Тест сұРАҚтары қазақ әдебиеті неше түрге бөлінеді?
VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру
жүктеу/скачать 2,75 Mb.
|
VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: І деңгей
1.Жаңа сөздер деген не? 2. Жаңа сөздерге мысалдар жаз. 3. Өлеңде жаңа мағынаға ие болған көнерген сөзді Бала болдың жас болдың, Жамандыққа ермедің. Төре болдың бас болдың, Жалғандыққа ермедің. ІІ деңгей 1. Төмендегі сөздерден жаңа сөздерді теріп жаз. Мектеп, карта, телевизор, аялдама, кеден, өнеркәсіп, қағаз, оқулық, баспасөз, ғарыш, әмбебап, желтоқсан айы, сынып, қорғаушы, сұраныс, тапсырыс, асаба, оқушы, ұстаз. 2.Тәуелсіздікке байланысты кірген жаңа сөздерді қатыстырып, «Тәуелсіз Қазақстан» деген тақырыпта мәтін құра. ІІІ деңгей 1.Жаңа сөздерге жаңылтпаш құра 2.Көнерген сөздің негізінен қайта тіріліп, жаңарған сөздерді ата. Үлгі: төре – төреші 3.Жаңа сөздер қанша түрлі жолмен пайда болады? Мысалдармен дәлелдеп жаз. VІІ .Жаңа сабақты бекіту: 1.Оқулықпен жұмыс 163 -жаттығу (ауызша) 164 -жаттығу.
* Мәтіндегі жаңа сипатқа ие болған байырғы сөздерді теріп жазыңдар. 165 – жаттығу * Мәтіндегі неологизм сөздердің қалай жасалып тұрғанын айтыңдар. VІІІ. Сабақты бекіту: Бағалау Үй тапсырмасын беру. 1. Жаңа сөздер туралы түсінік. 2. 166-жаттығу Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Жалпылама лексика Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушылардың жалпылама лексика туралы түсініктерін кеңейту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, ұлтжандылыққа тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау дағдыларын дамыту. Сабақтың типі: жаңа сабақ Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, талдау,салыстыру. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару ІV Жаңа сабаққа дайындық: 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді жалпылама лексика дейді. Жалпылама лексика адам баласының күделікті тіршілігіне қажетті заттар мен құбылыстарды, әрекеттерді және т.б. ұғымдарды атайды. Мысалы: су, ауа, тамақ, үй,т.б. Жалпылама лексикаға тән сөздер өздерінің тура мағынасында жұмсалады. Жалпылама лексикаға жататын сөздерді бала да, үлкен де, малшы да, ғалым да – бәрі бірдей түсінеді және сөйлеу мен жазуда қолданады. Мысалы: биыл қар аз жауды деген сөйлемдегі сөздер өзінің тура мағынасында ғана қолданылып тұр. Осы сөйлемдердегі сөздердің барлығы жалпылама лексикаға жатады. Жалпылама лексикаға жататын сөздер жалпы халыққа түсініктілігімен, анықтылығымен, қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Олар әдеби тілдің негізгі қоры болып табылады. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: Сұрақ жауап 1.Жалпылама лексика деген не? 2.Жалпылама лексика сөздік қорға жата ма, сөздік құрамға жата ма? VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 168-жаттығу (жазбаша) * Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінен жалпылама лексикаға жататын табиғат құбылыстарының атауларына қатысты бірнеше сөз теріп жазыңдар. * осы сөздерді қатыстырып жыл мезгілдерін суреттеңдер. . 2. Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс. VІІІ. Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. 169 -жаттығу. 2 Жалпылама лексика туралы түсінік. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Сөздердің қолдану ерекшелігі Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушылардың сөздердің қолданылуы туралы түсініктерін кеңейту және оны жаттығу жұмыстары арқылы нақтылау. 2.Тәрбиелік: оқушыларды ой қорытындысын жасай білуге жаттықтыру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту. 3.Дамытушылық: адамгершілік сезімдерін дамыту, достық, түсіністік сезімдерін тереңдету, елжандылыққа тәрбиелеу. Сабақтың типі: аралас сабақ Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, әңгімелеу, жаттығу, талдау. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару II.Үй тапсырмасын тексеру: 1. 169 -жаттығу. 2 Жалпылама лексика туралы түсінік. ІІІ Білім тексеру: Өздік жұмыс Мәтіннен сөздік қорды бір бөлек, сөздік құрамды бір бөлек жаз. Тұсау кесу - қазақтың өмір сапарының алды. Мұны сәтті басталсын деп ырым жасағаны, бір жағынан Аллаға құлшылық жасап садақа бергені. Біреудің ала жібін аттама, бүлінгеннен бүлдіргі алма дегенді әу бастан- ақ құлағына сіңісті етеді. (А.Жүнісов) ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Қазақ тіліндегі сөздер қолдану өрісі жағынан әр түрлі болып келеді. Оны мына кестеден байқауға болады:
