Тақырыбы: «Репрессияға ұшыраған ақын-жазушылар»

Мақсаты:

Ұлағатты адамдардың өмірімен шығармашылық жолын оқушыларға таныстыру арқылы, оқушылардың Отанға, елге,туған жерге деген мақтаныш сезімдерін туғызу. 

1. 
   Саяси қуғын-сүргін құрбандары, қазақ зиялыларының фото шеруі.
   
2. 
   «Репрессия құрбандары» презентация 1 минут. (Еске алу, үнсіздік жарияланады)
   
3. 
   «Қазақстанның  “лагерлік  өлкеге ” айналуы» тарихи шолу
   
4. 
   «Үш бәйтерек» І. Жансүгіров, С.Сейфуллин, Б. Майлинге арналған тарихи сағат.
   

І. Саяси қуғын-сүргін құрбандары, қазақ зиялыларының фото шеруі. Көрме ұйымдастырылады. Рамазан Стамғазиевтің орындауындағы «Дариға-дүние» әні жүріп тұрады. Оқушылардың бір тобы саяси қуғын-сүргін құрбандарының фото суреттері алып арнайы ұйымдастырылған көрмеге әкеліп қояды. Екінші тобы гильза шамдарын жағып фотолардың алдына әкеліп қояды. Үшінші тобы гүл шоқтарын қояды.

Мақсаты: 

- отаршылдық салдарын жою

- саяси зұлматтан зардап шеккен жандардың құқығын қалпына келтіру

- тоталитарлық режімнің акциялары мен актілерге саяси құқықтық баға беру 

- Статистикалық мәлімет 

- Ресми деректер бойынша КСРО –да 3,77 млн адам  сталиндік  репрессия құрбаны болған. Олардың 500 мыңы  атылса , қалғандары- 25 жылға дейін бас бостандықтарынан айырылған. Бүгінгі таңда 1921-1954 ж аралығында 103 мың адам қуғын-сүргінге ұшырап, олардың 25 мыңнан астамы атылған. Елімізде бүгінгі таңда 345 мың заңсыз  қуғындалған адам ақталды. Олардың ішінде қазақстанға жер аударылғандар бар. 

Саяси қуғын-сүргін сипаттары:

- 1921 – 23 жылдарда  малды тартып алу 

- малдан айырылудың кесірінен болған аштық

- шаруалар  көтерілісі мен “бандыларды жою” деп аталған қырғын науқан

- бай –кулактарды  жою, олардың мүліктерін тәркілеу және жер аудару 

- 1923-33 жж  арлығындағы дін өкілдерін жазалау 

- халық жауларымен , шетел тыңшыларымен жүргізілген күрес

1937-1938жж репрессияға ұшырағандарға тағылған айып түрлері

Айып түрлері :

- халық жауы

- Отанына опасыздық жасағандар

- шпиондар

- сатқын

Жаза түрлері  

1. Жаппай өлім жазасына кесу

2. Түрмеге қамау

3. Тұтас жер аудару

4.  Қылмыстық істерді  қолдану

5. Адамдардың қадір- қасиеттері мен жанын жаралау

Сонымен, Қарағанды еңбекпен түзеу лагері 1931 жылы 19 желтоқсанда құрылды, лагерьдің орталығы Қарағанды қаласынан 45 шақырым жердегі Долинка ауылы болды, оған 120 000 гектар егістікке жарамды жер, 41 мың гектар шабындық жер бөлініп берілді. Карлаг аумағы солтүстіктен оңтүстікке дейінгі 300 шақырым, шығыстан батысқа дейінгі 200 шақырым жерді алып жатты. Оған қоса осы аумақтан сыртқары лагерьден 350 шақырым жерде Ақмола және 650 шақырым жерде Балқаш бөлімшелері құрылды. Карлагты құрудағы басты мақсаттардың бірі – сол кезде қарқыныды дами бастаған Орталық Қазақстандағы Қарағанды көмір бассейініне, Жезқазған және Балқаш мыс қорыту комбинаттарына аса ірі азық-түлік базасын жасау болды. Оған осы өнеркәсіп салаларын құрып, дамытуға жұмыс күші де қажет болатын. Қарлаг 32 мың тұтқынға арналған, ал шын мәнінде, мұнда 75 мыңға жуық адам отырды .

