Тіндердің жиынтығы. Дәлелдеп айтқанда ол ұлпа және қуыс қабырғасын құрайтын дентин

20-балл
1.1.1.) Эндодонтия туралы түсінік, анықтама беріңіз
Бул ұлпа мен периодонт кабынуы кезіндегі жергілікті патологиялық үрдіске ұшырайтын
тіндердің жиынтығы. Дәлелдеп айтқанда – ол ұлпа және қуыс қабырғасын құрайтын
дентин (ұлпа-дентинді жиынтығы).
Клиницисттер буған тағы ұлпа-периапикальды жиынтығын қосады.Оның ішіне ұлпа мен
тiс қуысының қабырғасындағы дентиннен басқа түбір ұшы маңайындағы тіндер
(апикальды периодонт, цемент, кортикальды пластинка) кіреді.
Эндодонтия-тiс куысында (сауыт белiгiнде және түбір өзектерінде) орналасқан тіндерінің
морфологиясы туралы, ұлпа мен периодонт тіндерінде патологиялық үрдістер пайда
болуының және ағымының ерекшеліктері туралы, диагностика мен емдеу әдістері
туралы ғылым.
1.1.2.) Тістердің гистологиясы
Тіс (dens) – жақ сүйектірінің альвеоласында орналасқан, дентиннен, кіреукеден,
цементтен тұратын, тағамды тістеуге, шайнауға арналған құрылым. Тіс эмбрионың ауыз
қуысы кілегейлі қабығының туындысы. Эпителийден кіреуке, эпителий астындағы
мезенхимадан ұлпа, дентин, цемент, периодонт дамиды.
Кіреуке ( enamelum ) тістің сауытын жауып тұратын организмдегі ең қатты тін. Кіреукенің
негізгі структуралық элементі – кіреуке призмалар болып табылады. Олар кіреуке-
дентин байланысынан тіс сауытының беткейіне қарай радиальды бағытта өтетін, қырлы
«цилиндр талшықтарына » ұқсас. Қалыңдығы 4-7 мкм, саны тістің қалыңдығына
байланысты 5-тен 12 млн-ға дейін. Ұзындығы иірімдер болғандықтан кіреуке қабатының
қалындығынан болуы мүмкін. Кіреуке призмалардың ішінде протоплазмалық
талшықтар өтеді. Олар озара неорганикалық тұздар кристалдарының қосындысы бар
жұқа органикалық тор құрайды.
Көлденең кесіндісінде призмалар созылған өсінділері бар арка немесе овал пішінді
болады. Өсінді бөлімі көршілес призмалардың бастарының аркасында орналасады.
Призмалардың осындай пішіні және орналасуы кіреуке құрылымының шектеп тыс
қатты болуы қамтамасыз етеді. Кіреуке призмалары және призмааралық кеңістіктер
ұзындығы 0,1-ден 50 нм, фторапатит Са10 ( РО4 ) 6 F2 немесе гидроксиапатит Са10 ( РО4 )
6 кристалдарынан тұрады. Кристалдардың көлемі кіреукенің жетілуімен байланысты.
Кіреуке кристалдардың беті гомогенді және ұсақ түйіршікті. Көрші кристалдармен
жанасатын бүйірлік қырлары жазық беткейлі болады.
Кіреукенің органикалық құрамы бұл кіреуке пластинкалары, кіреуке шоғырлары мен
ұршықтары. Дентин – жайыстырғыш аморфты заттан, колаген талшықтарынан турады.
Дентиннің регенерациялық қабілеті бар.дентиннің шеткі қабатында коллаген
талшықтары радиальды, ұлпа маңында радиальды және тангенциальды орналасады.
Дентеннің негізгі заты – 1-5 мкм дентин түтікшілерінен турады, көп мөлшерде ұлпа
маңыңда, жабында дентинде, сауытында түбіріне қарағанда көп. Одонтобластардың
дентиндік өсінділері дентин каналдарында орналасады, ұлпа рецепторларына ауру
сезімдерін өткізетін жол. Дентеннің негізгі заты- гидрооксиаппатит кристалдарынан
турады. Дентин түтікшілерінің аймағында гиперминерализация зонасы орналасады.
Ұлпа- жұмсақ тіннен тұрады, сауыт қуысы мен түбір өзегін толтырып жатады, сауыт

ұлпасы тіс сауыттының рельефін құрайды. Тістің шайнау төмпешіктерінің бойында ұлпа
мүйізшілері орналасады. Ұлпа борпылдақ дәнекер тіннен, жасушалардан, олардың
арасында негізгі аморфты заттан турады. Ұлпаның талшықты құрылымдары- коллаген
және аргирофильды, ретикулярлы талшықтар. Ұлпаның әр бөлігінде әр түрлі жасушалар
бар.үш қабат құрайда: перифериялық –одонтобластық, аралық-субодонтобластық,
орталық
1.1.3.) Созылмалы гипертрофиялық ұлпа қабынуын емдеудің витальді аралас әдісінің
реттілігі
Витальді ампутация әдісі. Сауыт ұлпасын ампутациялағаннан кейін түбір өзектердегі
тіршілікке қабілетгі ұлпаны сақтап қалу әдіс. Әдіс тұбірлік ұлпаның репаративті үрдіске
қабілеттілігіне негізделген. Көрсеткіштері: 1. ұлпаның жедел жартылай қабынуы 2.
ұлпаның кездейсоқ ашылуы 3. жарақаттық ұлпа қабынуы 4. созылмалы фиброзды ұлпа
қабынуы 5. түбірі қалыптаспаған тіс. Бұл әдіс сауыт және түбір ұлпасы арасында шекара
анық көрінетен көп түбірлі тістерде, дені сау жас адамдардың периодонты және
пародонты қабынбаған жағдайда қолданылады.
Орындау тәсілі: 1.Жансыздандыру 2. Тісжегі қуысы егеп-тазалау, некроэктомия 3. Тіс
қуысын ашу 4. Асептика және антисептика қағидасын сақтап сауыт ұлпасын
ампутациялау өткір экскаватор немесе шар тәрізді бормен жүргізеді. Тіс қуысын жылы,
тітіркендірмейтін антисептиктермен шаяды. Өзек сағалары қанаса 5 % аминокапрон
қышқылы еріт-мен, гемостатикалық мақтамен немесе электрокоагуляция әдісімен
тоқтатады. Содан кейін тіс қкысын мақта анжымен немесе жылы ауа ағынымен
кептіреді. 5. Өзек сағасына емдік төсем салу, қысым болмау керек 6. Стерильді тампон,
уақытша пломба.
5-7 күннен кейін науқас адамның шағымын сұрап, тісті перкуссияға тексеріп, уақытша
пломбаны алып тастаймыз, емдік төсем өзгеріссіз болса оны қалдырамыз, тісжегі
қуысын антисептикалық өңдейміз, кептіреміз, емдік төсем үстіне жасанды дентиннен
төсем салып, одан кейін аралық төсем ШИЦ-тен, тұрақты пломба. Физиотерапия
әдістерін қолдану керек. Витальды ампутация әдісте ампутациялық жара бетінде
дәнекер тінді капсула немесе дентинді көпір түзіледі. Науқас адам диспансерлік есепке
алынады. Шағым болмаса түбірлік ұлпа өлі еместігіне көз жеткізу үшін 1, 6, 12 ай сайын
ЭҚ анықтап отыру керек.
Витальді экстирпация әдісі. Алдын ала мышьяк қойыртпағын салмай, тек
анестетиктердің көмегімен ұлпаны толығымен алу әдіс. Әдістің артықшылығы: -
мышьяк препараттарының периодонт тіндеріне токсинді әсерінің болмауы - емдеу бір
сеанста жүргізіледі - тіске жасалған манипуляция ауырсыз
Әдістің кемшілігі: - анестезия жүргізгенде аллергия туу қаупі бар - өзек ішінен ұлпаны
алғанда қанның тоқтамауы - эндодонттық манипуляция кезінде науқаста реакция
болмауы - периапикальді аумақта гематома түзілуі немесе пломбалық материалды түбір
үшына шығару нәтижесінде, тістеу кезінде ауыру туындауы.
Әдіс ұлпа қабынуының барлық түріне арналған, әсіресе шіри және өсе қабынған
түрлерінде, бұндай кездерде мышьяк қойыртпағын пайдалануға болмайды. Сонымен
қатар биологиялық және витальды ампутациялық емдеу әдістері нәтиже бермеген
жағдайда. Қарсы көрсеткіштері: - егер емделетін тістің түбір өзектері мүлдем өтпейтін
болса - егер науқастың жағдайы нашар болса - егер науқас адамның анестетикке
аллергиясы болса.

Орындау тәсілі: 1. Жансыздандыру 2. Тісжегі қуысын егеп-тазалау, тіс қуысын ашу 3.
Сауыт ұлпаны ампутациялау, түбір өзектердің сағасын кеңейту, түбір ұлпаны алу 4. Түбір
өзектерді аспаптармен өңдеу, сонымен қатар құрамына ЭДТА бар препараттармен
өңдеу 5. Түбір өзектерді медикаментозды өңдеу, кептіру, пломбылау 6. Рентген жасау.
1.1.4.) Эндодонтияда қолданатын құрал – саймандардың тізімдері және қолданатын
орнын анықтау
Эндодантиялық аспаптар
- қолмен жұмыс істейтін
- Машина көмегімен жұмыс істейтін
- бурап жасалынған
- -Фрезеровкамен жасалынған
ПроФайлдар көлденең кесіндісінде U- тәрізді формада болады және кесу қырлары
айқын емес. Аспатарда тегіс радиальды жиектері, агрессивті емес ұшы бар, Жоғары
конустылық 4-6% дейін негізгі аспатарға тән және 5-8 % Орифис щейперге- бұл аспап
ұшы дөңес және конусты, кесу қырларының ұзындығы 10мм, өзектің сағасын формылау
үшін қажет. 3 түстік сақинамен сабында маркирленеді.
Никель-титанды айналмалы Протейпер файлдары ерекше қиын , қатты
кальцифирленген және де қисайған, традиционды инструментальді өңдеуге келмейтін
каналдарға арналған активті жүйе. Жиынтықта бар болғаны алты файл бар. Оның үшеуі
қалыптастырғыш (shaping files), ал қалған үшеуі — финишті (finishing files). Қазіргі кезде
шығарылып жатқан инструменттердің ұзындығы 21 и 25 мм
NiTi-инструменттерінің активті өкілі болып табылады. . 22 RaСе-файлдары қимасында
үшбұрышты профилі болады. Канал қабырғаларымен үш нүктеде түйіседі және де
біршама терең жүлгелері бар. Үш өткір жұмысшы бөлігі жоғары, эффективті кесу
қабілеттілігін туындатады және каналдан өңделген қалдықтарды оңай, тез шығаруды
қамтамасыз етеді. Инструменттер каналда бұралудың алдын алу үшін ауыспалы
спиральмен жабдықталған.
RaCe (Reamers with Alternating Cutting Edges аспабы – айнымалы кесу қырлары бар
ример) ұшы қауіпсіз және көлденең кесіндісі үшбұрыш пішінді. Жұмысшы аймақтың 2
типті жұмысшы аймақтан тұрады. Өтпелі спиральдардан, бірінші кесу қыры екіншісімен
кезектесіп жұмыс істейді. Қосымша бұл аспап кесу қырының өтпелі бұрышымен және
спиральдың өтпелі болуымен ерекшелінеді, ол өз кезегінде түбір өзегіне кедергісіз
енуіне жағдай жасайды. Аспап қысқа қолдан-8мм, өзекте файлдың жұмысын жақсы
қадағалауға көмектеседі. 500 айналым минутына аспаппен жұмыс істеген дұрыс. Кесу
активтілігі өте жоғары.
Mtwo.Көлденең кесіндісі S-тәрізді екі кескіш астаушалырмен, лезвиялар арасындағы
кеңістіктің үлкеюімен, біртекті емес орналасқан лезвиялармен, лезвиялардың екі ұшы
кескіш, № 25 аспаптың конустылығы 07, басқа колемде: №10 конустылығы 04, №15
конустылығы 05, файлдардың түрлілігі қайта емдеу үшін ( Mtwo Retreatment Files),
апикальды файлдардың көптігі тән
Эндодонтиялық аспаптар қолдану ерекшелігіне қарай 6 топқа бөлінеді.

1.
Нақтамалық аспаптар( түбір өзегінің ұзындығын анықтауға арналған );
2.
Түбір өзектердің сағасын кеңейтуге арналған аспаптар;
3.
Түбір өзегін жұмсақ тіндерден арылтатын аспаптар;
4.
Түбір өзектерін өтуге арналған аспаптар;
5.
Өзектерді кеңейтуге арналған аспаптар;
6.
Түбір өзегін бітеуге ( пломбылауға) арналған аспаптар.
Түбір өзектерің өтуге және кенейтуге арналған аспаптар.
Бұл топқа эндодонттық аспаптардың 3 түрі - өзекті тегістегіш, кенейткіш және
түбір өзегіне белгілі бір пішін бере отырып кенейтетің аспаптар жатады. Дрильбордың
көмегімен түбір өзегін кенейте отырып, толық өтуге мүмкіндік жасалады. Сонымен бірге
түбір өзектерің де пломбаланған өтуге болады
Кей жағдайда пломбаланған өзекті өту киынға туссе, машиналық дрильбордың
көмегімен жузеге асыруға болады. Бірақ машиналық дрильборды көп пайдаланған
дұрыс емес, себебі машинаның айналым жылдадығы жылдамдығы жоғары болған
кезде, түбір өзегінен тыс кетіп, сынымқалуы мүмкін.
Түбір өзектерін пломбалауға арналған аспаптар.
Оларға бұранда тәрізді өзек толтырғыш, пломбаны нағыздағыш, қолмен істейтің
кенейткіш – дрильбор жатады. Осы аспаптардың көмегімен эндодонттық емнін сонғы
шешуші сатысы жүргізіледі. Ең басты негізгі саты болып саналады, себебі пломбаны
түбір өзегінің шыңындағы нүктесіне (санылауына) жеткізіп салу емнің сапалы
жасалуына ықпалын тигізеді.
1.1.5.) Ұлпа кешеніне анықтама
Тіс ұлпасы (пульпа зуба - pulpa dentis) тiс куысында (полость зуба - cabum dentis)
орналасқан және екі бөліктен тұрады (1-сурет): сауыт ұлпасы (коронковая пульпа - pulpa
coronalis), түбiр ұлпасы (корневая пульпа - pulpa radicis). Көптүбiрлi тiстерде түбiр ұлпасы
мен сауыт ұлпасынын арасында өте анық анатомиялык шекара бар. Ол шекара - өзек
сагалары (устья каналов) болып табылады.
Тістің түбірі ұшында тесiк орналасқан (верхушечное отверстие - foramen apicalis). Тiс
толық қалыптасқаннан кейін бұл анатомиялык тесiк физиологиялык тесікке айналады.
Түбір ұшында цементтің қалыптасуына байланысты жана анатомиялык тесік пайда
болады және физиологиялық тесіктен түбір ұшына қарай алшақтай береді және осы екі
тесік арасында қалыңдығы 0,8-1,5 мм негiзi цементтен тұратын аймақ қалыптасады.
Сауыт ұлпасы сауыт куысының күмбездері астында шайнау және тiстеу қыры
төмпешіктеріне сай шығынкы ошақтар құрай орналасады. Ұлпаның әрбір шығыңқы
аймағын ұлпа мүйiзшесi (рог пульпы - cornu pulpae) деп атайды. Дер кезінде емделмеген
тісжегі үрдiсi кешікпей ұлпа қабынуымен асқынады.
Тіс ұлпасы немесе тiстiн жұмсақ тіні эмбриональды типті күрделі дәнекертінді шағын
ағза, жасушалық (клеткалық) құрылымдарға, қантамырларына, нерв талшықтарына
және рецепторлык аппараттарға бай. Бұлардың барлығы ұлпанын кызметiн және
өміршеңдігін қамтамасыз етеді. Тіс ұлпасы тіс куысын толығымен толтырып, тубiр ұшы
тесігі аймағында периодонт тініне ауысады. Ұлпаның жалпы көрiнiсi тістің пішінін және
сыртқы рельефін қайталайды. Тістің сауыт қуысында орналасқан ұлпанын белiгi сауыт
ұлпасы, түбір өзектерiнде жатқан бөлiгi түбiр ұлпасы деп аталады. Бұл атаулар тек

