«Заң» ұғымы және оны бекітудің негізгі кезеңдері. Ресей империясының заңнамасының нысандары

Кеңес дәуірінде де заң ғылымының негізгі салалары – азаматтық, қылмыстық, сот құқықтары орыстық жүйемен қалыптастырылды. Әдет-ғұрып заңдарына күйе жағылып, олардың сан ғасырлар бойы қазақ қоғамына қызмет етіп келгені ескерілмей, қайта ескіліктің сарқыншақтары деген желеумен тәрік етілді. Сөйтіп, Қазақстандағы заң ғылымы Тамырынан ажыратылып, батыстық жүйеге көшті. Батыстық жүйе қазақ халқы үшін пайдалы ма, жоқ па, ол жағын зерделеген ешкім болмады. Дегенмен, батыстық үрдісте даму сипатына қарамастан заң ілімін, заң құрылысын жете танып, зерделейтін отандық ғылым қалыптаса бастады. Отандық заң ғылымы, негізінен, кеңестік сипатта жүйеленді. Қазақстанда кеңестік дәуірде заң ғылымы-ның негізгі салалары – азаматтық, қылмыстық және сот құқықтары қалыптасып дамыды. Оның үстіне мүлде жаңа құқықтық салалар пайда болды. Олар: жер, су, орман, кен, табиғат қорғау, еңбек, еңбекпен түзеу, тұрғын үй, шаруашылық, мемлекеттілік, әкімшілік, ұжымшар, кеңшар, көлік құқықтары.

1926 жылы Қызылорда қаласында (республиканың сол кездегі астанасы) заң кадрларын даярлайтын тұрақты курс ашылып, ол кейін екі жылдық заң мектебіне айналды. 1934 жылдың басында Алматыда Кеңес құрылысы институты ашылды. Бұл Қазақстандағы заң білімінің дамуына жол ашқан кеңестік тұңғыш жоғары оқу орны еді. 1938 жылы осы институттың негізінде құрылған Заң институты 1955 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің құрамына заң факультеті болып енді. 1972 жылы Қарағанды университетінде республикада екінші болып заң факультеті ашылды. Бұл оқу орындарында мыңдаған жоғары білімді заң мамандары даярланды. Республикада заң саласындағы алғашқы ғылыми-зерттеу мекемесі – КСРО ҒА-ның қазақ филиалы құрамындағы философия және құқық секторы 1945 жылы құрылды, ол 1958 жылы Қазақстан ҒА-ның Философия және құқық институтына айналды (қазіргі Философия және саясаттану институты). Ғылым кандидаттары мен докторлары, негізінен, Мәскеу, Ленинград қ-ларында даярланды. Кейін Қазақстан ғылым академиясының Философия және құқық институтында, қазму-дің заң факультетінде ғыл. Кеңестер ашылып, кандидаттық, докторлық диссертациялар қорғалып, ғыл. Дәрежелер беріле бастады.

Қазақ оқымыстылары С.Зиманов, Т.Күлтөлеев, Ғ.Сапарғалиев, Г.Тайманов, С.Сартаев, т.б. заң ғылымының түрлі салалары бойынша іргелі зерттеулер жүргізіп, монографиялық еңбектер жазды. Қазіргі кезде Ә.Еренов, С.Байсалов, Ш.Шайбеков, Н.Мұхиддинов, С.Сахипов, М.Баймаханов, Сапарғалиев, М.Сүлейменов, М.Нәрікбаев, У.Жекебаев, Т.Ағдарбеков, Қ.Халиқов, С.Табанов, Н.Өсерұлы, З.Кенжәли, С.Өзбекұлы, А.Ибраева, т.б. ғылым докторлары заң ғылымының әр түрлі саласында іргелі зерттеулер жүргізіп, құқықтануға айтарлықтай үлес қосуда. Сөйтіп, кеңестік дәуірде Қазақстанда заң ілімінің барлық саласы бойынша дерлік беделді, дербес ғылыми мектеп қалыптасты.

Ресей империясының заңдар жинағы (орыс. дореф. Ресей империясының заңдар жинағы) - Николаев дәуірінің басында М. М. Сперанскийдің басшылығымен екінші бөлім дайындаған және Қазан төңкерісіне дейін толық немесе ішінара қайта басылған Ресей империясының қолданыстағы заңнамалық актілерінің ресми басылымы. Он бес томнан тұрды, оның ішінде негізгі заңдар, провинциялық институттар, мемлекеттік қаржы, мемлекет құқығы туралы заңдар, әкімшілік құқық актілері, азаматтық және қылмыстық заңдар, сондай-ақ көрсеткіштер, көмекші материалдар және басқа да анықтамалық аппарат; заңдар жиынтығы көлемінің жеке басылымдарынан басқа, жиынтыққа да жалғасын тапты. 1892 жылы сотқа сот ісін жүргізу туралы заңдар бөлінген он алтыншы том қосылды. XVIII ғасырдың басынан бастап Ресейдің жоғарғы билігінің заңнаманы жүйелеуге бағытталған әрекеттері нәтижесінде қабылданған заңдар жиынтығы ішкі құқықтың даму тарихындағы жаңа кезеңді белгіледі, әр түрлі көздерде шашыраңқы және көбінесе құқық қорғаушыға белгісіз көптеген нормативтік актілерді барлық мемлекеттік органдар мен империя субъектілері қол жетімді реттелген заңдар жинағына ауыстырды және сол арқылы заңдылықты қамтамасыз етудің маңызды құралы болды. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы орыс құқықтық ойының көрнекті жетістігі ретінде ол көптеген құқықтық ұғымдарды алғаш рет жинақтап, тұжырымдады, Ресейдің құқықтық жүйесінің қалыптасуына ықпал етті және заңның дамуына айтарлықтай әсер етті. Сонымен бірге, жинақты құрастырушылар оған енгізілген заңдарға түбегейлі өзгерістер енгізуге мүмкіндігі болмады, нәтижесінде қойма бірқатар құқықтық нормалардың көлемділігімен, толық еместігімен, архаикалық және сәйкессіздігімен және революцияға дейінгі заңнаманың басқа да кемшіліктерімен сипатталды.

1908, 1909 және 1910 жылдары жиынтықтың кезекті жалғасы шықты (1909 жылдың жалғасы құрамында 1903 жылғы Қылмыстық кодекстің қолданысқа енгізілген баптары жарияланды). 1910 жылы Кеден жарғысы (VI том), 1912 жылы — теңге және тау жарғылары (VII том), 1913 жылы — өнеркәсіп туралы жарғы (XI томның 2 — бөлігі), 1914 жылы — азаматтық заңдар (X томның 1 — бөлігі) және сот жарғылары (XVI томның 1-бөлігі), 1915 жылы-басқарушы сенаттың құрылуы (I томның 2-бөлігі), земство ережесі (II том), әскери міндеттілік туралы жарғы (IV том), Қоғамдық құрмет туралы жарғы (XI том), XIII), 1916 жылы-мемлекеттік мердігерлік және жеткізілім туралы ереже (x томның 1-бөлігі), тақуалық және қауіпсіздік жарғысы (XIV том), қылмыстық заңдар (XV том) және т. б. 1912 жылы жаңа жиынтық жалғасы шықты. 1916 жылы заңдар кодексінің бөлімі 1913 жылғы заңдастыруды қамтитын Ресей империясы Заңдарының толық жинағының соңғы жарияланған томын дайындады

3. 
   
   
   жүктеу/скачать 67,54 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: