Тақырыбы: «Күй құдіреті» Білімділік
жүктеу/скачать 0,84 Mb.
|
| Тема урока: Мои любимые праздники - Новый год и Наурыз.
Цели урока: развитие певческих навыков, формирование выразительного исполнения песни, формирование правильного дыхания. Задачи: 1) научить детей контролировать силу и длительность выдоха. 2) развивать чувство уважения к праздникам. 3) научить детей выразительному исполнению песни. 4)воспитывать интерес к казахским играм. Тип урока: комбинированный. Методы: по источнику получения знаний – словесные, практические. По характеру познавательной деятельности – объяснительно-иллюстративный. Форма работы: коллективная. Оборудование: компьютер, монеты для игры,диск с музыкой, интерактивная доска. Игра: «Подними монету (Куме алу)». Тема:Традиционное народное прикладное искусство Казахстана. Знакомство с произведениями народных мастеров и художников ДПИ Казахстана 5 класс Цель: Обобщить знания учащихся о культуре Казахстана. Задачи: Проверить уровень знаний учащихся об образе жизни казахского народа, об обычаях и обрядах, о национальном костюме и др. Дать представление о традиционных народных ремеслах. Закрепить практические навыки по украшению предметов быта казахским национальным орнаментом. Развивать навыки работы в группах, умение общаться друг с другом и находить общее решение. Развивать навыки публичного выступления и умения представлять свои творческие работы. Развивать эстетический и художественный вкус, творческую активность. Воспитывать любовь к своей Родине, взаимопонимание, уважение друг к другу. Оборудование и материалы:инструменты и материалы необходимые для работы План Организационный момент. Самостоятельный просмотр выставки. Приветствие.Проверка по пройденной теме Постановка цели урока. Беседа с учащимися “Что мы знаем о Культуре Казахского народа” Физ. минутка Сообщения по теме Практическое задание. Постановка цели. Демонстрация работ. Подведение итогов урока. Ход урока Начало урока. Приветствие. Учитель. Доброе утро. И надеюсь, что это утро даст начало прекрасному дню. Желаю всем успехов. Культура Казахстана 1. Женский жакет из бархата яркого цвета. (Камзол) 2. Мастер, создающий изделия из серебра, золота и драгоценных камней. (Ювелир) 3. Узор, расположенный в определенном порядке для украшения чего-либо. (Орнамент) 4. Шерстяной материал, используемый для утепления юрты. (Кошма) 1. Изделия из глины, закрепленные обжигом, гончарное искусство. (Керамика) 5. Мастер, создающий посуду из глины. (Гончар) 6. Безворсовый ковёр, сотканный из разноцветной пряжи. (Палас) 7. Мусульманское культовое сооружение. (Мечеть) 8. Круглая маленькая шапочка, украшенная орнаментом. (Такия) 9. Узорчатое изделие из шерстяной ткани, выполненное из нитей разного цвета. Бывает ворсовые и безворсовые. (Ковер) 10. Питательный напиток из кобыльего молока. (Кумыс) 11. Чугунный котел различной величины. (Казан) Глава 1. История декоративно-прикладного искусства казахского народа.Истоки народных промыслов и ремесел казахов уходят в глубь веков. Археологические находки свидетельствуют о развитии ткачества у племен андроновской культуры на территории Казахстана. Казахский народ стал преемником духовной и материальной культуры племен, издавна обитавших на территории Казахстана. На развитие культуры казахского народа большое влияние оказали народы Южной Сибири, Средней Азии. Значительных высот достигли традиционные народные ремесла во второй половине XIX — начале XX в.Прикладное искусство имеет национальные черты. Форма предметов — посуды, мебели, одежды — связана с обычаями и образом жизни народа, с его эстетическими воззрениями. В прикладном искусстве учитываются и возрастные различия людей. В тот период многие аулы не имели возможности приобрести бытовые предметы в городе, сельские жители использовали изделия народных умельцев. Особенно большим спросом пользовались изделия мастеров по изготовлению седел, ювелиров, сапожников и др. Мастера, занимающиеся мелким производством, трудились в своем доме или же у заказчика. Все свои инструменты, сырье они возили с собой и могли кочевать вместе с аулом на жайляу и работать. А мастера по дереву, изготавливающие основу юрты, арбы, большие деревянные изделия, мастера по железу, обработке камня открывали свои мастерские, где изготавливали и продавали свой товар.В казахской семье принято было готовить каждому ребенку, который был способен самостоятельно передвигаться на лошади, конскую упряжь.Среди казахских мастеров было немало умельцев, занимавшихся обработкой шкур. Подобное ремесло было развито в городах Семипалатинске, Усть-Каменогорске, Омске, Оренбурге, Верном, Таразе, Ак Мечети (Кызылорда). Кожевенное искусство. Большое и важное место в жизни казахов занимали различные предметы из кожи. Из шкур шили различную одежду, из кож - обувь, пояса, сосуды различного назначения, мастерили конскую сбрую, колчан, создавали даже настенное панно, кожаные сундуки (жаглан - шабадан - чемодан) и т.д. Обработкой шкур и кож занималась каждая семья, в основном мужчины, но помогали им и женщины, они и шили одежды. В каждом доме был тон (шуба), дакы, жакы, жаргак (тулуп). Распространенным был пошив ішік из волчьих, лисьих, хорьковых и других звериных шкур. Эти шкуры, шерстью вовнутрь, обшивались сверху плотной домотканой материей - шекпен, сукном - шуга и другими материалами. Мастерицы шили также меховые шапки - борік. На предметы декоративно-прикладного искусства шли кожи домашних животных - лошадей, рогатого скота и верблюдов, очищенных от шерстяного покрова. Особую отрасль составляло тиснение с помощью штампов на коже, и этим занимались мужчины. Мастера изготовляли сосуды для хранения, перевозки и изготовления молочных продуктов: торсык, саба, суйретпе, мес. Из кож лошадей и крупного рогатого скота изготавливали ведра - шелек, посуда для дойки кобылиц и верблюдов - конек. Было немаловажна роль сапожников - етікші. Толстая кожа, обработанная кустарным способом и шедшая на обувь, называлась - кон. А фабричные кожи, называли, былгары. Мастера шили сапоги - етік, ичиги - масі и кожаные калоши - кебіс. Сосуды и части сапог сшивались сухожильными нитями - тарамыс. Кожаные ремни, пояса мог делать каждый взрослый мужчина, то плести плетки из ремешков мог только специалист - орімші. Плетки - камшы сплетались из 3-4 ремешков до 24-32 ремешков. Все указанные предметы готовились путем очищения шкуры от волоса в специальном растворе (малма, іи), получаемого из перебродившего айран, іркіт (кисломолочные напитки). Ювелирное искусство. Женские украшения не только подчеркивали красоту, оттеняли и разнообразили одеяние, обозначали ее положение в обществе, свидетельствовали о достатке рода, но и несли сакральную функцию, выполняли роль оберегов, амулетов, родовых знаков и т.п.Как правило украшались (оберегались) виски, лобная часть лица, грудь, запястья, солнечное сплетение.Украшения были праздничными и повседневными и казашки носили их постоянно с течении всей своей жизни.Наиболее распространены у казашек серьги и височные украшения в форме полумесяца, кольцевые, с подвесками, сложной конфигурации со вставками из камней, пластинчатые, проволочные и т.д.Функцию оберега выполняли специальные амулетницы, предназначенные для молитв из Корана - бойтумар и тумарша, которые получили широкое распространение в конце XIX - начале XX веков. Украшения изготавливались в виде полых трубчатых и треугольных изделий с декоративными элементами на лицевой поверхности.Казахские ремесленники по благородному металлу - зергер (ювелир), создавали свои предметы в декоративно-прикладном исполнении. Металл, серебро и золото покупали на базарах Средней Азии, Восточного Туркестана или у купцов. Казахские мастера-зергеры владели сложной техникой ювелирного дела: штамповкой, гравировкой, чеканкой, сканью, насечкой, литьем, чернением, зернью, филигранью, эмальем. Все драгоценные предметы казахи называли асыл буйым (досл. - сокровище, ценный предмет). Ювелирные изделия: оніржиек - нагрудное украшение, білезік - браслеты, жузік - перстни, сырга - серьги, кемер белдік - женские пояса, кісе, куміс белбеу - виды мужских пояс. К ним относятся и убранство лошади (ер-турман, ат абзелі), в которое входят седло (ер), узда (жуген), чепрак (тебінгі), подпруга (айыл-тартпа), ремень с подвешенными на нем стременами (таралгы), седельная шлейка (куйыскан), нагрудные украшения (омілдірік), потфейное убранство, а таже потник (токым). Луки седла (ердін касы), особенно передние, и все остальные предметы конской сбруи украшались накладными металлическими пластинами, литыми, чеканными и рельефными. В создании ювелирного убранства коня соединялись два вида ремесла: кузнечное и ювелирное. Кузнец ковал стремена (узенгі), узорные облицовки передней и задней луки седла, различные формы пластин, пряжек, блях для пояса и конской сбруи и т.д. По конструкции и технике изготовления седла подразделяются на 5 основных типов: восточный или найманский, центрально- и северо-казахстанский, западный, семиреченский и сырдарьинский. Для первого вида седла характерна широкая и высокая передняя лука. Седла центрального и северного казахстана имеют сходство с седлами найманов, однако, они с более низкой передней лукой. Совершенно своеобразная форма седел Западного Казахстана. Они легкие, с характерной передней лукой - узкой, вытянутой вверх, овальной. Семиреченские седла были с узкими высокими передними луками и назывались шошак бас ер. Передний лук у седла сырдарьинских казахов имеет форму гусиной головы, и назывался уйрек бас ер. Зергер имел набор форм - калып для изготовления различных ювелирных изделий, таких как білезік калып (для браслет), жузік калып (для печатей и перстней), алка калып (для штамповки нагрудных украшений). Наряду с серебряными пластинками пояса украшали драгоценными камнями, вставленными в серебряную оправу: рубином (лагылтас), топазом (асылтас), сердоликом (акык), кораллом (маржан), агатом (сынгар тас), хрусталем (акшыны), бирюзой (феруза). У знатных встречались пояса кісе (пояс обозначающий статус человека, с различными подвесками) со вставными бриллиантами (гаухар тас) и алмазом (алмас). Серебреные изделия иногда опыляли золотом. Разнообразны по форме и декоративному оформлению застежки для женского камзола. В Центральном и Западном Казахстане эти изделия известны под названием ылгек и карсы ылгек.По преданию сердолик символизирует «Око Аллаха», и, в основном, именно из этого камня зергеры (ювелиры - каз.) изготавливали подвески – акык. Камню придавали фигурную форму, гравировали и обрамляли плоской проволокой из серебра или другого металла.К нагрудным украшениям относились броши - туйреуыштер. Они очень разнообразны по форме, но чаще всего встречаются круглые броши или фигурные с мелкими подвесками. Украшая женскую повседневную одежду, они являются "украшениями-оберегами". Броши имеют свои региональные названия - туйреуыш, бастырма, танакоз. Их поверхность декорируется традиционными орнаментами и гармонирует с другими ювелирными украшениями.В традиционном казахском костюме использовалось много разновидностей пуговиц. Они изготавливались из серебра, других металлов, иногда с применением позолоты; украшались полудрагоценными камнями: сердоликом, кораллами, перламутром, бирюзой, а также стеклом и смальтой. Кроме своего прямого назначения они служили декоративным украшением всего ансамбля одежды. На территории Казахстана издревле изготовлялась мелкая пластика из камня, кости.