анатомиялық бөлшектеуді көрсетпейдi, сауыт және түбір ұлпасынын орналасу
ерекшелiктерiне, пiшiндерiне, құрылымдарының және қызметтерiнiң әртүрлілігіне
негiзделе отырып берілген. Бұл ерекшеліктер көптүбiрлi тiстерде өте анық көрініс
тапқан және олардың анатомиялық шекарасы түбірлер өзектерінің сағалары (устья)
болып табылады.
1.1.6.) Дентин кешеніне анықтама
Тіс тінінің көп бөлігін құрайтын қатты тін. Құрамы жағынан ол сүйекке ұқсайды. Тіс
куысын және түбір өзегiн қоршап тұрады. Оның химиялык курамы: 28% органикалык
заттан(коллаген-98%, гликозамингликандар, гликопротеиндер, ). 78%-бейорганикалык
зат-кальций фосфаты, магний, кальций фториді. Дентин известелген жасушааралық
заттардан, одонтобластары бар дентин түтіктерінен тұрады. Дентин түтіктерінің
арасында интертубулярлы дентин орналасады; Дентиннің клеткааралық заты;Коллаген
талшықтарынан байланысқан протеогликандардан тұрады.); Дентиннің
гипоминералданған зонасында: интерглобулярлы дентин мен Томс дәнді қабаты.
1) Интерглобулярлы дентин дентин эмаль шекарасында сыртқы бетін жауып
орналасады. Яғни перитубулярлы дентин болмайды. Тiс тінінде минерализация процесі
бұзылса, интерглобулярлы дентин құрамы артады.
2) Томстың дәнді қабаты: түбір өзегінің шет жағында орналасып, майда әлсіз
известелген аймактардан тұрады.
Предентин -одонтобластарға жақын орналаскан дентиннің ішкі кабаты болып табылады.
Предентин коллагенннің 1 типіне жатады. Бұл дентиннің су зонасы болып табылады.
1) ұлпаманындағы дентин -дентиннің көп бөлiгiн алып жататын iшкi немесе
ұлпамаңындағы қабат, тангенциальдi бағытта орналасады. Бұл Эбнер талшықтары деп
аталады.
2) жабындық дентин-сыртқы ұлпаманындағы дентинді қоршап жататын радиальді
бағытта орналасқан кабат. Бұл Корф талшықтары деп аталады. Дентин түтікшелерi - тіс
ұлпасынан басталып эмальдан цементке дейінгі аралықта радиальді бағытта
орналасады. Тіс сауытында S тәрізді, тіс түбірінде түзу. Дентиннің негізгі затында ол
біркелкі таралмаған, ұлпа маңында көп орналаскан. Дентин түтiктерi арқылы зат алмасу
процесі мен дентиннің трофикасы қамтамасыз етіледі. Қызметі: Қорғаныштық,Өсу,Зат
алмасу,Диагностикалык максатта.
1.1.7.) Түбір арналарын емдеуге көрсеткіштер және қарсы көрсеткіштер.
Эндодонтиалық емдеу - тісім сақтауға бағытталған, емдеу дәйекті кезеңдердің
жынтығын білдіреді. тістің ішіндегі тікелей жұмыс істеу үшін қажетті осындай пульпа
немесе периодонтит сияқты ортақ кариес асқынулардың жағдайда,. Осы емдеу
күрделілігі тістің ішкі көлемі рәсімдеу түбірлік каналдар жиі ол тіпті анықтау кыын,
сондықтан тар болып табылады өте аз болуы мүмкін, бұл. тамыры иілген және зуб
қисайып болса, қандай да бір сэптермен аузы ашылу шектелген, эндодонтия заманауи
стоматологиядааж пилот айналады. Ол стоматолог байтақ тәжірибесі мен түйсігі, және
диагностика мен емдеудің жоғары технологиилық әдістерін түрлі елігіне талап этеді.
Емдеу үшін көрсеткіштер:
1. Консервативті және биологииқ емдеуге жатпайтын пульпиттің кез-келген
түрлері.

2. Жедел және созылмалы периодонтит.
3. Бұрын Эндодонтиялық емдеу кейін жүргізіледі қайта өңдеу қажеттілігі.
4. протездеу тіс дайындау 
қақпақтар.
5. протездік тәж дайындық (айтарлықтай көлбеу, соның ішінде немесе жақ тіс
жәрдемдесу) айтарлықтай Тегістеу қатты тіс тіндерін талап этеді.
6. Эндодонтиялық емдеу внутриканальный тіс ағарту үшін дайындық кезінде,
сондай-ақ көрсетілген.
7. целлюлоза немесе ониң қайтыс жарақат алып келді тіс сынған, емдеу.
Эндодонтиялық түбірлік арналарды емдеудің қарсы көрсеткіштері екі топқа бөлінеді:
абсолюттік және салыстырмалы:
Абсолютті қарсы:

Тісті сақтау үшін мүмкіндік бермейтін периодонттың зақымдануы;

тісті басқа сеппен алып тастау қажеттілігі мысалы: тіс қатарында дұрыс
орналаспаған жағдайда;

Хирургиялық немесе консервативті түрде емделмейтін кистаның болуы;

Тіс түбіріні аймағындағы түзілімдер;

бойлық сынуы, тіс түбірінің ;

науқастың жалпы ауыр жағдайы.
Салыстырмалы қарсы көреткіш:

түбір өзектерінің қатты қисаюы;

Түбір өзектерінің бітелуі, мысалы: люмен болмаған кезде немесе каналда қиын
алынатын пломбалық материалдың болуы;

Түбір өзегінде аспаптардың немесе басқа бөгде заттардың фрагменттерінің
болуы;

түбір қабырғасының перфорациясы;

науқастың тісті емдеуді қаламауы.
1.1.8.) Түбір өзектерін зерттеуге, тексеруге арналған аспаптар
Зерттеуге, тексеруге арналған аспаптар: Оларға иілгіш, тегіс аспаптар–тереңдігін
өлшейтін аспап–түбір инесі жатады.
Олар жұмсақ темірден жасалған, өте иілгіш болып келгендіктен, олармен кейде
қисайған түбір өзектеріне өтуге болады. Эндодонттық аспаптардың ең біріншісі

болғандықтан, бұл аспап түбір өзегінің ұзындығын өлшеу үшін де қолданылады.
•
Глубиномер
•
Түбір инесі
•
Миллер инесі
Глубиномердің беті тегіс. Мақта біліктер жасауға арналған түбір инесінің көлденең
кесіндісі дөңгелек қырлары спиралб тәрізді орналасқан.
Мақтаны жұмысшы бөлігіне орап, өзекке еңгізеді. Миллердің қырлы инесінің
көлденең кесіндісі төртбұрышты. Барлық аспаптардың ұшы доғал және түбір өзегі
бойымен оңай жүреді. Олар:
1. Түбір өзегінің бағыты мен өткізгіштігін анықтау үшін
2. Көптүбірлі тістерде өзек аузын іздеу, ашу және кеңейту жұмыстарын жүргізу үшін
3. Өзек ұзындығын рентгенологиялық әдіспен тексеру үшін
4. Түбір өзектеріне дәрі-дәрмек енгізу және кептіру үшін қолданылады.
1.1.9.) Эндодонтия туралы түсінік
Эндодонтия (
лат.
endodontics). Ұлпа мен периодонт ауруларына қатысты
терапевтік 
стоматология
тарауы. 
Тіс
каналдарында қолмен жасалатын емдік өдістерді
жетілдіру, түбір каналдарды толық зарарсыздандыру жолдарын қарастыру, каналды
тазалайтын және 
пломбалайтын
арнайы саймандарды ойлап табу, канал толтыратын
жаңа зиянсыз әрі сапалы материалдарды іздестіруді қарастырады. 
Эндодонтия-
стоматология
лық хирургия мамандығы. Эндодонт, ауруды, тістің ішкі
жағынан емдейді.
Эндодонтия-целюлоза мен периапекс (периодонт және альвеолярлық сүйек)
ауруларының алдын алу, диагностикалау және емдеуден тұрады. Ол патологиялық тісті
сау, симптомсыз және функционалды тіске айналдыру үшін қолданылады.
Бул ұлпа мен периодонт кабынуы кезіндегі жергілікті патологиялық үрдіске ұшырайтын
тіндердің жиынтығы. Дәлелдеп айтқанда – ол ұлпа және қуыс қабырғасын құрайтын
дентин (ұлпа-дентинді жиынтығы).
Клиницисттер буған тағы ұлпа-периапикальды жиынтығын қосады.Оның ішіне ұлпа мен
тiс қуысының қабырғасындағы дентиннен басқа түбір ұшы маңайындағы тіндер
(апикальды периодонт, цемент, кортикальды пластинка) кіреді.
Эндодонтия-тiс куысында (сауыт белiгiнде және түбір өзектерінде) орналасқан тіндерінің
морфологиясы туралы, ұлпа мен периодонт тіндерінде патологиялық үрдістер пайда
болуының және ағымының ерекшеліктері туралы, диагностика мен емдеу әдістері
туралы ғылым.
1.1.10.) Эндодонтиядағы заманауи құрал-саймандар
•
Эндодонттық аспаптар түбір өзектерін механикалық өңдеу үшін қолданылады.
Бұл асппатар қолмен және машинаның көмегімен жұмыс істейді.
•
Заманауи эндодонттық аспаптар дайылдалған: көміртекті болаттан,
хромникельді қорытпадан, никель-титанды құймадан. Олар жұмысшы бөліктің

толық практикалық беріктігін, жақсы иілгіштік қасиетке ие және майысқан
жағдайда өзінің бастапқы қалпына келі мүмкіндігі жоғары.
•
Стоматологияда айналмалы никель-титан құймасынан жасалған инструменттер
түбір каналының пішінін қалыптастыру үшін және тазалау үшін қолданылады.
Эндодонтияның негізгі мақсаты: түбір каналының обтурациясы кезінде қолайлы
жағдай жасай отырып тазалау, дезинфекциялау.
Заманауи аспаптардың дәстүрлі аспаптардан айырмашылығы:
1. Заманауи стандартқа сай түбір өзектерін тез, эффективті және сапалы өңдеуге
мүмкіндік береді.
2. Түбір өзектерін өңдеу үшін жүргізілетін манипуляцияларды азайтып, аспаптарды аз
қолдануға болады.
3. Дәрігердің эндодонттық микромоторларды қолдана отырып еңбегін жеңілдету.
Никель-титанды аспаптардың түрелері:
1. Бірінші ұрпақ никель-титанды сым кесінділерінен жасалған. Ұшы қауіпсіз, тегіс
радиальды жиектері, кесу қырлары тікбұрышты және жоғары конусты болып келеді.
Оларға ПроФайлдар (ProFile), ДжиТи Ротари Файлдар (GT Rotary File) жатады.
2. Екінші ұрпақ та сым кесінділерден жасалған, бірақ кесу қырлары агрессивтілігімен
ерекшеленеді. Кесу лезвиялары К типіна жатады, конустылығы өзергіш, ұшы жартылай
агрессивті. Оларға ФлексМастер (FlexMaster), ПроТейпер (ProTaper),РейСи (RaCe), К3
(Sybron Endo), Mtwo жатады.
ПроФайлдар көлденең кесіндісінде U- тәрізді формада болады және кесу қырлары
айқын емес. Аспатарда тегіс радиальды жиектері, агрессивті емес ұшы бар, Жоғары
конустылық 4-6% дейін негізгі аспатарға тән және 5-8 % Орифис щейперге- бұл аспап
ұшы дөңес және конусты, кесу қырларының ұзындығы 10мм, өзектің сағасын формылау
үшін қажет. 3 түстік сақинамен сабында маркирленеді.
Никель-титанды айналмалы Протейпер файлдары ерекше қиын , қатты
кальцифирленген және де қисайған, традиционды инструментальді өңдеуге келмейтін
каналдарға арналған активті жүйе. Жиынтықта бар болғаны алты файл бар. Оның үшеуі
қалыптастырғыш (shaping files), ал қалған үшеуі — финишті (finishing files). Қазіргі кезде
шығарылып жатқан инструменттердің ұзындығы 21 и 25 мм
NiTi-инструменттерінің активті өкілі болып табылады. . 22 RaСе-файлдары қимасында
үшбұрышты профилі болады. Канал қабырғаларымен үш нүктеде түйіседі және де
біршама терең жүлгелері бар. Үш өткір жұмысшы бөлігі жоғары, эффективті кесу
қабілеттілігін туындатады және каналдан өңделген қалдықтарды оңай, тез шығаруды
қамтамасыз етеді. Инструменттер каналда бұралудың алдын алу үшін ауыспалы
спиральмен жабдықталған.
Традиционды инструменттермен салыстырмалы артықшылықтары:
•
Түбір каналдарын заманауи стандартқа сай тез, эффективті, сапалы өңдеу
•
Түбір каналдарын өңдеу барысындағы манипуляциялардың санының азаюы
және де барынша аз инструмент қолдану.
•
Эндодонттық микромоторларды қолдану арқылы стоматолог жұмысының
жеңілдеуі.

1.1.11.) Пулпиттің түрлері.
Т.Ф.Виноградова бойынша пульпиттердiң топтастырылуы
Уақытша тiстердiң жедел пульпиттерi
•
1. Жедел сары сулы (сiрлi) пульпит
•
2. Жедел iрiңдi пульпит
•
3. Жедел пульпиттер, процесске периодонт немесе аймақтық лимфа түйiндерiнiң
қосылуымен
Тұрақты тiстердiң жедел пульпиттерi
•
1. Жедел сары сулы жартылай пульпит
•
2. Жедел сары сулы жалпы (толық) пульпит
•
3. Жедел iрiңдi жартылай пульпит
•
4. Жедел iрiңдi жалпы пульпит
Е.Е. Платонова бойынша пульпиттің жіктелуі
•
1. Жедел пульпит:
•
- жарты;
•
- жалпы.
М.Е. Гофунга бойынша пульпиттің жіктелуі:
•
1. Жедел пульпит:
•
- жарты серозды;
•
- жалпы серозды;
•
- жалпы іріңді.
Жедел пульпит
1. Ошақты
2. Диффузды
Созылмалы пульпит
1. Іріңді
2. Гангренозды
3. Гипертрофиялық
4. Фиброзды
Өршуі
1. Созылмалы фиброзды пульпиттің өршуі
2. Созылмалы гангренозды пульпиттің өршуі
3. Созылмалы гипертрофиялық пульпиттің өршуі

1.1.12.) Периодонтиттің жіктемесі
Периодонтит-бұл периодонттың қабынуы. Ол түбір цементімен альвеоланың
кортикальды пластинкасының арасында таралып жайылады. Балаларда периодонт
құрылысы бірқалыпты емес. Жетілген тісте периодонт борпылдақ байланыстырушы
тіннің , коллаген және нерв талшықтардың, лимфатикалық және қантамырлардың
болуымен ерекшеленеді.
Периодонттың қызметтері:
-тірек-ұстап тұрушы;
-қорғаныс;
-пластикалық;
-сенсорлық;
-трофикалық;
-шайнау қысымын таратушы.
Периодонтиттің Т.Ф.Виноградов (1976ж) бойынша жіктелуі:
1.Этиологиясы бойынша:
-инфекциялы;
-травмалық;
-медикаметозды.
2.Таралуы бойынша:
-маргинальды;
-апикальды.
3. Клиникалық ағымы бойынша:
-жедел;
-созылмалы;
-асқынған.
4. Терідегі патоморфологиялық өзгерістері бойынша:
-серозды;
-іріңді;
-фиброзды;
-гранулденген;
-гранулематозды.
И.Г.Лукомский клиникалық көрінісі, таралу дәрежесі және патологиялық сипатына
қарай 3 түрін ажыратады.
I. Жедел (эксудативті) ағымды периодонтит:

а) серозды (шектелген және жайылған);
б) іріңді (шектелген және жайылған);
ІІ. Созылмалы (пролиферативті) периодонтиттер:
а) фиброзды;
б) гранулденген; в) гранулематозды;
ІІІ. Созылмалы периодонтиттің өршуі.
1.1.13.) Гутаперчаның фазаларына анықтама бер
Гуттаперча-Manilkara bidentata деген Бразилия ағашының шырынынан
алынған,қоюлатылған және арнаулы өңдеуден өтілген латекс.
•
Гуттаперча алуға Рауеnа және Paloquium деген Малазия ағаштарының да
шырындары пайдаланылады.Түбір өзектерін пломбылау үшін 100 жылдан аса
уақыт пайдаланылып келеді.Гуттаперча жылу әсерінен көлемін
ұлғайтады,салқын әсерінен көлемін кішірейтеді.
•
Химиялық құрамы жағынан гуттаперча полиизопреннің трансформасы,табиғи
каучукке ұқсас (полиизопреннің cis-формасы).Үлкен бөлігі (60%)
кристалқұрылымды,аз бөлігі (40%) аморфқұрылымды.Бөлме температурасында
гуттаперча Р-формаға ие.
Гуттаперчаның қасиеттері
•
Биологиялық инертті
•
Түбір ұшы маңындағы тіндерді тітіркендірмейді
•
Түбір өзегіне еркін кіреді
•
Бірқалыпты мөлщері бар
•
Рентгенконтрасты
•
Ылғалдарға төзімді
•
Тістің түсін өзгертпейді
Гуттаперчаның модификациялары
•
Альфа формасы 42 -49 о С жұмсарады
•
Бетта формасы 53-59o C жұмсарады
•
Гамма формасы 56-62 oC жұмсарады
Егер оны 65º жоғары температурада қыздырып,баяу салқындатса (1 секөндте 0,5 º-қа
) 2 –формаға ие болады.Бұл формасы аққыш,жұмсақ және жабысқақ.Егер тез суытса
Р-формасына түрленеді.У-формасы 56-62 ºдейін қыздырғанда пайда болады.
Түбір өзектерін толтыру үшін гуттаперчадан штифтер (ISO-стандартына сай) және
стандартқа сай емес гуттаперча конустар дайындайды.
Альфа фазасындағы түріндегі гуттаперча аққыш, жабысқақ, жылы температурада
жумсарады.

