Тіл төҢірегіндегі толғамдар ойлар, толғаныстар, пікірлер, ұсыныстар, іс-тәжірибелер, деректер мен дәйектер Астана қаласы, 2007 жыл тіл төҢірегіндегі толғамдар баспасөз және басқа да басылым беттерінен іріктеп, жинақтаған

Інжу-маржан ТІЛ ТУРАЛЫ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕР

жүктеу/скачать 1,74 Mb.

бет	5/10
Дата	08.09.2017
өлшемі	1,74 Mb.
	#31907

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Інжу-маржан

ТІЛ ТУРАЛЫ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕР

Адам көңілден азады, тілден жазады.

* * *
Адамға келген он пәленің тоғызы – тілден.
* * *
Адам көңілінен азады,

Тілінен жазады.

* * *
Айтпас жерде тілің тарт.
* * *
Ана тілі – бәріміздің анамыз,

Өйткені ол – ұлтымыздың анасы.

* * *
Ана тілің алпыс тілге татиды.
* * *
Ақынның тілі қылыштан өткір.
* * *
Ат жүйрігі айырады, тіл жүйрігі қайырады.
* * *

Атағыңды өсіретін де, өшіретін де – тіл.

* * *
Аузы құлып сандықты тіс ашпаса, тіл ашады.

* * *
Ашынған тілді болар,

Ашыққан ұры болар.
* * *
Ауызда жиек жоқ,

Тілде тиек жоқ.

* * *
Әдеп басы – тіл.
* * *
Әрбір халық өзінің ана тілінде ғана бақытты.
* * *
Бас кеспек бар, тіл кеспек жоқ.
* * *
Бал тамған тілден у да тамар.
* * *
Балаға өз тіліңмен сөйлеме, өз тілімен сөйле.
* * *
Басқа пәле – тілден.
* * *
Жаман көлдің суы ащы, жаман қатынның тілі ащы.
* * *
Жалтақтамай өзге тілді ұлысқа,

Ең алдымен өз тіліңді дұрыста.

* * *
Көнектей басыңа шүмектей тілің жау.

* * *
Қазақтың ақылы – көзінде,

Қасиеті сөзінде.
* * *
Қотыр қолдан, пәле тілден жұғады.
* * *
Кісі қызыл тілден өледі,

Түлкі қызыл жүннен өледі.

* * *
Қылыш жарасы бітер,

Тіл жарасы бітпес.

* * *
Қызыл тіл – жанның мияты,

Абырой – ердің қуаты.

* * *
Мал басынан байланады,

Адам тілінен байланады.

* * *
Малға кедей – жарлы,

Тілге кедей – сорлы.

* * *
Ішімдегінің бәрі тілімде,

Тілімдегінің бәрі түрімде.

* * *
Өнер алды – қызыл тіл.
* * *
Өз тілің – бірлік үшін,

Өзге тіл – тірлік үшін.

* * *
Оқу алды – қызыл тіл,

Бірден соңғы мергеншіл.

* * *
От ауызды, орақ тілді шешен.

* * *
Піл көтермегенді, тіл көтереді.

* * *
Сөз – көмек, тіл – құрал.
* * *
Тәрбие тілден басталады.
* * *
Тілін білмейтіндер емес, тілін білгісі келмейтіндер – мәңгүрт.
* * *
Тіземнен сүріндірсе сүріндірсін,

Тілімнен сүріндірмесін.

* * *
Тіл – қылыштан да өткір.
* * *
Тіл – тас жарады, тас жармаса да бас жарады.

* * *
Тілде тиек жоқ.

* * *
Тілсіз жерде тіршілік жоқ.
* * *
Тіл – тіршілік тірегі.
* * *
Тіл – ұлттың сүйенетін тамыры,

Сыйынатын тәңірі.

* * *
Тіл сүйексіз болса да, өзі сүйектен өтеді.

* * *
Тілден тілдің кеңдігі болғанымен, кемдігі жоқ.

* * *
Тіл қоса алар жер мен көктің арасын,

Тіл айырар анасынан баласын.

* * *
Тіл – атадан қалған асыл мұра.
* * *
Тіл – асыл ойдың бұлағы.
* * *
Тілге әр күн мейрам.
* * *
Тіл – ел басқарудың құралы.
* * *
Тіл – буынсыз, ой – түпсіз.
* * *
Тіл – білім, тәрбие тұғыры.
* * *
Тіл – достықтың мерейі.
* * *
Тіл – елдігіміздің іргетасы.
* * *
Тіл – мәдени мұраның үзілмес өзегі.
* * *
Тіл – мәдени қазынаның қайнар бұлағы.

