Тіл – ҚҰрал сөздің жүйесі мен түрлері ІІ тіл танытқыш кітеб Түзетіліб, толықтырылыб, жаңа імлә мен 6-ыншы басылыуы А. Байтурсунов Грамматика киргизского языка «Тиль-курал» Кн. ІІ. Этимология Издание 6-ое Государственное издательство К



бет21/42
Дата08.02.2023
өлшемі224,91 Kb.
#167967
түріДерексіз
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   42
Байланысты:
Сөздің жүйесі мен түрлері

1. Жай жалғау.


Жіктеу есімдіктері.


Анайы жіктеу есімдігі.



«Мен» деген сөз.

Атау
Ілік жалғау


Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау



Жекеше:
кім? мен
кімнің? менің3
кімге? маған
кімді? мені
кімде? менде
кімнен? менен

(меннің орнына)


(менге орнына)
(менді орнына)

(меннен орнына)





Көбше:










«Сен» деген сөз.

Атау
Ілік жалғау


Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау



Жекеше:
кім? сен
кімнің? сенің
кімге? саған
кімді? сені
кімде? сенде
кімнен? сенен

(сеннің орнына)


(сенге орнына)
(сенді орнына)

(сеннен орнына)





Көбше:
кімдер? сендер
кімдердің? сендердің
кімдерге? сендерге
кімдерді? сендерді
кімдерде? сендерде
кімдерден? сендерден



Сыпайы жіктеу есімдігі.

«Біз», «сіз» деген сөздер. 1-жақ 2-жақ 3-жақ



Жекеше:
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау


Көбше:
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

кім?
кімнің?


кімге?
кімді?
кімде?
кімнен?
кімдер?
кімдердің?
кімдерге?
кімдерді?
кімдерде?
кімдерден?



біз
біздің
бізге
бізді
бізде
бізден
біздер
біздердің
біздерге
біздерді
біздерде
біздерден



сіз
сіздің
сізге
сізді
сізде
сізден
сіздер
сіздердің
сіздерге
сіздерді
сіздерде
сіздерден

















Сілтеу есімдіктері:



«Ол» деген сөз.
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
кім? ол
кімнің? оның
кімге? оған
кімді? оны
кімде? онда
кімнен?онан

(олдың орнына)
(олға орнына)
(олды орнына)
(олда орнына)
(олдан орнына)

Көбше:
кімдер? олар
кімдердің? олардың
кімдерге? оларға
кімдерді? оларды
кімдерде? оларда
кімдерден? олардан




«Осы» деген сөз Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
қайсы? осы
қайсының? осының
қайсыға?4осыған
қайсыны? осыны
қайсыда?осында
қайсыдан? осынан

(осыға орнына)


(осыда орнына)


(йәкій осыдан)

Көбше:
осылар
осылардың
осыларға
осыларды
осыларда
осылардан



1) Дағдыландырыу. Осы үлгі бойынша «сол» деген сөзді жалғаулатыу.



«Мынау» деген сөз
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
қайсы? мынау
қайсының? мынаның
қайсыған? мынаған (мынаға орнына)
қайсыны? мынаны
қайсыда? мынада
қайсыдан? мынадан

Көбше:
мыналар
мыналардың
мыналарға
мыналарды
мыналарда
мыналардан

2) Дағдыландырыу. Осы үлгі бойынша «анау» деген сөзді жалғаулатыу.


Сұрау есімдіктері:



«Кім?», «не?» деген сөз.
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
кім? не?
кімнің? ненің?
кімге? неге?
кімді? нені?
кімде? неде?
кімнен? неден?

Көбше:
кімдер? нелер?
кімдердің? нелердің?
кімдерге? нелерге?
кімдерді? нелерді?
кімдерде? нелерде?
кімдерден? нелерден?


«Неше?», «нешінші?»
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
нешеу? нешінші?
нешеудің?нешіншінің?
нешеуге? нешіншіге?
нешеуді? нешіншіні?
нешеуде? нешіншіде?
нешеуден?нешіншіден?

Көбше:
нешеулер? нешіншілер?
нешеулердің?нешіншілердің? нешеулерге?нешіншілерге?
нешеулерді? неніншілерді?
нешеулерде? нешіншілерде?
нешеулерден?нешіншілерден?




«Қайсы?», «қандай?»
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
қайсы? қандай?
қайсының? қандайдың?
қайсыған? қандайға?
қайсыны? қандайды?
қайсыда? қандайда?
қайсыдан? қандайдан?

Көбше:
қайсылар? қандайлар?
қайсылардың? қандайлардың?
қайсыларға? қандайларға?
қайсыларды? қандайларды?
қайсыларда? қандайларда?
қайсылардан? қандайлардан?



«Қанша?», «қашан?»
Атау
Ілік жалғау
Барыс жалғау
Табыс жалғау
Жатыс жалғау
Шығыс жалғау

Жекеше:
қанша? қашан?
қаншаның?жоқ
қаншаға? қашанға?
қаншаны?жоқ
қаншада? –
қаншадан? қашаннан?

Көбше:
жоқ жоқ
– –
– –
– –
– –
– –




Сұрау есімдіктерінің «қашан?» дегенінен басқалары тәуелді қалыппен де айтылады.


3) Дағдыландырыу. Жоғарғы жазылған сұрау есімдіктерінің бәрін де тәуелді қалыб бен жалғаулатыу.


Шектеу есімдіктері.

§ 28) Шектеу есімдіктері тәуелді қалпында ғана себтеуге, жіктеуге келеді. Жалғыз-ақ «өз» деген шектеу есімдігінде себтеу жұқанағы байқалады, бірақ, ол жұқанақ «өз» деген сөз қалыбты мағанасынан шыққан түрлерінде ұшырайды. Мәселен «өзге», «өзді» дегенде біреуінде барыс жалғауы бар. Екіншісінде табыс жалғауы бар сыйақты, бірақ, «өзге» деген «басқа» деген мағанада, «өзді-өзі» деген «өз-ара» деген мағанада.


«Басқа» деген сөз басында барыс жалғаудан болғанымен, бұл күнде «бас» деген сөздің бастауын көрсетбейді; сол сыйақты «өз-ара» деген сөздің орнына айтылыб тұрған «өзді-өзі» деген сөз «өз» деген есімдіктің табыстауы болмайды.


Танықтау есімдіктері

§ 29) Танықтау есімдіктері көбінесе басқа есімдіктерден жасалған есімдік. Мұнда «кей», «еш» деген сыйақтылары ғана нағыз танықтау есімдігі. Нағызда, түбі басқасы да тәуелді түрде айтылады.




ІІ. Жақ жалғау.


Тәуелдеу.


Оңаша тәуелдеу.

Сілтеу есімдіктері: «ол», «осы», «бұл», «мынау».




Жекеше:
1-жақ оным осым мұным мынауым
2-жақ оның осың мұның мынауың
3-жақ онысы осысы мұнысы мынауы


Көбше:
1-жақ оларым осыларым бұларым мынауларым
2-жақ оларың осыларың бұларың мынауларың
3-жақ олары осылары бұлары мынаулары

Сұрау есімдіктері: «кім?», «не?», «нешеу?», «қанша?», «қандай?».




Жекеше:
1-жақ кімім? нем? нешеуім? қандайым? қаншам?
2-жақ кімің? нең? нешеуің? қандайың? қаншаң?
3-жақ кімі? несі? нешеуі? қандайы? қаншасы?


Көбше:

1-жақ

кімдерім?

нелерім?

нешеулерім?

қандайларым?

қаншаларым?



2-жақ

кімдері?

нелерің?

нешеулерің?

қандайларың?

қаншаларың?



3-жақ

кімдерің?

нелері?

нешеулері?

қандайлары?

қаншалары?

Шектеу есімдіктері: «өз», «бәр», «барша».


Жекеше:
1-жақ өзім − −
2-жақ өзің бәрің баршаң
3-жақ өзі бәрі баршасы


Көбше:
1-жақ − − −
2-жақ өздерің − баршаларың
3-жақ өздері − баршалары

Танықтау есімдіктері5: «кей», «дәнеме», «еш бір».




Жекеше:
1-жақ − дәнемем
2-жақ кейің дәнемең еш бірің
3-жақ кейі дәнемесі еш бірі


Ортақ тәуелдеу.

«Ол», «осы», «бұл», «мынау».




Жекеше:
1-жақ онымыз осымыз мұнымыз мынауымыз
2-жақ оныңыз осыңыз мұныңыз мынауыңыз
3-жақ онысы осысы мұнысы мынауы


Көбше:
1-жақ оларымыз осыларымыз бұларымыз мынауларымыз
2-жақ оларыңыз осыларыңыз бұларыңыз мынауларыңыз
3-жақ олары осылары бұлары мынаулары

«Кім?», «не?», «нешеу?», «қандай?»




Жекеше:
1-жақ кіміміз? неміз? нешеуіміз? қандайымыз? қаншамыз?
2-жақ кіміңіз? неңіз? нешеуіңіз? қандайыңыз? қаншаңыз?
3-жақ кімі? несі? нешеуі? қандайы? қаншасы?


Көбше:

1-жақ

кімдеріміз?

нелеріміз?

нешеулеріміз?

қандайларымыз?




2-жақ

кімдеріңіз?

нелеріңіз?

нешеулеріңіз?

қандайларыңыз?


3-жақ

кімдері?

нелері?

нешелері?

қандайлары?




«Өз», «бәр», «барша».




Жекеше:
1-жақ өзіміз бәріміз баршамыз
2-жақ өзіңіз бәріңіз баршаңыз
3-жақ өзі бәрі баршасы


Көбше:
1-жақ өздеріміз − баршаларымыз
2-жақ өздеріңіз − баршаларыңыз
3-жақ өздері − баршалары

«Кей», «дәнеме», «еш бір».




Жекеше:
1-жақ кейіміз дәнемеміз еш біріміз
2-жақ кейіңіз дәнемеңіз еш біріңіз
3-жақ кейі дәнемесі еш бірі


Көбше:
1-жақ кейлеріміз дәнемелеріміз −
2-жақ кейлеріңіз дәнемелеріңіз −
3-жақ кейлері дәнемелері −




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   42




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет