Тексерілді: Күні
ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру
жүктеу/скачать 1,32 Mb.
|
Абайтану 10 сынып қмж
- Бұл бет үшін навигация:
- Абайдың отыз екінші қара сөзі
| ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру.
Ақын қарасөздеріндегі философиялық ойдың ұлттық дүниетаныммен үндесуі. Абай ХІХ ғасырдың 90-жылдары өзінің ой-толғаныстарын қарасөздермен жазған. Қарасөздер ақынның соңғы туындылар қатарына жатады.Абайдың қарасөздері көркем әңгіме емес-ғақлиялық даналық сөздер.Онда ғылыми-философиялық толғаныстар кең орын алған.Абай қарасөздерін жазуға зор дайындықпен келген.Ол бұл еңбектерін діни сопылық-теологиялық ғылымды да, жаратылыс заңдарын ашқан Галилей, Коперник, Спенсер, Ньютон, Пифагор, Дарвин еңбектерін де, ертедегі философ ғылымдар Сократ, Аристотель,Платон шығармаларын да,Шығыстың ойшылдары Фирдоуси, Шамси, Қожа Хафиз, Бабыр,Иасауи т.б. еңбектерін де оқып, ақыл-парасаты әбден толықсыған шағында жазуға кірісті. Қарасөздерінің жалпы саны-қырық бес.Оларды тақырып жағынан бірнеше топқа бөлуге болады. 1. Дүниенің тылсым сырын танып-білу мәселесіне «Жетінші», «Он тоғызыншы», «Отыз бір», «Отыз сегізінші», « Қырық үшінші». 2. Ілім-білімге ұмтылуға бөгет болатын надандық,талапсыздық,жалқаулық мінездерді сынауға арналған. «Алтыншы», «Сегізінші», «Он бірінші» 3. Ар-ұят, адамгешілік мәселелері «Бесінші», «Он бірінші», «Он сегізінші», «Отыз үшінші» сөздерінде әңгіме болады. 4. Ғылым,білім,өнер жайында «Жиырма бесінші» сөзінде әңгіме етеді. Абайдың отыз екінші қара сөзі Білім-ғылым үйренбекке талап қылушыларға әуелі білмек керек. Талаптың өзінің біраз шарттары бар. Оларды білмек керек, білмей іздегенмен табылмас. Әуелі – білім-ғылым табылса, ондай-мұндай іске жаратар едім деп, дүниенің бір қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемекке керек. Оның үшін білім-ғылымның өзіне ғана құмар, ынтық болып, бір ғана білмектіктің өзін дәулет білсең және әр білмегеніңді білген уақытта көңілде бір рахат хұзур хасил болады. Сол рахат білгеніңді берік ұстап, білмегеніңді тағы да сондай білсем екен деп үміттенген құмар, махаббат пайда болады. Сонда әрбір естігеніңді, көргеніңді көңілің жақсы ұғып, анық өз суретімен ішке жайғастырып алады. Егер дін көңілің өзге нәрседе болса, білім-ғылымды бір-ақ соған себеп қана қылмақ үшін үйренсең, ондай білімге көңіліңнің мейірімі асырап алған шешеңнің мейірімі секілді болады. Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп, тезірек қолға түседі. Шала мейір шала байқайды. Екінші – ғылымды үйренгенде, ақиқат мақсатпен білмек үшін үйренбек керек. Бахасқа бола үйренбе, азырақ бахас көңіліңді пысықтандырмақ үшін залал да емес, көбірек бахас адамды түземек түгіл, бұзады. Оның себебі әрбір бахасшыл адам хақты шығармақ үшін ғана бахас қылмайды, жеңбек үшін бахас қылады. Ондай бахас хусідшілікті зорайтады, адамшылықты зорайтпайды, бәлкім, азайтады. Және мақсаты ғылымдағы мақсат болмайды, адам баласын шатастырып, жалған сөзге жеңдірмекші болады. Мұндай қиял өзі де бұзықтарда болады. Жүз тура жолдағыларды шатастырушы кісі бір қисық жолдағы кісіні түзеткен кісіден садаға кетсін! Бахас – өзі де ғылымның бір жолы, бірақ оған хирслану жарамайды. Егер хирсланса, өз сөзімшіл ғурурлық, мақтаншақтық, хусідшілік бойын жеңсе, ондай адам бойына қорлық келтіретұғын өтіріктен де, өсектен де, ұрсып-төбелесуден де қашық болмайды. Үшінші – әрбір хақиқатқа тырысып ижтиһатыңмен көзің жетсе, соны тұт, өлсең айрылма! Егерде ондай білгендігің өзіңді жеңе алмаса, кімге пұл болады? Өзің құрметтемеген нәрсеге бөтеннен қайтіп құрмет күтесің? Төртінші – білім-ғылымды көбейтуге екі қару бар адамның ішінде: бірі – мұлахаза қылу, екіншісі – берік мұхафаза қылу. Бұл екі қуатты зорайту жаһатінде болу керек. Бұлар зораймай, ғылым зораймайды. Бесінші – осы сөздің он тоғызыншы бабында жазылған ақыл кеселі деген төрт нәрсе бар. Содан қашық болу керек. Соның ішінде уайымсыз салғырттық деген бір нәрсе бар, зинһар, жаным, соған бек сақ бол, әсіресе, әуелі – құданың, екінші – халықтың, үшінші – дәулеттің, төртінші – ғибраттың, бесінші – ақылдың, ардың – бәрінің дұшпаны. Ол бар жерде бұлар болмайды. Алтыншы – ғылымды, ақылды сақтайтұғын мінез деген сауыты болады. Сол мінез бұзылмасын! Көрсеқызарлықпен, жеңілдікпен, я біреудің орынсыз сөзіне, я бір кез келген қызыққа шайқалып қала берсең, мінездің беріктігі бұзылады. Онан соң оқып үйреніп те пайда жоқ. Қоярға орны жоқ болған соң, оларды қайда сақтайсың? Қылам дегенін қыларлық, тұрам дегенінде тұрарлық мінезде азғырылмайтын ақылды, арды сақтарлық беріктігі, қайраты бар болсын! Бұл беріктік бір ақыл, ар үшін болсын! жүктеу/скачать 1,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|