Косторезное искусство. Создание изделий из кости - древнейший вид трудовой деятельности человека (находки игл, гребней в эпоху каменного века говорят об этом). Резчик по кости - сұйекші имел те же инструменты, что и мастера по дереву и серебру. Создавали интересные по орнаментальным мотивам и композиции предметы домашнего обихода. Изделия, инкрустированные костью, смотрелись живо и оригинально. Материала (костей животных) было предостаточно: лопатки, голень, ребра и челюсти лошадей, верблюдов, крупного скота и овец. В косторезное дело шли также рога, копыто домашних и диких животных. Наилучшими для обработки считались кости упитанных животных. Костей или рога, предназначенные для применения, в течение нескольких часов кипятили. Рога шли на изготовление рукояток кинжалов, плеток и ножей. Из рогов барана выделывали сосуды для хранения табака - шакша. Из рогов крупного рогатого скота изготовляли половник для разливки кумыса - ожау. Особым искусством отличалась инкрустация костяными пластинами различной мебели: кровати, кебеже, сандык, шест-вешалки, асадал, подставки для вещей - жукаяк. В богатых юртах инкрустировались костью двери, основания купольных жердей, а также мутовка для приготовления кумыса - піспек и чашки - тостаган. Особа ценилась казахская домбыра, корпус и дека которой богато инкрустировалось костью. Орнамент наносился при помощи различных зубил - шапкы.Обработка камня. Камнерезное дело казахов было связано в основном с сооружением различных надгробных памятников. Мастера-камнерезы по спросу изготовливали ручные жерновы из камня. Этим ремеслом занимались специалисты, искусство которых часто передавалось от поколения к поколению. Регион, где наиболее было распространено камнерезное искусство, охватывал Западный Казахстан. Казахи делали следующие надгробные сооружения: - кулпы тас - стелы; кошкар тас - надгробное сооружение в виде стилизованного изображения барана-самца; кой тас - вертикальный гладкий или резной блок, покоящийся на земле или на пирамидальном возвышении; сандык тас - надмогильное сооружение в виде сундука; саганатам - надмогильное сооружение в виде ограды с открытым верхом; кумбез - мавзолей. Контуры орнамента наносились шилом (біз) или резцом (кыргы) по трафарету, вырубались набором долот (кашау) и заравнивались ножом с коротким лезвием (пышак) Кузнечное ремесло. Кузнечное ремесло у кочевников носило скромные размеры, и то было подчинено потребностям кочевой жизни, обеспечивало население предметами хозяйственного и бытового назначения. Большим уважением в народе пользовались кузнецы и их называли уста, дархан, шебер - мастер, умелец, искусник. В народе существовало представление, что кузнецы обладают сверхъестественными силой и способностями. Кузницу называют - дукен или уста дукені. Секреты своего мастерства кузнецы хранили в тайне и передавали по наследству. Кузнецы делали орудие труда: сохи, лемеха, серпы, лопаты, кетмени, ломы, инструменты для ремесленников и охотников; различную домашнюю утварь: кувшины, чайники, подсвечники, подставки для котлов (казан), в виде круга на треноге - ошак, а также узенгі (стремена), жуген (узда), металлические пряжки и кольца для конской сбруи, ножницы для стрижки овец (кырыктык, кайшы), подковы (тага). Инструменты кузнеца - корік (меха), тос (наковальня), ерітетін ожау (тигли), балга (набор молотков различных размеров с плоскими или выпуклыми рабочими концами), косеу (кочерга), бургы (бурава), тескіш (пробойники), кашау (долото), турпі (рашпиль), а также имел различные формовки для заготовки гвоздей, волочения проволоки и отливки мелких деталей. Кузнец применял в работе горячую ковку, отливку металла по приготовленным формам, заклепку различных деталей, филигрань и чернение. Умелые кузнецы ковали и отливали сабли и полусабли (кылыш, селебе), трехгранные наконечники копий (жебе), двухгранные и четырехгранные наконечники стрел и даже фитильные ружья (шиті, білтелі мылтык). Применение древесины в ДПИ Казахстана.Издавна в быту казахского народа особое место занимают предметы быта, изготовленные из древесины. Мастеров по дереву в зависимости от производимой ими продукции подразделяли на деревообделочников, мастеров по выделке деревянных частей юрты и др.Кочевники сами изготовляли деревянные изделия, необходимые в быту и для ведения скотоводческого хозяйства. Резчики по дереву - ерші, агашшы, агаш шебері, производили в основном седла - ер, ящики для хранения продуктов -кебеже, и вещей - сандык, абдіре, шест-вешалка для одежды - адалбакан, кровать - тосек, футляр для перевозки пиал - кесекап, вырезали разнообразные по форме кумысные наборы из круглых или ладьеобразных чаш - тостаган, саптыаяк, мисок - шара, половник для разлива кумыса ожау, блюда для подачи мяса - табак, тегеш. Значительное место среди деревянных изделии занимали подставки под сундуков - жукаяк, под саба - сабаяк, кадушка для сбивания масла - кубі, цельнодолбленная чаша для мяса - астау, деревянные ступы - келі, шкафы для посуды и пищи - асадал. Эти предметы часто украшались различными орнаментами, инкрустацией из кости и серебром. Резьба по дереву выполнялось при помощи 4-х технических приемов: контурной резьбы, трехгранно-выемчатой, барьелефной и выдалбливания фона узора, прорисованного по положенному трафарету. Инструмент для выделки деревянных предметов были маленький топорик-тесло - шаппа шот, набор долота -кашау, турпі, рашпил - егеу, шил - біз, щипцов - кыскаш и др.Категорию специалистов-мастеров по выделке деревянных частей юрты - уйші особо ценили казахи. Предки казахов и сами казахи были когда-то кочевниками-скотоводами. В условиях кочевого быта они изобрели универсальное жилище – юрту. Юрта быстро ставилась и разбиралась, легко перевозилась на верблюдах и лошадях. Ее войлочное покрытие не пропускало струи дождя, в знойные дни внутри юрты было прохладно, и даже в зимнее время, разогрев очаг, вполне можно было жить. Юрта очень проста по конструкции. Она включает в себя деревянный каркас, покрытый войлоком. В собранном виде юрта имеет вид войлочного дома. Перевод казахского названия юрты кии зуй – так звучит – войлочный дом. Основные элементы юрты изготовлялись из войлока, кожи, шкур, жердей. Остов юрты поверх циновок покрывается в два слоя войлоком. Большие полотнища из плотно скатанного войлока покрывают юрту от середины свода до земли. Это нижний слой – туурлыки. Узуки – верхний слой войлока – покрывают юрту от шанырака. Человека, впервые входящего в традиционную, доставшуюся нам от предков юрту. Поражает ее убранство. Любая вещь – из мягкого металла, дерева, кости – украшена орнаментом, инкрустирована костью, серебром, пластинами. Основное украшение юрты – ковры. Они утепляют юрту, создают особый уют. Юрта выглядит нарядно от ярких баскуров, ковровых дорожек, полос и лент с бахромой и кистями из разноцветных шерстяных нитей. Юрта – древнейшее и то же время современное жилище кочевников. И в настоящее время юрта устанавливается на летних пастбищах, а любые торжества, даже в городе, не обходятся без юрты. Юрта – одна из связующих нитей между прошлым казахского народа и его настоящим. Ремесленник имел стационарную мастерскую, которая включала в себя печь для распарки жердей, решеток - мор, станок для выпрямления и изгиба деталей юрты - тез, сверлильный станок - ускі, и другие наборы инструментов. уйші сам заготовлял древесину и производил все детали юрты - кереге или канат (раздвижная секция основания юрты), уык (купольная жердь), шанырак (круговое навершие юрты), сыкырлауык (двухстворчатый дверь с косяком). Применение орнамента в ДПИ казахов.Орнамент и его история. Изучением орнамента занимались многие ученые: австралийские (В.Куррер, Ф.Т. Куглер), русские (С.В. Иванов, В.В. Стасов, Ф.К. Волков, С.А. Давыдов, Н.Ф. Сумцов), казахские (А. Маргулан, Т. Басенов, А. Масанов, М. Муканов и др.). В своих трудах они описали виды орнамента, его классификацию, историю возникновения на основе собранного ими богатого этнографического материала. Указанные исследователи с особым интересом изучили орнаментальное искусство восточных народов, символическое значение узоров, изображающих полумесяцы, рога, листья, геометрические фигуры, возникновение их названий на основе определенных представлений. Например, изучая происхождение геометрических композиций из ломаных, параллельных, круговых линий, треугольных, четырехугольных, ромбовидных узоров, одни исследователи пришли к выводу, что их основой явилась своеобразная форма предметов, другие же предполагают, что в основе лежат различные картины геометрического орнамента из растительного мира (например, сломанные стебли камыша, ветки дерева и т. д.). Отдельная группа ученых считает, что геометрические узоры являются результатом развития орнаментального искусства, продуктом воображения и фантазии народных умельцев. Поэтому история возникновения орнамента, его сюжетного содержания, названия еще ждет своего исследования.Виды национального орнамента.Этапы работы:Рисунок музыкального инструмента После окончания работы, изделия вывешиваются на подготовленные стенды. После окончания работы, изделия вывешиваются на подготовленные стенды. Стань опорой всего народа, А не только опорой дома своего. Стань талантливым человеком, Достойным народа своего. Чего и вам желаю. Урок окончен. До свидания. 
Дата 10 02 16 Музыка 1 кл Тема урока: Мои любимые праздники – новый год – Наурыз. Цель урока: Расширить знания детей о празднике Наурыз Задачи урока: 1 Расширить знания детей о празднике Наурыз. 2) Развивать умение говорить и петь не стесняясь. 3) Воспитывать любовь к музыкальной культуре.
Музыкальное приветствие. Распевание звукоряд C – dur вверх и вниз на прием исполнения legato, staccato, non legato. Пение: «Мама » Разучивание слов по строчкам куплет припев закрепление. Новая тема: «Мои любимые праздники – новый год – Наурыз.» - Ребята,сегодня мы с вами поговорим о весеннем празднике Наурыз. Наурыз- древнейший праздник, который отмечают многие народы. Само слово «Наурыз» восходит к древнеиранскому словосочетанию: ноу-новый,роуз-день. Праздник Наурыз продолжается с 22 марта по 21 апреля. Иначе Наурыз у казахов называют "Улыстын улы куни", что в переводе на русский означает "Великий день народа". -Название праздника "Наурыз" состоит из двух древнеиранских слов "ноу" (новый) и "роуз" (день). Наурыз - это день возрождения природы, пробуждения ее ото сна. Это очень символичный праздник и соответственно с Наурызом связано множество традиций и обычаев. Наурызом у казахов называется не только сам праздник, но и весь месяц март. Детей рожденных в этот месяц принято было называть именами , производными от слова "Наурыз", например мальчиков - Наурызбай или Наурызбек, а девочек - Наурыз или Наурызгуль и т.д. Праздничный дастархан накрывался в каждом жилище. До и после трапезы мулла читал молитвы в честь предков. Затем старший по возрасту давал благословение (бата) на то, чтобы год был благополучным.Главным угощением на праздничном дастархане было блюдо "Наурыз коже". Наурыз коже - это ритуальное блюдо, похлебка, включающая в себя семь компонентов: воду, мясо, соль жир, муку, злаки и молоко. Цифра семь сама по себе имеет сакральный характер у казахов. Семь компонентов наурыз коже означали семь элементов жизни. Огромный котел для наурыз коже символизировал единство. Праздник Наурыз всегда сопровождался массовым весельем. Молодежь собиралась у качелей - алтыбакан. Все пели, танцевали, играли в национальные игры. На Наурыз часто устраивались соревнования между юношами в борьбе, или скачках. Иногда юноши соревновались в умении держаться в седле с девушками. Также на Наурыз устраивались айтысы, где в своем мастерстве соревновались акыны - поэты-певцы-импровизаторы. Наурыз - праздник единства всех людей на Земле и природы,праздник гармонии, света и добра!
«Мамины глаза» Оценивание Закрепление пройденного материала Музыкальная зарядка Физкультминутка Домашнее задание Учить слова песни Ход урока. - Здравствуйте ребята! - Здравствуйте! - Я рада видеть вас сегодня на уроке, рада вашим улыбкам. Сегодня на уроке нас ожидает много нового и интересного. -Начнём наш урок с распевки, итак, распевка такая на звукоряд C – dur вверх и вниз на прием исполнения legato, staccato, non legato. . Молодцы! Следующая распевка «мы поём, хорошо поём» Молодцы! Мы с вами хорошо распелись. Сегодня я вас познакомлю с новой песней «Мама » а сейчас мы её послушаем (слушаем). -Ребята о чём эта песня? - Правильно про маму - А какая она по характеру? - спокойная, грустная…. - Умницы! Давайте её с вами будем разучивать по строчке, вначале я играю и пою а вы со мной повторяете (разучивание слов по строчкам, куплет припев, закрепление). Молодцы! На следующий урок мы с вами продолжим разучивание этой песни. - Ребята,сегодня мы с вами поговорим о весеннем празднике Наурыз. Наурыз- древнейший праздник, который отмечают многие народы. Само слово «Наурыз» восходит к древнеиранскому словосочетанию: ноу-новый,роуз-день. Праздник Наурыз продолжается с 22 марта по 21 апреля. Иначе Наурыз у казахов называют "Улыстын улы куни", что в переводе на русский означает "Великий день народа". -Название праздника "Наурыз" состоит из двух древнеиранских слов "ноу" (новый) и "роуз" (день). Наурыз - это день возрождения природы, пробуждения ее ото сна. Это очень символичный праздник и соответственно с Наурызом связано множество традиций и обычаев. Наурызом у казахов называется не только сам праздник, но и весь месяц март. Детей рожденных в этот месяц принято было называть именами , производными от слова "Наурыз", например мальчиков - Наурызбай или Наурызбек, а девочек - Наурыз или Наурызгуль и т.д. -По мифологическим представлениям казахов накануне дня праздника Наурыз по земле ходит счастье, поэтому ночь, накануне праздника называли ночью счастья, то есть Наурыз это день прихода на землю добра, света, когда расцветают цветы, начинают петь птицы, степь покрывается сочной зеленой травой, начинают течь ручьи, на Землю спускается Новый год. Наурыз - это день, когда на земле устанавливается добро. Поэтому и к встрече Нового года казахи относились очень ответственно, начинали готовиться к нему заранее, приводили в порядок хозяйство, расчищали арыки, убирали жилище, одевали чистую нарядную одежду, готовили богатый стол, а в знак пожелания урожая, изобилия, дождя, молока, все емкости в жилище наполняли молоком, ключевой водой, айраном и зерном. Ведь согласно приметам , как встретишь год, так его и проведешь. Как говорили старики, когда Наурыз входит в дом, все болезни и неудачи должны обходить его стороной. В день празднования Наурыза все старались быть в добром расположении духа, при встрече заключали друг друга в объятья, высказывали самые добрые пожелания, чтобы все беды и несчастья обходили их стороной. В дни празднования Наурыза готовилось много еды, символизирующей достаток и изобилие. В полдень на установленном месте резали быка и готовили особое мясное блюдо "бель котерер", что в переводе означает "выпрямляющий стан". Согласно представлениям казахов, бык считался одним из самых сильных животных, и пища из него давала людям силу и выносливость. Праздничный дастархан накрывался в каждом жилище. До и после трапезы мулла читал молитвы в честь предков. Затем старший по возрасту давал благословение (бата) на то, чтобы год был благополучным.Главным угощением на праздничном дастархане было блюдо "Наурыз коже". Наурыз коже - это ритуальное блюдо, похлебка, включающая в себя семь компонентов: воду, мясо, соль жир, муку, злаки и молоко. Цифра семь сама по себе имеет сакральный характер у казахов. Семь компонентов наурыз коже означали семь элементов жизни. Огромный котел для наурыз коже символизировал единство. Праздник Наурыз всегда сопровождался массовым весельем. Молодежь собиралась у качелей - алтыбакан. Все пели, танцевали, играли в национальные игры. На Наурыз часто устраивались соревнования между юношами в борьбе, или скачках. Иногда юноши соревновались в умении держаться в седле с девушками. Также на Наурыз устраивались айтысы, где в своем мастерстве соревновались акыны - поэты-певцы-импровизаторы. Наурыз - праздник единства всех людей на Земле и природы,праздник гармонии, света и добра! - А сейчас мы с вами послушаем песню «Мамины глаза» - Ребята вам понравилась наша игра? - А что вы нового и интересного для себя узнали? - Молодцы! - Домашнее задание: учить слова песЦели: Организовать деятельность учащихся для знакомства с новым композитором П.И.Чайковским, его произведениями «Марш деревянных солдатиков», «Вальс» из балета «Щелкунчик» дать первичное представление понятия народной музыки и композиторской, отработка умения определять характер музыки, давать характеристику музыкального произведения; Обеспечить развитие у учащихся музыкальной памяти, развитие творческого воображения, эмоционального отклика на музыкальные произведения, формирование слухо-зрительного анализа вокально-хоровых навыков при исполнении песен, умения общаться, развитие монологической и диалогической речи школьников; Содействовать пробуждению у детей интереса к музыкальному искусству, способствовать воспитанию слушательской культуры, потребности к самостоятельному общению с высокохудожественной музыкой; Планируемые результаты: обучающиеся научатся выделять характерные особенности жанров музыки: песни, танца, марша; определять характер музыкального произведения; узнавать на слух музыкальные произведения. УУД: познавательные Осуществлять для решения учебных задач операции анализа, сравнения, делать обобщения, выводы. Регулятивные Волевая саморегуляция как способность к волевому усилию Коммуникативные Потребность в общении с учителем. Умение слушать и вступать в диалог Личностные Формирование положительного отношения к учению 1 класс Повторение понятий «песня», «марш» и «танец». Цели: Организовать деятельность учащихся для знакомства с новым композитором П.И.Чайковским, его произведениями «Марш деревянных солдатиков», «Вальс» из балета «Щелкунчик» дать первичное представление понятия народной музыки и композиторской, отработка умения определять характер музыки, давать характеристику музыкального произведения; Обеспечить развитие у учащихся музыкальной памяти, развитие творческого воображения, эмоционального отклика на музыкальные произведения, формирование слухо-зрительного анализа вокально-хоровых навыков при исполнении песен, умения общаться, развитие монологической и диалогической речи школьников; Содействовать пробуждению у детей интереса к музыкальному искусству, способствовать воспитанию слушательской культуры, потребности к самостоятельному общению с высокохудожественной музыкой; Планируемые результаты: обучающиеся научатся выделять характерные особенности жанров музыки: песни, танца, марша; определять характер музыкального произведения; узнавать на слух музыкальные произведения. УУД: познавательные Осуществлять для решения учебных задач операции анализа, сравнения, делать обобщения, выводы. Регулятивные Волевая саморегуляция как способность к волевому усилию Коммуникативные Потребность в общении с учителем. Умение слушать и вступать в диалог Личностные Формирование положительного отношения к учению .Постановка целей 1 слайд Посмотрите на изображение, и скажите, о чём мы сегодня будем говорить на уроке? А ещё что мы делаем на уроке музыки? 2 слайд тема нашего урока Песня, танец, марш 3 слайд что мы должны сделать сегодня на уроке? (цели) Послушать учителя и товарищей, получить информацию, слушать музыку, петь песню Мы познакомимся с новым композитором, его произведениями, будем совершенствовать свои умения определять характер музыки, давать характеристику музыкального произведения. 2.Музыкальная разминка - вокальные упражнения, понятие о движении мелодии. Выполним упражнения для горлышка. Я вам подскажу: начну петь первое упражнение, а вы закончите – допоёте хором: «Ши-ши-ши, ши–ши-ши, у нас песни …» (Хороши) Спойте это упражнение самостоятельно. Обратите внимание: это упражнение вы поёте на одной ноте. Спойте его ещё раз и ладонью покажите ступеньку – как будто вы поёте, всё время оставаясь на одной и той же ступеньке. (Поют фразу от разных звуков) - Вспомните второе упражнение, закончите его. Ра-ра-ра, ра-ра-ра, Музыкальная …(игра). Ру-ру-ру,ру-ру-ру, Очень любим мы…( игру). -мы с вами на каком уроке? А из чего состоит музыка? А какие звуки бывают? 4 слайд Звуки шумовые и музыкальные. Звуки шумовые (от слова шум, шуметь). Звуки музыкальные (от слова Музыка)
Исполним музыкальные звуки, споём песню, какую песню вы хотите спеть? Исполнение песни «Осенняя» -Мы сейчас что с вами делали? Что пели? Чем является песня в музыке? 3.Повторение основных музыкальных жанров - Назовите основные жанры в музыке. (киты) (Песня, марш, танец) слайд 5 - Какие песни вы знаете? - Какие танцы вы знаете? Сейчас вы будете слушать музыкальное произведение, но сначала я прошу вас послушать, как «звучит тишина». В этом вам поможет условный знак. (Приложив палец к сомкнутым губам.) Тише, тише, тишина, только музыка слышна.
- какие движения было удобно делать под эту музыку? -как называется жанр или кит этого произведения? -Что вы представили, когда слушали это произведение? Кто может маршировать под эту музыку? - солдаты какие? Большие или маленькие? Как вы об этом догадались? Послушайте, какие слова могут быть у этого произведения: Мы сильны, отважны, Нам никто не страшен, В ногу нам так радостно шагать. На балу нам нужно Станцевать вальс дружно, Но лишь можем мы маршировать. Мы прослушали произведение, которое называется «Марш деревянных солдатиков» слайд 6
- Вам понравилась музыка? - Какой это был музыкальный жанр? (Танец) слайд 8 -Почему вы решили, что это танец? (Под неё можно танцевать) - Кто знает название этого танца? (Вальс) Эти произведения написал П.И.Чайковский, слайд 9 А кто такой П.И.Чайковский? слайд 10 Чем занимаются композиторы? А без кого ещё не может быть музыки? Слайд 11 Если музыку написал композитор- какая это музыка? (композиторская) А если музыку написал русский народ? (русская народная) и автором является русский народ 6.Итог урока: Вспомните, какие цели вы ставили в начале урока. Выполнили цели урока, что узнали? Слайд 12 - Какие песни вы повторяли сегодня? - Под какую музыку выполняли ритмические движения? - Какой композитор сочинил «Марш деревянных солдатиков» и « Вальс»? - Как называется музыка, у которой нет композитора?
