Триплет = кодон – 3 нуклеотид, бір а.қ. кодтайды 5' АУГ 3‘

Нуклеотидтің қосылуы немесе түсіп қалуы?

• Нуклеотидтің қосылуы немесе түсіп қалуы?
• Егер нуклеотид 3 тен кем болса→ оқылу рамкасының өзгеруі

• Нуклеотидтің қосылуы не түсіп қалуы ақуыз құрамын өзгертеді

• вот лес вяз дуб бук ивы

• вот лес авя зду ббу кив

• а↓

• Сэймур Бензер
• мен Фрэнсис Крик
• Триплеттілік және үздіксіздігі бойынша жүргізілген эксперимент

• 1961

Кез-келген ақуыз синтезі АУГ кодонынан басталады.Прокариоттарда формил-метионин, эукариоттарда метионин кодонынан басталады.

• Кез-келген ақуыз синтезі АУГ кодонынан басталады.Прокариоттарда формил-метионин, эукариоттарда метионин кодонынан басталады.

• Геннің басталу нүктесі–
• Лидерлік қатар + СТАРТ-кодон АУГ

• АУГ

• Лидерлік қатар

• Геннің кодтаушы бөлігі

Гендегі процестің аяқталуы– 3 СТОП-кодоны

• Гендегі процестің аяқталуы– 3 СТОП-кодоны
• СТОП-кодон ешқандай а.қ.кодтамайды, процесс аяқталады

• Стоп кодоны

• УГА УАА УАГ

• 1 кодон

• 1 а.к.

• кодон 1

• кодон 2

• кодон 3

• 1 а.к.

• Кодон – 61 Аминқышқылы – 20

• Жүйелілігі

• Артықтылығы

Трансляция- генетикалық ақпараттың аРНҚ-ның нуклеотидтік қатарынан полипептидтік тізбектегі амин қышқылдарының қатарына аударылу процесі.

• Трансляция- генетикалық ақпараттың аРНҚ-ның нуклеотидтік қатарынан полипептидтік тізбектегі амин қышқылдарының қатарына аударылу процесі.

• Трансляция

Полипептидтік тізбектің түзілуі (белок биосинтезі) цитоплазмада, рибосомаларда жүреді.

• Полипептидтік тізбектің түзілуі (белок биосинтезі) цитоплазмада, рибосомаларда жүреді.

т-РНК аминқышқылымен

• т-РНК аминқышқылымен
• Аминоацил-т-РНК-синтетаза (АРСазы) – ферменті, т-РНҚ өзінің амнқышқылымен байланыстырады

• Дайындық этапы

• +

Молекула-адаптор.

• Молекула-адаптор.
• Антикодоны а-РНҚ кодонымен байланысады, келесі сайтына –амнқышқылы байланысады.

• 3'

• Амино-қышқылы

• Антикодон

• Ц Г А

• Антикодон

• 5'

• 3'

• Г Ц У

• 3'

• 5'

• Кодон

• м-РНК

• т-РНК

• А К

• АТФ

• тРНК

• А К

• АТФ

• АТФ

• Ф

• Ф

• АМФ

• А К

• А К

• А К

• АМФ

• Аминқышқылының– өз АРСазасы бар!

• Кодтаушы бөлігі трансляцияланады

• 3'

• 5'

• Лидерлік қатар

• а.к.

• а.к.

• а.к.

• а.к.

• а.к.

• а.к.

• а.к.

• а.к.

• АҚУЫЗ

• АУГ

• STOP

• 3‘ транслияцияланбайтын бөлігі

• Трансляция-ның басталуы

• Трансляция кезеңдері

• Инициация (басталуы)
• Элонгация (ұзаруы)
• Терминация (аяқталуы)

м-РНК +рибосоманың кіші суббірлігі

• м-РНК +рибосоманың кіші суббірлігі

• А

• У

• Г

• фМет

• фМет

• Последовательность
• Шайна-Дальгарно

• Инициация

• Элонгация

• А

• У

• Г

• фМет

• фМет

• А

• У

• Г

• фМет

• фМет

Бір циклдың соңғы сатысы –А-орталық босауы керек. Бұл процесске ГТФ және элонгацияның факторы – еEF-2 қажет.

• Бір циклдың соңғы сатысы –А-орталық босауы керек. Бұл процесске ГТФ және элонгацияның факторы – еEF-2 қажет.
• еEF-2 (транслоказа) рибосомамен байланысып, оны мРНҚ бойымен 3‘-ұшына қарай үш нуклеотид қалдығына жылжытады.
• А- орталық босап, оған келесі аатРНҚ бекінуге жағдай туады. (5' 3')

• Терминация

• А

• У

• Г

• фМет

• стоп

• А

• У

• Г

• стоп

• Мет

• иРНК

• Ұзарған полипептидтік тізбек

• старт

• Полисома

• В цитоплазме

• На ЭПС

• В ядро

• В митохондрии и пластиды

• В перокисомы

• В мембраны

• В лизосомы

• На экспорт

Трансляция процесі аяқталғамен белок түзілу процесі аяқталмайды.

• Трансляция процесі аяқталғамен белок түзілу процесі аяқталмайды.
• Одан ары белоктың қалыптасуы - пептидтік тізбектің дұрыс кеңістіктік құрылымға жинақталуы – фолдинг жүреді.
• Егер белок бірнеше тізбектерден тұрса, онда фолдинг оларды бір макромолекулаға жинайды.
• Көптеген белоктарда белок модификациясы жүреді- мысалы көмірсу компоненттерімен байланысуы.

Белок құрылысының бірнеше деңгейін ажыратады:

• Белок құрылысының бірнеше деңгейін ажыратады:
• Бірінші, екінші және үшінші реттік құрылымы, ал олигомерлі белоктарда – төртінші реттік құрылымдары.
• Түзілген белоктар Гольджи аппаратында жинақталады:
• «экспорттық белоктар» жасушадан шығарылады;
• мембраналық белоктар – мембрана құрамына кіреді;
• лизосомалық белоктар - лизосома құрамына кіреді.

а) Фолдазалар – катализдік активтілігі бар белоктар: протеиндисульфидизомераза,

• а) Фолдазалар – катализдік активтілігі бар белоктар: протеиндисульфидизомераза,
• пептидилпролилизомераза.
• б) Молекулалық шаперондар – полипептидтік тізбектердің дұрыс жинақталуын қамтамасыз етеді.

1. Бірінші аминқышқылынан формил тобының бөлінуі - фермент деформилаза көмегімен

• 1. Бірінші аминқышқылынан формил тобының бөлінуі - фермент деформилаза көмегімен
• 2.Экзопептидаза ферментінің көмегімен полипептидтік тізбектің С- ұшымен N –ұшынан бірнеше аминқышқыларының бөлінуі. Бұл сатыда белок бірінші реттік, кейде екінші реттік (α-спиральдар) құрылымға ие болады.
• 3. Белоктың ішкі байланыстары есебінен үшінші реттік құрылымға ие болуы (сутектік, иондық, күшті дисульфидтік байланыстар).
• 4. Функционалды төртінші реттік құрылымға ие болуы (гемоглобин құрамындағы глобин белогы)

• Әдебиеттер:
• 1) Б. Албертс, Д Брей, Дж. Льюис и др. Молекулярная биология клетки т. 2 «Мир» 1986.
• 2) Б. Льюин Гены. ., Мир «1987» стр. 396-430.
• 3) Н.Н. Мушкамбаров, С.Л. Кузнецов. Молекулярная биология. М., МИА, 2003, стр. 17-60.
• 4) И.Ф. Жимулев. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, 2006, стр.110-123.
• 5) С.Г. Инге-Вечтомов. Генетика с основами селекции М., Высшая школа, 1989, стр. 122-131.
• 6) В.И.Иванов, Н.В. Барышникова, Дж. С.Билева и др. Генетика под ред. В.И.Иванова. М., 2006г, стр.147-163.