Аударма теориясында мəтіннің аудармадағы өзгерісі əр түрлі мəнге ие болады. Оның кейбіреулері аударма үдерісіндегі түрлі теориялық сипаттамаларымен толығымен сəйкес келеді. ал кейбірі операцияның мəнін сақтау кезінде атын өзгертеді. Аудармадағы мəтіннің өзгеруін трансформация терминімен жиі атайды. ХХ ғ. 50 жылдары атақты ғалым З.Харрис күрделі синтаксистік құрылымдар талдауының трансформациялық əдісінің негізгі принциптерін тұжырымдаған. Аталған термин осы негізде трансформациялық грамматикадан аударма теориясына енген.
Отандық аударматануда трансформация термині көптеген авторларда кездеседі. Бірақ оның қолданылуы аударма үдерісін сипаттаған кезде бірдей емес. Трансформация терминін дəйекті түрде Я.И. Рецкер, Л.С. Бархударов, А.Д. Швейцер жəне т.б. көптеген аударматанушы-ғалымдар қолданады.
Олар трансформация терминіне келтірілген анықтамаларда аударма үдерісін аударма операцияларының жиынтығы ретінде анықтай отырып, сол операцияларды «аударма трансформациялары» деп атаған. Бұл атау аударма теориясына арналған көптеген еңбектерде аударма өзгерістері терминімен қатар қолданылады. Нақтырақ айтқанда, аударма трансформациясы (аударма өзгерісі) аудармадағы бастапқы мəтіннің түрлі элементтерінің өзгеру операциясын білдіреді. Трансформация (трансформациялық ережелер, операциялар, тəртіптер) ұғымы генеративтік грамматикадан аударма теориясына енген бастапқы кезде трансформациялық ережелердің бес типін ажыратқан: пермутация (компоненттердің өзара алмасуы), түсіру(компоненттерді өшіру, кетіру, қысқарту), қосу, ауыстыру(компоненттердің орнын өзгерту), субституция (компоненттерді алмастыру). Негізінде компоненттердің өзара алмасуы олардың айтылымдағы өзара орын ауыстыруы болып табылатындықтан, пермутацияны ауыстырудың жеке жағдайы ретінде қарастыруға болады. Сондықтан аударма теориясында трансформацияның төрт бөлікті типологиясы қалды: қосу, түсіру, орын ауыстыру жəне алмастыру.
Аударма трансформациясы мағынасын кейбір ғалымдар тіларалық ассиметрия терминімен бекітіп, тек аудармашылық трансформациялық іс-əрекеттерді ғана трансформациялық операциялар деп атауды ұсынады.
Достарыңызбен бөлісу: |
