Тақырыбы: «еркіндік философиясы» жоспар
жүктеу/скачать 23,12 Kb.
|
10-дәріс
Айдана Габдылашимовна сабагы слайд
|
Тақырыбы: «ЕРКІНДІК ФИЛОСОФИЯСЫ» ЖОСПАР: 1. Адам және оның еркіндігі. 2. М.Хайдегердің шығармаларындағы еркіндік пен ақиқаттың байланысы. Еркіндік пен жауапкершілік (Ж.П.Сартр). 3. Ерік еркіндігі. Еркіндік деңгейлері. 4.Еркіндік, әділдік, адамның өмірі мен намысы, адамгершілік -құқықтық құндылықтар. Құқықтың дүниетанымдық мәселелері. Еркіндік негізгі философиялық категориялардың бірі ретінде адамның мәні мен оның өмір сүруін сипаттайды. Әрбір дәуірде еркіндік мәселесі туралы сұрақтар қоғамдық қатынастардың сипатына, өндірістік күштердің даму деңгейіне, қажеттіліктер мен тарихи міндеттерге байланысты қойылып, шешімін тауып отырды. Антикалық еркіндік – бұл табиғи және ғарыштық тәртіптің атрибуты болды. Діни философияда шынайы еркіндік - ол Құдайда. Жаңа дәуір философиясынан бастап еркіндік «таным қажеттілігі» немесе адам тұлғасының бастапқы автономиясы ретінде қарастырылады. Еркіндік негізгі философиялық категориялардың бірі ретінде адамның мәні мен оның өмір сүруін сипаттайды. Әрбір дәуірде еркіндік мәселесі туралы сұрақтар қоғамдық қатынастардың сипатына, өндірістік күштердің даму деңгейіне, қажеттіліктер мен тарихи міндеттерге байланысты қойылып, шешімін тауып отырды. Антикалық еркіндік – бұл табиғи және ғарыштық тәртіптің атрибуты болды. Діни философияда шынайы еркіндік - ол Құдайда. Жаңа дәуір философиясынан бастап еркіндік «таным қажеттілігі» немесе адам тұлғасының бастапқы автономиясы ретінде қарастырылады. Еркіндік ұғымы өте көп қырлы, қарама-қайшы және тарихи өзгермелі. Еркіндік идеясының қиындығы туралы айтатын болсақ, Гегель былай деп жазған: «бірде-бір идея туралы толық құқықпен айтуға болмайды, ол белгісіз, көп мағыналы, үлкен түсініспеушілікке қол жетімді және сол себепті шын мәнінде оларға еркіндік идеясы сияқты бейімделген». Еркіндік философиясын қарастырған кезде Н.А.Бердяевтың еңбегін атамай өтуге болмайды. Ол: «Еркіндік идеясы мен үшін ең алдымен жетілдіру идеяларынан, өйткені мәжбүрлі, зорлық-зомбылықты қабылдауға болмайды», - деп жазды. Оның көзқарастарына деген қызығушылықтың туындау себебі – еркіндік тақырыбын философиялық ойлаудың орталық мәселесі етіп қойғандығынан және оның шешу жолдарын ұсынғандығынан болуы мүмкін. Жан-Пол Сартр (1905-1980) ұсынған «экзистенциализм» тұлғаның бостандығы мен жауапкершілігі мәселелерін қарастыра отырып, тікелей өмірмен жақындасуға шақырады. Адам, Ж.П. Сартрдың айтуынша, «Өзге емес, өз істерінің жиынтығы ретіндегі тіршілік иесі». Экзистенциализм аясында адами шындық адам өзі жасайтын экзистенция (тіршілік ету) процесі ретінде қарастырылады. Осылайша, яғни адамды анықтайтын негізгі дүние. Демек, танымдық емес, уайымды шындық басым. Өмір сүру – бұл әрқашан мүмкіндіктен шындыққа, әрекетке көшу, яғни қалыптасуы. Экзистенциалистер философиясындағы тіршілік ету (қалыптасуы) мәннен бұрын тұрмақ, демек мән тіршілік етуге тікелей тәуелді. Адам тіршілік еткеннен кейін ғана өзін толығымен көрсете алады. Тіршілік – бұл ерекше адами сипаттама, өйткені біз атап өткендей, сыртқы әлемнің заттары мен құбылыстары жоқ, олар тек сырт кейпінде ғана сақталған. Әлем – бұл бөтен нәрсе, дегенмен әлемсіз адамның өмір сүруі мүмкін емес, өйткені «болу – әлемде болу дегенді білдіреді». Ж.