* * *
Тілдің майын тамызып,

Сөздің балын ағызып,

Хас шешендер сөз айтар.

* * *
Тілді қорлау – халықты қорлау.
* * *
Тілі өлген ел – тірі өлген ел.
* * *
Тіл - өлшеусіз қазына, өрісі кең әлем.

* * *
Тіл – сүйексіз, ақыл – түпсіз.

* * *
Тілі тәтті, көңілі қатты.
* * *
Тіл – тәуелсіздік тұғыры.
* * *
Тіл – татулық тірегі.
* * *
Тілге шешен, іске мешел.
* * *
Тіл – халықтың жаны, ділі, рухы, елдік қасиеті, ұлттық болмысы.
* * *
Тілсіздің дауы арам,

Зекетсіздің малы арам.

* * *
Тіл ерді қабірге салады,

Нарды қазанға салады.

* * *
Тіл тікенді де алады.
* * *
Туған ел – тұғырың,

Туған тіл – қыдырың.

* * *
Ұлттың қуаты – тілінде.
* * *
Ұлттың өшуі тілдің өшуінен басталады.
* * *
Шешеннің тілі – шебердің бізі.
* * *
Шешеннің тілі ортақ,

Шебердің қолы ортақ.

* * *
Халық үшін өзге тілде сөйлеу қауіпті емес, өзге тілде ойлау қауіпті.

__________________

ҰЛЫ ОЙШЫЛДАР – ТІЛ ТУРАЛЫ

Тәрбие басы – тіл.

Қашқари.
* * *
Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл, бірақ өз тіліңнің қадір-қасиетін жоғалтып, өгейсітпе.
* * *
Көрінеді тілден түйсік білім де,

Біле білсек, жарылқаушы – тіліңде.

Жүсіп Баласағүн.
* * *
Тілі екеудің – діні екеу.
Әбубәкір Кердері.

* * *
Қазақ тілі – түркі тілінің ішіндегі ең бай тіл.

Шоқан Уәлиханов.
* * *
Тіл өнері дертпен тең.
* * *
Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалған шықпайды.
Абай.
* * *
Адамдарды алдауға емес, оқытуға келген кісі олардың өз тілінде сөйлеуі керек.
К.Гельвеций.
* * *
Адамның бұзылуы оның тілінің шұбарлануынан басталады.

Р.Эмерсон.

* * *
Рим императоры Карл Бесінші: «Аллатағаламен – испанша, достарыңмен – французша, дұшпандарыңмен – немісше, әйел қауымымен итальянша сөйлескен дұрыс» депті. Өйткені испан тілі - өршіл, француз тілі – сыпайы, неміс тілі – нық, итальян тілі – нәзік тіл. Егер де император орыс тілін жетік білген болса, солардың бәріне де орыс тілінің бір өзі төтеп бере алады дегенді қосқан болар еді.

М.Ломоносов.
* * *
Тіл – ойлау құралы. Тілге қалай болса, солай қарау деген – қалай болса, солай ойлау деген сөз.
* * *
Тіл – идеяның, сезімнің, ойдың жанды көрінісі.
Л.Толстой.
* * *
… Любой немец может добиваться самой высокой образованности, пользуясь лишь средствами своего родного языка и без всякой чужеземной помощи.

В.Гете

* * *
Язык – дом Бытия.

М.Хайдеггер.
* * *
Француз тілі Европаға қандай әсер етсе, қазақтың тілі түркі мәдениетіне дәл сондай әсер еткен.
* * *
Қазақ тілі – шығыстың француз тілі.
В.Радлов

* * *
Тіркі халықтарының ішіндегі ең суретшіл, образды тіл – қазақ тілі. Қазақтар өзінің шешендігімен, әсем ауыз әдебиетімен де даңқты.

С.Малов.

* * *
Қазақтар сөз өнеріне жетік келеді. Бұл – жұрттың бәріне: оқыған адамдарға да, әліпті таяқ деп білмейтіндерге де, байға да, жарлыға да тән қасиет.

А.Брем.
* * *
Тіл – ұлттық рухтың ең соңғы қорғаны.
Ш.Монтескье.
* * *
Ұлттың ұлттық қасиетін қайтару процесі тілден басталады... Өйткені ұлттың негізгі ұлттық көрсеткіші – тіл. Отарлаушы елдің басым тілі отарланған, соры қайнаған елдің ұлттық тілінің дамуына үлкен кедергі жасайды. Ұлттық құндылықтарға оралу процесінің аяғына тұсау болады. Сондықтан да постколониализм дәуірінде жаншылған ұлттар ең алдымен өзінің мәдениетін, тарихын қалыпқа келтіруге күш салуы керек.
Сандра Камбиселлис.
______________________

Бағдаршам

Өлең-өрім:
... Түс майданға, тілің үшін тартынба,

Топқа кірсең, шарболаттай жарқылда.

Сонда ғана қазақ атың сақталып,

Ана тілің қалар мәңгі артыңда!
Серікбай Қосан,

ақын.

Тарихнама
ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ
Қазақ тілінің қалыптасу тарихы, түркі тілдерінің негізгі бір тобы ретінде, ежелгі сақ (б.з.д.ғ.), үйсін және қаңлы тайпаларынан басталады. Орта ғасырларда, бірнеше феодалдық мемлекеттердің ресми тілі болып саналған түркі тілдерінің тобына кіреді.

VII-VIII ғ.ғ. – Батыс-түрік қағанаты;

- Түркеш қағанаты;

- Қарлұқ қағанаты.
IX-X ғ.ғ. – Оғыз мемлекеті;

- Қарахан мемлекеті;

- Қимақ мемлекеті.
XI-XII ғ.ғ. - Моңғол-татар шапқыншылығының нәтижесінде құрылған Алтын Орда, Ақ Орда және Көк Орда мемлекеттерінің түрік-моңғол ресми тілі;

- Түркі тілдерінен бөліне бастау кезеңі және Дешті Қыпшақ мемлекетінің ресми тілі болып қалыптасуы.

XV-XVII ғ.ғ. – Қазақ ұлтының және Қазақ халықтарының ұлттық және ресми тілі ретінде қалыптасу кезеңінің аяқталуы;

XIX-XX ғ.ғ. – Ресей құрамындағы қазақ халқының ұлттық тілі.

1920 ж. 26.08. – Қазақ АКСР-ның ресми тілі.

1923 ж. 20.03. – Іс қағаздарды қазақ тілінде жүргізу жөнінде ҚазОАК- нің Декреті.
1933 ж. 15.05. – Республикалық терминологиялық комиссияның құрылуы.
1936 ж. 05.12. – Қазақ КСР-нің ресми тілі.

1957 ж. 05.11. – «Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізуді жетілдіру туралы» Қазақ КСР-і министрлігінің қаулысы.
1989 ж. 22.03. – «Қазақ тілінің мәртебесін көтеру туралы» Қазақ КСР-і министрлігінің қаулысы.
1991 ж. 16.12. – ҚР Президентінің Жарлығымен қазақ тілі мемлекеттік тіл болып жарияланды.

1995 ж. 25.09. – Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы: 7-бап – Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік тілі – қазақ тілі.

1996 ж. 04.10. – ҚР Президентінің Өкімімен Қазақстан Республикасы тіл саясатының тұжырымдамасы мақұлданды.
1997 ж. 11.07. - ҚР Президентінің Жарлығымен «Қазақстан Республикасының тіл туралы» Заңы қабылданды.
1998 ж. 05.10. - ҚР Президентінің Жарлығымен «Тілдерді қолдану мен дамытудың Бағдарламасы» бекітілді.
1999 ж. 08.01. – Тілдер туралы заңдардың сақталуына бақылау жасаудың тәртібі туралы Ережені бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.
2001 ж. 07.02. - ҚР Президентінің Жарлығымен «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік Бағдарламасы» бекітілді.
Қазақ тілі түркі тілдерінің қыпшақ тобына жатады. Қазақтар ежелгі заманда руна жазбасын қолданған. 1912 жылдан 1930 жылға дейін араб жазу таңбасына, ал 1930 жылдан 1940 жылға дейін латын жазу таңбасына көшірілді. 1940 жылдан қазіргі уақытқа дейін кириллица жазу таңбасын қолданып келеді.
«Тіл кабинеті» әдістемелігі,

Астана, 2006 жыл.

жүктеу/скачать 1,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10