Ғылыми тануда ойлау арқылы жүргізілетін эксперимент ерекше орын алады. Бұл формальды-логикалық іс-әрекеттерді жүзеге асырып қана қоймай, объектінің бейнелері (образдары) мен модельдерін зерттеу нәтижесіндегі жаңа білімдерге жету қызметі болып табылады. Ойша эксперимент негізінде мынадай амалдар жүзеге асырылады. 1.белгілі бір ереже бойынша зерттелінетін объектінің ойша моделі құрылады, яғни идеалданған объект жасалынады; 2.модельге әсер ететін идеалданған жабдықтар мен құралдар құрылып, идеаландырылған шарттар да жасалынады; 3.шарттарды саналы түрде жоспарлы өзгерте отырып, салыстырмалы және еркін комбинациялау; 4.ойша эксперименттің барлық кезеңдерінде, ғылымда калыптасқан объективті заңдылықтарды саналы да дәл пайдалану, деректерді қолдану кезінде абсолюттік еркіндікке, негізсіз фантазияға жол бермеу. Нақты (реальды) эксперименттің элементтері мыналар: 1.мәселені қою және болжам жасау; 2.объектілерді зерттеудің эксперименттік алғы шарттарын жасау; 3.салдарды белгілеу және оның себептерін тағайындау; жаңа құбылыстарды және олардың ұқсастығын сипаттау.
