Техникалық ғылымдардың даму ерекшеліктері
жүктеу/скачать 18,78 Kb.
|
stud.kz-78367 (1)
|
Техникалық ғылымдардың даму ерекшеліктері Техникалық ғылымдардың генезисі және қалыптасуы өндірістік-әлеумет-тік шаруашылық қызметінің тарихи жағынан дамыған үш технологиялық тәсілдерінің пайда болуы және дамуымен байланысты: 1) қарулық (қолмен басқару); 2) машиналық (механикаландырған) және 3) автоматтық (автоматтан-дырылған). Осыған сәйкес техникалық ғылымдардың қалыптасуының үш кезеңі атап көрсетіледі: ғылымға дейінгі, ғылыми-классикалық және постклассикалық (қазіргі замандағы). Бірінші кезең - XIX ғ. басына дейінгі көне шығыс және антикалық зерттеулерден – эмпирикалық материалдың жинақталуымен сипатталады, соның негізінде техникалық ғылымды қалыптастырудың алғышарты жасалды. Екінші кезең -XIX ғ. басы мен XX ғ. бірінші жартысы арасында. Оның шеңберінде жаратылыстану заңдылықтары техникалық объектілерде пайдала-нылады, жекелеген ғылыми-техникалық пәндер қалыптасты және технология-лық және энергетикалық циклді техникалық ғылымдар жүйесі жасалады. Үшінші кезең XX ғ. екінші жартысынан басталады және ақпараттық-кибернетикалық циклді техникалық ғылымдардың қалыптасуымен, техникалық ғылымдар шеңберінде интеграциялық үрдістерді жандандырумен, сондай-ақ жаратылыстану, техникалық білімдер мен адам туралы ғылымдар арасындағы өзара байланысты күшейтумен сипатталады. Ғылым алды техникалық білім – нақты пәндік-практикалық қызмет процесінде жинақталған техникалық объектілер және олардың жүйесі туралы түсінік. Бұл білім - шын мәнінде нақты бекітілген уақыт шекаралары жоқ әлеуметтік тәжірибені қабылдаудың нәтижесі. Факторлардың екі тобы техникалық білімді дамытудың динамикасын анықтайды: - техникалық ғылымды имманентті дамуына сүйенетін ішкі факторлар; - техникалық білім генезисі және дамуының жағдайына сүйенген сыртқы факторлар. Бұл факторлар жаратылыстану ғылымдарының динамизмін де анықтайды. Техникалық ғылымның өзгешілігі әлеуметтің әлеуметтік-экономикалық мүмкіндіктерінен және әлеуметтік мәдени бағдарлардан, іргелі жаратылыс-танумен салыстыру бойынша олардың үлкен тәуелділігінде білдіріледі, яғни олардың үлкен тарихи тәуелділігі сыртқы жағдайлардан және факторлардан анықталады. Егер адамды "қару жасайтын жануар" ретінде қарастырса, онда техниканың бірінші элементтері (нышандары) антропогенезмен байланысты. Техникалық білім элементтері кейінірек пайда болды, яғни техникалық білімде эмпирикалық тәсіл теориялық-генетикалық жағынан басымырақ болды, бұл дихотомия жаратылыстануда соншалықты байқалады. Техникалық білімнің генезисі және қалыптасуы адамның пәндік-практикалық қызметіне байланысты туындаған және дамыған. Антропогенез процесінде «алғашқы адам» табиғат құралдарын кездейсоқ пайдалану сатысы-нан өзінің қызметінің тиімділігін арттыру үшін біртіндеп оларды бейімдеуге және жетілдіруге өтті, бұл ретте адамның табиғи табиғаттың құралдары және процестерін неғұрлым белсенді пайдалану үрдісі байқалады. Ғылым алды техникалық білімнің элементтері антропогенездің алғашқы кезеңдерінде табылды, техникалық білім элементтерінің генезисі әлеуметтің алғашқы нысандарын қалыптастырумен және дамытумен байланысты деп саналады. Абсолютті тұтынушылықтан қызметтің салыстырмалы өндіруші элементеріне өтудің алғышарттарын құрайтын археологиялық табулар (тас ұрғыштар, пышақ тектес пластиналар және т.