Тақырыбы: Қысқы ауа райы. 6 сынып

Табиғат – халық қазынасы. Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай біліуміз қажет. Соған байланысты 1966 жылы біздің елімізде Халықаралық қорғау қоғамы құрылды. Оның басты мақсаты – саны сирек, құрып бара жатқан аң, құстарды, өсімдіктерді қамқорлыққа алып, арнайы кітапқа тіркеу. Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды. Оның қызыл және сары парақтары бар. Қызыл парағына құрып бара жатқан, сары парағына саны аз аң-құстар, өсімдіктер жазылады.

1. 
   Халықаралық қорғау қоғамы не үшін керек?
   
2. 
   Қандай кітапты Қызыл кітап деп атайты?
   
3. 
   Бұл кітапқа не жазылады?
   
4. 
   Табиғат туралы қандай қанатты сөз білесіңдер?
   

(Наша) барлық өміріміз (с природой) тығыз байланысты. (В нашей) елімізде 150-ге жуық қала экологиялық (тяжелом положении). Біздің (окружающая среда) ластанған. Біз табиғатты (должны защищать). Табиғатты қорғауды (с себя ) баста.

1. 
   Жаңбыр бір жауса,
   

2. 
   Бұтаға паналаған торғай да аман қалады.
   
3. 
   Құс жеткен жеріне қонады.
   

1. 
   Диалогты түсініп, оқыңдар. Өзара жалғастырып, сөйлесіңдер.
   

• 
  Адамның дені сау болу үшін не керек?
  
• 
  Қоршаған орта, табиғат таза болу керек.
  
• 
  Бүгінде жер бетінде қандай мәселе өзекті болып тұр?
  
• 
  Экологиялық проблема өзекті мәселеге айналды.
  
• 
  Дүниежүлік проблема қандай?
  
• 
  Арал экологиясы. Мұнымен қоса Каспий, Балқаш көлдері де экологиялық аймаққа айналды.
  
• 
  Біз қандай үлес қосуымыз керек?
  
• 
  
  

Үлгі: болу: бол – түбір, у- түйық етістік жұрнағы.

Айналанды қоршаған

Табиғатты сүйе біл.

Қауіп-қатер төнсе оған,

Қамқорға алып сүйей біл.

Түкірінбе көзіңе

Түскен жерге, бауырым,

Ақылшы бол өзіңе,

Іспен өрле, тәуірі.
82–сабақ

Табиғат пен адамның байланысы
1. Мәтінді түсініп, оқындар.

Ағаш ек!

Адам таза ауамен демалады. Адам демінен шыққан ауа қайта жұтуға жарамсыз. Ал таза ауа қайдан келеді деп ойлайсыңдар? Таза ауа ешқайдан келмейді. Айналамыздағы ағаштар жарамсыз ауаны жұтып отырады. Өзі үшін қажетті иісті ұстап қалып, онымен қоректенеді де, ауаны тазартады. Үйлердің айналасында, көшеде, аулада өсіп тұрған ағаш көп болса, ауа да таза болды. Таза ауамен дем алған адамның дені сау, көңілі хош болып, ұзақ өмір сүреді.

• 
  Табиғатқа жақын болу дегенді қалай түсінесіңдер?
  
• 
  ...........................................
  
• 
  Табиғатты неге қорғау керек?
  
• 
  ...........................................
  

Арал теңізі мен Сырдария өзені күн сайын тартылып барады. Теңіз суының деңгейі он метр төмендеген. Ауаға теңіз түбінен миллиондаған тонна тұз ұшады. Өсімдіктер мен жануарлар құрып барады.

Бұл апатты тоқтатуға бола ма?

Республикамыздың экологиялық жағдайы қиын. Аралға енді Балқаш тағдыры қосылды.

- Ата, «маңдай тер» деген не? – деп сұрады Хамит.

Атасы ойға шомды. Көзін бір нүктеге қадады. Әжімдері тереңдеді. Сонан соң Хамитті жетектеп, өзі көшет алып жүрген тоғайға келді.

Қолына күрек ұстатты:

- Қане, екі-үш көшет қазып ал!

Өзі шеткерірек барып, ағаш көлеңкесіне жайғасты.

Хамит пора-порасы шығап терледі.

Күз тарта көшеттер үлкен ағашқа айналды. Алма мен жүзім мол жеміс салды. Қоңыр күзде атасы Хамитті ертіп, бақ ішіне келді. Қып-қызыл алманың біреуін үзіп, қолына ұстатты. Сондай дәмді!

- «Маңдай тер» деген осы, Хамитжан. Өзіңнің маңдай теріңнің жемісі.

Хамит атасын құшақтай алды.

