Телебаѓдарламаларды редакциялаудыњ негіздері
Редакциялардың комуникативті ерекшеліктері
жүктеу/скачать 232,5 Kb.
|
Шындалиева М.Б. Телебағдарламаларды редакциялау
| Редакциялардың комуникативті ерекшеліктері
Әдеби жұмыс туралы ғылымда қалыптасқан психологиялық ролі: Әдеби жұмыс облысын таңдауда психологияға жүгінеміз. Антикалық мәдениетте біз адамның психологиясын бақылаймыз. Аристотельдің мәдениетінде әр түрлі сөйлеу тілі мен сөйлеудің ұжымын қарастырады және тыңдаушы, сөйлеушіге тәжірибе береді. Мәселен, аргументтер қандай да бір күштерге бағынады. Екінші күш - әлсіз болса, ал үшінші әлдеқайда күшті басып келеді. Бұл бақылау шешендік өнер әдісі риторика кітабында айтылған. Одан әрі бір жүйеде және оның мағынасын күшейту тек лингвистикалық факторлар ғана емес, әдебиеттанулар және бағдарламалар, мағлұматтар береді. Дәл осы қалыптасқан нұсқасы оқуы үшін психология облысында мағлұмат мәтінмен жұмыстың тәжірибесі іске кірді және осының негізінде осы уақытқа дейін сезілуде. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында лингвистика мектебі және әдебиеттану психологиялық бағдарламаға сүйеніп, өздерінің теориялық құрылысын жаратылыстану ғылымында физиология әдісін қолданып, әдеби шығармаларды оқырман қабылдады. Осы психологиялық шығарманы тереңдетуге жаңа түсініктерді кіргізіп, автор мен оқырман арасындағы проблемаларды шешуде осы сұрақтарға жауап береді. Мәтін мен жұмыс істеудегі редактордың жалпы схемасы: Редактордың психологиялық еңбегі әлі міндетті ғылыми тәжірибе ретінде қаралған жоқ. Редакциялау психологиясына қарап, біз жалпы ережеге сүйенуге міндеттіміз. Редакциялау толық негізінде бір формаға жатады және редактордың жұмысы жалпы схемаға бөлінеді: Алынған ақпарат; Қойылған мақсат; Күткен нәтиже схемасы және өткізу моделін құру; Осы нәтижеге іс-әрекеттің сәйкес келуі. Редактордың бірінші компоненті ол – автордың шығармасымен танысу, ал екінші қойған мақсаты редакциялау. Алдын ала көлемі, жанры, оқырманның қарым қатынасы, түзету түрі белгіленеді. Содан кейін редактордың үшінші компоненті сызбасын шешеді. Редактор сол материалды қайтарып беруі немесе автормен бір сол мәтінмен жұмыс істей ме, әлде жалғыз өзі басқа тиімді жолдарды таңдайды. Осы процестің соңы редактордың көзқарасына мәтінді түзеу ең соңғы кезең болып табылады. Редактордың жұмысы психологиялық тұрғыдан өте ауыр болып келеді. Мәтін объектінің қиындығында, адамның қиын іс-әрекетінің қорытындысы, автор арасындағы коммуникативтік байланысында оқырман мен редактордың еңбегінде көрінеді. Мәтінді психологиялық кәсіпқой тұрғыдан қабылдау: Редактор психологиялық ғылымға жүгіне келіп келесі шешімді қабылдайды мәтінді түсіну автордың еңбегін, өзінің іс-әрекеті. Л. В. Щерба «Сөзге сапалы қарау, стильді жақсы меңгеру керек» дегенмен әр сөз өз орнында болса адам айтайын деген сөзінің бір болса, тақырыптан алыс кетпеуі тиіс. Дәл стиль сөзге сапалы қарау, әр түрлі реңді жақсы меңгеру бұл нәтиже болып табылады. Редактордың мәтінмен жұмыс істегендегі негізгі міндеті – бақылау, қадағалау. Кәсіпқой әдебиетші, журналист-редактордың бақылауы жеткілікті емес, тілдің түрлі формаларына көңіл бөлу арқылы тез талдау жасап, сол мәселені шеше білу қажет. Ол мәтінді сырт көзбен қарап осы оқырман көзқарасымен көру керек. Сондықтан мәтінді дәл негізінде сырт көзқарасымен көру білуіміз қажет. Бұл дағдыға жаттығу арқды қол жеткізеді. Гоголь өз қолжазбасына сегіз рет қарап шыққан, қолжазбасын сегіз рет көшірген соң ғана аяқталған болып есептелді. Бұл ережені күнде қолдануға болмайды және қиын. Өз мәтінмен басқа біреудің мәтінмен жұмыс істегенде қай жерде аяқталуын сезу, білу керек. Автор мәтінді бірнеше оқырман ретінде оқығанда редактор авторға бақылауды іске асыруына көмектеседі. Басқа біреудің көзқарасы психологиялық тұрғыдан қажет, әр кәсіпқой әдебиетші басқа көзқарас керек екенін біледі. Редактор мәтінмен жұмыс істегенде белсенді, мәтінді өзінің қабылдауын бақылау, автордың шешімін өзінше бағалай білуі керек. Тәжірибелі редакторлар редакциялаудағы ең қиыны мәтінге өзгеріс енгізу әрбір редактор мәтіннің жетіспеген жерін ғана таппай, сол мәтінге бағыт бағдар беру керек. Мәтіндегі тілдік қателер: Мәтіндерде қателерді әдетте ең алдымен тілдік норманың ауытқуынан деп білеміз. Бірақ та, мәтіндегі бұл қателер әр жақты, ал бағасы қашанда қиын болып келеді. Мәтінде құрылған тілдік қателердің психологиясы арнайы зертеудің пәні ретінде қаралады. Типтік қателердің зерттелуінің шығармашылығы әдетте редакторға мәтіннің баспа орнын анықтауда мүмкіншілік береді. Редакторға мәтіннің баспа орнын анықтауда мүмкіншілік береді. Редактордың көңіл аударуын ең алдымен айдарлар, тақырып және айдарлар атауларын қажет етеді. Сөз ішінде әріптердің алмасуы да жиі-жиі ұшырасады. Электр техникасы тиражды көбейтуде мәтіннің шығармашылығын шынайы көрсетеді. Мәтінмен танысу барысында редактор нормадан ауытқып жатқан кездері болады. Көбінесе, орфография және орфографиялық норманы сақтауда бұл айқын көрінеді. Революциядан кейінгі он жылдықта лингвистер алғаш басып, сауатты жазуды әлеуметтік мәселе деп қарастырды. Лингвист Л. В. Щорбаның айтуынша «Егер де барлығы әр түрлі жазатын болса, біз бір-бірімізді түсіне алмаймыз» деп өзінің «Сауатсыздық немесе оның әдістері» деген еңбегінде айтып кеткен болатын. Бүгінде, кімге болмасын сауатты жазуға міндеттісің деп айта алмассың, бірақ қанша дегенмен мәтіндегі орфографиялық қателер оқырманды сыйлауға жатпайтынын білген дұрыс. Орфографиялық ережелері қашанда тұрақты. Ол пунктуациялық, лексикалық және стилистикалық нормаға қарағанда әлдеқайда, өзгеріске көп ұшырамай қоймайды. Бұқаралық ақпарат құралдары мәтін нормадан ауытқуда әр түрлі кедергі ұшырайды. Редакторлар үшін тілдік бағалауда қаталдық шектеуге аса көп мән береді. Редакциялаудың психологиялық тілін әрқашан кең ауқымда талдаған дұрыс және бұл мәселені талқылауда тілдің дамуына ғана емес, сонымен қатар әдеби шығарманың психологиясы мен оқырман психологиясына да мән берген дұрыс. Редакциялаудың коммуникативті ерекшеліктері: Әдеби шығарманың нормасын жасаудағы автордың ойын нақтылай түсуде редактор үшін қоғамдық функцияның ролін атқарады. Міне редакциялаудың тәжірибесі осыған сүйенеді. Қашанда редактор оқырман мен автор арасындағы «делдал». Бұл теория коммуникация жүйесінде редактордың функциясын айқындап көрсетеді. Автор редактор оқырман схемасындағы жүйе әдеби шығарманың коммуникациясының бірлігі іспетті. Бұл схема олардың арасындағы компоненттерін көрсетеді. Бұның келесі әдісі оның басқа жақ қырынан көрсетеді: яғни, автор редактор оқырман, схемасы редактордың көмегімен оқырман мен автор арасындағы байланысты айқындауда коммуникация әсер етуші медиатр сияқты болады. Дегенмен бұл схема да редакциялаудың коммуникативті ерекшелігін көрсетпейді. Журналист үшін оқырманмен байланыс өте қажет. Егер де ақпараттық жанрлар бәріне ортақ жеткілікті болса, талдамалы мақала арнайы оқырманға арналған болар еді. Мәтіннің коммуникативті функциясы редактордан әлеуметтік қоғам жүйесіндегі философиялық білім негізінде редактордың ролін мекен-жаймен байланыстырып мекен-жайдан талап етеді. Қанша дегенмен редактор мен автор арасындағы байланыс әрқашан қарапайым болмаған. Автор мәтініне редактор қатысы – тек филологиялық қана емес, этникалық мәселелер жағынан да қиын. Бұл мәселелер бүгінде өз күшін жойған емес. Редактор еңбегінің әдеби өзіндік ерекшеліктері: Редактор автор үшін жазбайды. Бұл баспа тәжірибесінің ережесінің бірі болып есептеледі. Редакторлық шығарманың шекарасы өте қатал қаланған, бірақ қанша дегенмен редактордың әдеби еңбегі – қашанда шығармашылық еңбек болып табылады. Шығармашылық процесс автор мен редактор үшін жан жақты. Редактор әрқашан өзінің жұмыс процесінде өзіндік методикасының, жұмыс әдісінің болуы міндетті. Бірақ әрбір редактор бұл жағынан шебер бола бермейді. Ондай шебер редактор болу үшін білімді жан-жақты және оқырман және автормен тіл табыса білген дұрыс. жүктеу/скачать 232,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|