Жекпе-жек спорттық ойындарында дене жаттығуларының және

Қимыл ептілігі мен дағдысын қалыптастыру және дене қуаты қасиетін тәрбиелеу жалпы заңдылықтарға бағынады. Ол әдістемеде – қағидалар деп аталады. Оқыту қағидаларының мазмұнын білу мұғалімге оқытуды дене қимылы жаттығуларына уйрету үдерісінің заңдылықтарын қарастыратын талаптарға сәйкес құруға мүмкіндік жасайды: біріншіден, оқушылардың оқу материалына деген саналы да, белсенді көзқарасын туғызу; екіншіден, оқытудың нәтижелілігін объективті түрде бағалау; үшіншіден, оқушылардың ерекшеліктеріне сәйкес, оқытуды іске асыру; төртіншіден, қайталаумен, жүйелілікпен, бірізділікпен және біртіндеушілікпен ерекшеленетін педагогикалық үдерісті құруды көздейді.

Педагогикалық ғылымда педагогикалық үдерістің заңдылықтарын, мұғалімдер мен оқушынардың іс-әрекеттерін көрсететін басшылық нұсқаулар мен маңызды бастапқы қалыптарды қағидалар деп атайды. Қағидаларда ғылыми фактілердің бүкіл тұтастығы және ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан педагогикалық сараман біріктірілген. Бірақ, қағидалар - тек ғылым мен сараманның фактілерінің жиынтығы ғана емес. Олар педагогикалық үдерістің осыған сәйкес жағынан белгілі бір түсініктердің, олардың ашылу фактілерінің тарауы жағынан белгілі.

Өзінің функционалдық мүмкіндіктеріне орай, оқыту негізіне жататын заңдылықтар әртүрлі болады. Осыған сәйкес, оқыту қағидаларын өзара байланысқан төрт топқа бөлген дұрыс: қатынас қағидасы, бағалау қағидасы, сәйкестену қағидасы, құру қағидасы. Қағидалар топтарының әрқайсысының аттары шартты түрде айқындалған, бірақ, педагогикалық міндеттерді шешу кезінде қолданатын қағидалардың функционалдық мүмкіндіктерін қолдану үшін, мұғалімді бағыттауға арналған. Бұдан басқа, қағидалардың әрқайсысының аттары педагогикада және дене тәрбиесінің теориясында қолдануға кедергі келтірмейді. Балалардың оқуға деген саналы түрде белсенділігін қалыптастыру қажеттілігі саналылық және белсенділік қағидаларымен қарастырылады. Дене тәрбиесі функционалдық мүмкіндіктердің жалпыламасы негіздемесінде, оларды қатынастар қағидаларының тобына біріктіру қажет. Оқыту үдерісінің нәтижелерін объективті түрде бағалау қажеттілігі ғылымның және беріктік қағидалармен алдын-ала қарастырылған. Функционалдық мүмкіндіктердің жалпыламасы негіздемесінде олар бағалау қағидасының тобына бірігеді.

Бұрынғы классикалық қазіргі греко-рим күресіне оқытудың техникасын дамытуды және неғұрлым жақсы әсер беретін дайындықтарды жақсарту үшін көпжылдық эксперименттік тәжірибе жұмыстары жүргізілген. Мәскеу қаласында 10-12 жасар балуандардың бірнеше тобына арнайы педагогикалық эксперимент жүргізілген. Эксперимент барысында әр оқу жылы бойындағы оқытылған әр түрлі әдістемелік тәсілдердің әсерлері салыстырылып тексерілді (15-тен 20-ға дейінгі күрес тәсілдері, қарсы әдіспен қорғануды қоспағанда). Күрес әдістерін меңгерудің жүйелігі де әр қилы болды: бір жағдайда серіктестің (партнер) бір жылдық жоспарлы күрес әдістері зерттеліп, содан кейін тік тұру тәсілі оқылса, екінші жағдайда бұл екі әдіс қарама-қайшы; үшіншіден жоғарылаған қиындатылған тәсілдерді жаппай оқытудың жаңа жүйесі енгізіліп, оқытылды.