жақ ашпау – не сказав ни слова

1. Атамен әңгіме

2. Атасы демалыста.

3. Сұрақ.

4.Тоғайда.

5. Көшет.

6. Көшет – жеміс ағашы.

7. Қызыл алма.

8. Маңдай тер деген не?

85–сабақ

Табиғат туралы мақал-мәтелдер
1. Мақалдарды түсініп оқыңдар.
1. Құс жеткен жеріне қонады.

2. Қоян көлеңкесінен қорқады.

3. Жері байдың – елі бай.

4. Жер – қазына,

Су – алтын, Мал – байлық.
Деңгейлік тапсырмалар:

III деңгей

1. Сұрақтарға жауап беріңдер.
1. Табиғатты неге қорғау керек?

2. Өсімдіктер мен жануарларға қалай қамқарлық жасайсыңдар?

3. Мектеп, үй ауласындағы ағаштарды қалай қорғайсыңдар?

4. Өсіп тұрған гүлді жұлуға бола ма?

5. Үй жануарларына қалай көмектесесіңдер?
2. Тақырып бойынша етістіктермен сөйлем құрастырыңдар.
II деңгей

1.Етістіктің райларының жасалу жолдары туралы айтыңдар. Мысалдар келтіріңдер.

2.Бір мақалдың мағынасын түсіндіріп, өз ой -пікірлеріңді жаз.
I деңгей

1. Қазақстандағы экологиялық жағдайды дұрыстау үшін қандай іс-шара жасау керек? Газетке мақала дайындаңдар.

86–сабақ

Жер-ана

1. 
   Мәтінді аударып, рөлге бөліп оқыңдар.
   

Бейбіт бақша ішінде жерді қопарып ойнап жүр еді, бір қария:

• 
  Әй, балам, Жерді неге қорлайсың? Ол сенің анаң ғой, - деді.
  

• 
  Менің анам үйде, аты Зейнеп, - деді.
  
• 
  Балам, онда сол Зейнеп анаңнан сұра, түсіндіреді, - деп қария кете берді.
  

2. 
   Төменде берілген қанатты сөздердің мәнін түсіндіріңдер, ішінен бір қанатты сөзді алып, өз ойларыңды жазыңдар
   

Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,

Оны айтуға табиғаттың тілі жоқ..
Жер – қазына,

Су – алтын,

Мал – байлық.
3. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, көшіріп жазыңдар. Қазақ тіліне тән төл дыбыстарға сипаттама беріңдер.
Ту..ан жер таби..аты – хал..ымыздың ұлт..ық мақтан..шы. Сонд.. қтан оны а..лап қор..ауға үлес қ..су – бізд..ң азама..тық бор..шымыз.
87–сабақ

Қоршаған ортаны қорғау
1. Мәтінді оқып, өз ойларыңды айтыңдар.

Қоршаған ортаны қорғау – қазіргі кездегі өткір мәселелердің бірі. Ол – еліміздің болашағы, халықтың байлығы.

5 маусым – Қоршаған ортаны қорғаудың дүниежүлілік күні. Оның негізгі мақсаты – табиғатты қорғау мәселесіне жұртшылықты шақыру. Ол мереке ретінде табиғатты қорғауға арналған. Әр түрлі ойын-сауық, ағаш отырғызу, сурет салу, саябақтарды тазалау сияқты жұмыстар өткізіледі.

Келер ұрпаққа жасыл орман, мөлдір де таза өзен-көл мен таза ауа қалдыру – біздің борышымыз.

1. 
   Мәтінге ат қойып, орыс тіліне аударыңдар.
   
2. 
   Есімдіктерді теріп жазып, түрлерін анықтаңдар.
   
3. 
   Қоршау етістігін райларға қойып, жіктеңдер.
   

1. 
   Мәтінге жоспар құраңдар.
   
2. 
   Мәтіндегі етістіктерді тұйық етістіктерге айналдырыңдар.
   
3. 
   Қоршаған ортаны қорғаудың дүниежүзілік күнінің мақсаты қандай? деген сұраққа жауап беріңдер.
   

Олар азайып, жылдар өткен соң, мүлдем құрылып кету қауіпі туады. Құстар сайрап, көбелектер ұшып, гүлдер гүлдеп тұру үшін біз өз Отанымыздың табиғатын жан-жақты қорғауға тиістіміз.

Елімізде табиғат байлығын: ормандар мен өсімдіктерді, жануарлар мен аң-құстарды қорғап, сақтайтын қорықтар көп.
2. Мәтінді пайдалана отырып, сөз тіркестерін құрастырыңдар.
өсімдіктер тіршілігінен

жылдар дүниесі

табиғи қорғауға

жан-жақты өткен соң