Бетта фазасындағы гуттаперча көбірек қолданылатын, оқшауланған, аққыштық қасиеті
жоқ, жоғары температурада жүмсаратын материал.
Екеуі де қатайғаннан кейін отырмайды және көлемі тұрақтылығын сақтайды.
Түбір өзегін екі фазалы гуттаперчамен бітеу (толтыру)
•
конденсорды қолдану арқылы жүзеге асады.Конденсор пломбылық
материалды түбірұшы бағытында емес,өзек қабырғалары бағытында
нығыздайды және өзектің жақсы бітелуін қамтамасыз етеді, гуттаперчаның екі
фазасын қолданады. Бұл фазалары біріншілік шикізатты әртүрлі тәсілмен өңдеу
нәтижесінде алынады.
•
Алғашында арнаулы қыздырушы аппараттың және шприцтің көмегімен
конденсорды гуттаперчанің тығыздау бөлігімен жабады (Р-гуттаперча),содан
кейін сұйықтау қабатпен (α-фаза) жабады.Конденсорды өзекке енгізіп,ұштықты
минөтіне 3000-5000 айналымға қосады.Конденсор гуттаперчаны нығыздайды
және өзінің конструкциясына байланысты өзек толған соң өзектен өзі шығады.
•
Осының нәтижесінде макроканал тығыз гуттаперчамен ,ал микроканалдар
(бүйір каналдар),өзектің қабырға бөліктері сұйық гуттаперчамен толтырылады.
Гуттаперчаны жұмсақ созылымтал материалдармен (силерлермен) қатар
пайдаланады. Олар Thermaseal,Topseal,AH PLUS, жоғары
тұтқырлыққа,жабысқақтық қасиеттерге ие,азғана отырыс береді.
КВИЛ ФИЛ жүесі толықтыруші ретінде АЛЬФА фазадағы гуттаперча штифті
пайдаланады . Ол иілген үштыққа бекітетін титтанан жасалған нығыздағышқа
қондырылған . Ал нығыздағыштын өзі сағат тілі бағытына қарсы жасалған
бүрандалық жүлгерлермен қамтылған. Өзек ішінде нығыздағыш айналған кезде
өзек қабырғасына үйкелестен пайда болған жылудың әсерінен гуттаперча
жүмсарады.
2.1.1 Эндодонтиялык емдеу кезіндегі қателіктер
Түбір өзектердің күрделі анатомиялық құрылысына байланысты қателіктер:40% -
төменгі күрек тістерде 2 түбір өзек болады;58% - жоғарғы жақтың екінші премолярында
түбір өзек болады; 231% - төменгі жақтың бірінші премолярында 2 тубір болады;20% -
алдыңғы тістердің негізгі түбір өзегінен жанама өзектер бұтақтанады. Статистика
бойынша:Эндодонтиялык емдеудiн негiзгi қателігі түбір жойылмауы (76%).Емдеуге деген
дұрыс емес көрсетілімдер• Рентгенографияны жүргізбеу.4 пен 10 жас аралығында 10%
эндодонтиялык емделген тiстер хирургиялық кірісуді талап етеді. Қайта емдеуге
көрсетілімдер:
Деструкцияның периапикальдық ошақтары;• Сезiмтал немесе ауру сезіммен жүретін
перкуссия;Сыздауықтың немесе ісінулердің пайда болуы;Түбір өзектерінің адекватты
емес пломбылануы, әсіресе, ортопедиялык кірісу алдында;Нашар реставрацияланған тіс
сауыты есебiнен, пломбыланган өзектің ауыз куысымен ашык байланысуы. Тіс сауытын
ашу кезіндегі асқынулар• Тiс жегi куысының қабырғасының сынып кетуі.Себебі - бордың
дұрыс емес бағдарлануы, оган катты кысым көрсету.Емдеу -кабырганы композитпен
немесе стеклоиономермен калпына келтіру (реставрациялау). Тіс қуысының сауыт
бөлігінің кабырғасының немесе түбінің перфорациясы.Себебі - тіс куысының
топографиялық анатомиясын еске алмай ендеу.Емдеу-перфорациялык тесiктi ШИЦ-пен

бітеу. Түбір өзекті өңдеу кезіндегіаскынуларТүбір өзектің формасын өзгертпей, оны тым
кеңейту.Белгiлерi-үлкен диаметрлі саймандардын өзекте бос жүруі.. Профилактикасы
өзектiн өндеуден кейiнгi диаметрiн еске ала отырып, оны 2-3 размерге улкейту. Түбірдің
майысқан жерлеріндегі өзектердің тым кенеюі.Белгiсi - саймандардың өзекте тым бос
жүруі.Себебі - түбір өзекте майыспайтын немесе аз майысатын саймандармен жұмыс
істеу. Түбір өзекте сайдын пайда болуы.• Белгісі - жұмысшы ұзындыктын бiтпей тұрып,
құралдың бітеліп қалуы.Профилактика – Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын
колдану, түбір өзектерін мерзiм мерзiм кiшi диаметрлі құралдармен ендеу. Тамыр
қабырғасының латеральді перфорациясы.Белгiсi - дұрыс емес жолга барганда ауру
сезімінің пайда болуы және түбір өзегінен кан агу.Себебі-ұшы өткір куралды, оны
майыстырмай колдану Емдеу - дурыс емес жолды пломбылык материалмен
обтурациялау (мысалы, Pro Root). Тамыр өзегі салауының дентин қалдықтарымен
бітеліп қалуы.• Белгiсi - кiшi диаметрлі кұрал, бұрынғыдай, жұмысшы ұзындығына кіре
алмайды.Мукиятты ирригация, ЭДТА препараттарын колдану, түбір өзектерін мерзім-
мерзім кіші диаметрлi құралдармен өндеу. Тамыр қабырғасының жұқаруынан болған
перфорация.Белгiсi - тамыр өзегiнен кан ағу және қабырғаларды өндегенде ауру
сезімінің пайда болуы.Себебі - түбір өзегiнiң майысуын дұрыс бағаламау.Емдеу – түбір
өзекті пломбылау немесе құрамында кальцийі бар препаратпен уақытша обтурациялау.
• Апикальды саңылаудың тым кеңейіп кетуі.• Белгісі -құралдың жұмыс ұзынығынан тыс
батып кетуі «проваливание».• Себебі – түбір өзекте, жұмысшы ұзындықты еске алмай
отырып, жұмыс iстеу.Емдеу - апикальды тіреу қалыптастыру. Түбір өзегінің сағасында
құралдың сынуы.Белгісі - түбір өзектiң сағасында сынык визуалды көрінеді.Себебі -
құралмен жұмыс iстеу зандылықтарын ұстамау.Емдеу - түбір өзектің сағасын кеңейту,
сыныкты алып шығару. Түбір өзегінің апикальды немесе ортаңғы жағында құралдың
сынуы.Белгiсi - түбір өзекте қолданған құралдың қысқаруы, апикальды немесе ортанғы
жакта құралдың етпеуі.Емдеу - ЭДТА колданып, сыныкты бойлай, өзектен ету, мүмкін
емес жағдайында - депофорез, тамыр ұшының резекциясы коданылады.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін байқалатын асқынуларТүбір өзектің
силермен толып кетуi және оның тамыр ұшынан шығуы.Белгілері - ауру сезімі (өзіндік
немесе шайнаганда), шырышты кабаттын, жұмсак тiндердiн МУМКIН Ісінуі..
Рентгенограммада рентгенконтрастты массанын тамыр үшынан шыгуы.Емдеу -
физиотерапия, ісіну байкалса-өтпелі каптарда тiлiк жасау. Гуттаперчилік штифттің
периапикальдық тіндерге шығуы.Белгілері - өзіндік немесе шайнағанда ауру сезімі,
штифттің тамыр ұшынан шығуының рентгенологиялык көрінісі.Емдеу-физиотерапия,
әсері болмаса – өзекті пломбыдан тазалау, штифтті шығарып алу. Тамыр өзегінің толық
емес обтурациясы.Белгілері - емдеуден ұзақ уақыттан өткеннен кейінгі ауру сезімі,
тамыр өзегінің толық емес обтурациясының рентгенограммадагы көрінісі.Емдеу -
тамырлық пломбыны алып тастау, тамыр өзекті қайтадан обтурациялау. Гаймор
қуысына силердің шығуы.Белгілері ауру сезімінің пайда мұрын бітіп қалуы және агуы.
пломбылық материалдың гаймор куысының түбіндегі, рентгенограммадағы
көрінісі.бакылау, одонтогендi пайда болған жағдайда- емдеу.
2.1.2 Ауыз қуысының анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері.
Ауыз қуысының анатомиясы. Ауыз қуысы (саvitаs оrіs) –ас қорыту трактысының
бастапқы бөлігі.Алдыңғы жағынан ерін, оң және сол жағында ұрт, төменде, жоғарыда
қатты және жұмсақ таңдай, ауыз қуысының табаны мен шекараласады.Ауыз қуысының
кіре-берісі- бастапқы бөлігі кеңістік және алдыңғы жағынан ерін,оң және сол жағында
ұрт, артында жоғары және төменгі жақтағы тістермен шектеледі.Жоғары жақтағы екінші
азу тіс тұсынан құлақ маңындағы сілекей безі ашылады.Ауыз қуысының меншікті бөлігі-

ауыз қуысының кіре-берісімен, алдыңғы жағынан тістермен, артында жұмсақ таңдай,
жанында- ұртпен шектеледі.Ауыз қуысының шырышты қабаты- көп қабатты жалпақ
эпителииден, базалды мембранадан,меншікті кілегей қабатынан, кілегей асты
қабатынан тұрады. Көп қабатты жалпақ эпителии қалыңдығы біркелкі емес,қатты
таңдай және тілде қызыл иекте қалың болып келеді.Ерін мен ұртта – меншікті кілегей
қабаты қалыңдау, ауыз қуысының табаны мен өтпелі қатпарда- кілегей асты қабаты
қалыңдау болып келеді.Көп қабатты жалпақ эпителий –мүйізгектенетін ( қатты
таңдай,тіл, қызыл иек) және мүйізгентенбейтін (жұмсақ таңдай,қызыл иек сайы
эпителиі, ауыз қуысының табаны,тілдің ішкі беті,ерін) болып бөлінеді.Көп қабатты
жалпақ эпителий мен меншікті кілегей қабаты аралығында , базалды жарғақ бар. Ол –
аргирофильді жұқа талшықтардан тұрады. Көп қабатты мүйізгектенетін жалпақ
эпителий – базальды және ростковые қабаттан тұрады.Дәнді және мүйізді қабаттар бар.
Көп қабатты жалпақ мүйізгектенбейтінэпителий қабатында дәнді және мүйізді қабаттар
болмайды. Ауыз қуысының меншікті қабаты нерв байламдары , қан тамырлары, лимфа
түйіндер орналасқан. Ауыз қуысының меншікті қабаты дәнекер тіннен және клетка
аралық заттардан және кеткалық құрылынан тұрады. Ауыз қуысының кілегей асты
қабатында- ауыз қуысының табаны, ерін мен қрттың өтпелі қатпары,борпылдақ
дәнекер тін және майда сілекей, май,бездері,(Фордайса ), қыл тамырлар орналасқан.
2.1.3 Ұлпа қабынуы туралы түсінік..
Ұлпа қабынуының әртүрлі клиникалық белгілерін белгілі бір жүйеге келтіру көптеген
ғалымдарды ынталандырған және көбіне клиникалық, морфологиялық
(патологоанатомиялық) белгілеріне негізделген, немесе оларды бірге негізге ала
отырып жасалған жүйелер ұсынылған.
Ұлпа қабынуының себептері (этиология пульпита).
Ұлпадағы қабыну үрдістері көбінесе тісжегі қуысы арқылы ықпал ететін әртүрлі
тітіркендіргіштердің әсерінен дамиды. Олардың ішінде ең бірінші орында
микроорганизмдер мен олардың уыттары, дентиндегі органикалық заттың ыдырауынан
тұратын зиянды заттар тұр.
Тітіркендіруші факторларға химиялық әсерлерді (әртүрлі тамақтар құрамындағы заттар,
олардың қалдықтарының тісжегі қуысында ыдырауынан пайда болатын қышқылдар,
пломбылық материалдардың құрамындағы зиянды ингредиенттер), механикалық және
температуралық әсерлерді жатқызуға болады.
Микроорганизмдер ұлпаға тісжегі қуысынан көбіне дентин түтікшелері арқылы өтеді.
Сонымен қатар қан және лимфа тамырлары арқылы да (жедел жұқпалы аурулар,
сепсис кезінде) өтуі мүмкін. Кейбір жағдайларда ретроградтық жолмен немесе кері
жолмен (пародонтальдық қалталар аймағында түбір бетіндегі цементтің ыдырауы
кезінде беті ашылған дентин өзекшелері арқылы, ал қалталар тереңдеген кезде өзек
тармақтарының немесе түбір ұшы тесіктері арқылы) де түсуі мүмкін.
Көптеген ғалымдардың ұйғаруынша, ұлпа қабынуын туындатушылар – гемолиздеуші
және гемолиздмеуші стрептококктар болып саналады. Дегенмен де қабыну кезінде
ұлпада диплококтар, стафилококтар, грам оң таяқшалар, лактобациллалар,
саңырауқұлақтар да анықталған.
Ұлпа қабынуы кезінде В.П.Бережной (1985) 19 түрлі микроорганизмдерді анықтаған:
стафилококктар (алтынға ұқсас, ақ, сары), стрептококтар (гемолиздеуші, жасылданатын,
гемолиздемеуші), ішек таяқшалары, тетракоктар, Candida типті саңырауқұлақтар,

микрококтар, стрептобациллалар, сарциналар, актиномицеттер, дифтероидтар,
көкшілірінді таяқшалар (синегнойные палочки), диплобациллалар, диплококтар.
Механикалық және температуралық әсерлердің ықпалы тісжегі қуысына түскен қатты
тағам түйірлеріне, қабылдаған астың жоғарғы және төменгі температурасына
байланысты болады. Сонымен қатар тісжегі қуысын егеп-тазалағанда, тісті жасанды
сауыт кигізуге дайындағанда, емдеу шараларын дұрыс жүргізбеу ұлпаның әртүрлі
зақымдануына әкеп соғады. Ұлпаға әсерін тигізетін тағы да бір химиялық факторлар –
асқынбаған тісжегіні емдеген кезде тісжегі қуысын ұлпаны қатты тітіркендіретін
дәрілермен (спирт, эфир, жоғары концентрациялы антисептиктер) өңдеу.
Біраз ғалымдар ұлпа қабынуының дамуында аллергиялық факторлардың (дәрілердің,
микробтық аллергендердің) орнын да атап көрсетеді. Сонымен қатар ұлпада әртүрлі
жағдайларда пайда болатын жаңа құрылымдар (дентиклдер мен петрификаттар) тіс
қуысында біртіндеп қалыптасып, нерв ұштарын тітіркендіріп, қан тамырларына қысым
түсіре отырып, қан айналысын нашарлатып, дистрофиялық өзгерістер туындатуы да
мүмкін. Бірақ мұндай өзгерістерді тек таза қабыну үрдісіне жатқызуға болмайды.
Ұлпаның қабынуының клиникасы.
Жалпы белгілері.
Ұлпа қабынулары кезінде басқа ағзалар қабынуы кезіндегідей белгілер: ісіну
(припухлость), домбығу (отек), ауыру сезімі (боль), қызару (краснота- гиперемия),
қызметінің бұзылуы (нарушение функции) байқалады (2-сурет).
Ұлпа өзі тар және жабық кеңістікте (тіс қуысында) орналасқандықтан жоғарыдағы
аталған қабыну белгілерінің бәрін көріп-білу мүмкіндігі жоқ. Сондықтан қабынудың түрін
анықтау үшін ауыру сезімдерін дұрыс анықтай отырып, объективтік көріністерін негізге
алған жөн.
Ұлпаның жедел қабынулары кезінде ауыру сезімі өз бетімен ешбір себепсіз дамиды
(самопроизвольная боль). Ауыру сезімі қабыну кезіндегі қан тамырларының кеңеюі,
қанның ұлпадан кері ағуының қиындауы, жалқықтың жиналып, ұлпаға қысымның
артуы, ыдыраған тіндерден бөлінген уытты заттардың нерв ұштарын тітіркендіруі
әсерінен туындайды.
Ұлпа қабынуының алғашқы сатысында ауыру сезімі азғана уақытқа созылады, ал
ауыруаралық уақыт (межболевой период) барынша ұзақ болады. Қабыну үрдісінің
біртіндеп жайылуына байланысты ауыру уақыты ұзарып, ауыруаралық уақыт қысқара
бастайды.
Ұлпа қабынуының тағы бір ерекшелік белгісі – ауыру сезімінің түн кезінде көбірек
мазалауы.
Түн кезінде адам көбінесе тік жүрмей, жататын болғандықтан, кейбір авторлар ауыру
сезімінің күшеюін ұлпаға қанның көбірек келуімен байланыстырады. Ал енді басқа
авторлар мұны ми қыртысының түнде және күндіз әртүрлі жағдайда болуымен,
парасимпатикалық нерв жүйесінің (кезеген нервтің – n. vagus ) түндегі қызметі
симпатикалық нерв жүйесінің қызметінен басым болатындығымен байланыстырады.
Платонов Е.Е. (1968) ұлпаның қабынуы кезінде түнде ауыру сезімінің күшеюін түн
кезінде қан айналымының баялауы нәтижесінде ұлпадағы қанның кері қайтуының
тежеліп, зат алмасуынан шыққан зиянды заттардың жиналуымен түсіндіреді.