Бұл әдістердің бір-бірінен айырмашылығы, бағалылығы аталған күрес тәсілдерін меңгеру және игере білуден жақсы байқалады. Сонымен қатар, бұл тәсілдерді жарыс кезіндегі жан-жақты жетік пайдалана білумен қатар, спорттық жетістіктерге, балуандар жүрек-қан тамыр айналу жүйесі мен тыныс алу ағзаларының функционалды көтерілген деңгейіне физикалық дайындығы мен физикалық өсіп-жетілуіне тікелей байланысты.

Жүргізілген зерттеулердің талдау нәтижесі көрсеткендей: сапалы және жан-жақты техникалық дайындықты бірінші жылдағы сабақтарда-ақ көптеген тәсілдерді, қорғанысты және қарсы тәсілдерді оқып, үйрене бастаған балуандар емес, көп комбинацияларды меңгерген, күрес тәсілдерін әдетке айналдыра бастаған балуандар көрсеткен.

Күрес техникасын рациональдық жүйелілігі біртіндеп қиындаған тәсілдерді кешенді игеру жүйесі болып табылады. Бұл жүйенің мәнісі неде? Мәселен бір жыл ішінде техникалық күрес тәсілдерінің белгілі сандарын үйрену жоспарланған.

Ол үшін оқып-үйренуге тиісті барлық техникалық тәсілдерді маманданған топтарға бөлу: кілемде бұрап аудару, жүгіре аудару, өтіп барып аудару, қолды кілттеп ұстау және т.б.; тұрыста – жұлқып ауыстыру, аяқтан шалу, арқадан асыра лақтыру және т.б.

Мұнан кейін бұлардан арнайы кешенді әдістер құралады. Бұл тәсілдер кілемде жатып белдесу мен тұрып күресудің тәсілдерінен алынып, бұрынғы үйренген тәсілдермен жаңа тәсілдерден тұратын комбинациямен аяқталуы. Тәсілдер координациялық қиындықтармен физикалық жоғарғы күш салудан құралады. Бірінші кешен кілемде жатып күресумен, тұрып белдесудің жасөспірімдерге жеңіл түрін біріктіреді. Ал әрбір келесі кешен бұрынғылардан қиын тәсілдерден тұру қажет. Бірінші ең жеңіл кешеніндегі тәсілдерді үйреніп болған соң, жас балуандар екінші қиындау кешенді үйренуге кіріседі. Сонан соң үшінші және т.б. осылай бүкіл жылдық бағдарламаны меңгергенше жалғасады (мұндай кешенді жұмыс жасау әдісін басқа спорт түрлеріне қодануға болады).Түрлі спорт түрлері бойынша жаттыққан бұрынғы СССР-дің спорт шеберлерінің жасына талдау жасай отырып, салыстырмалы түрде алғанда жүйелі жаттығуларды анағұрлым кеш бастаған спортшылар жоғарғы атақтарға ие болғандығына көзіміз жетті. Халықаралық аренада совет балуандары үлкен жетісіктерге жетті. Алған биіктікті ұстап тұру үшін жоғары дәрежелі спортшыларды дайындауды үзбей жалғастыу қажет. Бұл тапсырманы орындау тек дұрыс және ғылыми дәлелденген әдістемелерді пайдалану және оқыту барысында қол жеткізуге болады. Дәл қазіргі уақытта бірқатар оқыту әдістемелері және жас балуандардың техниканы жетілдіру тәсілдері жақсы дамыған.

