерлер алу көксағыз
- Көмірсутектерді үш топқа : алкандар, алкендер және алкиндер деп жіктеңдер.
C2H6, C6H12, C3H8, C4H6, C4H10, C4H8, C5H10, C5H12, C5H8, C3H6, C6H14, C3H4.
Бекіту тапсырмасы
Дұрыс жауабы:
Алкандар
|
Алкендер
|
Алкиндер
|
C2H6.
C3H8, C4H10, C5H12, C6H14
|
C6H12, C4H8, C5H10, C3H6,
|
C4H6, C5H8, C3H4.
|
Оқу тапсырмасы
- Формуласы берілген көмірсутек үшін
CH ≡ C ‒ CH2 ‒ CH2 ‒ CH2 ‒ CH3
екі гомолог және екі изомердің формулаларын құрастырыңдар. Заттарды жүйелік номенклатура бойынша атаңдар.
Қорытынды
- этин мысалында алкиндердің химиялық қасиеттерін (жану, гидрлеу, гидратация, галогендеу, сапалық реакциялар) оқып үйрендім, химиялық реакция теңдеулерімен дәлелдей аламын;
Қосымша ресурстар
М.Қ.Оспанова Қ.С. Аухадиева Белоусова Т.Г.
Химия оқулығы 9 сынып 2-бөлім
https://bilimland.kz/kk/subject/ximiya/9-synyp/
Достарыңызбен бөлісу: |