Ұлпа қабынуына тән тағы бір клиникалық белгі – ауыру сезімінің әртүрлі тітіркендіргіш
әсерлерден (механикалық, температуралық, химиялық) туындауы немесе күшеюі және
әсер тоқтағаннан кейін де біраз уақытқа созылуы.
Ұлпа қабынуы кезінде ауыру сезімі өте әлсіз тітіркендіргіштер әсерінен де дамиды. Егер
қалыпты ұлпа 50-52ºС температураны жылы, ал 17-22ºС температураны суық ретінде
қабылдаса, қабынған ұлпа аздаған температуралық ауытқуларға жауап береді және 28-
30ºС температурадағы сумен әсер еткенде ауыру сезімі пайда болады.
2.1.4 туракты пломбалык материалга койылатын талаптар
Тісжегі қуыстарына ұзақ уақытқа қойылатын (бұзылғанға немесе түскенге дейін)
пломбылық материалдыр тұрақты пломбылық материалдар деп аталады және үш түрге
бөлінеді: стоматологиялық цементтер, металқұрамдас материалдар және композиттер.
Тұрақты пломбылық материалдарға қойылатын шартты талаптар:

механикалық әсерлерден бұзылмау және қажалуға ұшырамау (қаттылығы өте
жоғары болу);

химимялық әсерлерден бұзылмау, ауыз сұйықтығында ерімеу;

қатайғаннан кейін көлемінің тұрақтылығын сақтау, себебі көлемі кішірейіп кетсе,
пломбының төңірегінде саңылау пайда болады, ал көлемі үлкейсе қуыс
қабырғалары іштен қысым түсуі (іштен дүмпу) әсерінен сынып кетеді;

жылу өткізгіштігінің төмен болуы;

тіс тіндеріне жабысу қасиетінің жоғары болуы;

тістің түсін өзгертпеуі және кіреуке түсіне сай болуы;

тістің тіндеріне және жалпы организмге зиянды әсерінің болмауы;

біраз уақыт жұмсақтығын сақтауы және тісжегі қуысына енгізудің және тістің
пішінін қалыптастырудың жеңіл болуы;

антисептикалық қасиетінің болуы;
2.1.5 тистердин клиникалык анатомиясы жане формулаларын жазыныз
Адам тістерінің анатомиясы тістің келесі бөліктерін ажыратады:

Тәж немесе анатомиялық тәж-эмальмен қапталған тістің қалыңдатылған сыртқы
бөлігі. Олардың жоғарғы және төменгі тіс жолдары бар.

Мойын-тәж мен тамырдың арасында орналасқан, тістің ең кішкентай
анатомиялық бөлігі. Әдетте, тістің мойны көрінбейді және оның әсер етуі аурудың
белгісі болуы мүмкін.

Тістің тамыры оның тірек бөлігі болып табылады, әдетте ол көрінбейді, Сағызбен
жабылған және жақтың альвеолярлы саңылауының ішінде орналасқан, жоғарғы
жағымен аяқталады — периодонтальды байламның көмегімен сүйек тініне
мықтап бекітілген өте өткір ұшымен.
Балалар мен сау жастарда әдетте "қысқа" клиникалық тәждер бар. Дені сау науқастарда
тістер жақсы дамыған, күшті, тесікке сенімді "отырады".

Жасы ұлғайған сайын қызыл иек төмен түсіп, клиникалық тәжі ұзарады. Тістің мойны
қызыл иектің астынан көрінеді, ал стоматологтар "ұзын тәж" және "қысқа клиникалық
түбір"туралы айтады. Мұндай тістер мұқият болуды қажет етеді: олар нәзік болады,
жақтың альвеолаларында нәзік болады.
Эмаль. Бұл тістің сыртқы қабаты және минералды призмалардан тұратын адам
ағзасындағы ең қатты бөлік. Оның қалыңдығы мойын аймағында минималды және
тістің "жұмыс істейтін" бетінде мүмкіндігінше берік болады.
Сыртта эмаль пелликуламен жабылған - арнайы органикалық пленка, онсыз
қышқылдар тістерге теріс әсер етеді, эмаль минералдарын ерітеді.
Дентин. Бұл тістің құрылымдық негізі, қатты, күшті тін, ол түтікшелер түзетін
коллагендік негізгі заттан тұрады. Дентин түтіктерінің ішінде одонтобласттардың
процестері орналасқан.
Дентин-бұл тістің бастапқы тіндері. У төменгі омыртқалы (балық, амфибии) тістері ғана
тұрады дентин. Рептилиялардан бастап жоғары омыртқалыларда тістерде эмаль мен
цемент пайда болады
"Адам тістерінің анатомиясы" м. ғ. д. Гайворонский и. в.
. Ол нервтер мен тамырлар өтетін борпылдақ дәнекер тінінен тұрады.
Түбір. Әдетте көзге көрінбейтін тістің бір бөлігі жақтың альвеолярлы тесігінде
орналасқан. Сыртта тамыр қорғаныс қабатымен жабылған-цемент, бұл әк тұздарының,
коллаген талшықтарының және цементоциттер деп аталатын арнайы жасушалардың
кешені. Құрылымы бойынша цемент сүйек тініне ұқсас, бірақ онда тамырлар мен тірі
жасушалар жоқ, сондықтан ол өспейді, жаңартылмайды.
Тістің түбірінің айналасында көптеген дәнекер тіндік талшықтар бар. Оларды периодонт
немесе периодонтальды байлам деп атайды. Бұл тіс түбірін сүйек альвеоласында
ұстайтын "арқандар".
2.1.6.Пломбалық материалдың жіктелуі, олардың құрамы мен қасиеті.
1)Жұмсақ қатаймайтын койыртпақтар – уақытша бітеуге арналған
Түбір өзектерін уақытша пломбылауға арналған жұмсақ созылымтал
материалдар.Олар түбір өзектерін уақытша толтыруға арналған.Көбінесе ұлпаның
созылмалы шіри қабынуы,периодонттың жедел жіне созылмалы қабынуларының
өршуі кезінде қолданады.
Abscess remedy - бактерицидті, антисептикалық әсер ететін әсерлі материал өзекте
қатаймайды және оңай алынады. Өзекті зарарсыздандыруға арналған
рентгенайқындылығы жоғары. Құрамына параформальдегид, формальдегид, креозот,
толықтырғыш, тимол және корица майы (коричное масло)кіреді.Сұйығы және ұнтағы
екі құтыда шығарылады.
Iodoform paste- антисептикалық әсері жоғары қатаймайтын,өзекте сорылуы мүмкін
материал өзекті уақытша пломбылауға және емдеуге арналған.Құрамында
йодоформ,ментал парахлорофенол камфора,салмағының 100% дейін толықтырғыш
кіреді.
Endoseptone- түбір өзектерін зарарсыздандыруға арналған сұйықтық. Құрамына : р-

хлорфенол, дексаметазон ацетат, тимол, толықтырғыш кіреді.Құрамындағы
дексаметазонға байланысты үштік көрсетеді: бактерицидті,тыныштандырушы
(седативті),қабылдауға қарсы. Аллергиялық реакцияның туындау қаупін азайтады.
Гринозоль (Септодонт) құрамында метрогидазол - анаэробты инфекцияға қарсы әсер
етеді, қабыну альтерациясын азайтады,жедел қабыну сатысында.
Эндокал -кальйийгидрооксиді негізіндегі гель.2-3 күнге қойылады.
Иодент (Владмива,Ресей) құрамында йодоформ бар.Сүт тістерінің өзектерін толтыруға
арналған.
2)Жұмсақ созылмалы өз бетімен қатаятын материалдар (силерлер)
Цинк-фосфатты цементтер; қазіргі кезде сирек қолданылады.
Цинкоксиді-эвгенол негіздес қойыртпақтар мен цементтер :
Гроссман пастасы (АҚШ), Nogenol эндометазон, эстезон, эндофил, пропилор, эндомет,
мерпазон (Франция),
Эвгедонт (Ресей).Цинкоксиді-эвгенолды қойыртпақтар құрамына цинк (мырыш)
тотығы-4%, стабелит шайыры -27%, висмут субкарбонаты-15 %,барий сульфаты-15
%,сусыз натрий бораты-1%.
Эндометазон-
Эпоксид шайыры негізді пасталар: AH-2,AH PLUS(Англия).Эндодонт,интрадонт-Д (Ресей).
Резорцин –формалиді шайыр негіздес: фородент (Чехия); радикскорт
(Болгария);SPAD,биопласт,форфенан (Франция).
Кальцийгидроксиді құрамды пасталар (қойыртпақтар): биокалекс (Франция),
темпканал-Са (АҚШ); Sealer-2b; CRCS, Sealapex, Fillcanal, Apexit.
“CRCS-Calcibiotic Root Canal Sealer-цинкоксид-эвгенолды кальций гидроксиді қосылған
материал.Басқа материалдар: Диакет (Германия); Крезопаста (Франция).Паста№2
(Sargenti ұсынған).
Минералдар қосылған: Apatite Root Sealer-трикальций фосфат,иодоформ қосылған.
Дентиндік адгезивтер (композиттер қосылған).
3) Біріншілік қатты материалдар (филерлер) немесе штифтер
•
гуттаперча альфа және бетта фазалары
•
Күміс штифтер
•
Титан штифтер
•
Акрилді штифтер
•
Шыны талщықты штифтер
Гуттаперча-Manilkara bidentata деген Бразилия ағашының шырынынан
алынған,қоюлатылған және арнаулы өңдеуден өтілген латекс. Химиялық құрамы
жағынан гуттаперча полиизопреннің трансформасы,табиғи каучукке ұқсас

(полиизопреннің cis-формасы).Үлкен бөлігі (60%) кристалқұрылымды,аз бөлігі (40%)
аморфқұрылымды.Бөлме температурасында гуттаперча Р-формаға ие.
Альфа формасы 42 -49 о С жұмсарады
Бетта формасы 53-59o C жұмсарады
Гамма формасы 56-62 oC жұмсарады
2.1.7. Уақытша және емдік төсемдерге арнлған материалдар дайындау
және пломбылау әдісі.Уақытша пломбылық материялдар.Қолдану көрсеткіштер:Дайын
тісжегі қуысты 1-3 күннен 3-6 айға дейін келесі мақсаттармен жауып тұру: Тісжегі
қуысының табанына салынған дәрі-дәрмекті сақтау0Түбір өзектін сағасында немесе
түбір өзектін ішінде қойылған дәрі-дәрмекті сақтау. Тісті “ герметизмге” бақылау
Эндодонттық емнің нәтижесін анықтау үшін Сүт тістерді пломбалаған кезінде
Ортодонтиялық конструкцияларды уақытша бекіту. Қойылатын талаптар,
Материалдардың келесі қасиеттері болу керек: Пластикалық, Дәрілерге кері әсері
болмау керек,Берікті болу керек,Ауыз қуысы сұықтығында ерімеу керек. Тіс тіндерінде,
ұлпаға және ауыз қуысының шырышты қабығына индиферренті болу,
Керек уақытқа ақауды герметикалық жабу керек. Емдік төсемдер. (синоним – суббазды
төсем) Тіс ұлпасына, микробтарға, дентиннің минерализациясына әсер ету үшін емдік
төсемдер тісжегі қуысының түбіне қойылады.Емдік төсемдер құрамында белсенді
дәрілік заттар бар. Олар дентиннің және ұлпаның қорғаныс механизмдерін күшейтіп,
тісжегі қуысында микробтарды жоюға арналған. Себебі, микробтар тісжегінің
рецидивіна және ұлпа қабынуына әкеледі. Қойылатын талаптар. Ұлпаға репаративтік
және қабынуға қарсы әсер ету;дентиногенез үрдісін стимуляциялау;бақтерияларға
қарсы әсері болу керек; пластикалық болу;
жақсы жабысу керек. Аралық төсем. Тістін тіндерімен және пломбалық материалдар
арасында қойылады, мақсаты – тіс ұлпасын пломбалық материалдың токсикалық
әсерінен қорғайды.
Пломбамен қустың дентин арасында қойылады. Аралық төсемге қойылатын талаптар.
Тіс ұлпасын тітіркендірмеу;Пломба қатаятын кезде оның ішінен бөлінетін қышқыл мен
мономерларды өткізбеу; Жылу өткізгіштігі төмен болу керек; Дұрыс өңделген қуыстың
геометриясын бұзбау керек; Жақсы жабысу, Төсемдердің жылудан кеңею коэффициенті,
тістің қатты тіндердің коэфициенттына жақын болу керек;Тұрақты пломбаның жабысу
қасиетін жақсарту; Рентгеноконтрастық болу: Тістің түсін өзгертпеу керек.
2.1.8.Түбір арналарын емдеу үшін қолданылатын ерітінділер.
Эндодонтиялық емдеуде ирригация орталық рөл атқарады. Аспаптар жасау кезінде
және одан кейін ирригаторлар жуу механизмі арқылы түбір өзегінен
микроорганизмдерді, ұлпа қалдықтарын және дентин чиптерін кетіруді жеңілдетеді. Сол
сияқты адамдар түбір өзегін суару үшін не қолданылады деп сұрайды. Суару түбір өзегін
сәтті емдеудің негізгі бөлігі болып табылады. Натрий гипохлориті - органикалық
заттарды еріту және микробтарды тиімді жою үшін қолданылатын негізгі суару ерітіндісі.
Жоғары концентрациялы натрий гипохлориті (NaOCl) 1 және 2% ерітінділерге қарағанда
жақсы әсер етеді. Одан кейін түбір өзектерінде EDTA не үшін қолданылады деген сұрақ
туындайды. Этилендиаминтетрасірке қышқылының ( ЭДТА ) сұйық ерітіндісі түбір өзегі
дентинін химиялық жұмсартады және жағынды қабатын ерітеді, сонымен қатар

дентиннің өткізгіштігін арттырады деп есептелді. Никель-титан аспаптарының барлық
дерлік өндірушілері айналмалы түбір өзегін дайындау кезінде майлаушы ретінде
пайдалануды ұсынады. Осыған байланысты эндодонтияда ең көп қолданылатын суару
ерітіндісі қандай? Эндодонтияда ең көп қолданылатын суару ерітіндісі натрий
гипохлориті (NaOCl) болып табылады. Натрий гипохлориті стоматологияда не үшін
қолданылады? Натрий гипохлориті (NaOCl) түбір өзектерін емдеуде ең жиі
қолданылатын ерітінді болып табылады, өйткені ол жұқтырылған түбір өзектерінің
микробиотасына қарсы өте тиімді микробқа қарсы әрекетті көрсететін арзан әдіс.
2.1.9)Ұлпа қабынуынфң классификациясы.
Ұлпаның қабынуы.Ұлпаның қабынуы тісжегінің асқынған түріне жатады және
стоматологиялық ауруларды емдеумен айналысатын дәрігердің тәжрибесінде
жиі кездеседі. Стоматологиялық көмек алуға келген науқастар арасында ұлпа
қабынуымен келгендер 14-20% құраса, әрбір аймақтарда тісжегінің таралу көрсеткіші
әртүрлі болғандықтан, оның асқынуы болып табылатын ұлпа қабынуының үлесі де
әртүрлі болуы мүмкін.Тіс ұлпасын тісжегі ошағында құрылатын зиянды агенттердің
(дентиннің ыдырауы әсерінен туындаған заттар микроорганизмдердің уыттары)
периодонтқа өтетін жолындағы физиологиялық тасқауыл (барьер) немесе қақпа деп
түсінуге болады. Ал ондағы қабыну үрдістері біртұтас организмге әсер ететін
одонтогендік инфекцияның көзі болып табылады. Ұлпадағы патологиялық
өзгерістердің мәнін түсіну үшін оның гистологиялық құрамы мен физиологиялық
ерекшеліктерін жақсы білу керек.Тіс ұлпасы (пульпа зуба – pulpa dentis) тіс қуысында
(полость зуба – cavum dentis) орналасқан және екі бөліктен тұрады: сауыт ұлпасы
(коронковая пульпа – pulpa coronalis), түбір ұлпасы (корневая пульпа – pulpa radicis
dentie) Көптүбірлі тістерде түбір ұлпасы мен сауыт ұлпасының арасында өте анық
анатомиялық шекара бар. Ол шекара - өзек сағалары (устья каналов) немесе өзек
ауыздары.Тістің түбірі ұшында тесік орналасқан (верхушечное отверстие – foramen
apicalis). Тіс толық қалыптасқаннан кейін бұл анатомиялық тесік 
физиологиялық тесікке сай болады (сурет), ал түбір ұшында цементтің қалыптасуына
байланысты анатомиялық тесік физиологиялық тесіктен түбір ұшына қарай
алшықтайды және осы екі тесіктер арасында қалыңдығы 0,8-1,5 мм аймақ
қалыптасады.Кейбір ғалымдар бұл аймақты ұлпа-периодонталды белдеу (зона) немесе
аймақ деп атайды.Сауыт ұлпасы сауыт қуысының күмбездері астында шайнау және
тістеу қыры төмпешіктеріне сай шығыңқы ошақтар құрай орналасады. Ұлпаның әрбір
шығыңқы аймағын ұлпа мүйізшесі (рог пульпы – cornu pulpae) деп
атайды.Ұлпа қабынуының себептері (этиология пульпита).Ұлпадағы қабыну үрдістері 
көбінесе тісжегі қуысы арқылы ықпал ететін әртүрлі тітіркендіргіштердің әсерінен
дамиды. Оларды ішінде ең бірінші орында микроорганизмдер мен олардың уыттары,
дентиндегі органикалық заттың ыдырауынан пайда болған зиянды
заттар.Тітіркендіруші факторларға химиялық әсерлерді (әртүрлі тамақтар құрамындағы
заттар, олардың қалдықтарының тісжегі қуысында ыдырауынан пайда болған
қышқылдар, пломбылық материалдардың құрамындағы зиянды ингредиенттер),
механикалық және температуралық әсерлерді жатқызуға
болады.Микроорганизмдер ұлпаға тісжегі қуысынан көбіне дентин өзекшелері арқылы
өтеді. Сонымен қатар қан және лимфа тамырлары арқылы да (жедел жұқпалы аурулар,
сепсис кезінде) өтуі мүмкін. Кейбір жағдайларда ретроградты жолмен немесе кері
жолмен (пародонталдық қалталар аймағында түбір бетіндегі цементтің ыдырауы
кезінде ашылған дентин өзекшелері арқылы, ал қалталар тереңдеген кезде өзек
тармақтарының немесе түбір ұшы тесіктері арқылы) де түсуі
мүмкін.Көптеген ғалымдардың ұйғаруынша, ұлпа қабынуын туындатушылар –