Цель урока: . 1. Закрепить основные понятия и жанры камерной музыки, знания о творчестве композиторов, сочинявших камерную музыку и их произведения; знакомство с творчеством Вивальди. . 2. . 3. Воспитывать любовь к искусству. Тип урока: урок изучения нового материала Вид урока: урок-беседа Методы: 1.Наглядно-слуховой
Ход урока: 1 Орг момент 2 Повторение песны 3 Новая тема 4 Закрепление 5 Д / З 6 Оценки 3 Новая тема А) Слова учителя о целах и задачах урока Б) Театры как люди. Они имеют свои лица, одежду, характер, привычки. Знакомство с театром – дело непростое. В) — Артисты театра — театральная группа. Г) Ответы и вопрос 4 Закрепление 1 Кто такой артист? 2 Как называют людей исполнителей разных ролей в театре? 3 Назовите театры Казахстана Д/З : Пересказ темы Оценки
для чего она нужна в театре, какую роль она играет? Ответы детей. Слайд 6. Дирижеры. Учитель — У нас сегодня тоже есть свои дирижеры. Они будут руководить нами. Ритмическая разминка. Учитель — Как называют людей исполнителей разных ролей в театре? Слайд 7. Артист — ? Учитель — Артисты театра — театральная труппа. Кто такой артист? Ответы детей. Учитель — Посмотрите фрагмент произведения, что вы увидите? Слайд 8 . Фрагмент оперы «Садко». Учитель — Как называется такое исполнение? Ответы детей. Слайд 9. Солист — ансамбль — хор. Учитель — Солист может быть только в опере? Ответы детей. Слайд 10. Солист — балета. Учитель — Какие исполнители бывают кроме солистов? Что значит ансамбль? Слайд 11. Солист — ансамбль — хор. Учитель — Давайте мы послушаем наш ансамбль, а вы мне скажете, как он называется? Ответы детей. Исполнение: «Все мы делим пополам» (дуэт мальчиков). Учитель — Ребята, как вы думаете, солисты и ансамбли в балете должны быть организованы? Кто придумывает для них движения? Слайд 12. Балетмейстер — ? Учитель — Ребята, у нас с вами сегодня будет свой балетмейстер. Давайте исполним все движения без ошибок. Подвижная пауза: исполнение «Танец маленьких утят». Учитель — Ребята, как назевается исполнение вокального произведения большим количеством певцов. Ответы детей. Слайд 13. Хор. Слушание: «Славны были наши деды». Учитель — Ребята, а мы можем быть хором? Слайд 14. Правила пения. Слайд 15. Настоящий друг. Учитель — Молодцы! Театры как люди. Они имеют свои лица, одежду, характер, привычки. Знакомство с театром – дело непростое. Пусть для вас это всегда будет праздником! Слайд 15. Правила поведения в театре. Исполнение стихотворения. А. Барто «Поход в театр». Учитель — Вот такая история, а чтобы с вами такого не произошло, я приготовила для вас «Памятки поведения в театре». Ну что ж ребята, вы замечательно сегодня поработали на уроке, проявили свои таланты, и я вам желаю быть хорошими зрителями и чаще ходить в театр. Лучшая награда для артистов это аплодисменты. Давайте все вместе поблагодарим наших артистов, кто помогал нам сегодня в путешествии. Судя по аплодисментам, вам очень понравилось, и наши артисты получили самую высокую оценку. Уро к музыки.Начальная школа.2 класс Тема: «Посещение концертных залов, театра» Разработала :Гельманова Ярэна Михайловна. Цель урока: Воспитание зрителя, слушателя с развитым художественным вкусом. Задачи урока: Развивать умение слышать музыку и эмоционально на нее откликаться. Развивать познавательный интерес к урокам музыки, творческую активность учащихся. Научить правилам этикетного поведения при посещении концертных залов, театра. Закрепить знания по теме «Посещение концертных залов, театра» Воспитывать эстетический вкус, чувство прекрасного. Создавать ситуацию успеха для каждого ученика. Музыкально-художественный материал: Музыкальные произведения для фортепиано «Козленок».,»Вариации» Танец «Джайф» Презентация по теме урока Афиша концерта. Материал для рефлексии. Тип урока: урок-практикум Ход и содержание урока Слайд 1 Ученики входят в актовый зал. (Эффекты гула перед началом концерта, настройка оркестра, звонок на начало концерта) Афиша у входа, покупают билеты, проверка билетов контролером, раздача программок и театральных афиш администраторами. Слайд2 Учитель: сегодня у нас обобщающий урок по теме « Посещение концертных залов, театра» Наша задача закрепить те знания и навыки, которые вы получили на предыдущих уроках музыки. Мне хотелось бы, чтоб вы показали нашим гостям, какие вы грамотные и воспитанные зрители и слушатели. Ребята из первой группы наблюдали за вами при входе в зал. Дадим им слово. 1 группа( 4 человека: кассир, контролер, 2администратора -наблюдают за тем, как учащимися ведут себя в концертном зале) 1Без билета вас пропустят на концерт?(нет)У всех на спине листочки с названиями этих профессий 2А кто продает билеты?(кассир) 3Кто следит за порядком в зале?(администратор) 4 Адмимистратор Мы внимательно наблюдали за тем, как вы входили в зал, как себя вели. ФИ ученика пришел в спортивном костюме, а как надо одеваться на концерт? в театр нужно одевать нарядную, праздничную одежду. ФИ учеников громко разговаривали между собой, а в зале нужно говорить вполголоса, чтоб не создавать шум. Все правильно проходили на свои места, вели себя правильно. 3Администратор.У ФИ ученика была проблема с билетом, он пытался занять уже занятое место, пришлось уму помочь. Он обратился к администратору. Как вы думаете, почему так произошло?(ответы) Оказалось, что у него билет в амфитеатр, а он хотел занять место в партере. Учитель.Как узнать о концерте или представлении? (из афиши) Об этом расскажет вторая группа 2 группа Представление афиши 1-Что такое афиша?(ответы)- Что мы можем узнать из афиши? Слайд3 2Посмотрите на экран (афиша концерта) Где проходит концерт? Кто выступает, когда, что исполняют?(ответы детей) 1Когда вы входили в зал. То там висела афиша нашего концерта. Посмотрите на экранСлайд;.Давайте вместе прочитаем афишу. Читают: (в актовом зале, время,26 февраля в 11.00 место, кто выступает, Полищук Егор, Долгомыслова Ева, с партнером, какая музыка будет исполнена? Пьесы для фортепиано и бальный танец) 2Что вам раздавали, когда вы заходили в зал?(афишки и программки) Показывают.Для чего нужны программки?(чтоб слушателям было все понятно) 1 А какие новые слова вы узнали из программки?(джайф и вариации) Что они означают? Эти произведения сегодня мы услышим на концерте. Учитель: Как называют человека, который ведет концерт?(конферансье). 3 группа (концерт) 1Конферансье: Здравствуйте, уважаемые зрители: ребята и гости. Сейчас перед вами выступит ваш одноклассник Полищук Егор, он исполнит музыкальную картинку «Козлик» .Приветствуем артиста. Звучит музыка «Козлик»(аплодисменты, браво, кланяется). 2 Конферансье: Егор, ты слышал, что кричали ребята: Да, бис, браво? А что это значит? Егор:это означает, что надо повторить номер. Но,я повторять не буду , а сыграю пьесу-вариации. Звучит музыка 1 Конферансье:Я думаю, что наш Егор станет знаменитым музыкантом .Давайте еще раз его поблагодарим. 2 Конферансье: На каком инструменте играл Егор? (фортепиано) В каком зале обычно проходят концерты фортепианной музыки?( в камерном, оперном, спортивном)). Слайд 5Посмотрите на экран. Что значит камерный зал? Небольшой зал для малого количества зрителей и исполнителей. Могут ли бальные танцы исполняться в камерном зале? В оперном театре? А в каком? (концертно-развлекательном). Слайд 6. Чем он отличается от камерного?(большой зал, много людей, разные виды представлений) А в нашей школе есть зал, где можно смотреть концерты. Слайд7 А какие концертные залы, театральные сцены есть в нашем городе?(называют)Слайд8 1Конферансье: встречайте нашу одноклассницу Долгомыслову Еву с ее партнером Владимиром. Они исполнят ритмичный, веселый танец «Джаайв».Исполняют танец. Давайте еще раз поблагодарим их за танец. Учитель. Следующая группа подготовила 3 мини-сценки. Группа 4 Поведение в концертном зале, театре.1Наша группа представит вам этикетные ситуации поведения в театре, концерном зале. Ваша задача: определить какие действия были выполнены правильно и где были допущены ошибки?(На сцене стулья по типу зрительного зала) Этикетная ситуация № 1: Рассаживаемся на места: проход на место+, хлопки сиденьями-, бант на голове-. Этикетная ситуация №2:Смотрим концерт. аплодисменты+, браво+,подлокотники- рассматривает в бинокль- Этикетная ситуация №3 На концерт е:разговаривают, смеются-,ест конфеты, мусор-, пропускают, сидящих в начале ряда+ Везде комментарии учащихся. Учитель : Пятая группа проведет работу по музыкальному словарю. Мы проверим, как вы усвоили новые термины по этой теме. Группа5 Посмотрите на экран. Слайд 9 Там написаны слова по теме «Театр» Постарайтесь дать полные определения этих понятий. №1- софиты(называют определение понятия),Слайд10проверим на экране правильно ли вы ответили. №2-кулисы, Слайд11 №3-рампаСлайд12, №4-декорация Слайд13,№5-реквизит,Слайд14 № 6-амфитеатр, Слайд 15,№7-партер Слайд16 №8-авансценаСлайд17 №9-антракт Слайд18 Учитель :Используя данные предложения оцените полученные вами знания, свою работу, как мы это делали на уроках. Ребята высказываются одним предложением, выбирая начало фразы из рефлексивного экран : Слайд19 сегодня я узнал… мне было интересно… мне было трудно… я выполнял задания… я понял, что… теперь я могу… я научился… у меня получилось … я попробую… меня удивило мне захотелось… Учитель: я хочу закончить урок « раздачей комплиментов» Слайд20 комплимент –восхищение- комплимент-похвала- комплимент-активности- комплимент- внимательности Вы оцените вклад друг друга в урок и поблагодарите тех, кого захотите. Все ученики, работавшие в группах получают за урок пятерки. Рефлексия эмоционального состояния: Выходя из зала, положите смайлики-настроения в ту коробку, где нарисован соответствующий смайлик. 