Уәлиханов жаратылыстану-ғылыми түсінік беруге тырысты. Мұндай ұмтылыстың негізі оның табиғаттың объективті шындығын, оның табиғилығын сөзсіз мойындауы болғанын байқауға болады. Табиғат өзгермейтін және бұзылмайтын. Ол мәңгілік және шексіз. Табиғат немесе ғаламды "шексіз, мәңгілік және әр түрлі" нәрсе ретінде қарастыру керек екендігіне күмәнданбады , бұл нақты дәлелдерді қажет етпейтін айқын шындық деп санады.
Шоқан Уәлиханов ол сол аз ғұмырында адам қабілетінің ғажайып мүмкіндіктерін, гуманизмнің биік өресін, ұлтжандылықтың жалтақсыз үлгісін, ғылыми қабілет пен алғырлықтың қайран қаларлық өнегесін барша болмысымен, нақтылы іс әрекетімен дәлелдеп үлгерді.