гемолиздеуші және гемолиздемеуші стрептококктар болып саналады. Дегенмен де
қабыну кезінде ұлпада диплококтар, стафилококтар, грамон таяқшалар,
лактобациллалар, саңырауқұлақтар да анықталған.Ұлпа қабынуы кезінде В.П.Бережной
(1985) 19 түрлі микроорганизмдерді анықтаған. Олар: стафилококктар (алтынға ұқсас,
ақ, сары), стрептококтар (гемолиздеуші, жасылданатын, гемолиздемеуші), ішек
таяқшасы, тетракоктар, Candida типті саңырауқұлақтар, микрококтар,
стрептобациллалар, сарциналар, актиномицеттер, дифтероидтар, көкшілірінді таяқшалар,
диплобациллалар, диплококтар.Механикалық және температуралық әсерлердің
қатарына тісжегі қуысына түскен қатты тағам түйірлерін, қабылдаған астың жоғарғы
және төменгі температурасын атауға болады. Сонымен қатар тісжегі қуысын егеп-
тазалағанда, тісті жасанды сауыт кигізуге дайындағанда емдеу шараларын дұрыс
жүргізбеу ұлпаның әртүрлі зақымдануына әкеп соғуы мүмкін. Ұлпаға әсерін тигізетін
тағы да бір химиялық факторлар – асқынбаған тісжегіні емдеген кезде тісжегі қуысын
ұлпаны қатты тітіркендіретін дәрілермен (спирт, эфир, жоғары концентрациялы
антисептиктер) өңдеу.Біраз ғалымдар ұлпа қабынуының дамуында
аллергиялық факторлардың (дәрілердің, микробтық аллергендердің) рөлін де атап
көрсетеді. Сонымен қатар ұлпада әртүрлі жағдайларда пайда болатын жаңа
құрылымдар (дентиклдер мен петрификаттар) тіс қуысында біртіндеп қалыптасып, нерв
ұштарын тітіркендіріп, қан тамырларына қысым түсіре отырып, қан айналысын
нашарлатып, дистрофиялық өзгерістер туындатуы да мүмкін. Бірақ мұндай өзгерістерді
тек таза қабыну үрдісіне жатқызуға болмайды.Ұлпаның қабынуының клиникасы.Жалпы
белгілері.Ұлпа қабынулары кезінде басқа ағзалар қабынуы кезіндегідей белгілер: ісіну
(припухлость), домбығу (отек), ауыру сезімі (боль), қызару (краснота, гиперемия),
қызметінің бұзылуы (нарушение функции) байқалады.Ұлпа өзі тар және
жабық кеңістікте (тіс қуысында) орналасқандықтан жоғарыдағы аталған қабыну
белгілерінің бәрін көріп-білу мүмкіндігі жоқ. Сондықтан қабынудың түрін анықтау үшін
ауыру сезімдерін дұрыс анықтай отырып, объективті көріністерін негізге алған
жөн.Ұлпаның жедел қабынулары кезінде ауыру сезімі өз бетімен ешбір себепсіз
дамиды (самопроизвольная боль). Ауыру сезімі қабыну кезіндегі қан тамырларының
кеңеюі, қанның ұлпадан кері ағуының қиындауы, жалқықтың жиналып, ұлпаға
қысымның артуы, ыдыраған тіндерден бөлінген уытты заттардың нерв ұштарын
тітіркендіріуі әсерінен туындауы мүмкін.Ұлпа қабынуының алғашқы 
сатысында ауыру сезімі азғана уақытқа созылады, ал ауыруаралық уақыт (межболевой
период) барынша ұзақ болады. Қабыну үрдісінің біртіндеп жайылуына байланысты
ауыру уақыты ұзарып, ауыруаралық уақыт тарыла бастайды.Ұлпа қабынуының тағы бір
ерекшелік белгісі – ауыру сезімінің түн кезінде көбірек мазалауы.Түн кезінде адам
көбінесе тік жүрмей, жататын болғандықтан, кейбір авторлар ауыру сезімінің күшеюін
ұлпаға қанның көбірек келуімен байланыстырады. Ал енді басқа авторлар мұны ми
қыртысының түнде және күндіз әртүрлі жағдайда болуымен, түн кезінде
парасимпатикалық нерв жүйесінің (кезеген нервтің – n. vagus ) қызметі симпатикалық
нерв жүйесінің қызметінен басым болатындығымен байланыстырады.
.2.1.10. Периодонт қабынуның классификациясы.
Периодонт – түбір байламы (корневая связка) – periodontium – дәнекер тінді құрылым,
тісті альвеолада ұстап тұрып, жақ сүйегімен байланыстырады және периодонт
саңылауында орналасады. Периодонттың құрамына байланыстырушы аппарат,
клеткалар тобы, қан және лимфа тамырлары, нерв талшықтары, клеткааралық зат
кіреді. Периодонтта қабыну үрдісі түбір ұшы тесігі арқылы түбір өзегіндегі инфекциялы-
уытты құрамның периодонтқа өтуі нәтижесінде дамиды. Периодонт қабынуының
дамуында граммтеріс бактериялдардың қабықтарының бұзылуы кезінде бөлінетін

эндотоксиндердің маңызы зор. Периодонтқа түскен эндотоксиндер қан тамырларын
кеңейтетін және өткізгіштігін жоғарылататын биологиялық белсенді заттардың бөлінуін
қамтамасыз ете отырып, онда жедел қабыну үрдісін туындатады.
Классификациясы:
Жедел- серозды, іріңді
Созылмалы- фиброзды, гранулденген, гранулематозды
Созылмалы периодонтит өршуі
2.1.11. Пульпиттің этиологиясы және патогенезі.
ПульпитТүрлі тітіркендіргіштердің әсерінен ұлпаның кабынуына жауап реакциясына -
ұлпа кабынүы (пульпит) деп аталады. Әсер этуші тітіркендіргіштердің күші әсер ету
уакыты және ұлпаның қорғаныс қызметіне байланысты болады. Жастардың тіс
ұлпасында қоректі заттардың айырбастау үрдісі және қорғаныс касиеті жоғары
болғандықтан жедел ағымды кабын үрдісі көп кездеседі. Сондықтан емдеу кезінде
науқастың жасына қарай емдеу әдісін таңдау көрінеді.Ұлпа қабынуының
этиологиясыМикроб және олардың токсиндерінің тіс жегі қуысындағы дентин арналары
, кабырға тесіктерінен , не пародонт қалтасы , қан және лимфа ағымы арқылы түбір
ұшынан жұқпаның ұлпаға өтуінен , ұлпа қабынуы келіп шығады .Сонымен бірге 
ұлпа
қабынуна механикалық 
, физикалық , химиялық жарақаттар да себепші
болады.Механикалық закымданулар жедел және созылмалы болып бөлінеді . Жедел
закымдану бір мезгілде алынған жаракаттан , тіс сауытының сынып ұлпа ашылуы ,
сауыт түгел сынып түсіп , түбір ұлпасының ашылуы , не соққы кезінде кан тамыр , жүйке
тамыр , лимфа тамырлар шоғырының үзілуінен болады . Ал созылмалы механикалық
закымданудан мысалы ауыз қуысына түрлі заттарды салып тістеу , жіпті тістеп үзу ,
пісте және жаңғақты тіспен 
шағу сиякты зиянды әдеттердің 
, не протездер 
мен пломба
дұрыс салынбағанда 
, ол биік болып тіске салмақ түсіруден келіп шығады .Механикалық
закымданулар жедел және созылмалы болып бөлінеді . Жедел закымдану бір мезгілде
алынған жаракаттан , тіс сауытының сынып ұлпа ашылуы , сауыт түгел сынып түсіп ,
түбір ұлпасының ашылуы , не соққы кезінде кан тамыр ,жүйке тамыр , лимфа тамырлар
шоғырының үзілуінен болады . Ал созылмалы механикалық закымданудан мысалы
ауыз қуысына түрлі заттарды салып тістеу , жіпті тістеп үзу , пісте және жаңғақты тіспен
шағу сиякты зиянды әдеттердің , не протездер мен пломба дұрыс салынбағанда , ол биік
болып тіске салмақ түсіруден келіп шығады .Термиялык зақымдану – тісті препараттау
кезінде бормен 
тоқтамай жұмыс істеу кезінде 
, не препаратталған тіс ұзак уакыт
жасанды сауытпен қапталмаған кезде болады. Химиялық закымдану- тіс жегі қуысын
спиртпен , эфирмен өңдеуде , тұракты пломбаны оқшауламай салған кезде , ұлпа
қабынуы болуы мүмкін . Сонымен қатар ағзаның имунды жүйесінің жұмысы
төмендегенде де ұлпа кабынады.Термиялык зақымдану – тісті препараттау кезінде
бормен тоқтамай жұмыс істеу кезінде , не препаратталған тіс ұзак уакыт жасанды
сауытпен қапталмаған кезде болады. Химиялық закымдану- тіс жегі қуысын спиртпен ,
эфирмен өңдеуде , тұракты пломбаны оқшауламай салған кезде , ұлпа қабынуы болуы
мүмкін . Сонымен қатар ағзаның имунды жүйесінің жұмысы төмендегенде де ұлпа
кабынады.Ұлпа қабынуының патогенезіМұнда жалпы кабынуға тән күрделі
биохимиялық , гистохимиялық , ультраструктуралық қан тамыр 
тіндердегі реакциясы
болып 
, біріктіруші тіндердің өткізгіштігі бұзылып , экссудат жиналады . Ол алдын сары
сулы болса , кейіннен іріңдейді . Ұлпада кан тамырлар толады , ісінеді , кей жерлерде кан
қоюланады . Сарысулы кабыну 6-8 сағаттан кейін тіс жегі қуысына жакын жерде іріңді
кабынуға өтеді , жергілікті іріңдіктер пайда болады . Ол іріңдіктер айналасындағы ұлпа

тіндерін қабындырады да , ошақты ұлпа қабынуына алып келеді . Дентиндегі
микротесіктер арқылы экссудат сыртқа шығып , 
қабыну басылып 
, созылмалы түрге
өтеді . Ал іріңдіктер бір - біріне қосылып кетсе , ол жайылған ұлпа қабынуына өтеді . Бұл
қан және жүйке тамырларының ісіну нәтижесінде қысылып , қатты ауруларға алып
келеді . Қан ағымы баяулайды , әсіресе түнде түнгі ауруларға себеп болады . Қан
тамырларда тромб пайда болып , қан айналуы тоқтайды . Ол жерде микроорганизмдер
топталып , сауыт ұлпасының құрылысында қатты өзгерістер басталады , тек түбір
ұлпасында ұлпа бұрынғы қызметін баяу жүргізеді
.2.1.12.Периодонтиттің этиологиясы және потогенезі.Периодонтит.Периодонттағы
дамитын патологиялық үрдістердің ішінде белгілі орын латыни – периодонтитың
қабынуы. Қабыну үрдісі көбінесе түбірұшы периодонты аймағында орын алатындықтан,
орыс тіліндегі әдебиеттерде «түбірұшы периодонтының қабынуы» (верхушечный
периодонтит) денег актау жиі кездеседі. Бұдан әрі – периодонтитың қабынуы туралы
мәлімет берогенде, түбірұшы денег анықтауышты қоспай, тек «периодонтитың
қабынуы» немесе «периодонтит» денег актау қолданылады.Периодонттың қабынуы
Периодонттың қабынуы Периодонт қабынуы тіс түбірі ұшында орналасқан, түбір өзегі
тесігі арқылы периодонт тініне инфекция түскен кезде пайда болатын үрдіс болып
табылады. Периодонт байламдарының бүтіндігінің, сүйек тінінің және тіс маңындағы
кортикальды пластинканың бұзылысы болады. Сонымен қатар, көлемді кистаның
түзілісіне әкелуі мүмкін. Периодонт қабынуының көптеген жіктелуі ұсынылған.
Солардың ішінде көп қолданыс тапқан периодонт қабынуының Лукомский И.Г. (1955)
ұсынған жүйесі: Клиникалық ағымына байланысты екі түроге бөледі: жедел және
созылмалы қабынулары. І. периодонтитың жедел қабынуы (острый периодонтит –
pеriodontitis acuta). 1) периодонтитың жедел серозды (сарысулы) қабынуы (острый
серозный периодонтит – periodontitis acuta serosa) 2) периодонтитың жедел іріңді
қабынуы (острый гнойный периодонтит – periodontitis acuta purulenta) ІІ. Периодонттың
созылмалы қабынуы (хронический периодонтит – pеriodontitis chronica) 1)
периодонтитың созылмалы фиброзды қабынуы (хронический фиброзный периодонтит
– periodontitis chronica fibrosa) 2) периодонтитың созылмалы гранулденіп қабынуы
(хронический гранулирующий периодонтит – periodontitis chronica granulans) 3)
периодонтитың созылмалы гранулемаланып қабынуы немесе түбірұшы гранулемасы
(хронический гранулематозный периодонтит или верхушечная гранулема – periodontitis
chronica granulomatosa, s. Granuloma radicis). Периодонттың созылмалы қабынуы кезінде
әртүрлі қолайсыз жағдайлар әсерінен (тұмау, организмнің суыққа шалдығуы, жүйкелік
күйзелістер және б.) өршу үрдісі орын аллы мүмкін. Сондықтан бұл үрдісті жеке топқа
енгізуге болады. ІІІ. Периодонттың созылмалы қабынуының өршуі (хронический
периодонтит в стадии обострения – periodontitis chronica exacerbata) Периодонт
қабынуының Лукомский И.Г. Бойынша жіктелуіБіріншілік - бұл үрдіс емделмеген
тісжегіден, ұлпа қабынуының немесе пародонт ауруларының нәтижесінен демиды.
Екіншілік – бұл үрдіс ятрогенді себеп болған кезде Интрадентальды периодонтит
негізінен емделмеген ұлпа қабынуының асқынуынан пайда болады Экстрадентальды
периодонтит (тісішілік және тіс сыртылық) периодонтиты қоршаған тіндердің қабыну
үрдісіне ауысуы нәтижесінде демиды (остеомиелит, гайморит). Периодонтитке
бактерияның ену жолдарын екіге бөледі: Инфекциялық периодонтитПериодонттың
инфекция әсерінен қабынуы (инфекционный периодонтит) Бұл жағдайды туындатуда
көптеген бактериялардың маңызы бар, солардың ішінде белгілі рөл атқаратындар –
коктар: гемолиздемеуші-стрептококк (негемолитический стрептококкк – 62% жағдайда,
жасылдандырушы – (зеленящий стрептококкк) – 26%, гемолиздеуші – (гемолитический
стрептококк) – 12% жағдайда. Солармен біроге басқа микроорганизмдер

(вейлонеллалар, лактобактериялар, ашытқыға ұқсас саңырауқұлақтар) да қабынуды
туындатуға өз үлестерін қосады. Жарақаттық периодонтит Жарақаттау кезінде үрдіс тез
демиды Көбінесе периодонтқа біраз күші бар жарақаттаушы ықпал бір рет әсер еткенде
(тісті байқамай соғып алу, ұрылып қалу, сүйек, тасс, жеміс дәндерін байқамай тістеп алу),
сирек жағдайда аз күшті жарақаттаушы ықпал ұзақ уақыт әсер еткен жағдайда (биік
қойылған пломбы, тік тістем, көп тістердің жұлынуы кезінде қалған тістероге шайнау
күшінің түсуі, музыкалық үрлейтін аспаптардан алдыңғы тістероге қысымы түсуі, теріс
әдеттер) демиды.
2.1.13. 13.Түбір арнасын өңдеудің классификациясы.
Түбір өзегін өңдеу әдістері
Мануальды әдіс
Түбір өзегін жіңішке дрильборға оратылған мақта турундысына антисептикалық
ерітіндіні сіңдіріп өңдеу
Дәрілік препараттар сіңдірілген қағаз штифт арқылы өңдеу
Түбір өзегін арнайы эндодонттық инесі бар шприц арқылы дәрілермен жуып шаю.
Ультрадыбысты әдіс
Түбір өзегін өңдеу тиімділігін арттыратын ультрадыбысты аппарат - P5 Newtron XS,
Satelec фирмасы жасап шығарған.
Гидродинамикалық әдіс
ENDO Vac аппараты ирриганттың қозғалысы теріс қысымға негізделген.
Rins Endo аппараты ауаның қысымын жоғарлату арқылы ирригантты түбір ұшына дейін
апару.
Дыбыстық әдіс
EndoActivator-түбір өзегіндегі антисептикалық ерітіндіні дыбыс толқындары арқылы
тиімділігін арттырантын аппарат.
2. Түбір өзектерін дәрі дәрмектермен өңдеу әдістемесі
Түбір өзектерін жуып шаюға арналған - галоген туындылары, тотықтырғыштар,
нитрофуран туындылары, төртіншілік амонии туындылары, протеолитикалық
ферменттер.
Антисептикаға арналған – эфир майлары эвгенол, спецификалық және спецификалық
емес дәрі дәрмектер Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы
басқалар.
Құрамында галоген болуы:
Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат ерітіндісі, 3-5%
гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден тіндерді ерітеді гарм оң және грам теріс
бактерияларға бактерицидті әсер етуі, саңырауқұлақ және вирустар);
Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді байланысы
( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін регенерациясын тездетеді).

Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі ( кең әсерлі,
антиэкссудативті әсер етеді).
Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші микроорганизмдерге
және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға бактеридцидті әсер етеді.)
20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға қарсы,
аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді).
Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға қарсы,
ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді, иммобилизденген протеолитикалық
формалары белсенділігін 3 күннен 6 күнге дейін сақтайды.
Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға қарсы, токсикалық
емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін стимулдайды).
Ортофен және оның аналогтары ( қабынуға қарсы күшті әсерлі).
ІІ. Спецификалық антибиотиктер және олардың протеолитикалық ферменттері,
антибактериалыды заттар (трихопол).
Арнайы комплексондар: ерітінділер, гелдер этилендиаминтетраацетат ( ЭДТА), лимонды
және пропионды қышқыл.
2)Уақытша және емдік төсемдерге арнлған материалдар дайындау және пломбылау
әдісі.
Уақытша пломбылық материялдар.
Қолдану көрсеткіштер:
Дайын тісжегі қуысты 1-3 күннен 3-6 айға дейін келесі мақсаттармен жауып тұру: Тісжегі
қуысының табанына салынған дәрі-дәрмекті сақтау0Түбір өзектін сағасында немесе
түбір өзектін ішінде қойылған дәрі-дәрмекті сақтау. Тісті “ герметизмге” бақылау
Эндодонттық емнің нәтижесін анықтау үшін Сүт тістерді пломбалаған кезінде
Ортодонтиялық конструкцияларды уақытша бекіту. Қойылатын талаптар,
Материалдардың келесі қасиеттері болу керек: Пластикалық, Дәрілерге кері әсері
болмау керек,Берікті болу керек,Ауыз қуысы сұықтығында ерімеу керек. Тіс тіндерінде,
ұлпаға және ауыз қуысының шырышты қабығына индиферренті болу,
Керек уақытқа ақауды герметикалық жабу керек. Емдік төсемдер. (синоним – суббазды
төсем) Тіс ұлпасына, микробтарға, дентиннің минерализациясына әсер ету үшін емдік
төсемдер тісжегі қуысының түбіне қойылады.Емдік төсемдер құрамында белсенді
дәрілік заттар бар. Олар дентиннің және ұлпаның қорғаныс механизмдерін күшейтіп,
тісжегі қуысында микробтарды жоюға арналған. Себебі, микробтар тісжегінің
рецидивіна және ұлпа қабынуына әкеледі. Қойылатын талаптар. Ұлпаға репаративтік
және қабынуға қарсы әсер ету;дентиногенез үрдісін стимуляциялау;бақтерияларға
қарсы әсері болу керек; пластикалық болу;
жақсы жабысу керек. Аралық төсем. Тістін тіндерімен және пломбалық материалдар
арасында қойылады, мақсаты – тіс ұлпасын пломбалық материалдың токсикалық
әсерінен қорғайды.
Пломбамен қустың дентин арасында қойылады. Аралық төсемге қойылатын талаптар.
Тіс ұлпасын тітіркендірмеу;Пломба қатаятын кезде оның ішінен бөлінетін қышқыл мен
мономерларды өткізбеу; Жылу өткізгіштігі төмен болу керек; Дұрыс өңделген қуыстың

геометриясын бұзбау керек; Жақсы жабысу, Төсемдердің жылудан кеңею коэффициенті,
тістің қатты тіндердің коэфициенттына жақын болу керек;Тұрақты пломбаның жабысу
қасиетін жақсарту; Рентгеноконтрастық болу: Тістің түсін өзгертпеу керек.
3.1.1) Эндодонтияда рентгенографияның қолданылуы
Түбір өзектерін (ТБ) өңдеу және обтурациялау технологияларының жетілдірілуіне
қарамастан, эндодонтиялық емдеуден кейін тістерді жұлуға әкелетін асқынулар жиі
пайда болады. Эндодонтиялық емнің адекватты болмауының себептерінің бірі
рентгендік мәліметтердің ауытқуы болып табылады. Эндодонтиялық емдеуге дейін
және оның кезеңдерінде рентгендік диагностикалық әдістерді қолдану пациенттерді
тексерудің міндетті құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, өйткені рентгендік әдіс
эндодонтиялық емдеуді жоспарлау және оның сапасын бағалау кезінде КК
ерекшеліктерін анықтау үшін маңызды. Эндодонтиялық тәжірибеде негізінен ауыз
ішілік рентгенография және біршама сирек – алынған ақпараттың объективтілігіне әсер
ететін кескіннің проекциялық бұрмалануымен сипатталатын ортопантомография
қолданылады. Қазіргі уақытта стоматологияда компьютерлік томографияны (КТ)
диагностикалауда қолдану шекарасын кеңейтудің айқын тенденциясы байқалады, бұл
конусты-сәулелік компьютерлік томографиямен жабдықталған диагностикалық
орталықтар санының ұлғаюымен, сондай-ақ дозалардың салыстырмалылығымен
түсіндіріледі. Конус-сәулелік CT (CBCT) және стоматологияда дәстүрлі түрде
қолданылатын радиологиялық әдістерді қолданатын пациенттерге сәулеленудің әсер
етуі.
3.1.2) Эндодонтияда лазерлік сәулелерді колдану ерекшеліктері
Лазер сәулесін қолданудың тарихы:
Өткен ғасырдың 70-ші жылдың аяғынан және 80-ші жылдар басынан
стоматоллогияда тісжегі қуысын егеп тазалау және зақымдалған тіндерді ыдырату
мақсатында ең алғаш рет Азияда қолданыла бастаған. Сол уақытта тәжірибе жүргізген
Yamamoto және оның тобы бұндай тәжірибелерден бас тартып, сол уықыттағы лазерлер
жүйесімен тістер құрылымына кірісулер жасауға мүмкіндік жоқ деп шешті.Осы
зерттеулерден кейінгі келесі қадам 80-ші жылдардың ортасында басталды. Осы
жылдары неміс ғалымдары Keller и Hibst эрбиі бар иттрий-алюминилі гранитті лазерді
ойлап тапты. Осы күндерге дейін бұл ашылыс жан-жақты толығымен зерттеліп,
тиімділігі ғылыми түрде дәлелденген және кең қоланыс тапқан лазер түрлерінің бірі
болып табылады. Жоғарыда аталған авторлар және сонымен қатар Schwarz
(Дюссельдорф), Reich ( Хомбург) атты автоллар бұндай лазерлерді эндодонтия
саласында қолдану мүмкіндіктерін зерттей бастады. Қазіргі кезде айналмалы
аспаптарды пайдалану арқылы ұтымды нәтижеге қол жеткізу қиын.Сондықтан тіс жегі
қуысын егеп тазалауда басқа да әдістерге жүгіну керек.Осы ретте лазерлі технологияны
қолдану стоматологияда эстетикалық тұрғыда үлкен нәтиже береді.
Лазер сәулесі-белгілі ұзындықта толқын және өте күшті дәрежеде энергия көзін бөлетін,
сәулелер тобын генеризациялайтын жүйе болып табылады.
Лазердің жұмыс істеу механизмі:
Қалыпты жағдайда көптеген атомдар төмен энергетикалық қалыпта болады.Электр
толқындары белгілі бір орта арқылы өткенде энергия жұтылып кетеді.Жұтылған
энергиядан атом бөлшектері белсенеді және үлкен энергетикалық қалыпқа
ауысады.Осы кезде сәулелі нүкте пайда болады.

Жоғарғы энергетикалық лазер сәулесі жұмыс істей бастағанда сезгіш нерв жасушалары
сәулеге қарсы жауап беруге үлгермейді,сол себептен ауру сезімі болмайды,соны мен
қоса тіс тіндерінің қөызуын болдырмайды.
3.1.3) Эндодонтиялық емге көрсеткіштер мен қарсы көрсеткіштер.
Көрсеткіштер:
1. пульпа барлық түрлері, биологиялық, консервативті емдеу жатпайды.
2. Жедел және созылмалы периодонтит.
3. Бұрын Эндодонтиялық емдеу кейін жүргізіледі қайта өңдеу қажеттілігі.
4. протездеу тіс дайындау 
қақпақтар.
5. протездік тәж дайындық (айтарлықтай көлбеу, соның ішінде немесе жақ тіс
жәрдемдесу) айтарлықтай Тегістеу қатты тіс тіндерін талап етеді.
6. Эндодонтиялық емдеу intracanal тіс ағарту үшін дайындық кезінде, сондай-ақ
көрсетілген.
7. целлюлоза немесе оның қайтыс жарақат алып келді тіс сынған, емдеу.
Эндодонтиялық түбірлік арна емдеу Қарсы екі топқа бөлуге болады.
Абсолютті қарсы:

Тісті сақтау үшін мүмкіндік бермейді пародонтоз;

тіс басқа себептер (тіс дұрыс жері немесе ортодонтиялық емдеу кезінде штаттан
тыс сөзсіз болуы үшін жойылуы қажет болса 
тістің жою
және т.б. ортодонтиялық
көрсеткіштер үшін);

бойлық сынуы тіс түбірін ;

тіс түбір облысында (остеомиелит, онкологиялық, және т.б ..) бір қалыптастыру
консервативті немесе хирургиялық емдеу жататын емес жылауық болуы;

Эндодонтиялық емдеу арналар сияқты айла-шарғы жасау үшін қарсы ретінде
науқастың ауыр жалпы жағдайы.
Салыстырмалы қарсы:

түбірлік арна айтарлықтай қисықтық;

Түбірлік арна кедергі (жоқ ресімдеу, қатты-толтыру материал болуы);

Мұндай құралдар үзінділер ретінде түбірлік арна шетелдік объектілерін,
қуысында болуы;

түбір қабырға перфорациялық;

науқастың қақтығыстар, зуб емдеуге оның келмеуі.

3.1.4) Түбір өзектерін толтыруға арналған материалдар. Жіктелуі.
Түбір өзектерін пломбылау асқынған тісжегіні емдеудің соңғы жауапты кезеңі болып
табылады және тіс ұлпасы және оның ыдырандысынан тазаланған өзектер инфекция
көзі болмау үшін жүргізілетін емдеу шараларының бірі.Түбір өзектерінің сапалы
пломбылануы немесе толтырылуы (бітелуі) көптеген одонтогендік асқынулардың
алдын алуға мүмкіндік береді. Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдарға
қойылатын талаптар :
1. Өзек қабырғаларына жақсы жабысу;
2. өзекті тығыз бітеу (герметизм сақтау),қажет болса өзектен жеңіл шығарылуы;
3. Рентгенайқындылығы
4. Қатайғаннан кейін отырмау;
5. Тіс тіндерін боямау;
6. Бактериялар өсуіне қолайлы ортаға айналмау;
7. Тіндер сұйығында ерімеу;
8. Қатаю уақыты өзекті пломбылауға жеткілікті болу,
9. Мутагендік қасиеті болмау;
10. Тіс тіндерімен және тіс төңірегіндегі тіндермен биологиялық сиымдықта
(үйлесімділікте) болу,
11. Аллергиялық реакция туындатпау.
Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдар жүйесі:
1.Жұмсақ қатаймайтын койыртпақтар – уақытша бітеуге арналған,
2.Жұмсақ созылмалы өз бетімен қатаятын материалдар (силерлер)
3. Біріншілік қатты материалдар (филерлер) немесе штифтер
Түбір өзектерін уақытша пломбылауға арналған жұмсақ созылымтал
материалдар.Олар түбір өзектерін уақытша толтыруға арналған.Көбінесе ұлпаның
созылмалы шіри қабынуы,периодонттың жедел жіне созылмалы қабынуларының
өршуі кезінде қолданады.
3.1.5) Эндодонтиялық емнің кезеңдері.
Эндодонтиялық емдеу барлық сатылары үш қадамдар бөлуге болады:
1. түбірлік арналарын қол дайындау. Осы кезеңде анестезия, барлық
нежизнеспособных тіндердің эксцизии қуысына, антисептикалық өтті тұрақты.
2. тұрақты пломбалау, оларды дайындау үшін, түбірлік арналарын жұмыс істейтін.
дәрігер, түбірлік арналарын енгізілетін қабырғаларынан жұқпалы қабаты,
ықтимал одан әрі пломбалау бойынша рәсімдеу арналарын арттырады, соның
ішінде олардың мазмұнын, жояды. Эндодонтиялық емдеу кезінде түбірлік
арналарын қуысына антисептикалық ерітінді тұрақты болуы, әрқашан!

3. қабынудың жуу және жою кейін түрлі ластаушы түбірлік каналдар мөрлейміз.
толтыру әдістері диагностика және докторлық біліктілік байланысты. рентген
бақылау аяқталғаннан кейін жасалуы тиіс. тістің сыртқы бөлігінің таңдау тәсілі
одан әрі қалпына келтіру одан әрі пациентпен талқылануда.
Эндодонтиялық емнің кезеңдері:
1. Алғашқы рентгенологиялық тексеру
2. Тістерді жансыздандыру
3. Тістерді оқшаландыру (изоляциялау)
4. Тіс түбірлерінің өзек аузына еркін кіру
5. Тістің жұмыс ұзындығын анықтау
6. Түбір өзегін дайындау
7. Түбір өзегін өңдеу (механикалық, химиялық)
8. Түбір өзегін пломбылау
9. Рентген тексеру
10. Тісжегі қуысын пломбылау.
3.1.6) Түбір өзегін анықтайтын математикалық әдісті жазыңыз
Тістің жұмыс ұзындығын анықтау үшін келесі әдістерді қолданамыз:
математикалық,
рентгенологиялық,
электрометрикалық.
Математикалық әдіс: Тістердің және түбірлерінің ұзындығының көрсеткіштері жазылған
арнайы таблицалар болады. Онда тістің және түбірлерінің ұзындығының мәні және де
тіс сауыты мен түбірінің мөлшерінің қатынасы, түбір өзектерінің саны, апикалды тесіктің
кездесу жиілігі, өзектің қисаю бағыты көрсетіледі. Бірақ, бұл әдіс негізгі әдіс болып
саналмайды.

3.1.7) Тұрақты пломбалық материалдарды қолдануға көрсеткіштер
1.
Өзек қабырғаларына жақсы жабысу;
2.
өзекті тығыз бітеу (герметизм сақтау),қажет болса өзектен жеңіл шығарылуы;
3.
Рентгенайқындылығы
4.
Қатайғаннан кейін отырмау;
5.
Тіс тіндерін боямау;
6.
Бактериялар өсуіне қолайлы ортаға айналмау;
7.
Тіндер сұйығында ерімеу;
8.
Қатаю уақыты өзекті пломбылауға жеткілікті болу,
9.
Мутагендік қасиеті болмау;
10.
Тіс тіндерімен және тіс төңірегіндегі тіндермен биологиялық сиымдықта
(үйлесімділікте) болу,
11.
Аллергиялық реакция туындатпау.
3.1.8) Уақытша пломбалық материалдарды қолдануға көрсеткіштер:
Қолдану көрсеткіштер:
1. Дайын тісжегі қуысты 1-3 күннен 3-6 айға дейін келесі мақсаттармен жауып тұру:
2. Тісжегі қуысының табанына салынған дәрідәрмекті сақтау
3. Түбір өзектін сағасында немесе түбір өзектін ішінде қойылған дәрі-дәрмекті сақтау

4. Тісті “ герметизмге” бақылау
5.Эндодонттық емнің нәтижесін анықтау үшін
Сүт тістерді пломбалаған кезде
Ортодонтиялық конструкцияларды уақытша бекіту
3.1.9) Эндодонтиялық ұсақ аспаптар,оларды таңбалау және қолдану орны
Ең алғаш 1958 жылы Халықаралық стандарттау ұйымы (ІSO) ұсақ эндодонттық
аспаптарды белгілеуді ұсынды. Аспаптардың барлығы ISO 3630 стандартына
байланысты белгіленіп (маркировка) шығарылады. Стандартта аспаптың пішіні, профилі,
ұзындығы, қалыңдығы, механикалық беріктігі берілген. Сонымен қатар әрбір аспапқа
тән өлшемдер түрлі түспен және типтік символдармен белгіленген.
Эндодонтиялық аспаптардың 3 түрлі белгіленуі (маркировкасы) болады:
•
Түрлі-түсті маркировка
•
Геометриялық маркировка
•
Нөмерлі маркировка
Сандық белгісі аспаптың ұшының диаметрін білдіреді. Мысалы №35 аспап, аспаптың
ұшының диаметрі 0.35мм.

3.1.10) Квик фил әдісіне анықтама бер
КВИК ФИЛ жүйесі толықтыруші ретінде АЛЬФА фазадағы гуттаперча штифті
пайдаланады. Ол иілген үштыққа бекітетін титтанан жасалған нығыздағышқа
қондырылған. Ал нығыздағыштын өзі сағат тілі бағытына қарсы жасалған бүрандалық
жүлгерлермен қамтылған. Өзек ішінде нығыздағыш айналған кезде өзек қабырғасына
үйкелестен пайда болған жылудың әсерінен гуттаперча жұмсарады.
Квик-фил әдісі:
1)Түбір арнасын кептіру;
2)Гутта-конденсаторды орнату;
3)Силлерді түбір арнасына енгізу;
4)наконечниктын ұшымен түбір арнасына конденсорды енгізу;
5)конденсорды наконечниктын ұшында бұрау,
6)Гуттаперчаның жұмсарғанын сезген кезде,бұруды тоқтатпай түбір арнасынан
конденсорды түбір ұшынан шығарып аламыз;
7)Обтурацияның сапасын рентгенологиялық бақылау арқылы анықтау;
3.1.11 Эндодонтияда рентгенографияның маңызы
Организмде болып жаткан өзгерістерді түсіріп алу үшін ренгенография жасалады, бұл –
рентген сәулелерін пленкадан өткізу арқылы зерттеу деген сөз. Рентген пленкада сурет
негативті болып шығады, яғни рентген экрандағы ашық жерлер пленкаға қара болып
түседі және керісінше. Рентгенографияның әсіресе сүйектер мен буындар патологиясын
анықтауда маңызы зор.
Мақсатына байланыстың рентгенологиялық зерттеу ең тиімді әдісін дұрыс таңдау
маңызды. Бұл әдістер ауызішілік және ауызсыртылық болып бөлінеді.Ауызішілік

рентгенография. Ауызішілік рентгенография әртүрлі құрылымды дентальды
аппараттармен жүргізіледі. Ауызішілік рентгенограмма деструктивті өзгерістерді,
кисталарды, жаңа түзілістерді, туа пайда болған және жүре біткен ақауларды анықтау,
сонымен қатар тістер ұрықтары орналасуының ауытқуларын, олардың сауыттары мен
түбірлерінің қалыптасу дәрежесін, тістердің ретенциясын, олардың формасының
ауытқуларын, сүт тістер түбірлері мен тұрақты тістер сауыттарының қатынасын анықтау
тістердің қатты тіндерінің, олардың пародонтының, альвеолярлы өсінділер мен жақ
сүйектерінің жағдайын зерттеуге мүмкіндік береді.
Ортаңғы таңдай тігісінің ауызішілік рентгенограммасы оның құрылысын, сүйектену
дәрежесін, жоғарғы жақты кеңейту үрдісінде тігістің жайлап немесе тез ашылуы кезінде
жүретін өзгерістерді зерттеу, жоғарғы ерін үзбесінің талшықтары ортаңғы таңдай тігісіне
вплетаются қосылса және диастеманың пайда болуына септігін тигізсе хирургиялық
пластикаға көрсеткішті анықтау үшін қажет
Рентгенографияның миндеттери
Жасырын тісжегі қуыстарды анықтау
Түбір өзектерінің өткізгіштігін анықтау
Түбір өзектерінің жумыс узындығын анықтау
Түбір өзектерінің обтурациялау сапасын бақылау
Түбір ұшы маңайындағы тіндердің жағдайын бағалау
Жақтың сүйек тінінің жағдайын бағалау
3.1.12 Эндодонтиялық құрал-саймандарды геометриялық ерекшеліктеріне қарай
кандай топтарға бөлеміз. Оларды ажыратып бер
.Ең алғаш 1958 жылы Халықаралық стандарттау ұйымы (ІSO) ұсақ эндодонттық
аспаптарды белгілеуді ұсынды. Аспаптардың барлығы ISO 3630 стандартына
байланысты белгіленіп (маркировка) шығарылады. Стандартта аспаптың пішіні, профилі,
ұзындығы, қалыңдығы, механикалық беріктігі берілген. Сонымен қатар әрбір аспапқа
тән өлшемдер түрлі түспен және типтік символдармен белгіленген.Эндодонтиялық
аспаптардың 3 түрлі белгіленуі (маркировкасы) болады:түрлі түсті , геометриялық,
номерлі моркировкалары болады. Аспаптардың түстік көрсеткіші оның белгілі бір
өлшемін білдіреді.Мысалға: 0.6-қызғылт, 0.8- сұр,10-күлгін, 15-ақ, 20-сары, 25- қызыл, 30-
көк, 35-жасыл,40- кара. Сандық белгісі аспаптың ұшының диаметрін білдіреді.Мысалы
№35 аспап, аспаптың ұшының диаметрі 0.35мм.Геометриялық белгілер аспаптың қай
топқа жататынын көрсетеді.Мысалы:ұлпажұлғыш-жұлдызша пішінді.Өзектолтырғыш-
бұрама пішінді.Эндодонтиялық құралдар әртүрлі ұзындықтар мен тұтқалардың
түрлеріне ие болуы мүмкін. Қысқа құралдар шайнайтын тістерге жарайды. Ұзын
тамырлы тістер ұзын осьті құралдарды қажет етеді, мысалы, жоғарғы жақтағы
премолярмен күрек тістер үшін. Құралдың жұмыс ұзындығы арнайы сақинамен
(стоппермен) реттеледі, бұл құралдың ұшының апекске енуіне жол бермейді
3.1.13 Эндодонтия туралы түсінік
"Эндо -" - ішінде," - донт – " - тіс. Эндодонт-бұл тіс ішіндегі ұлпалар кешені, оның ішінде
пульпа мен дентин. Бұл тіндер тіс емізікшелерінен дамиды және бір-бірімен тығыз
байланысты,себебі(пульпада жасуша-одонтобласттар орналасқан, олардың процестері

дентиннің бүкіл тереңдігіне енеді. Пульпа-дентин кешені эндодонттың
морфофункционалды кешені деп те аталады. Дентиннен басқа, тіс пульпасы
периодонтпен де байланысты, ол тісті қоршап, оның трофикасы мен альвеолада
бекітілуін қамтамасыз етеді. Пульпадағы өзгерістер периодонттағы өзгерістерге әкеледі.
Эндодонтия-бұл стоматологияның тістер мен тіс түбірін қоршаған тіндердің
морфологиясын, физиологиясын және патологиясын зерттейтін саласы.
30-балл
1.2.1.) Түбір арналарды емдеу үшін қолданылатын ерітінділер
Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған препараттардың сан алуан түрлері бар.
Олар қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер ету спектрі жағынан ерекшелінеді. Олар
спецификалық емес, спецификалық және арнайы комплексондар болып бөлінеді.
Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы керек:
•
Бактеридцидті қасиеті болу керек
•
Апикальді тінге зиянды болмау керек
•
Сенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің
пайда болуына қарсы әсерінің болуы
•
Тез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек кіруі
•
Органикалық заттың болуында өзінің эффективтілігін жоғалтпау керек
•
Мүмкінділігінше нашар иісі және дәмі болмау керек
•
Химиялық тұрақты және өзінің белсенділігін ұзақ уақыт сақтауы қажет.
Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың жіктелуі
Спецификалық емес.
1. Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
2. Құрамында галоген болуы:
Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат
ерітіндісі, 3-5% гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден
тіндерді ерітеді гарм оң және грам теріс бактерияларға бактерицидті
әсер етуі, саңырауқұлақ және вирустар);
Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді
байланысы ( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін
регенерациясын тездетеді).
3. Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі ( кең
әсерлі, антиэкссудативті әсер етеді).
4. Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші
микроорганизмдерге және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға
бактеридцидті әсер етеді.)

5. 20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға
қарсы, аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді).
6. Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға
қарсы, ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді,
иммобилизденген протеолитикалық формалары белсенділігін 3 күннен 6
күнге дейін сақтайды.
7. Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға қарсы,
токсикалық емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін
стимулдайды).
8. Ортофен және оның аналогтары ( қабынуға қарсы күшті әсерлі).
ІІ. Спецификалық антибиотиктер және олардың протеолитикалық ферменттері,
антибактериалыды заттар (трихопол).
Арнайы комплексондар: ерітінділер, гелдер этилендиаминтетраацетат ( ЭДТА), лимонды
және пропионды қышқыл.
1.2.2.) Эндодонтиялық құрал-саймандардың жуандығының түрлі-түсті белгісіне
анықтама
Қазіргі кезде стоматологияда эндодонттық емге қажет аспаптардың әр алуан түрі
кең қолданылады. Эндодонтиялық аспаптарды дұрыс таңдау стандартизациялау
негізінде жүргізіледі.
ISO 3630 стандарты халықаралық деңгейде танылып жүр. Бұл стандарт бойынша
эндодонттық аспаптардың негізгі параметрлері қарастырылған: пішіні, ұзындығы,
көлденең кесіндісі, мөлшері, механикалық беріктігі, әртүрлі түспен белгіленуі.
Эндодонттық аспаптардың ISO 3630 стандарты бойынша негізгі параметрлері
төменгідей:
1. Аспаптың жұмысшы ұзындығы – аспаптың ең ұшынан, ұстайтын сабына дейінгі
аралық ( 31мм, 28мм, 25мм, 21мм ).
2. Аспаптың өзекке еңгізілетін жұмысшы бөлігі – ол 16 мм-ден кем болмауы тиіс,
бірақ аспаптың жалпы ұзындығына байланысты емес.
3. Аспаптың мөлшері аспаптың ең ұшының диаметріне сәйкес өлшенеді ( егер
ұшының диаметрі 0,15 мм болса, аспаптың мөлшері 15-ке тең ).
4. Аспаптардың сабының түрлі-түске боялуы – түрінің, пішінінің әртүрлі болғанына
қарамай, мөлшерінің бірдей екендігін білдіреді, сонымен қатар аспаптың мөлшері
цифрмен де белгіленеді.
Ең көп таралған аспаптардың ұзындығы 25-35 мм-ге тең.
1.2.3 Түбір арналарын емдеу және құрал саймандармен жұмыс жасау реттілігін атап
жазыңыз.
Түбірлік арна жүйке байланыстарын және борпылдақ талшықты тіндердің алып тастау
үшін рәсім болып табылады.Ол тістің бүкіл қуысына толтырады және қан
тамырларының үлкен санының ұсынылған.
Тіс дәрігері бүкіл тістің тазаланғанына сенімді болғаннан кейін, тіс кішкене сіңіргіш қағаз

нүктелерімен кептіріледі. Толық құрғақ болған кезде тіс дәрігері тіске материалды
(«гутта перша» деп атайды) орналастырады. Gutta percha - бұл тіс ішіне тығыздау үшін
жасалған резеңке материал.
1 Эндодонтиялық емдеуге дайындық
2 Эндодонтиялық стоматологиялық емдеудің реттілігі
Тісті ашу (дайындау).
Канал аузын іздеу және зондтау
Тістің ұзындығын және оның түбір өзектерін тексеру
Ауыз қуысын кеңейту
Салауатты емес целлюлозаны жою (депульпация)
Витальді пульпотомия әдісі
Девитальды пульпотомия
Тіс каналдарын тұрақты пломбалау (обтурация).
Каналдарды пломбалық материалмен толтыру жолдары
Негізгі стоматологиялық пломба материалдары
1.2.4 Силлерлер және филлерлерге анықтама. Олардың құрамы қасиеттері.
Силлер – түбір өзектерін уақытша толтыруға арналған пасталар. Олар сүт тістеріндегі
пульпитті емдеуде кеңінен қолданылады. Силлердің басты артықшылығы – қуыстарды
толтыру кезінде абсолютті тығыздық. Негізінен мырыш пен эвгенолдан тұратын
тығыздағыштар жеке немесе түйреуіштермен бірге қолданылады.
Филлер – Түбір өзектерін толтыру үшін филлер немесе штифттер кеңінен қолданылады.
Көп жағдайда олар тығыздағыштармен бірге қолданылады. Филлердің бірнеше түрі бар:
Күміс;
Титан;
Пластик;
Гуттаперча.
1.2.5 Тіс қуыстарына эндодонтиялық ем жүргізу барысында болатын қателіктер мен
асқынулар, оларды алдың алу
Перфорация;
Жабдықты бұзу;
Каналдардағы дұрыс емес жұмыс, мысалы, тістің қуысын ашу кезінде;
Төмен сапалы тығыздағыштар.Алдын алу шаралары мыналар:

Процедуралар кезінде ыңғайлы шолуды қамтамасыз ету;
Микромотормен жұмыс істеу кезіндегі дәлдік, сфералық бұрғыны қолдану;
Клиникалық іс-әрекеттер кезінде рентгендік бақылау, геометрия мен бейімділіктің дәл
талдауы;
Жасанды элементтерді міндетті түрде алып тастау.
Тұтастығын консервативті қалпына келтіру әдісі алынған тесіктің өлшемдері негізінде
анықталады. Диаметрі 2 мм-ге дейін қоса алғанда, зақымданудың өзін және аурумен
жойылған аумақты жабу арқылы ғана жасауға болады. Үлкен тесіктер үшін төбе мен
дентинді тіс затымен жанасудан қорғайтын файлды енгізу қажет. Тіс қуысының терең
трепанациясы кезінде пломба цементін түбірден тыс алып тастаумен байланысты
ақаулар пайда болады. Бұл жағдайда жұмсақ тіндердің қабынуы сияқты салдарлардың
пайда болу қаупі бар. Түбірдің ұшын немесе түйреуішті тамырға өте терең енгізгенде,
тіпті жоғарғы жақсүйек синусының перфорациясы пайда болады.
1.2.6 Эндодонтияның микробиологиясы.
Ауыз қуысында бактериялардың 700-ден астам түрі табылған, бірақ некрозды
целлюлозасы бар түбір өзектері жағдайында тек шектеулі түрлері ғана өмір сүреді.
Молекулалық биологиялық әдістердің көмегімен бұрын эндодонтиялық инфекцияларда
анықталмаған жаңа патогендік түрлер анықталады. Эндодонтиялық инфекция
полимикробтық сипатқа ие.Біріншілік эндодонтиялық инфекция облигатты анаэробты
бактериялардың басым болуы болып табылады. Эндодонтиялық микрофлора өте
өзгермелі және әр адамда айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін. Апикальды периодонтит
гетерогенді микробтық этиологияға ие және көптеген бактериялық комбинациялар
оның себебі болуы мүмкін.
Екіншілік каналішілік инфекция (бұрын эндодонтиялық өңделген тістер)
Түбір өзектерін мұқият аспаптық және дәрі-дәрмекпен өңдегеннен кейін ең алдымен
ирриганттарға және түбір өзегін уақытша обтурациялауға арналған дәрілерге сезімтал
грам-теріс анаэробты таяқшалар жойылады, грам-оң бактериялар қалады, бұл көптеген
зерттеулермен расталады. Бұл олардың эндодонтиялық емдеуде қолданылатын
микробқа қарсы препараттарға төзімділігімен және аспаптық және емдік емнен кейін
түбір өзегінің өзгерген жағдайларына бейімделуімен байланысты. Бұл стрептококктар
(S. Mitis, S. Gordonii, S. Anginosus, Streptococcus oralis), лактобактериялар (Lactobacillus
paracasei және Lactobacillus acidophilus), стафилококктар, E. Faecafis, Olsenella ili, P.
Micrapaction, Proacto.ium. Басқа грам-оң бактериялар да табылды, соның ішінде
Actinomyces spp, Bifidobacterium spp. Және Eubacterium spp., бірақ аз мөлшерде.
1.2.7.Эндодонтиядағы иммунитет.Жұқпалы аурулар.
Ауыз қуысындағы иммун тапшылығы жағдайының көріністерінің бірі - тіс кариесі. Бұл
адамда жиі кездесетін ауру. Тіс кариесі ересектер мен балалардың барлығына дерлік
әсер етеді. Халықтың 90% -ы тістердің осы патологиясын емдеуді қажет етеді. Көптеген
клиникалық және эксперименттік зерттеулер қолайсыз экзогендік және эндогендік
факторлар кешенінің әсері (өткен аурулар, әсіресе 
инфекциялық сипаттағы аурулар
,
дұрыс тамақтанбау, ұзаққа созылған стресс, өндірістік интоксикация, қолайсыз
климаттық-географиялық және геохимиялық жағдайлар) ингибирлеуді тудыратынын
анықтады. иммун тапшылығы жағдайының дамуына әкелетін ағзаның