СТЕПЛАГ - «халықжауларына» арналған ерекше лагерь. 1940 жылы Кеңгір өзенінің жағасында бұрынғы пионер лагерінің орнынан КСРО ішкі істер халық комиссариатының (НКВД) ірі лагерь «Жезқазғанлагері және КСРО НКВД ГУЛАГ-ның комбинаты» құрылды. 1943 жылы Үлкен Жезқазғанның іске қосылған және салынып жатқан бөлімдерінің бәрі НКВД-ның қарауына беріліп, ол «НКВД Жезқазған еңбекпен түзеу лагерь-комбинаты» деп аталды. 1947 жылы №4 Ерекше лагерь немесе СТЕПЛАГ деп аталды. СТЕПЛАГ-тың басты міндеті — Жезқазған мыс комбинатын тез арада салып бітіру. Лагер 1940 жылдың 1 сәуірінен бастап жұмыс істеді.1942 жылдың 1 қаңтарында лагерьде 120–140 тұтқын ұсталды. Бұлардың ішінде 1830-ы төңкеріске қарсы қылмыстылар, 548-і бандитизм және кісі өлтіргені, 108-і шекараны рұқсатсыз өткені, армиядан қашқан және әскери қылмыстары, 9050-і өзге де қылмыстары үшін сотталғандар. Сотталғандар негізінен кінәсіз жұмысшылар, колхозшылар, инженерлер, дәрігерлер және НКВД тізімі мен құрылысқа, шахталарға еңбек күші керек болғандықтан қамалған адамдар болды. Соғыстан кейін лагерьге 12 мың Кеңес тұтқындарына 8 мыңға жуық соғыста қолға түскен немістер мен жапондықтар келіп қосылды. Лагерь үш негізгі бөлімшеден тұрды: Кеңгір, Жезқазған және Қарсақбай бөлімшесі.

Жұмысының ауырлығы, лагерь ішіндегі қатаң тәртіп жағынан Степлаг басқа лагерьлерден де асып кетті. Бірақ адам төзгісіз ауыр каторгалық еңбек, аштық, жалаңаштық, ауру, мыңдаған адамдардың өлімі тұтқындардың еңсесін басып, рухын жасыта алмады. КСРО-ның барлық лагерьлеріндегідей, мұнда да зорлық-зомбылыққа, қатал тәртіпке қарсы наразылық үздіксіз бой көрсетіп отырды. Лагерьлер жүйесінде ең көлемді, әрі ұзаққа созылған тұтқындар көтерілісі осы СТЕПЛАГ-та болды.

Алжир . Лагерьде 22 бөлімше болған онда. 22 мыннаң астан жазықсыз жазаланған «Отаның сатқандардың әйелдері  азап  шекті. Сотталған аналар орналасқан лагерьді көпшілік «Алжир -cонау 1937-ші жылы ІІХК-ның арнайы бұйрығымен салынған Ақмола халық жаулары әйелдерінің лагері, кейін баршаның аузында АЛЖИР аталып кеткен азап орталығында 20 мыңға дейін нәзік жандар қамауда болған. Қарағанды лагерінің 17-ші бөлімшесінің артынан 26-шы нүкте болып құрылған осынау тозақ орталығында небір ел жайсаңдарының зайыптары, қыздары мен қарындастары жазықсыздан-жазықсыз жапа шекті.

Ең сұмдығы – мұнда бойына нәресте біткен аналарға да мейірімділік жасалмады. Нәтижесінде темір тордың ар жағында 1 мың 507 нәресте дүниеге келіп, олардың басым көпшілігі аштық пен суықтың құрбаны болды Солардың бірі «Отанына опасыздық жасағандардың жарларының Акмола лагерінде» (АЛЖИР) С. Сейфуллин, Б. Майлин, Ж. Шанин, С. Асфендияров, М. Тәтімов, Т. Жүргенов, Н. Нұрмақов, С. Сармолдаев, С. Есқараев және басқа белгілі қайраткерлердің жарлары қамауда ұсталды. 1938 жылы 6 қаңтарда, мәселен, мұнда 1-3 жас аралығында балалары бар 50 әйелден тұратын алғашқы этап келіп түседі. Олар ерлері саяси айыпкер ретінде сотталған, өздері жас сәбилерімен тұтқынға алынған аналар болатын.

- Бүгінгі біздің тарихи сабағымыздың осы репрессияның құрбандар «Үш бәйтерек» І.Жансүгіров, С.Сейфуллин, Б. Майлинге арналады.

ІV. «Үш бәйтерек»