VІ Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: Сөздердің қолдану өрісіне қарай түрлерін ата VІІ. Жаңа сабақты бекіту. Өздік жұмыс Қолданыс өрісі тар және қолданыс өрісі кең лексикаларды жаз және төмендегі сөздерді осы лексикалар түріне қарай ажырат. Үлкен, ақ, күрпі, газет, бақыт, сиса, күршек, ұлыс, дүние, әбдіре, сот, әйел, бөшке, тебек, дұға, күрең махаббат, жасық, шәкірт, құрылтай, шен. 2. Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс. VІІІ. Сабақты бекіту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Жалпылама лексика туралы түсінік. 2. 170 -жаттығу. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Қайталау Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушыларға лексика таруы туралы лингвистикалық білім беру, жаттығу жұмыстары арқылы бекіту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды сабақта қолданылған дидактикалық материалдар арқылы адамгершілікке, еңбекті дәріптеуге, ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау жасау дағдыларын дамыту. Сабақтың типі: қайталау сабағы Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару II.Үй тапсырмасын тексеру: 1. Жалпылама лексика туралы түсінік. 2. 170 -жаттығу. ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру ІІІ Білім тексеру: Өздік жұмыс VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс -жаттығу
-жаттығу (ауызша) VІІІ.Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Лексика жөнінде түсінік 2. «Көктем» тақырыбында ойтоғау жазу. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Кірме сөздер Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: тіліміздегі кірме сөздер, олардың тілімізге кіру себептері туралы мағлуматтар беру. 2.Тәрбиелік: оқушыларды халқымыздың тарихын қастерлеуге, ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: өмір ағымынан қалмай ілесіп отыру үшін де кірме сөздер мен жаңа сөздерлі меңгере білулерін, басқа халықтар туралы да көптеген мағлуматтар білулерін дамыту. Сабақтың типі:жаңа сабақ Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарих Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Кірме деген сөз «жергілікті» немесе «тұрғылықты» емес деген ұғымды білдіреді. Жер бетінде бірде бір басқа тілден енбеген сөз жоқ десек қателеспейміз. Себебі кез келғен халық басқа халықпен аралас- құралас болады, көрші тұрады. Сол себепті бір тілден екінші тілге міндетті түрде сөздер ауысады, кіреді. Қазақ тіліне арап, парсы, монғол тілдері енген көп сөздер бүгінде қазақ тілінің өз сөзіне айналып кетті, тіпті айырмайдай да қаламыз. Мысалы: Қаскелең, Шамалған деген жер атаулары монғолдың батырларының аты екен, өкінішке орай әлі өзгерте алма келеміз. Сол сияқты, Тарбағатай, Нарынқол, ұлыс, нөкер, жасақ, аимақ, т.б. сөздер осылай кірген екен. Ал, ғасырлар бойы бірге өмір сүріп келе жатқандықтан орыс тілінен де көптеген сөздер тілімізге енген. Жәшік, кереует, бәтеңке, кәмпит, тәрелке,т.б. ал, орыс тілінен кірген көптеген сөзер өзгеріссіз сол қатпында айтылады. телефон, телеграф т.б. Орыс тіліне шет тілдерінен кірген футбол, баскетбол, волейбол деген сөздер орыс тілі арқылы бізге енді. Ал енді қазақ тілінен орыс тіліне енген сөздерді көрейік; орыс тіліне түркі тілінен яркий деген сөз жарық, ярық деген сөзінен, топтать – таптайды, кремль – кремін т.б. сөздер енген екен т.б. сөздермен түсінік береді. Орыс тіліне түркі тілінен енген сөздер туралы қазақтың белгілі ақыны Олжас Сүлейменов «АЗиЯ» деген кітап жазған. Кейін үлкен болғанда осы кітапты оқыңдар т.б. деп түсініктер береді. Өздерің байқап отырғандай, бұл сөздер қазақ тілінің дыбыстық қалпына түсіп өзгерген. Кейін, кеңестік дәуірде, орыс тілінен енген термин сөздер өзгеріссіз қалпында қолданылды: телефон, телеграф, автомобиль, т.б. Соңғы жылдары кірме сөздердің біразы қазақшаға аударылды: самолет – ұшақ, вертолет – тік ұшақ, коллектив – ұжым т.б. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: 1.Қандай кірме сөздерді білесіңдер? 2. «Түсіндірме» сөздікпен таныстырып, олармен қалай жұмыс істеуді үйрету, 5-6 кірме сөздер жазу
1. 173 – жаттығуды ауызша орындап, мақсатқа жету. 2. Тақтамен жұмыс. Тақтаға 2,3, оқушы шығарылып оларға 171, 172, 176 – жаттығулардың ішінен кірме сөздерді теріп жазу тапсырылады. Қалғандарымен 175- жаттығумен жұмыс жүргізіледі.
1. Төмендегідей сөзер қай тілден енген? Дүние, хабар, азамат, баға, сәби, ұлыс, нөкер, баға, жасақ, қоян, құрылтай, бөшке, божы, бишік, бархыт, сіріңке, шәйнек.
Монғол тілінен енген сөздерді бір бөлек, арап – парсы тілінен енген сөздерді бір бөлек, орыс тілінен енген сөздерді бір бөлек жаз. Сәби, жариа, газет, бақыт, сиса, күршек, ұлыс, дүние, әбдіре, сот, әйел, бөшке, тебек, дұға,күрең махаббат, жасақ, шәкірт, құрылтай, шен.
Ішінде кірме сөздері бар мақал – мәтелдер жаз және мақал – мәтелде не себептен кездесетінін түсіндір. Үлгі: Адам бақытын қонанын білмейді, ұшқанын біледі. VІІІ. Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: Кірме сөздер туралы түсінік 2.177- жаттығу Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІІ 5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Кірме сөздер - халық тарихының айнасы Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушылардың кірме сөздер туралы түсініктерін кеңейту, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту. Сабақтың типі: аралас Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару II.Үй тапсырмасын тексеру: 1. Кірме сөздер туралы түсінік 2.177- жаттығу ІІІ Білім тексеру: Өздік жұмыс Жаңылтпаш шығар және оны лексика түрлеріне ажырат. ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Кез келғен халық басқа халықпен аралас- құралас болады, көрші тұрады. Сол себепті бір тілден екінші тілге міндетті түрде сөздер ауысады, кіреді. Қазақ тіліне арап, парсы, монғол тілдері енген көп сөздер бүгінде қазақ тілінің өз сөзіне айналып кетті, тіпті айырмайдай да қаламыз. Мысалы: Қаскелең, Шамалған деген жер атаулары монғолдың батырларының аты екен, өкінішке орай әлі өзгерте алма келеміз. Сол сияқты, Тарбағатай, Нарынқол, ұлыс, нөкер, жасақ, аимақ, т.б. сөздер осылай кірген екен. Ал, ғасырлар бойы бірге өмір сүріп келе жатқандықтан орыс тілінен де көптеген сөздер тілімізге енген. Жәшік, кереует, бәтеңке, кәмпит, тәрелке,т.б. ал, орыс тілінен кірген көптеген сөзер өзгеріссіз сол қатпында айтылады. телефон, телеграф т.б. Орыс тіліне шет тілдерінен кірген футбол, баскетбол, волейбол деген сөздер орыс тілі арқылы бізге енді. Ал енді қазақ тілінен орыс тіліне енген сөздерді көрейік; орыс тіліне түркі тілінен яркий деген сөз жарық, ярық деген сөзінен, топтать – таптайды, кремль – кремін т.б. сөздер енген екен т.б. сөздермен түсінік береді. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру: 1 Кірме сөздерден диалект сөздердің айырмашылығы неде? 2.Төмендегі кісі аттарындағы кірме сөздердің астын сыз. Хамит, Сәбит, Ботагөз,Бижамал, Қарашаш, Айгүл, Раушан, Мұхтар, Мақсат, Бауыржан, Асқар, Әміре, Ескендір, Мәлік. VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 178 -жаттығу (ауызша) Мәтінен кірме сөздерді тауып, олардың қазақша баламаларын іздестіріңдер.