Еркін күрес техникасына алғашқы үйретудің бірқатар мәселелерін шешу үшін елдің, республикалардың, мекемелердің, құрама командаларының 50-ден аса жаттықтырушыларына анкеталық сұрақтар мен сұқбаттасу ұсынылып жүзеге асырылды. Үлкен дәрежелі мамандардың (КСРО-ға еңбегі сіңген 15 жаттықтырушы, КСРО-ға еңбегі сіңген 5 спорт шебері және 43 КСРО спорт шебері) тәжірибелерін зерттеу мен қорытындылау, қазіргі бастапқы дайындықтың мүмкіндіктерін кеңінен бағалауға жол береді.

Анкеталық сұрақтарды талдауда көрсеткендей, үйірмеге қабылданатын балалардың жас шамасы 10 мен 12 жас аралығында. Бұл ДЮСШ бағдарламасы ұсынғаннан едәуір төмен.

Жаңадан келгендерді топтарға жинақтауда жаттықтырушылар бұрын акробатикамен, спорттық гимнастикамен, спорттық ойынмен айналысқан балаларды алғысы келеді. Жаттықтырушылардың бір бөлігі (11%) үйірмеге бұрын спортпен айналыспаған, былайша айтқанда таза балаларды алады. Олар бұл амалдарын былай түсіндіреді. Басқа үйірмеден келген балалар қиындық түсіп, қиналғанда қайтадан басқа үйірмелерге қашып кетеді.

Бастапқы дайындық топтарына қабылдау белгілері әр түрлі. Сұралған бапкерлердің көпшілігі (60%) алғашқы орынға қара күшті қоды. Күш нормативін басқа да жаттықтырушылар алғашқы деп есептейді. Дегенмен біздің ойымызша күш шешуші рөл атқара алмайды, өйткені күш жаттығу барысында онсыз да толығады. Бапкерлер бақылау жаттығуы есебінде белтемірге 6-8 рет, жатып серпілуді 13-16 рет, өз салмағымен отырып-тұру, гимнастикалық жаттығулар және т.б. қолданады.

Шапшаңдық-күш мінездемесіндегі нормативті 44% бапкерлер қолданады. 30, 60, 100 метрге жүгіру, бір орында түрегеп секіру, жүгіріп секіру т.б. сонан соң координациялық сапаны айқындайтын нормативткер ептілік (38 бапкер), акробатикалық жаттығулар, тапқырлық пен мән берушілік ойындары, спорттық ойындар. Жасөспірімнің иілгіштігін анықтайтын нормативтерге сұралған бапкерлердің 28% жүгінген.

Конституциялық және морфологиялық ерекшеліктеріне үйірмеге алу кезінде 18% бапкерлер өз таңдауын жасаған.

Кейбір бапкерлер (16%) жарыс кезінде іріктеу өткізіп, күреспен айналысқысы келгендердің барлығын да күрестіріп көріп алады. Күрес кезінде олардың тапқырлығы мен кез келген сәтте оңтайлы шешім қабылдау қабілетіне назар аударады.

16% бапкерлер іріктеу кезінде моральдық-еркіндік сапасына: еңбексүйгіштік, жауынгерлік мінез, күреспен айналысуға құмарлығы, қадалған жерден қан алғыштығы және т.б. ерекшеліктеріне мән берген.

Бапкерлердің бір бөлігі (14%) барлық талапкерлерді қабылдап, оларды 1,5-2 ай шамасында бақылауда ұстайды. Балалар күрес техникасын қалай үйренеді, жүктемеге шыдайды (кейде арнайы көбейтілген) содан кейін топты жиыстырады.

Шыдамдылық нормативті 1 км және одан жоғары жүгіру кроссты бапкерлердің 4% өз тәжірибелерінде қолданған.

БЖСМ нормативтерінің негізінде күрес үйірмелеріне балаларды алуды тек 4% бапкердер өткізген. Ескере кететін жайт, бапкерлер қолданған нормативтер БЖСМ-нің бастапқы дайындығына түсудегі бақылау нормативтерінен жоғары көрсеткіште.