б.) ғылымға дейінгі техникалық блімнің білім элементтерін санау нүктелерін палеолит және неолит арасындағы уақыт аралығында іздеу қажет деп нақты айтуға мүмкіндік береді. Тек осы кезеңге кездейсоқ нысандағы әр түрлі еңбек қаруларын емес, айқын (мамандан-дырылған) шаруашылық мақсатты бағыты бар заттардың жиынтығы жатады. Бұдан басқа, еңбек құралдарының алғашқы нысандары-ақ адамдардың өсіп отырған қажеттіліктерінің тұтынушылық шаруашылық жүргізудің дәстүрлі мүмкіндіктеріне сәйкес келмеуіне байланысты шикізаттық және экологиялық дағдарыстарды жеңудің техникалық алғышарттарын құрады деп саналады. Әлеуметте антропогенез процесінде жинақталған практикалық тәжірибе "прағылым" негізіне қаланған, яғни пәндік-құралдық қызметтің нәтижесі ретін-де эмпирикалық білімнің жиынтығы ретінде қаланған. "Прағылымның" алғашқы нысандары (сондай-ақ "пратехниканы" да) көне шығыс өркениетіне жатқызады. Көне Египетте саздан жасалған бұйымдарды алу тиісті химиялық технологияны білумен байланысты; кейінірек мыс, темірден жасалған қарулар пайда болды. Техникалық конструкция өнер табыстары (дөңгелек, су көтергіші және т.б.) көне египеттік өркениетті тиімді пайдаланудың техника-технологиялық алғышарттарын жасады. Көне египеттік жазбашылар өңделетін жердің ауданын есептеді, құрылыс жұмыстарының көлемін санады, пирамида, храмдар, сарайларды тұрғызу кезінде сызбалар мен сұлбалар пайдаланылды. Көне қытайлық "бюрократиялық феодализм" гидротехникалық құрылыстар, храм құрылысы және т.б. тұрғызу процесінде техникалық білімнің элементтерін пайдаланды. Техникада техникалық білім заттандырылған (материалданған) әлеуметтік-гуманитарлық біліммен тығыз өзара байланыста болады және егер техникалық білімнің әлеуметтік мәдени маңызы ғылыми динамизмімен, әлеуметтегі оның жоғары мәртебесіне берілсе, онда ХХ ғ. екінші жартысынан бастап техникалық ғылымдарды және соның ішінде техниканы "адами өлшеу" анық пайда болды. Техникалық білімді үлкен дәрежеде тарихи жағынан дамуы жаратылыс-тану динамизміне қарағанда, әлеуметтің қажеттіліктерімен байланысты, сол немесе басқа техникалық қажеттілік тарихи жағдайлардан, экономикалық даму деңгейінен байланысты болатын қоғамның тікелей мақсатты нұсқаулары болып табылады. Басқаша айтқанда, қоғам әлеуметтік тапсырыс береді, ал техникалық білім оны техника-технологиялық нысанда іске асырады. Ал басқа жағынан алғанда, техникалық объект өзінің имманенті заңдылықтары бойынша әлеуметтік қажеттіліктерге бағдар бере отырып дамиды. Мысалы, өркениетті энергетикалық қамтамасыз етудің әлеуметтік проблемасын шешу қажеттілігі ядролық физика бойынша зерттеуді өзекті етті, ол ақырғы кезекте, атом энергетикасын жасауға әкелді. Байқалғандай, дәстүрлі технологиялар экологиялық қауіпсіздікті жеткілікті тиімді жүйемен қамтамасыз етпеген. Чернобыль апаты атомдық техника-технологиялық жүйенің қауіпсіздік дәрежесін маңызды арттыруы бойынша неғұрлым іргелі техника-технологиялық әзірлемелерге әкелді. Египетте, Шумерде, Вавилонда, Қытайда көне өркениеттің ерекшелік-терінің бірі әлеуметтік-саяси жүйенің озбыр нысандары болып табылады, соның шеңберінде қызметтің бағыты, соның ішінде техника-өндірістік сипатта қатаң түрде реттеледі. Нәтижесінде қызмет аналитикалық, ғылыми емес, ал басымырақ сипатты, рецептуралық сипатта болады. Көне шығыстық "прағылым" ("пратехникалық") білімдер қолданбалы сипатта болды, бұл басымырақ рецептуралық-нұсқаулық білім болды. Көне технологиялар біртіндеп белгілік жүйелерден көрініс тапқан магиялық сакральды сипатта болады. Бұл "құдайлық даналық" еді, оған Құдайға қызмет етуші - патша, абыз немесе жылнамашы ие болды. Керісінше, "прағылым" ("пратехника") көне грек кезеңінде шындықты талдаудың басым теориялық (спекулятивті) деңгейімен сипатталды. Бәрінен бұрын қызметтің практикалық саласы ғылымның дамуымен тікелей байланыспады. Антикалық кезеңде техника туралы түсінік бұйымдарды дайындау өнер ретінде қалыптаса бастады. Алайда бұл кезеңде назар техникалық білімнің дамуынаемес, негізінен "шынайы білімге" аударылды. Көне грек кезеңі дамудың жоғары деңгейімен салыстырғанда техника құрылыс, металлургия, қолөнер, кеме жасау құрылысында және т.