179 -жаттығу 1 .Қазір тілімізге сырттан көптеген сөздер еніп жатыр. Сондай үш сөзге қосымша жалғап жазыңдар және сол сөздерді кірістіріп сөйлем құраңдар. 2.басқа тілден енген осы сөздердің біздің тілімізде баламасы бар -жоғын салыстырыңдар. VІІІ. Сабақты бекіту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Кірме сөздер – халық тарихының айнасы туралы түсінік 2. 180 -жаттығу Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 «Ә» 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІІ 5.Мұғалім: Ж.Юнусова Сабақтың тақырыбы: Диалект сөздер Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушыларға диалект сөздер туралы түсінік бере отырып, жаттығу жұмыстары арқылы бекіту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау жасау дағдыларын дамыту. Сабақтың типі: аралас Сабақтың түрі: дәстүрлі Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау. Сабақтың көрнекілігі: тақырыпқа байланысты кесте,үлестірмелер. Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу 2.Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару II.Үй тапсырмасын тексеру: 1. Кірме сөздер – халық тарихының айнасы туралы түсінік 2. 181-182 -жаттығу ІІІ Білім тексеру: Өздік жұмыс «Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар» атты сөздіктен қайта жаңғырып жатқан сөздерді теріп жазыңдар. ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Диалект сөздер - белгілі бір жердегі тұрғындардың сөйлеу тілінде ғана қолданылатын сөздер. Диалект сөздер жалпыхалықтық болып есептелмейді. Өйткені олардың көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады.Мысалы, әдеби тілдегі тәртіп сөзі Орал облысында нұсқау, бұйрық деген мағынада қолданылады; әдеби тілдегі шалбар сөзі Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарында сым деп айтылады; әдеби қабырға сөзі Ақтөбе облысында жар дегенді білдіреді; әдеби жұмыртқа сөзін Оңтүстік Қазақстан облысында тұқым деп атайды. Диалект сөздер түрліше болып келеді. Мысалы, тыңла - тыңда, құдағай – құдағи, полат – болат, баралы – баралық, бережақ – берешек, келулі – келді, т.б. Қазіргі әдеби тілімізге біраз диалект сөздер еніп, жалпыхалықтық тілге айналды. Мысалы: арасан суы, жейде, ұжым, кеден, немелтай, (шөберенің баласы), үшен, төртем, т.б. Тілдегі бұл жағдай әдеби тілді байытудың бір жолы болып табылады. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінігін тексеру: Өздік жұмыс Төмендегі диалект сөздердің әдеби баламасын жаз. Нән, әйдік, шырпы, оттық, жуалдыз, чербек, борми, алажақ, бережақ, күн баю, айылдап келу, VІІ. Жаңа сабақты бекіту. 1.Оқулықпен жұмыс 185 –жаттығу Берілген диалект сөздермен сөйлем құраңдар 186 –жаттығу Сөйлемдегі диалект сөздерді табыңдар. Пешене, қонақ, құрапат, қырым ет, бейбақ, пошым, дардай, ірілік, қонақжай, ысырап, ақуа, маңмаңгер, пима, сым, ұқшамас, шырыңке, пұл, кәнігі, делдал. 187–жаттығу Мәтіндегі диалект сөздердің әдеби тілдегі баламасын жазыңдар. сүгірет - сурет ішқұста - іші пысу - жалғыздықтан шаршау - торығу бәдірен - қияр әйдік - үлкендеу кіл - ылғи сиықты - сол секілді кеуірт - сіріңке маңлай - маңдай секер - шекер нән - дәу - өте үлкен таңла - осы таңда көпшік - жастық жар - үй қабырғасы торлама - қауын түрі пысу - жалығу - іштің пысып кетуі зілдей - ауыр үгей – өгей VІІІ. Сабақты қорыту: Бағалау Үйге тапсырма беру: 1. Диалект сөздер туралы түсінік. 2. 187-жаттығу Сөйлем құрау. Сабақ жоспары 1.Пән аты: Қазақ тілі 2.Сыныбы: 5 «Ә» 3.Күні, айы, жылы: 4.Тоқсан: ІІІ 5.Мұғалім: Ж.Юнусова Сабақтың тақырыбы: Кәсіби сөздер Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: оқушылардың кәсіби сөздер туралы білімдерін кеңейту,жаңа тақырыпты жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту. 2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке еңбекті дәріптеуге ана тілді құрметтеуге тәрбиелеу. жүктеу/скачать 2,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||