П. Сартр пайымдағандай: Әу бастан берілген ешқандайда адам табиғаты жоқ! Адам «бастапқыда ештеңе айқындай алмайды. Ол уақыт өте келе адам болып қалыптасады, оның үстіне, адам өзін қалай жасап шығарса, солай қалыптасады. Осылайша, адам табиғаты жоқ...». Оның ойынша: «Адам еркін болуға тұтқындалған». Яғни, адам кез келген жағдайда әрқашан таңдауға мәжбүр. Тіпті таңдауды қаламаса да, түбінде – ол оның таңдауы болып табылады. Ал, М. Хайдеггер тіршілік ету мәннен бастау алады деп тұжырымдады: болмыс бәрінен бұрын өмір сүреді әрі болмыс дегеніміздің өзі адамның өзі болмақ немесе М.Хайдеггерше адами ақиқат болып табылмақ. Бұл жерде адам өзін адам ретінде қалыптастыра отырып, өзін жасайды. «Адам – бұл ең алдымен субъективті уайымшыл жоба... Бұл жобаға дейін ештеңе де өмір сүрмейді, тіпті аспаннан туатын ақыл да жоқ, ең соңында адамның болмысы қандай болса адам да сол күйінде қалыптасады. «Ерік бостандығы» – ұтымды агенттердің түрлі баламалардан әрекет ету жолын таңдау қабілетінің белгілі бір түрін білдіретін арнайы философиялық термин. Зерттеушілер арасындағы басты келіспеушіліктер осы қабілеттің қандай түрі еркіндігіне қатысты. Философтардың көпшілігі ерік бостандығы ұғымы моральдық жауапкершілік ұғымымен тығыз байланысты деп болжайды. Ерік – адамның ішкі және сыртқы кедергілерді жеңумен байланысты өз мінез-құлқын (қызметі мен қарым-қатынасын) саналы түрде реттеу. Ерік бұл тұлғаның маңызды қасиеттерінің бірі. Бұл сапа адамның өз өмірінің еркін және саналы субъектісін жасайды. Мақсат қоюға және қол жеткізуге мүмкіндік береді. Адамның ерік-жігері белгілі қасиеттермен сипатталады. Ең алдымен, алға қойылған мақсатқа жету жолында туындайтын елеулі қиындықтарды еңсерудің жалпылама қабілеті ретінде ерік күшін бөліп көрсету қабылданған. Ерік ұғымын түсіндіруде неміс ойшылы Иммануил Канттың (1724-1804) негіздемесі маңызды мәнге ие болды. Адам, И.Канттың пікірінше, ақылға қонымды адам ретінде өз күш-жігерімен өз табиғатының алғашқы болмысынан шығып, адамзат жағдайына көтеріле алады, соның арқасында ол өзіне мақсат қоя алады, білімінің жетіспеушілігін толықтыра алады және өз қателіктерін түзете алады және бұл моральдық тәжірибелік ақылдың сөзсіз ұйғарымы. И.Канттың тәжірибелік ақыл-ойы адамның жалпы адамгершілік мақсатын және еркіндіктің арқасында мүмкін болатын нәрсенің бәрін қамтиды. Бұл көзқарасты ең танымал неміс ойшылдарының бірі Артур Шопенгауэр (1788-1860) қоштайды. Ең алдымен, Канттың ең үлкен еңбегі олардың арасындағы интеллект арқылы құбылыстар мен заттардың ара-жігін ажыратудан тұрады, сондықтан заттар шын мәнінде өздері сияқты таныла алмайды. Тек қана А.Шопенгауэр үшін өзіне зат – бұл ерік, ал әлем – құбылыс. Алайда, А.Шопенгауэр Канттың еңбегін заңды түрде бағалай отырып, соңғысының «қателігін» айналып өтпеді. Оның «Әлем ерік және түсінік ретінде» еңбектері және «Этиканың негізгі екі мәселесі» Канттың еріктілік тұжырымдамасын сынай отырып, талдау жасалынған. жүктеу/скачать 23,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|