2 класс 3 четверть - тема «Посещение концертных залов». Тема урока «Знакомство с концертным залом филармонии» Цель: Формировать представление учащихся о концертном учреждении под названием «филармония»; расширять знания о концертных залах и исполнителях; познакомить с казахским композитором Е.Рахмадиевым и его «Концертным скерцо для трубы с оркестром»; Развивать творческие способности в процессе разучивания и исполнения песни с применением танцевальных движений; развивать артикуляцию, дикцию, умение исполнять легко и быстро муз. произведения; Воспитывать слушательскую и исполнительскую культуру, уважение к творчеству казахских композиторов. Оборудование: Аудиозаписи - «Концертное скерцо для трубы с оркестром», фонограмма минус песни «Неприятность эту мы переживём»; презентация, интерактивная доска, аккордеон. План урока 1. Организационный момент. Музыкальное приветствие. Разминка “Хорошее настроение” – Чтобы начать урок с хорошего настроения, проведем разминку, которая так и называется “Хорошее настроение!”: приготовьте ладошки и трите их друг об друга, мысленно образуя клубочек, а теперь сильно стряхните его и представьте, что клубочек укатился, а вместе с ним “укатились”, ушли все наши неприятности, отрицательные эмоции, переживания. А теперь улыбнулись друг другу и с хорошим настроением начинаем урок! 2. Актуализация знаний. Повторение пройденной темы «Посещение театра». Где мы встречаемся с музыкой? Назовите учреждение, где мы побывали на прошлом уроке. (ответы детей) Расскажите о театральных профессиях. (Рассказ детей) Кто главный в театре? Чем занимается дирижёр? Как называется коллектив актёров? Для чего нужен оркестр? Что значит солист, ансамбль, хор? Проверка домашнего задания, исполнение песни «Всё мы делим пополам» 3. Новая тема. Музыку мы можем послушать не только в театре но и в учреждении, которое называется филармония. Просмотр презентации. Запись в тетради. 4. Знакомство с казахским композитором Е.Рахмадиевым. Слушание – концертное скерцо Еркегали Рахмадиева для трубы с оркестром. Характеристика произведения. Что вы представили, слушая музыку произведения? Музыка жизнерадостная, светлая, бодрая, стремительная. Физминутка «Мы весёлые ребята» 5. Пение. Знакомство с песней «Неприятность эту мы переживём» 6. Закрепление. Где мы сегодня побывали? С произведением какого казахского композитора познакомились? Как оно называется? 7.Итог. Домашнее задание: учить песню 8.Оценивание работы учащихся на уроке. Дата: 5.02.16 Класс: 2 Предмет: Музыка Тема: Концерт камерной музыки
Воспитывать интерес к камерной музыке и творчеству композиторо; Тип урока: Новая тема Обор – е: Портреты, инструменты Ход урока: I Орг момент II Поторение песни III Новая тема IV Закрепление V Д/З VI Оценки 3 Новая тема: Что такое «камерная музыка»? Ещё один композитор, который писал камерную музыку – это Антонио Вивальди. Камерная музыка от лат. Camera – комната. Написанная для небольшого состава исполнителей, звучала в домашней обстановке или при дворах знатных вельмож.Постепенно камерная музыка стала исполняться не только в узком кругу знатоков и любителей, но и в больших концертных залах. Вершиной творчества Вивальди является цикл «Времена года», который объединил четыре концерта для солирующей скрипки и струнного оркестра. 4 Закрепление: 1 Что такое камерная музыка 2 Кто написал «Времена года» 3 Произведение Баха
1 Пересказ темы Тема урока: Образы камерной музыки. Цели: Образовательная: закрепить основные понятия и жанры камерной музыки, знания о творчестве композиторов, сочинявших камерную музыку и их произведения; знакомство с творчеством Вивальди. Развивающая: развивать словарный и музыкальный запас учащихся; учить находить взаимосвязь слова и звука; Воспитательная: воспитывать интерес к камерной музыке и творчеству композиторов, воспитывать стремление к получению новых знаний самостоятельно; Тип урока: комбинированный Форма организации познавательной деятельности учащихся: фронтальная, индивидуальная. Ход урока:
Сабақ жоспары Дата 12 09 15 Предмет Музыка Класс 5 Тема Искусство русских скоморохов Цель: приобщение к национальной культуре как системе общечеловеческих ценностей; способствовать формированию у обучающихся следующих универсальных учебных действий: Личностные: установление связи между целью и мотивом деятельности; способность нравственно-этического оценивания усваиваемого содержания. Регулятивные: целеполагание, прогнозирование, коррекция, оценка результата, способность к волевому усилию. Познавательные: поиск и выделение необходимой информации, моделирование, умение обобщать знания и делать выводы, умение осознанно и произвольно строить речевое высказывание в устной форме. Коммуникативные: умение слушать и вступать в диалог, участвовать в коллективном обсуждении, строить продуктивное сотрудничество со сверстниками, способность выражать собеседнику эмпатию. Задачи: 1) Образовательные: · Познакомить учеников с историей возникновения сарафана, особенностями покроя, основными элементами орнаментов. · Обсудить с учениками, какой след оставил сарафан в русской душе на примере художественных и музыкальных шедеврах. 2) Развивающие: · Развивать познавательную активность, умение работать в группе; · Формирование навыков работы в области художественной росписи. · Развивать творческое мышление и воображение учащихся 3) Воспитывающие: · Воспитывать нравственные качества личности, · формировать и прививать интерес к русской национальной культуре через народное творчество. Тип урока: Новая тема
Видеофрагмент хоровода презентация «Виды сарафанов» вырезанные силуэты кукол в сарафанах по количеству учащихся девичий хоровод на листе ватмана
. Под музыку в класс заходят ученики и демонстрируют русский сарафан. Инсценировка.
Күні: 7. 097 2015ж Пән: Ән – күй Сынып: 5 «ә» Сабақтың тақырыбы : Айтыс өнері. Айтыс түрлері- қайым, түре және сүре. Сабақтың мақсаты: Білімділігі: Айтыс түрлерімен таныстыру Дамытушылығы: Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту. Тәрбиелегі: Өнерді сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың музыка сабағына деген ынтасын арттыру. Музыканы өнер ретінде танып, оны өмір қажеттіліктеріне айналдыру, құштарлық сезімін тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдіс – тәсілі: Ауызша баяндау, тыңдау, үйрену Сабақтың оқыту формасы: Ұжымдық оқыту Сабақтың көрнекті құралдары: композитор суреті, аспап Сабақтың пәнаралық байланысы: Әдебиет, тарих Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезіңі 1. Оқушылармен сәлемдесіп, сыныпты түгендеу. 2. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру ІІІ. Жаңа материалды меңгерту Айтыс, оның түрлері мен көркемдік ерекшеліктері Қазақтың ауыз әдебиетінде ерте заманнан келе жатқан айтыс жанрының туу негіздері мен өзіне тән ерекшеліктері, даму тарихы бар. Айтыс – халық ауыз әдебиетінің ерекше бір түрі. Айтыс қазақтан басқа арабтың бәдеуилер тайпасында және түрік тілдес елдердің бірқатарында, ірі ақындар айтысы Үндістан халықтарында бар. Кейбір зерттеушілер айтыстың алғашқы шығу тегі өте ерте заманнан келе жатқанын айтады. Оның әуелгі элементі көркемөнердің түрлері сараланып, бір-бірінен әлі ажырамай, бәрі бірігіп бір бүтін өнер саналып, әні де, өлеңі де, оны шығару да, орындау да, қимыл, бет құбылысы, тағы басқалары да қосыла жүрген дәуірде туса керек деп топшылайды. Айтыстың алғашқы адымы осы кезеңде басталса керек.Айтыстың ескі түрі деп есептелетін бәдік айтысының негізінде адам баласының табиғатқа әсер ету мақсаты жатса, басқа айтыстардың ішінде қайсысы ерте, қайсысы кеш туды, оны айту қиын. Дегенмен, кейбір айтыстардың мазмұнына, лексикасына, сөйлем құрылыстарына қарап, қай заманда пайда болғанын топшылауға болады. Мысалы, жануарлар айтысына, өлі мен тірінің айтысына қарағаңда, жұмбақ айтысының анағұрлым кеш туғандығы анық.Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған Осыдәуірдеөмірсүргенатақтыақындар: Шөже, Балта,Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Тәбия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген және тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған. Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде саны жағынан да, сапасы жағынан да айрықша орын алады. Тек қазақта ғана емес, бүкіл Шығыс елінде бар айтыс қазір өзінің жанрлық қасиетін, түрін қазақ әдебиетінде ғана сақтап қалып отыр. Айтыс ақындары Қазақ қоғамында ақынның ақын болып танылуы да тек айтыс арқылы жүзеге асқан. Көбіне-көп айтыста жеңілген ақын өткен айтысты ел арасына таратуға міндетті саналған. Сөйтіп, бір-біріне логикалық ой-жүйемен терең жымдасқан екі ақынның өлеңдері біртұтас дүниеге, қисса, дастан секілді желілі шығармаға айналған. Айтыс ақындарының ұғымында өлең белгілі бір кісіге қонатын өнер саналған. Кемпірбай, Базар, Бұдабай, Бақтыбай, Сүйінбай, Жамбыл тәрізді ақындар өлеңнің “киесі бар, иесі бар” деп білген. Мысалы, Бұдабай, Бақтыбай, Жанақ ақындар түсінде бір ақсақалды әулиенің “өлең аласың ба, көген аласың ба?” деген таңдатуынан соң, өздерінің өлеңді қалағандарын айтады. Бұл табиғатынан осы өнер түріне бейім жаратылған ақындардың ой-қиялының жемісі болуы да ғажап емес. Өнер жарысы Айтыс – ақынның талантын шыңдайтын үлкен өнер жарысы. Өткен ғасырда Жанақ, Сабырбай, Шөже, Сүйінбай сияқты ғажайып айтыс ақындары болған. Бұл үлкен дәстүрді қазір Әсия, Әселхан, Қонысбай, Баянғали, Әлфия, Абаш, Мұхамеджан сияқты айтыс ақындары жалғастырып келе жатыр.Жанры Айтыстың алғашқы бұлақ көзі тұрмыс-салт жырларындағы “Жар-жар” мен “Бәдік” жырларынан басталған. Кейін қыз бен жігіт айтысына да (қайым өлең) ұласқан. Келелі ақындар айтысы — екі дай жұрттың ортасында бетпе-бет отырып, қолма-қол шығарылып айтылады. Қазақ айтыстары жанрлық сипаты жағынан түре айтыс, сүре айтыс болып екіге бөлінеді. Алғашқысына бір-бір ауыз өлеңмен қайырылатын айтыстар жатса (“Жар-жар”, “Бәдік”), кейінгісіне келелі, кесек ақындар айтысы енеді (“Ақсұлу мен Кеншімбай”, “Әсет пен Ырысжан”, “Сүйінбай мен Қатаған”, “Жамбыл мен Құлмамбет”, “Молда Мұса мен Манат қыз”, “Кемпірбай мен Шөже”, “Орынбай мен Тоғжан”, “Біржан мен Сара” тағы басқа). Айтыс мазмұндық сипатына қарай, әдет-ғұрып айтысы және ақындар айтысына жүйеленеді. Соңғысы тақырып аясына қарай жұмбақ айтыс, мадақ айтыс, тағы басқа болып жіктеледі. Тыңдау: Халық әні «Жар – жар» Сүйенбай мен Күнбала айтысынан үзінді Үйрену: Ө. Байділдаев « Сүйікті мектебім» Муыкалық сауат: Қайым, түре, сүре айтыс ІV. Бағалау. VI. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, әнді жаттау Күні: 14. 09 2015ж Пән: Ән – күй Сынып: 5 «ә» Сабақтың тақырыбы: Қысқа қағыспа айтыс, Құлыншақ пен Майлықожа Сабақтың мақсаты: Білімділігі: Айтыс түрін үйрету, айтыскерлермен таныстыру Дамытушылығы: Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту. Тәрбиелегі: Өнерді сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың музыка сабағына деген ынтасын арттыру. Музыканы өнер ретінде танып, оны өмір қажеттіліктеріне айналдыру, құштарлық сезімін тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдіс – тәсілі: Ауызша баяндау, тыңдау, үйрену Сабақтың оқыту формасы: Ұжымдық оқыту Сабақтың көрнекті құралдары: аспап Сабақтың пәнаралық байланысы: Әдебиет, тарих Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезіңі 1. Оқушылармен сәлемдесіп, сыныпты түгендеу. 2. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру Айтыс дегеніміз не? Айтыстың қандай түрлері бар? Айтыскер ақындарды ата? ІІІ. Жаңа материалды меңгерту Құлыншақ Кемелұлы (1840, Созақ ауданы, Жартытөбе аулы — 1911, сонда) — ақын. Құлыншақ ескіше сауат ашып, Шығыстың қисса- хикаяларын көп оқыған. Өлең шығарып, терме, жыр айтқан. "Көлбайға" "Дүйсенбі датқаға" дейтін толғауларында ел билеушілердің жүгенсіз іс-әрекеттеріне наразылық білдіреді, жауға қарсы күресте ел бастаған батырларды дәріптейді. "Шырын-Шекер" дастанында, "Оңдыбайға", "Майлыға", "мөделіге", т.б. өлеңдерінде Құлыншақтың ақындық шеберлігі айқын көрінеді. Құлыншақ Сыр бойын, Жетісу өлкесін аралап, Майлықожа, Шөже, т.б. ақындармен айтысқан. "Алпамыс" эпосын толықтай жырлаған. Жамбыл Құлыншақтың ақындық талантын жоғары бағалаған. Ауыз әдебиеті үлгілерін жинаушы Р.Рысжан Құлыншақ қолжазбаларын ҚР ҰҒА-ның қолжазба қорына тапсырған.[1] Ақын Құлыншақ Кемелұлының араб әдебиетімен байланысы. Өз заманында, көзінің тірісінде-ақ атақ-даңқы алыс-алыс аймақтарға тараған күнгейлік ақын – Құлыншақ Кемелұлы (1840-1911ж.ж.) Бұл кісі күнгейлік ақындық мектептің айтулы шайырларының бірі. Туған жері Оңтүстік өңірі. Туған жылына келер болсақ 1840 жыл. Дегенмен Ә.Оспанұлы былай дейді: «1983 жылы жарияланған «Қаратау атырабының ақындары» атты кітабымызда, ол кісі жайында тақыл-тұқыл ғана мәлімет беріп өте шыққанымыздың негізгі себебі де міне осы болатын. Ондағы деректерді бізге беруші Құлекеңнің ең кенже баласы, ол кезде 63-64-тердегі Исахан ақсақалды, Исакеңнің айтуында ақын 1831 жылы туып, өмірінің ақырғы кезеңінде Меке сапарына кетіп, содан қайтар жолда 1901 жылы қағына тиген қатты дертке ұшыра қайтыс болған делінгенді. Бірақ кейінгі Қазақ ССР Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, профессор Рахманқұл Бердібаев «Қазақ әдебиетінің қалыптасу кезеңдері» атты кітабында (1967) және біздің мәліметті ұстанған профессор Ханғали Сүйіншәлиев жазып, жариялап жүрген соңғы зерттеулерде Құлекеңнің дүниеге келген – кеткен уақыттары 1840-1911 жылдар межесінде көрсетіліп, ол Қазақ-Совет энциклопедиясында (7-том, 31 бет 1975 ж.) жарияланып та жіберілді. «Бес ғасыр жырлайды» (2-том, 228-бет 1984 ж, 75-бет 1989 ж.) кітабында, Ақын Құлыншақ қазіргі Шымкент облысы, Созақ ауданы, Жартытөбе кеңшарында 1840 жылы туылып, 1911 жылы сол жерде қайтыс болған, - делінген. Құлыншақ ақын діни сауатты, араб әлемінен азда болса да хабары болған адам. Ал жоғарыда аталған кітаптардың ішінде Құлыншақты тым діндар қаламгер етіп көрсетуден көрінеу қашқақтаған. Дегенмен біздің ақиқаттан аттағанымыз дұрыс болмас. Ол кісінің діни сауатты әрі діндар қаламгер болғандығы айдай анық нәрсе емес пе? Діндарлығының ең негізгі белгілерінің бірі, ол кенже ұлы Исахан айтқандай, Исламның бес парызының бірі болған қажылықты орындауы. Бұл кісі өмірінің соңында қасиетті Мекке қаласына, қажылыққа барып келген. Құлыншақ Кемелұлының өмірбаянын ақын Сұлтанбек Аққожаев өлеңмен келтірген екен. Өлеңнің соңғы шумақтарында, Құлыншақтың Меккеге барғандығын былайша баяндаған: Айтайын уақытында болған ерді,- Ел берген дүниенің арқасында Мекке мен көріп қайтты Мединені. Діндарлығына екінші бір дәлелді оның Майлықожамен айтысында көре аламыз. Қысқаша тоқталсақ, Исламның бес парызының біріншісі тілін кәлимаға кәлтіру, яғни: «Лә иләһә иллаллаһ» деп айту. Осы сөзді айтқан адам мұсылман болып есептеледі. Енді ақының осы сөзді (кәлиманы) айтқан өлең жолдарын келтірейін: Қожеке, екенсіз ғой ақылсыз жан, Басында айыбың көп мың менен сан. Келмегейдің баласын кәпір дейсің Лә иләһә иллалла мен мұсылман. Акын өзінің діндар әрі мұсылман болғандығын мақтан тұтқан адам екендігін мына жоғарыдағы өлең жолдарынан байқауға болады. Бұл нәрселердің барлығы Құлыншақ ақынның шығармаларының араб әдебиетімен, мұсылманшылықтың негізі болған Құранмен байланысы бар екендігін көрсетеді. Сол заманда тек Қүлыншақ ақын ғана діндар қаламгер болмаған. Өзімсн қатарлас, замандас ақындар да діни сауатты болған. Бұл сөздеріміздің бірден бір дәлелі, ол кісілер сөйлеген сөздерінде, айтқан өлендерінде Алла есімін, діни қағидаларды естен шығармаған. Араб әдебиетіне де жақындықтары болған. Себебі олар өз өлеңдерінде араб сөздерін (сол сездердің баламасы казак тілінде бола тұрса да) қолданған. Мәселен Құлыншақ ақынның "Қисық ақынмен тілдесу" атты өлеңінде мынадай жолдар бар: Максұдың Алла Тағала бергеннен соң. Міндіңіз алтын таққа осы кезде. Мүбәрәк құтты болсын мінген тағың, Құдайым аямасын берген бағын. Енді осы өлеңдегі араб сөздері мен діни ұғымдарды карастырайық: Біріншіден: әр бір нәрсені Алланың беретіндігін мойындаған, ал екіншіден берген нәрсесін алушы да Құдай екендігін тағы да айтып кеткен. Араб тіліне жақындығын айтар болсақ: өлеңде «мақсұд», «мүбәрәк» деген араб сөзері қолданылған. Ол кісі мақсұдың сөзін келтірген. Бұл негізгі мақсаты, ниет етілген нәрсе. Мағынасын "сұрағаның" десек те болады. Ақын араб сөзінің орнына өз сөзімізді қолданса болар еді ғой. Бірақ олай етпеген. Ақын бұдан кейінгі қатарда араб-қазақ сөздсрін қатар қолданған. Өлеңдегі «мүбәрәк» сөзі қазақша «құтты болсын» деген мағына білдіреді. Атап өткен , мүбәрәк сөзі бір ғана құтты болсын деген мағына емес, басқа да мағыналар береді. Мысалы: көрікті дегсн сияқты. Ақын осы мағынадағы мүбәрак сөзін Майлықожамен айтысқан кезінде былай қолданған: Қожаеке, есенсіз бе, сәлем бердік, Мүбәрәк жүзіңізді жаңа көрдік. Кей кездерде Құлыншақ ақын араб сөздерін, қазақ өлендерінің ұйқастарында қолданған. Мәселен: Құлыншақ пен Майлықожаның айтысына үңілейік. Онда Құлыншақтың мынадай сөздері бар: Қалай-қалай қожа едің аузың залым Сыртында кім болсаң да, ішің мәлім. Құдай бергсн дәулетім менің калың, Ықырар болсаң, тапқаның менін малым. Бұл жердегі «залым» (мағынасы арамы, зұлымдық көрсетуші адам), «мәлім» (мағынасы белгілі) ол араб сөздері. Қазақ залым сөзін жиі қолданады. Ал мәлім сөзі де көп қолданғанымсн онымен теңдей қолданыста жүретін өзіміздің "белгілі" сөзіміз бар емес пе? Бар болса да бұл кісі араб сөзін қолданған. Қолдану себебі сөздің бір біріне жақсы ұйқасып, жеңіл айтылуына байланысты. Қорыта айтқанда Құлыншақ Кемелұлы заманының көрнекті ақын болған. Бір өкініштісі Құлыншақ жайлы деректер жоқ емес, дегенмен жоқтың қасы. Әсіресе шығармалары, өлең жырлары осы күнгі шығарылған кітаптарда аз ғана. Мәселен «Бес ғасыр жырлайды» кітабында ары кетсе он ғана өлеңі жарым жартылай берілген. Десекте Құлыншақ ақынның бізге жеткен өлең жырларын көзіміздің ағы мен қарасындай бағалай білгеніміз жөн болар. Майлықожа Сұлтанқожаұлы (1835-1898) - қазақтың халық ақыны (суырып салма ақын). Қазiргi Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданының Қожатоғай ауылында дүниеге келген. Ауыл молласынан сауат ашып, ескіше хат таныған. 14 жасында әкесiнен айырылған ақын тағдыр тауқыметiн көп көрiп, терме-толғаулар шығарып айтыс өнерiне бет бұрады. Ұлдары Асан, Жолбарыс, Исабек әке жолын қуған сөз шеберi апайтөс ақындар болып өмiрден өткен. Майлықожа Сұлтанқожаұлы XIX ғасырда өмір сүрген ақын-жыраулардың ішінде өзіндік орны ерекше, артына мол мұра қалдырып, халықтың ықыласына бөленген ақын. Атақты Жамбыл ақынның өзі оның ақындығына, ғибраты мол өлең-термелеріне «Майлықожа, Сүйінбай, пірім еді сиынған» деп бағасын да беріп кеткен Майлықожа Сұлтанқожаұлы өлеңдерін ауызша шығарған, өзі жазып қалдырған мұралары да кездеседі. Майлықожаның әдеби мұрасын жанры мен мазмұнына қарай бірнеше тақырыптарға бөлуге болады: ғибрат, нақылдар («Ер көгерер дұғамен», «Жолдас болсаң жақсымен», «Жақсы адам қартайса»), арнау өлеңдер («Ахмет төреге», «Тұрлыбекке», тағы басқалар), дастан- мысалдар («Қасқыр», «Тотынама», «Аңқау мен қу», «Шора батыр», «Үш жігіт»), айтыстар.Майлықожа ақынның Сүйiнбай, Мәделқожа Жүсіпқожаұлы, Күдеріқожа, Құлыншақ, Айман-Гүлханым, Ұлбике, қырғыз ақыны Жаныстармен сөз сайыстыруы ақын атамыздың терең ойлы шындықты ту еткен бiлiмдi шайыр екенiне көз жеткiземiз. Мысалы, замандасы Құлыншақ ақынның: «Майлы, Майлы дегенмен май болмадың, Жұрттан алып жегенмен бай болмадың» - дегенiне лезде сөз тауып: Сен Құлыншақ болғалы талай болды. Не құлын, не жабағы тай болмадың. Немесе Гүлханым арудың: Кедейсiң қызды жылқысы көп бай алады-деген әзiлiне: Бибiмiз тегiн қызды күндемейдi, Алдың деп мұны қайдан үндемейдi. Батыр бiр оқ, бай бiр жұрт бәрi бекер, Дүниенiң байлығы тiлде дейдi, - деп орнықты, ойлы жауап бердi. Қырғыздың Асыл деген байының тойында қазақ ақындары бет қаратпаған Жанысты тарих жолымен жiпсiз байлап: Молдалар кiтап оқып мән айтады. Бiлмесе бекер сөздi неге айтады. «Қыс-асыл әмбиенiң» кiтабында Қырғыздың ата тегiн ит деп айтады - деп иттей қапқан Жаныc ақынды Жолбарыстай талауы Майлының мықтылығы Бұхара - Самарқанда бiлiм алғандығының септiгi.Бiрде Қасымбек болыстың бәйбiшесi ақынның тартпа желдiгiн қойып «Үш күн күттiк бiздi бiр мақтамадың тартпа желдiгiңмен құрып кеткiр Майлықожа» дегенiне сөз сүлейi: Қазақтың оза шапқан майлысы едiм, Бұл өлеңiм болмаса қай кiсi едiм, Бес-алты ауыз өлеңдi айтып берiп, Көңiлiн қош қылайын бәйбiшенiң Жоғалмаса құрысын тартпа желдiк Бұрын қай ер-тоқымы сай кiсi едiм, - деп елдi риза етiптi. Майлықожа ақынның бір топ өлеңдері Я.Лютиштің құрастыруымен 1883 жылы Ташкентте басылып шыққан «Қырғыз хрестоматиясы» кітабына енген. Майлықожа Сұлтанқожаұлы ауыз әдебиетін жақсы білген, фольклоршы Ә.Диваев мол деректерді Майлықожадан алған. Көптеген өлеңдері «Үш ғасыр жырлайды» (1964), «Бес ғасыр жырлайды» (1964), «Ай, заман-ай, заман-ай» (1991) кітаптарында және «Нақыл» (1972) атты жеке жинағында жарияланған. «Айтыс» жинағына (2 том, 1988) ақынның бірқатар айтыстары енген. Тыңдау: Құлыншақ пен Майлықожа айтысы Үйрену: Е.Хасанғалиев «Атамекен» Муыкалық сауат: ІV.Бағалау. VI. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, әнді жаттау Күні: 28. 097 2015ж Пән: Ән – күй Сынып: 5 «ә» Сабақтың тақырыбы: Ұйқас сөздер, 5-7-11 буынды өлең құрау Сабақтың мақсаты: Білімділігі: Ұйқас сөздермен, әр түрлі буынды өлеңдермен таныстыру Дамытушылығы: Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту. Тәрбиелегі: Өнерді сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың музыка сабағына деген ынтасын арттыру. Музыканы өнер ретінде танып, оны өмір қажеттіліктеріне айналдыру, құштарлық сезімін тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдіс – тәсілі: Ауызша баяндау, тыңдау, үйрену Сабақтың оқыту формасы: Ұжымдық оқыту Сабақтың көрнекті құралдары: аспап Сабақтың пәнаралық байланысы: Әдебиет, тарих Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезіңі 1. Оқушылармен сәлемдесіп, сыныпты түгендеу. 2. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру Қысқа қағытпа айтыс дегеніміз не? ІІІ. Жаңа материалды меңгерту Өлең тармақтарындағы аяққы сезердің дыбыстас естілуі, үндестігі. Жалпы ұйқас ырғақты күшейтеді, тармақ жіктерін ажыратады. Ұ. Өлең жолдарын бір-біріне келген дейді, өлеңнің шумақ, тирада сияқты бөліктерінің әрқайсысын бір бүтін етіп тұтастырады, соңдықтан әр шумақтың немесе әр тираданың ұйқасы, суреті ез алдына бөлек-бөлек болып келеді. Қазақ өлеңі, оның ішінде Абай өлеңдері де аяққы ұйқасқа құрылған. Абай өлеңдерінде ұйқастың қазақ әдебиеті теориясың айтылатын түрлерінің (қара өлең ұйқасы, шұбыртпалы, ерікті, кезекті, шалыс, егіз, аралас ұйқастар) бәрі бар. Абайдың ерен ақындық шеберлігі мен жаңашылдығының көрінісі - өлеңнің шумақты-шумақсыз құрылымына, сондай-ақ, шумақты өлеңдерінің неше тармақтан тұратындығына қарай ұйқас суретін құбылту - Ақынның 4 тармақты, 7-8 аралас буынды өлеңдерінің көпшілігі -а, -б, -а, -б суретті шалыс ұйқасқа құрылған. Мыс. : Желсіз түнде жарық ай, - а Сәулесі суда дірілдеп. – б Ауылдың жаны терең сай, - а Тасыған өзен күрілдеп. - б Абайдың 4 тармақты бірөңкей 7 буынды немесе бірөңкей 8 буынды өлеңдері -а, -б, -а, -б және -а, - а, -б, -а суретті ұйқаспен жазылған. 6 тармақты, шумақты кейбір ұйқас өлеңдері -а, -б, -а, -б, -в, -в түрінде келеді, бұл да Абай шығармаларынан басталатын ұйқастың түрі: Ғашықтық іздеп тантыма - а Аз күн әуре несі іс? - б Өзіңнің қара артыңа, - а Өткен өмір бейне түс. - бСинтаксистік құрылымы мен композициялық құрылысы, ырғағы менұйқас суреті жағынан қазақ поэзиясына Абай әкелген соны дұниелер - оның сегіз аяқтары, яғни, 8 тармақты, шумақты 3 өлеңі. Бұлардың ұйқас суреті -а, -а, -б, -в, -в, -б, -г, -г. Мұндағы -а, -а, -в, -в, -г, -г ұйқасымен берілген тармақтар өзара бір-бірімен синтаксистік әрі мағыналық жұптар түзеді, Абай поэзиясындағы ұйқасқа қатыстырылған сөздер өлеңнің мазмұнына, ойына, стилінетікелей қатысты болып келеді. Тыңдау: қара өлең Үйрену: Ә.Еспаев «Ұстазым менің» Муыкалық сауат: Тармақ, бунақ ІV. Бағалау .VI. Үйге тапсырма: әнді жаттау Күні: 5. 10. 2015ж Пән: Ән – күй Сынып: 5 «ә» Сабақтың тақырыбы: Жыраулардың хан - сұлтандарға айтқан кеңесі – Асан қайғы Сабақтың мақсаты: Білімділігі: жыраулармен таныстыру Дамытушылығы: Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту. Тәрбиелегі: Өнерді, Отанды сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың музыка сабағына деген ынтасын арттыру. Музыканы өнер ретінде танып, оны өмір қажеттіліктеріне айналдыру, құштарлық сезімін тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдіс – тәсілі: Ауызша баяндау, тыңдау, үйрену Сабақтың оқыту формасы: Ұжымдық оқыту Сабақтың көрнекті құралдары: композитор суреті, аспап Сабақтың пәнаралық байланысы: Әдебиет, тарих Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезіңі 1. Оқушылармен сәлемдесіп, сыныпты түгендеу. 2. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру Ұйқас сөздер дегеніміз не? ІІІ. Жаңа материалды меңгерту Асан Қайғы
Тіл алсаң, іздеп қоныс көр, Желмая мініп жер шалсам, Тапқан жерге ел көшір, – деп ақыл-кеңес береді. Онан әрі ханға: Аңдып жүрген көп дұшпан, Өз басына келеді.
деп, жырау халық көтерілсе, хан басына ауыр күн туарын ескертеді. Ақылгөй жырау "ата жұрты – бұқара" күшін жоғары бағалайды. "Еділ бол да, Жайық бол, ешкімменен ұрыспа" – деп, елді бірлік-ынтымаққа шақырады. Жырда ғибрат, өнеге аларлық парасатты ой түйіндері мол. Ол өз тұсындағыларға да, келешек ұрпаққа да биік адамгершілікті уағыздаған. Жырау: Ашу – дұшпан, артынан Түсіп кетсең қайтесің. Түбі терең қуысқа, – деп шалдуарлық теріс мінездерден сақтандырады. Сол сияқты "Ердің құны болса да, қол қусырып барған соң, аса кеш те қоя бер, бұрынғыны қуыспа", – деп, қайырымдылық, ерлік істерге жетектейді. Асан қайғының: Арғымаққа міндім деп, Достарыңмен санаспа!
деген жолдарындағы өмір тәжірибесінен түйген парасатты толғам-танымы, философиялық терең ойлары бүгінгілерге де үлгі-өнеге. "Көлде жүрген қоңыр қаз" толғауындағы ғибратнамалық ойлары да тереңділігімен, парасаттылығымен таңдандырады. Асан жырлары тек өзінің мазмұнымен ғана емес, көркемдік сапасымен де құнды. Жырау поэзиясы толғау түрінде келеді. Ол өз жырларында синтаксистік параллелизмді шебер қолданған. Таза, мінсіз, асыл тас, Су түбінде жатады. Таза, мінсіз, асыл сөз, Ой түбінде жатады. Су түбінде жатқан тас, Жел толқытса шығады. Ой түбінде жатқан сөз, Шер толқытса шығады, – деген жолдардан мұны айқын аңғаруға болады. Жырау бұл тәсілді тек көркемдік үшін ғана қолданбаған, сол арқылы терең ой түйіндеген, сөз өнерінің қадірін білдірген, сөз жалаң дүние емес, адам жанының ішкі толғанысының, жан сырының көрінісі екенін тамаша өрнектеген. Ақын поэзиясы дыбыс үндестігіне құрылған. Ойыл деген ойынды, Отын тапсаң тойыңды... Елбең-елбең жүгірген Ебелек отқа семірген Екі семіз қолға алып, Ерлер жортып күн көрген... – деген жолдарда жырау өз ойын айтып беру үшін көркемдік тәсілді ұтымды қолданған. Мұндай өрнекті "Қырында киік жайлаған" өлеңінен де кездестіреміз. Тыңдау: Асанқайға «Ел айрылған» , «Өсиет» Үйрену: Халық әні «Елім –ай» Муыкалық сауат: Дәстүрлі музыкаІV. Бағалау. VI. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, әнді жаттау Пәні: Ән – күй Сыныбы:5 Күні: 12. 10. 2015ж Сабақтың тақырыбы: Ақтамберді жыраудың батырларға рух беруі Сабақтың мақсаты: Білімділігі: жыраулармен таныстыру Дамытушылығы: Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту. Тәрбиелегі: Өнерді, Отанды сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың музыка сабағына деген ынтасын арттыру. Музыканы өнер ретінде танып, оны өмір қажеттіліктеріне айналдыру, құштарлық сезімін тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдіс – тәсілі: Ауызша баяндау, тыңдау, үйрену Сабақтың оқыту формасы: Ұжымдық оқыту Сабақтың көрнекті құралдары: композитор суреті, аспап Сабақтың пәнаралық байланысы: Әдебиет, тарих Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезіңі 1. Оқушылармен сәлемдесіп, сыныпты түгендеу. 2. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру ІІІ. Жаңа материалды меңгерту Ақтамберді жырау — суырып салма сөз өнерінің жетік өкілі. Шығармалары табанасты шығарылып, ауызекі таралып, ел есінде сақталу арқылы жеткендердің бірі. Халық оны жоңғарларға қарсы жорықтар кезінде қол бастап, ерлік көрсеткен батыр, өзінің өжет те, өткір сөздерімен қалың қауымға әсері күшті болған жалынды жырау деп санайды. Ақтамберді — тарихи тұлға. Оның есімі қазақ халқының тарихында аталады, ел аңыздарына сай бағаланады. «Қазақ ССР тарихы» берген бағаға көңіл аударатын болсақ, ол — жоңғарларға қарсы жорықтарға қатысқан батыр, ерлік қимылды аңсаған қаһармандық күрестің жалынды жыршысы, замана қауымына танымал жырау, аты әйгілі ақын. Ел жауына қарсы аттанған батырлар қатарында оны ХVІІІ ғ. жырауы Үмбетей атаған. ХІХ ғ. белгілі ақыны Дулат Бабатайұлы өзінің «Ер Еспембет» дастанында жырлаған. «Күмбір-күмбір кісінетіп» деп басталатын шығармасы — ақынның алдына қойған арманын танытатын патриоттық туынды. Одан тұлпар мініп ту ұстап, ел шетіне қорған боп ерлік атын шығаруды аңсаған батыр адам үні естіліп тұрады. Ақтамберді есімін ақын Сара да еске алады. Ол Біржанмен айтысында өз елінің атақты ақыны, аруақты батыры деп мақтан етеді. Өзі атадан жалғыз боп, 15-16 жасқа дейін жоқ-жітік көріп, шерлене сөз толғап, болашағын ойлап аласұра өседі. («Жағалбай деген ел болар», «Жел, жел есер, жел есер», «Жағама қолдың тигенін», «Жауға шаптым ту байлап» т.б.). Ақтамберді сөздері — ақыл-нақыл ретінде келетін дидактикалық толғаулар. («Балаларыма өсиет»). Жырау толғаулары берер ақылдың шегі жоқ, бәрінде де адамгершіл пікірлер ұсынылып, жат мінездер сыналады. Адамның артықшылығы жомарт, жайдары мінезінде, ақылы мен білімінде деп атап көрсетеді. Асыл ару, ақылды жас, жайдары да білімді, пейілді, өзіне-өзі сын көзімен қарай білетін, дандайсымай кішіпейіл жүретін ұяты мен ары таза әділ азаматты ардақтайды. Ақыл нақылдарының ішінде талай адамгершіл нақылдар, өмірдің өзінен ойып алған бейнелі өсиеттер, ұзақ өмір тәжірбиесін қорытқан тұспалдар көп.Жырау өз арманына жетеді: сақал-шашын ақ қырау басып, қартайған шағында ол талай жеңістердің куәсі болады, туған жердің бір бөлігі иесін қайта тапқан күнді де көзімен көреді. Жау қолынан азат етілген шығыс облыстарға қазақ рулары қайтара қоныс аударған кезде атамекенді жатырқап қалған жұртты орнықтыру жолында қарт батырдың белсенді қызмет атқарғандығы аңғарылады. Ақтамберді 90 жас жасап, 1788 жылы шамасында дүние салған, өз заманының талабына сай жыр толғап өткен әрі батыр, әрі жырау. Оның шығармалары елі, халқы үшін еңіреп өткен ер тұлғасын, жақсылыққа бастап, адамгершіл ой түйген терең ойлы ақыл иесі абзал азаматты танытады. Өзінің өрелі ойларын жыр кестесіне тізе білген жүйрік тілді шешен ақынды көрсетеді. Тыңдау: Ақтамберді «Күлдір де күлдір кісінетіп» Үйрену: А.Жаймов «Қазақстан» Муыкалық сауат: ІV. Бағалау. VI. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, әнді жаттау Пәні:Ән – күй Сыныбы:5 «ә» Күні: 19. 10. 2015 ж Сабақтың тақырыбы: Бұқар жыраудың халыққа айтқан өсиет сөзі Сабақтың мақсаты: Білімділігі: жыраулармен таныстыру Дамытушылығы: Оқушылардың есту қабілетін жан – жақты әуендік, ырғақтық, үйлесімдік бағытта дамыту. Тәрбиелегі: Өнерді, Отанды сүюге тәрбиелеу. Оқушылардың музыка сабағына деген ынтасын арттыру. Музыканы өнер ретінде танып, оны өмір қажеттіліктеріне айналдыру, құштарлық сезімін тәрбиелеу. Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгерту Сабақтың түрі: Аралас сабақ Сабақтың әдіс – тәсілі: Ауызша баяндау, тыңдау, үйрену Сабақтың оқыту формасы: Ұжымдық оқыту Сабақтың көрнекті құралдары: композитор суреті, аспап Сабақтың пәнаралық байланысы: Әдебиет, тарих Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезіңі 1. Оқушылармен сәлемдесіп, сыныпты түгендеу. 2. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру. 3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру Ақтамберді батырларға қалай рух берді? ІІІ. Жаңа материалды меңгерту Бұқар жырау Қалқаманұлы (1668—1781) — қазақтың ұлы жырауы, 18 ғ. жоңғар басқыншыларына қарсы Қазақ-жоңғар соғысының бастаушысы әрі ұйымдастырушысы атақты Абылай ханның ақылшысы. Шыққан тегі Арғын тайпасының қаржас руынан. Заманындағы сыншылар оны «көмекей әулие» деген. Сөйлегенде көмекейі бүлкілдеп, аузынан тек өлең сөз төгіледі екен.Сырдария облысы Қазалы уезі көшербай болысының 6 шы ауыл. "ҚараҚ" деген жер Толғаулары Жыраудың “Он екі айда жаз келер”, “Абылай ханның қасында”, “Ханға жауап айтпасам” атты толғаулары халық болашағы мен бейбітшілікті сақтау, отарлауды көздеген елден жыраққа, Жиделі байсынға көшу мәселесін қозғайды. Бұл жырлардың үгіт-насихаттық, дидактикалық сипаты басым. Жыраудың табиғат пен адам өмірін астастыра суреттейтін жырлары да мол: “Бұл, бұл үйрек, бұл үйрек”, “Әлемді түгел көрсе де”, т.б. Осының бәрі жыраудың кәнігі шеберлігі мен талғампаздығын танытады. Бұқар Жыраудың толғаулары, шын мәнінде, Абылай дәуірінің айнасы. Ұлтының тамаша рухани адамгершілік қасиеттерін бойына дарытқан көкірегі даңғыл, алмас тілді, дуалы ауыз кемеңгерді Абылай хан да қасынан бір елі қалдырмаған. Ақыл-ойға кемел “Көмекей әулие” Абылай ханның дұрыс шешім, парасатты пайым қабылдауына, қос бүйірдегі екі алып мемлекеттің арасында оңтайлы саясат ұстауына, әскери дипломатиялық қарым-қатынастарды реттеуге барынша ықпал жасайды. Заман келбеті, Отан тағдыры, болмыс шындығы, ел тұтқасын ұстаған асқан қолбасшы, біртуар баїадүр, үздік мәмілегер, зерделі мемлекет басшысы Абылай ханның жортуыл-жорық күндеріндегі іс-қимылдары, ұлтының ұлы мұраттар жолындағы ізгі, жалынды күресі — жырау мұраларында шынайы шыншылдықпен суреттеледі. Әсіресе, Бұқар Жырау толғауларында Ресей империясының отарлаушылық, басқыншылық саясаты, зұлымдық әрекеттері әшкереленеді. Мысалы, “Қилы заман” толғауындағы мына бір жайлар табандап жылжып келе жатқан қайшылығы мол заманды елестетеді: “Күнбатыстан бір дұшпан, Ақырында шығар сол тұстан. Өзі сары, көзі көк, Діндарының аты боп, Күншығысқа қарайды. Шашын алмай, тарайды, Құдайды білмес, діні жоқ, Жамандықта міні жоқ, Затсыз, тексіз бір кәпір, Аузы-басы жүн кәпір, Жемқорларға жем беріп, Азды көпке теңгеріп, Ел қамын айтқан жақсыны, Сөйлетпей ұрар ұртына. Бауыздамай ішер қаныңды, Өлтірмей алар жаныңды, Қағазға жазар малыңды. Есен алар пұлыңмен, Солдат алар ұлыңнан, Күндердің күні, Абылай, Жаяулап келер жұртыңа, Жағалы шекпен кигізіп, Балды май жағар мұртыңа, Есе тимес өзіңе, Есіктегі құлыңнан.” Қазақ қоғамының сәнінен, мәнінен айрылатынын, дінінің, тілінің, жерінің тозатынын, қабілетсіздер сұңғылаларды илеп билейтінін, дәрменсіздік жалайтынын, марқасқалар төбесінде бұлт үйірілетінін баяндаған. Бұл “Қилы заман” толғауының қалай туындағанын Мәшїүр Жүсіп Көпеев былайша түсіндіреді. Абылай хан бір салтанатты күнде ат үстінде Бұқардан сұраған: “Асан қайғының қилы-қилы заман болар, қарағай басын шортан шалар дегені не тантық, суда жүрген шортан тауға біткен қарағайдың басына қайдан шығады. Миға қонбайтұғын сөз ғой” — деп. Сонда Бұқарекең қырын қарап тұрып, атының басын бұрып, қамшысын ерінің үстіне арта салып, көзіне жас алып; “Әй, хан! Бұл сөзді сен сұрамасаң керек еді, мен айтпасам керек!” деп, осы толғауды айтыпты. Отарлаудың небір қанқұйлы амал-айлаларын қапысыз ойластырған Ресей империясы сахарада қара шекпенділер мен келімсектерді түпкілікті қоныстандыру үшін, алдымен, тұс-тұстан қалалар мен бекіністер салды. Нулы, сулы, шүйгінді, орман-тоғайлы жерлерден қазақтарды қырға ығыстырды. Атамекенінен, ата кәсібінен ажырап, абдырай бастаған тағдыр тәлкегіне ұшыраған халқының күйін Бұқар Жырау былайша жоқтап зарлайды: “Өзің қонған Көкшетау, Кәпір қала салды, ойла! Жарқайың деген жерлерге, Шашылып шеті барды, ойла! Атбасар мен Қалқұтан, Балығы тәтті су еді. Өзен бойын шаңдып ап, Сүзекісін салды, ойла! Нұрада бар Ақмола, Есілде бар Қараөткел, Екі өткелдің аузынан, Қараөткелді салды, ойла! Баянауыл, Қызылтау, Оны да кәпір алды, ойла! …. Кетпейін десе жері тар, Кетейін десе алды-артын, Қарқаралы деген тауларға, Қарқарасын шанышты, ойла! Ұлытау, шеті Созақтан, Берекелі жерлерден, Көкорай шалғын көре алмай, Шұбырып қазақ кетті, ойла! Қоршап алған кәпір бар. Ұйлыққан қойдай қамалып, Бүйірден шаншу, қадалып, Сорлы қазақ қалды, ойла!”. Бұқар Жырау поэзиясының негізгі ерекшеліктерін, ішкі ағыс-толқындарын, күйлі-қуатты толғамдарын білімпаздықпен бажайлаған М. Әуезов: “Жырау… заман сыншысы, сөйлесе шешілмеген жұмбақ, түйіні шатасқан сөздерді ғана сөйлейді. Өзі тұрған заманның белгілеріне қарап, келешек заман не айтатынын болжайды. Сөзінің бәрі терең ой, терең мағынамен сөйлейді. Сыртқы түрі құбажондатқан толғау, салыстырған суреттермен ұқсатқан нобай, жағалатқан белгімен келеді… Не айтса да, көптің мұңы мен қамы, көптің жәйі туралы: не көпке арнаған ақыл, өсиет есебінде айтылады”, — дейді. Бұқар Жырау есілтіп-төгілтіп, алмастай жарқылдап, дария суындай құйылып отырады. Бұған: “Еліңнің қамын же — сана, Есіліп кеңес айт — сана” деген лебізі куә. Кейде сәуегей абыз ишаратпен, тәмсілмен сөйлейді. Оның қапияда шығарылған филос.-дидактикалық сипатқа бөленген құдіретті ой-толғаныстары, тапқыр билік-кесімдері толғау түрінде беріледі. Тыңдау: Бұқар жырау «Асқар таудың өлгені» Үйрену: Н.Тілендиев «Өз елім» Муыкалық сауат: Өсиет туралы әңгіме ІV. Бағалау. VI. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, әнді жаттау жүктеу/скачать 0,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|