б. салада қолданылды. Алайда антикалық дәуірдің техникалық білімі (сондай-ақ көне шығыс кезеңі шеңберіндегі) ғасырлар бойы дәстүрде қалыптасқан "сынаулар мен қателер" әдісі мен практикалық тәжірибеге басымырақ сүйенді. Сонымен қатар көне грек философтары ой білімі шеңберінде мүлде тұйықталмағаны айқын көрініп тұр. Пифагор табиғи заңдылықтарды зерттеу деген математика қосымшасы жөніндегі өзінің жұмыстарымен, мысалы, дыбыс биіктігі және перне ұзындығы арасындағы өзара байланысты орнатумен белгілі. Архимед техникалық объектілерді, мысалы ауырлықтарды көтеруге арналған жүйені, Сиракузды римдіктерден қорғау кезінде қолданылатын әскери машиналарды құруды негіздейтін теориялық жұмыстарды қалдырды. Антикалық дәуірде ғылыми-техникалық білім элементтері, бір жағынан, Шығыстан қабылданған болатын, ал екінші жағынан көне грек өркениет шеңберінде тиімді дамыды. Антикалық мәдениет жағдайында тек күрделі техника-технологиялық міндеттер ғана шешілген жоқ, сонымен бірге ғылыми-техникалық білімнің алғашқы элементтері де пайда болды. "Зияткерлік жарылыс" антикалық дәуірде техникалық білімнің ғылым алды ғылыми нысандарының динамикасы үшін де алғышарттар жасады. Объектінің теориялық сипаты және оның нақты жасау мүмкіндігі арасындағы өзара байланыс неғұрлым анық белгіленеді. Орта ғасырдағы кезеңде қол өнердің қалыптасуы және дамуы металл өңдеу, ағаш, тоқыма және т.б. саласында қызметтің техника-технологиялық нысандарын жетілдіруді талап етті. Осы кезеңнің өзінде болашақта өнеркәсіп-тік революцияның ғылыми және техника-технологиялық негізі қаланды. Қайта өрлеу және Жаңа уақыт дәуірінде Г. Галилей динамикасы және И. Ньютонның математикалық физикасы негізінде ғылыми жаратылыстану және техника-технологиялық білімнің салыстырмалы тұтас жүйесін жасаудың алғышарттары қалыптасты. Осы кезеңнің өзінде эксперименттік және теория-лық әзірлемемелер негізінде техникалық білімнің элементтері жасалады. XVIII ғ. өнеркәсіптік революция шеңберінде техникалық циклді алғашқы ғылымдардың нақты қалыптастыруы болды, егер XVIII ғ. техникалық өнер-табыстар, мысалы, Дж. Уаттың бу машинасы техникалық тәжірибенің артық-шылығын іске асырумен байланысты болса, онда енді XIX ғ. техника-теориялық әзірлемелерді біртіндеп басымырақ "материалдандыру" қалыптасты, мысалы, С. Карно термодинамиканың теориясы бу машиналарының нақты конструкциясын жасауға негіз болып қаланды. Нәтижесінде XIX ғ. ортасында жасалған алғашқы техникалық пәндер пайда бола бастады, атап айтқанда механизмдер мен машиналар теориясы, техникалық термодинамика. XIX соңына қарай - XX ғғ. басында қазіргі замандағы типті техникалық білімді қалыптастырудың нақты алғышарттары жасалды. Біріншіден, өндіріс-тік-техникалық қызметтің деңгейі және масштабтары соншалықты практика-лық және қолданбалы емес, қаншалықты теориялық тұжырымдамалық техникалық білімнің дамуынан басып озуды талап етті. Екіншіден, жараты-лыстану сипаты оны "практикалық іске асыру" дәрежесін арттыру үшін, яғни ғылыммен анықталған, іргелі табиғи заңдылықтарды тиімді пайдалану үшін жағдай жасады. Үшіншіден, социумның қажеттіліктері әрине, жаратылыс-танумен қатар, атап айтқанда техникалық білімді дамытуды белсенділендіруді қамтамасыз етті. жүктеу/скачать 18,78 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|