Топқа түскен кездегі адамдар саны – 31 (ДЮСШ бағдарламасы 20 адмға негізделген), оқу жылының аяғында 15, ал келесі жаңа оқу жылының басында 12 бала қалады. Бір жылда әр үшінші оқушы кетеді. Одан басқа бір жыл ішінде бір топты жасақтау кезінде 100 адамнан 450 адамға дейін қарастырылады.

Жаңадан келгендермен бапкер аптасына 100-110 минуттан 3-4 сабақ өткізеді. Барлық сұралған бапкерлердің жартысына жуығы тәсілдердің қайталануының санын ескермейді. Структураны оқып-үйренудегі (43,1%) кезде болса да, оны іске асыруда болса да (29%). Оның үстіне жоғары дәрежелі бапкерлер де (КСРО-ға және одақтас республикаларға еңбегі сіңген) қайталаудың санына көп мән бермейді. өздерінің тәжірибелеріне сенетін болса керек. Орташа көрсеткіш бойынша әдісті үйренудегі қайталау - 29 болса, бұл көрсеткіш жоғары дәрежелі бапкерлерде - 25, ал қалғандарында - 34 рет. Әдісті әбден жетілдіру кезеңінде орташа саны 46-ға дейін көтерілуі, жоғары дәрежелі бапкерлерде – 39, ал қалғандарынікі – 48. Әдісті жетілдіру кезінде бір сабақта 10-нан артық қайталаттырмайды. Атақты бапкерлердің әдісті үйрену кезеңінде де, оны жетілдіру кезеңінде де қайталауға аз ден қоюы, олардың әдістің техникасын оқытуы одан да сапалы жұмысқа ұмтылуынан секілді.

Бапкерлердің 84% 10-11 жас аралығындағы балуандарды 13-15 жас аралығындағы балуандармен біріктіріп оқыту мүмкіндіктерін алға тартыпты. Елді алдыңғы қатарлы бапкерлері алғашқы дайындық топтарына іріктеуде тәжіррибеге бай әдістемелер топтамасын қолданады. Бірақ бұл процесте бір жақты жүйе жоқ. Бапкерлердің тәжірибеде қолданып жүрген нормативтері ДЮСШ бекіткен бағдарламадағы нормативтерден анағұрлым жоғары. Бір оқу тобын жинастыруда бапкер 100-ден аса баланы қарайды.

Бапкерлердің тәжірибелік белсенділігін талдау көрсеткендей, жас балуандардың оқу-жаттығу процесінде жоғары дәрежедегі балуандарға қолданғандай әдістемелер мен нұсқауларды жиі пайдаланады.

Мұндай тәсілдер, әрине өзіндік жақсы нәтижелерін берері және спортшының өсу-толысу кезеңінде жарысқа жетістікпен түсуіне кішкене болса да көмегі тиері сөзсіз.

Үйрену және жетілдірудегі қолданылып жүрген әдістерді қайталаулар жолымен жүзеге асырылады. Стойкада тұрып қолданатын әдістерді үйренумен жетілдіруде бапкерлер арнайы жаттығулардың көптеген түрін қолданады. Анкеталық сұрақтар нәтижесі бойынша белгілі болған тағы бір жай: кілемде жатып күресудің арнайы жаттығуларын жан-жақты етіп нығайту қажет. Кілемде жатып та, тұрып та күресуді үйренуде және жетілдіруде жарайтын тренажерлар қолданылмайды. Оқытуға тиісті техниканы меңгеруде инструментальдық әдістеме жоқ.

3.1 Жекпе-жек спорттық ойындарының құралдары

• 
  ол әрқашан да ақыл-естің функциясы болып табылады;
  
• 
  ол оқыту үдерісін қоса отырып, адамның өмір сүру іс-әрекеті нәтижесінде қалыптастырылады;
  
• 
  қимыл-қозғалыстарға үйрену, оларды оқушының күш-еркінебағыныштылығы деңгейін жоғарылатады.
  

Дене тәрбиесінін жаттығулары. Адамның арнайы дене тәрбиесі міндеттерін орындауға арналған қимылын дене тәрбиесініңжаттығулары дейміз. Қимылдың бәрі емес, тек тәрбие міндеттерін шешуге бағытталып, педагогика заңдылықтарына бағынған қимыл қозғалыстары ғана - дене тәрбиесінің жаттығулары деп аталады. Кейбірұқсастықтары болса да, дене тәрбиесінің жаттығуларын еңбек, тұрмыс-қимыл қозғалыстарынан бөліп қарау керек. Еңбек ету кезіндегі қимыл-қозғалыстар материалды бағалы заттар шығаруға бағытталған, өнеркәсіп завдылықтарына бағынады. Кейбір қимыл-қозғалыстар (мысалы, отырып-тұру) дене тәрбиесі жаттығулары емес, ол бір ғана негізгі әлементі, бөлшегі. Дене тәрбиесінің жаттығулары көп ретте қайталанатын күрделі құбылыс. Қазір пайдаланылып жүрген дене тәрбиесінің жаттығулары өте көп. Білімділік, қолданбалы, тәрбиелік және сауықтыру жағынан олардың мазмұны әртүрлі. Дене тәрбиесінің жаттығуларына – қимылқозғалыстармен бірге, ағзадағы жаттығу жасалынып жатқан кезінде жүретін өзгерістер, жаттығудың адамға қандай әсер еткенін көрсететін үдерістер де кіреді. Бұл сан алуан түрлі күрделі құбылыс психологиялық, физиологиялық, биохимиялық және педагогикалық тұрғыдан қаралады.

1. 
   Дене жаттығулары арқылы педагогикалық міндеттер (былайшаайтқанда, дене қимылы жаттығуы «өзіне қарай», өзінің жеке дене қимылы жетілдіруіне бағытталған), еңбек іс-әрекетімен - өндірістікміндеттер (іс-әрекет өндірістік іс-қызметке қарай бағытталған) шешіледі.
   
2. 
   Дене жаттығуы дене тәрбиесінің заңдылықтарына сәйкес, еңбек іс-әрекеті – өндірістіңзаңдылықтарына сәйкес орындалады. Дене жаттығуының еңбек немесе тұрмыстық іс-әрекетпен сырттай ұқсастығы, оның бірінің екіншісімен ауысуына негіздеме бола алмайды: дене қимылы жаттығуының ұзақтығы, жиілігі және басқа да мінездемелері, сондай-ақ, оның орындалу тәсілінің өзі, бір шетінен, оқушының ағзасына тиімді әсер етіп, екінші шетінен - мүмкіндігінше жоғары нәтижелерді көрсетуге мүмкіндік беретін тек сол заңдылықтарға бағынады (мысалы, дене тәрбиесіндегі жүгіру, әрі ағзаға өзінің оң ықпалын тигізетіндей, әрі қажетті жылдамдыққа біруақытта жететіндей етіп құрылады).
   
3. 
   Тек дене жаттығуларының жүйелері ғана адамның оңтайланған ара қатынастағы барлық органдары мен жүйелерінің дамуы үшін мүмкіндіктерді құрайды. Еңбек іс-әрекеттері өзінің мамандануына байланысты, адамның дене қимылының жетілдіруіне алуан түрлі ықпалдар жасауына мүмкіндіктері жоқ. Міне, сондықтан, мектептегі ең жақсы қойылған еңбек сабақтарының өзі қанша жерден айтқанымен, дене тәрбиесі сабақтарын еш ауыстыра алмайды.
   

1. 
   Педагогикалық іс-қызметтің барлық түрлерінің ішінде, үйренушінің дене қимылы жетілдіруіне, іс-әрекеттерді және осы іс- әрекеттердің өзін меңгеруге, оны оқып-үйрету кезіндегі әдіс-тәсілдерді жетілдіруге бағытталған қимыл-қозғалыстарды оқыту пәні ретінде тек дене шынықтыру мен дене тәрбиесінде ғана орындалады.
   
2. 
   Дене жаттығулары ағзаның тек морфофункционалдық жағдайына ғана әсер етіп қоймай, сонымен бірге, оны орындайтын тұлғаға да оң әсерін тигізеді. Осымен, дене қимылы жаттығуларын адамның дене қимылы және психикалық іс-қызметінің бірлігі туралы материалистік тұрғыдағы ғылымы көрінетін заңдылық ретінде, пәлсапа пәнінде көрсетілген қағидаларға қоса қарастыру керек. Ол заңдылықтың оқу үдерісіне, тек студент жастар емес, сонымен қатар Дүниетанымын кеңейтемін деген басқа да адамдарға арналған.
   
3. 
   Дене жаттығулары қимыл-әрекет жүйесі ретіңде адамның ойы мен сана-сезім эмоциясын, оның айналадағы өмірлік жағдайына деген қатынасын көрсетеді. Бұған дәлел ретінде көрнекі физиологИ.М. Сеченовтың сөзін мысал етуге болады: «...Бас миы іс-әрекетінің барлық сыртқы көріністері ... бұлшық ет қимыл-қозғалысына біріктіруі мүмкін».
   
4. 
   Дене жаттығулары - дене тәрбиесі саласындағы, оның ғылыми және сарамандық жетістіктерінің қоғамдық-тарихи тәжірибесін беру және үйрету түрлерінің бірі болып табылады. Бұған қоса, дене қимылы жаттығулары адамның қимыл-қозғалыстағы табиғи қажеттілігін кез келген уақытта қанағаттандыра алады. Оған адамның өзінің талаптылығы, күш-ерік пен талпынушылығын оятып, қайрай білу қажет.
   

Ғылыми факторлар - адамның дене тәрбиесінің заңдылықтарының тереңдігін түсінуін сипаттайды. Дене жаттығуларының психологиялық, педагогикалық, физиологиялык, психофизиологиялық, ерекшеліктері тереңдірек жасақталған сайын, педагогикалық міндеттерді шешу үшін, оларды әсерлі де, тиімдірек пайдалануға болады.

Санитарлык-гигиеналык факторлар - дене тәрбиесінің жаттығулары адам ағзасына тиімді әсер етуі үшін тамақтану, демалу, еңбек ету тәртібін сақтап, жаттығатын орынды, спорт залын санитарлық нормада ұстау қажет. Олардың міндеттері - дене жаттығуларымен айналысуды адамның тіршілік әрекетінің органикалық бөлігі ету. Келесі бір шетінен, дене қимылы жаттығуларының әсерлі тиімділігі, қажетті гигиеналық нормаларды сақтаған жағдайда ғана жоғары деңгейде болады. Арнайы емес амалдар болғанымен, гигиеналық факторлар дене тәрбиесінің міндеттерін толыққанды шешуде маңызы жоғары. Педагогикалық үдеріс қаншалықты жақсы ұйымдастырылса да, егер де мысалы, тамақ және ұйқы тәртібі бұзылса және сабақ антисанитариялық жағдайларда өтілсе, онда ондай айналысудың қажетті тиімді әсері болмайды. Міне, сондықтан да, дене тәрбиесінен мектеп бағдарламасында оқушылардың гигиеналық білімдерінің көлемін анықтайтын, теоретикалық материал міндетті түрде өтіледі.

Сондықтан да, дене шынықтыру сабақтарында жекпе-жек спорттық ойындарының кез-келген ойынның мазмұнының негізін, адамның дене қимылын жетілдіруіне арналған қимыл-әрекеттерді құрайды. Жекпе-жек ойындарының айырмашылықтарын көп жағдайларда шартты деп санаған жөн. Олар дамыған сайын, бұл шарттылық айқындырақ бола береді. Ойынды белгілі бір ережелердің аясында орындалатын, нақты іс-әрекеттер жүйесі ретінде және дене қимылы жаттығуы сипатына тәуелді емес, алуан түрлі педагогикалык міндеттерді шешуге болатын әдістер ретінде де қарастыру қажет. Ойын әдісінің мынадай өзіндік ерекшеліктері мен белгілері бар:

Белгілі бір мақсатқа жету үшін ойынның жоспары және тәртібі арқылы ойнаушыларды ұйымдастыру. Күресті жүргізу, іс-әрекеттерді орындау шартының төтенше өзгермелілігі. Нәтижесінде, ойыншыларда пайда болатын міндеттердің алуан түрлі тәсілдерін меңгеруі, ал оларда қалыптасқан дағды-машықтар ептілікпен, өзгермелі шарттарға икемделуімен ерекшеленуі тиіс.

Дене шынықтыру сабақтарында жекпе-жек спорттық ойын түрлерін дамыту технологияларын жетілдіру, дене тәрбиесі сабақтарында оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу, дене тәрбиесі арқылы жеке тұлғаның өзін-өзі реттеуін қалыптастыру, дене шыныұтыру сабақтарын пәнаралық байланыс арқылы жетілдіру, дене қабілетін рухани құндылықтар арқылы дамыту, жеке тұлғаның психофизиологиялық қабілеттерін дамыту, психикалық қуат мүмкіндіктері мен дене тәрбиесін сабақтастыру бағыттары диплом жұмысының негізі болып табылды.

1. 
   Болашақ мамандардың кәсіптік дене тәрбиесі. //Оқу-құралы. –Алматы, 2008. – 336 б.
   

2. Бабаев С. Педагогика: жалпы негіздері мен тәрбие теориясы: Оқу құралы. - Алматы, 2008. -124 б.

3. Дене тәрбиесі сабағында оқушылардың дене мүмкіндіктерін дамыту:Оқу құралы. – Түркістан, 2005. – 70 б.

4. Спорттағы қазіргі заманғы педагогикалық зерттеу әдістері: оқу-әдістемелік құрал. – Кентау, 2007. – 55 б.

5. Дене тәрбиесі ерекшеліктері. //Қазақстан мектебі. № 10. – Алматы, 2004. – Б. 33-34.

6. Мұхамеджанов Б., Халилаев А.Методика скоростно–силовой подготовки юных борцов. //Высшая школа Казахстана. № 3. – Алматы, 2005. – С.153 – 155.

8. Дене тәрбиесінің бағыттылығы. //Қазақстан мектебі. № 9-10. – Алматы, 2005. –Б. 12-13.

9. Дене тәрбие жүйесінің мазмұны мен негіздері. //Ұлт тағылымы. № 4. – Алматы, 2005. –Б. 28-31.

10. Дене тәрбиесінің әрекет қабілеттілігі және көндігуі. //Білім-Образование. №6 (24). – Алматы, 2005. –Б. 33-35.

11. Дене тәрбиесі ұғымының мәні. //Қазақстан мектебі. № 2. – Алматы, 2006. –Б. 14-15.

12. Средства физической культуры и спорта в подготовке студентов к будущей профессиональной деятельности. Вестник КазНУ им Аль-Фараби. №1(17). – Алматы, 2006. – С.63-65.

14. Бастауыш сыныптардағы балалардың дене тәрбиесі. Қазіргі жағдайы, даму тенденциялары және мәселелері. //Халықаралық ғылыми практикалық конференция. Қыздар пед. инст. ІІ том. – Алматы, 2007. –Б. 252-256.

15. Бисейтов М.Дене тәрбиесі сабағында оқушылардың іскерлік қабілетін дамыту. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. - Көкшетау, 2008. –Б. 79-81.