иммунореактивтілігі.ауыз қуысында және кариестің дамуына ықпал етеді. Тіс
кариесінің 
жиілігі аурудың сипатына емес
, жалпы және ауыз қуысында иммун
тапшылығы жағдайының ауырлығын анықтайтын оның ауырлығына байланысты
екендігі тән.
Иммунореактивтілік, организмнің бейспецификалық төзімділігі және кариозды
процестің қарқындылығы арасындағы тікелей байланыс анықталды. Мұны тәжірибелік
зерттеулер де, клиникалық бақылаулар да растайды.
Ауыз қуысында иммунитет тапшылығы бляшканың пайда болуын күшейтеді - тістің
мойынында немесе оның бүкіл бетінде локализацияланған ақ жұмсақ зат, тіс
щеткасымен оңай жойылады.
1.2.8Эндодонтиялық аспаптар
6 топқа бөлінеді: Диагностикалық аспаптар; Түбір өзек сағасын кеңейтуге арналған;
Түбір өзегінен жұмсақ тіндерді алатын аспаптар; Түбір өзекті өтуге арналған; Түбір өзекті
кеңейтуге арналған; Түбір өзекті обтурациялауға арналған.
Диагностикалық аспаптар
Миллер түбір инесі Тістің ұзындығын өлшейтін аспап (глубиномер) Қолданылатын
мақасаттары: Түбір өзегінің бағыты мен өткізгіштігін анықтау үшін; Өзек сағасын іздеу
үшін; Түбір өзектеріне дәрі-дәрмек еңгізу және кептіру үшін.
Түбір өзек сағасын кеңейтуге арналған аспаптар
Гейтс-Глидден бұрғы (дриль) Синонимдері: Гейтс, Gates-Glidden drill, Gates, GG. Баяу
айналымда жұмыс істеуге негізделген.
Түбір өзегінен жұмсақ тіндерін алатын аспаптар
Ұлпаалғыш – пульпоэкстрактор 40 тісше орналасқан, бағыты қиғаш және аздап
жылжымалы болып келеді.
Түбір өзегін өтуге арналған аспаптар
К-риммер (Керр дрили) Хромникельді болаттан жасалынады, майысқақ, кесу қабілеті
өте жоғары.
К-риммер түрлері
К- flexoreamer – өте майысқақ немесе иілгіш аспап, жіңішке және қисық өзектерді өтуге
болады, K-reamer forside – жіңішке өзектерді өту үшін, әсіресе науқас ауызын толық
ашалмайтын жағдайларда Pathfinder CS – көміртекті болаттан жасалған (углеродистая
сталь) Кесіндісі төртбұрышты және үшбұрышты құймалардан бұрау технологиясымен
дайындалады.
Түбір өзегін кеңейтуге арналған аспаптар
К-файлдар
К-файлдардың түрлері

K-flexofile – өте майысқақ аспап, иілген өзектерді кеңейтуге арналған; K-file nitiflex –
никель-титаннан жасалған аспап, мықты, иілгіш, қисық өзектерді өтуге арналған.
Hedstroem file (Н-файл)
Түбір өзектің қабырғасын тегістеуге және кеңейтуге арналған аспап Түбір өзекте бұрауға
болмайды, тек қана жоғары-төмен бағытта жұмыс істеуге болады
Түбір өзекті обтурациялауға арналған – Түбірөзегін толтыруға арналған аспап
(каналонаполнитель, Лентуло) – Спредер – Плагер
1.2.9 Тіс ұлпасының анатомиясы
Тіс ұлпасы (пульпа зуба – pulpa dentis) тіс қуысында (полость зуба – cabum dentis)
орналасқан және екі бөліктен тұрады (1-сурет): сауыт ұлпасы (коронковая пульпа –
pulpa coronalis), түбір ұлпасы (корневая пульпа – pulpa radicis).
Көптүбірлі тістерде түбір ұлпасы мен сауыт ұлпасының арасында өте анық
анатомиялық шекара бар. Ол шекара – өзек сағалары (устья каналов) болып табылады.
Тістің түбірі ұшында тесік орналасқан (верхушечное отверстие – foramen apicalis). Тіс
толық қалыптасқаннан кейін бұл анатомиялық тесік физиологиялық тесікке айналады.
Түбір ұшында цементтің қалыптасуына байланысты жаңа анатомиялық тесік пайда
болады және физиологиялық тесіктен түбір ұшына қарай алшақтай береді және осы екі
тесік арасында қалыңдығы 0,8-1,5 мм негізі цементтен тұратын аймақ қалыптасады.
Сауыт ұлпасы сауыт қуысының күмбездері астында шайнау және тістеу қыры
төмпешіктеріне сай шығыңқы ошақтар құрай орналасады. Ұлпаның әрбір шығыңқы
аймағын ұлпа мүйізшесі (рог пульпы – cornu pulpae) деп атайды. Дер кезінде
емделмеген тісжегі үрдісі кешікпей ұлпа қабынуымен асқынады.
Тіс ұлпасы немесе тістің жұмсақ тіні эмбриональды типті күрделі дәнекертінді шағын
ағза, жасушалық (клеткалық) құрылымдарға, қантамырларына, нерв талшықтарына
және рецепторлық аппараттарға бай. Бұлардың барлығы ұлпаның қызметін және
өміршеңдігін қамтамасыз етеді. Тіс ұлпасы тіс қуысын толығымен толтырып, түбір ұшы
тесігі аймағында периодонт тініне ауысады. Ұлпаның жалпы көрінісі тістің пішінін және
сыртқы рельефін қайталайды. Тістің сауыт қуысында орналасқан ұлпаның бөлігі сауыт
ұлпасы, түбір өзектерінде жатқан бөлігі түбір ұлпасы деп аталады. Бұл атаулар тек
анатомиялық бөлшектеуді көрсетпейді, сауыт және түбір ұлпасының орналасу
ерекшеліктеріне, пішіндеріне, құрылымдарының және қызметтерінің әртүрлілігіне
негізделе отырып берілген. Бұл ерекшеліктер көптүбірлі тістерде өте анық көрініс
тапқан және олардың анатомиялық шекарасы түбірлер өзектерінің сағалары (устья)
болып табылады.
1.2.10 Эндодонтиялық емнің кезеңдері
Алғашқы рентгенологиялық тексеру Тістерді жансыздандыру Тістерді оқшаландыру
(изоляциялау) Тіс түбірлерінің өзек аузына еркін кіру Тістің жұмыс ұзындығын анықтау
Түбір өзегін дайындау Түбір өзегін өңдеу (механикалық, химиялық) Түбір өзегін
пломбылау Рентген тексеру Тісжегі қуысын пломбылау.
Біріншілік эндодонтиялық жолы (БЭЖ)

Біріншілік эндодонтиялық жолы тісжегі қуысының орналасуымен байланысты: I және II
класс – шайнау бетінен; III және IV класс – күрек және сүйір тістердің тіл немесе таңдай
жақ бетінің ортасына шығарады; V класс – тісжегі қуысын егеп-талалап, пломбылау
керек және тіс қуысының орналасу ерекшеліктерін еске алып шайнау немесе оральды
бетінен трепанациялық тесігі арқылы жол ашу; Сау тістерде – тіс қуысының орналасу
ерекшеліктерін еске алып шайнау немесе оральды бетінен трепанациялық тесігі арқылы
жол ашу;
1.2.11 Эндодонтиядағы рентгеннограммамен жұмыс жасау.
Лезде дерлік жоғары сапалы бейнелеу, пайдаланудың қарапайымдылығы және жақсы
бағдарламалық қамтамасыз ету пакеті эндодонтия сияқты күрделі процедуралар
кезінде тіс дәрігері үшін цифрлық рентгенографияның маңызды артықшылықтары
болып табылады.
Жүйенің жүрегі екі жақты сигнал құрылғысы – радиологиялық диагностикаға арналған
сенсор. Ол ауызға позициялау құрылғысы бар немесе онсыз (бірақ біреуімен жақсырақ)
кіреді және қысқа экспозиция уақытымен жұмыс істейтін кез келген рентгендік
генератормен бірге қолдануға болады. Түсіруден кейін сандық кескін мониторда пайда
болады және оны дерекқорда оңай сақтауға болады. Бағдарламалық қамтамасыз ету
пакеті үнемі деректерді қабылдауға дайын күйде болады – сенсор автоматты түрде
рентген сәулелеріне жауап береді және оператордың ешқандай әрекетінсіз
бағдарламалардың көмегімен жүйе оқитын кескінді алады.
1.2.12. Апекс локатордың қолданылуы және шкалалық өлшем бірлігі.
Апекс локаторы – эндодонтияда апикальды тарылу орнын анықтау және сол арқылы
тістің түбір өзегінің ұзындығын анықтау үшін қолданылатын электронды құрылғы. Тіс
түбірінің ұшында белгілі бір электрлік кедергі бар, ол әдетте ерінге және эндодонтиялық
файлға жалғанған жұп электродтар арқылы өлшенеді. Принцип қарапайым, файл
түбірдің жоғарғы жағына жеткенде, қарсылық күрт төмендейді. Құрылғы бұл оқиғаны
дыбыс немесе жарық сигналымен немесе дисплейдегі сандық көрсеткіштермен сигнал
береді.
Адаптивті апекс локаторлары танымал 4-ші буын локаторларының кемшіліктерін –
дымқыл каналдардағы төмен дәлдік, сондай-ақ 5-ші буын құрылғыларының
кемшіліктері – міндетті қосымша сулаумен құрғақ каналдарда жұмыс істеу
қиындықтарын жеңеді. Бейімделетін локаторлар арнаның ылғалдылығын үздіксіз
анықтайды және құрғақ немесе дымқыл арналарға дереу бейімделеді, осылайша құрғақ
арнада да, қан немесе секреция бар арналарда немесе алынбаған пульпа бар арналарда
да өлшеуге болады.
1.2.13 Эндодонтиялық ем кезінде болатын асқынулар мен қателіктер.
Эндодонтиялық ем кезіндегі қателіктер.
Түбір өзектердің күрделі анатомиялық құрылысына байланысты қателіктер:

40% - төменгі күрек тістерде 2 түбір өзек болады;
58% - жоғарғы жақтың екінші премолярында 2 түбір өзек болады;
31% - төменгі жақтың бірінші премолярында 2 түбір болады;
20% - алдыңғы тістердің негізгі түбір өзегінен жанама өзектер бұтақтанады.
Статистика бойынша:
Эндодонтиялық емдеудің негізгі қателігі– түбір өзектерінде бактериялардың толық
жойылмауы (76%).
Емдеуге деген дұрыс емес көрсетілімдер (22%).
Рентгенографияны жүргізбеу.
4 пен 10 жас аралығында 10% -эндодонтиялық емделген тістер хирургиялық кірісуді
талап етеді.
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар:
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
Себебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы, оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
Тіс қуысының сауыт бөлігінің қабырғасының немесе түбінің перфорациясы.
Себебі – тіс қуысының топографиялық анатомиясын еске алмай өңдеу.
Емдеу – перфорациялық тесікті ШИЦ-пен бітеу.
Түбір өзегін өңдеу кезіндегі қателіктер
Түбір өзектің формасын өзгертпей, оны тым кеңейту.
Белгілері – үлкен диаметрлі саймандардың өзекте бос жүруі.
Профилактикасы – өзектің өңдеуден кейінгі диаметрін еске ала отырып, оны 2-3
размерге үлкейту. Түбірдің майысқан жерлеріндегі өзектердің тым кенеюі.
Белгісі – саймандардың өзекте тым бос жүруі.
Себебі – түбір өзекте майыспайтын немесе аз майысатын саймандармен жұмыс істеу.
Тамыр қабырғасының латеральді перфорациясы.
Белгісі – дұрыс емес жолға барғанда ауру сезімінің пайда болуы және түбір өзегінен қан
ағу.
Себебі – ұшы өткір құралды, оны майыстырмай қолдану
Емдеу – дұрыс емес жолды пломбылық материалмен обтурациялау (мысалы, Pro Root).
2.2.1. Түбір өзегін медикаметозды емдеу.

Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған препараттардың сан алуан түрлері бар.
Олар қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер ету спектрі жағынан ерекшелінеді. Олар
спецификалық емес, спецификалық және арнайы комплексондар болып
бөлінеді.Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы керек:
Бактеридцидті қасиеті болу керекАпикальді тінге зиянды болмау
керекСенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің
пайда болуына қарсы әсерінің болуыТез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек
кіруіОрганикалық заттың болуында өзінің эффективтілігін жоғалтпау
керекМүмкінділігінше нашар иісі және дәмі болмау керекХимиялық тұрақты және
өзінің белсенділігін ұзақ уақыт сақтауы қажет.Түбір өзектерін өңдеуге арналған
медикаментозды заттардың жіктелуі. Спецификалық емес.
Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
Құрамында галоген болуы:
Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат ерітіндісі, 3-5%
гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден тіндерді ерітеді гарм оң және грам теріс
бактерияларға бактерицидті әсер етуі, саңырауқұлақ және вирустар);
Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді байланысы
( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін регенерациясын тездетеді).
Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі ( кең әсерлі,
антиэкссудативті әсер етеді).
Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші микроорганизмдерге
және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға бактеридцидті әсер етеді.)
20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға қарсы,
аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді).
Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға қарсы,
ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді, иммобилизденген протеолитикалық
формалары белсенділігін 3 күннен 6 күнге дейін сақтайды.
Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға қарсы, токсикалық
емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін стимулдайды).
Ортофен және оның аналогтары ( қабынуға қарсы күшті әсерлі).
Спецификалық антибиотиктер және олардың протеолитикалық ферменттері,
антибактериалыды заттар (трихопол).
Арнайы комплексондар: ерітінділер, гелдер этилендиаминтетраацетат ( ЭДТА), лимонды
және пропионды қышқыл.
2.2.2. түбір өзектерін дәрі дәрімекпен еидеу әдістемесі.
Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған
препараттардың сан алуан түрлері
бар. Олар
қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер ету спектрі
жағынан ерекшелінеді. Олар спецификалық емес,
спецификалық және арнайы комплексондар болып

бөлінеді.
Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы
керек:Бактеридцидті қасиеті болу керек Апикальді тінге зиянды болмау керек
Сенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің пайда
болуына қарсы әсерінің болуы Тез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек кіруі
Органикалық заттың болуында өзінің эффективтілігін жоғалтпау керек Мүмкінділігінше
нашар иісі және дәмі болмау керек
Химиялық тұрақты және өзінің белсенділігін ұзақ уақыт сақтауы қажет.
Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың жіктелуі Спецификалық
емес.
Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
Құрамында галоген болуы:
Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат
ерітіндісі, 3-5% гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден тіндерді
ерітеді гарм оң және грам теріс бактерияларға бактерицидті әсер етуі,
саңырауқұлақ және вирустар);
Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді
байланысы ( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін регенерациясын
тездетеді).
Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі (
кең әсерлі, антиэкссудативті әсер етеді).
Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың жіктелуі
Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші
микроорганизмдерге және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға
бактеридцидті әсер етеді.)
20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық,
қабынуға қарсы, аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер
көрсетеді).
Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин
(қабынуға қарсы, ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді,
иммобилизденген протеолитикалық формалары белсенділігін 3 күннен 6
күнге дейін сақтайды.
Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға
қарсы, токсикалық емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін
стимулдайды).
Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың жіктелуі
Ортофен және оның аналогтары ( қабынуға қарсы күшті әсерлі).
ІІ. Спецификалық антибиотиктер және олардың протеолитикалық
ферменттері, антибактериалыды заттар (трихопол).
Арнайы комплексондар: ерітінділер, гелдер этилендиаминтетраацетат (
ЭДТА), лимонды және пропионды қышқыл.
3% сутегі асқын тотығы. Клиникалық фармакологиясы.
Әсер ету механизмі:
Тінмен жанасқанда сутегі сақын тотығы суға және
сутегі атомына бөлінеді.
Газ көпіршіктерінің бөлінуі кезінде көпірудің әсерінен
өзек некротизирленген бөлшектерден және дентиндік
қалдықтардан механикалық тазарады, ал оттегі
бактеридцидті әсер көрсетеді.

Одан бөлек, сутегі асқын тотығы қан тоқтатушы
әсерге ие, және оны пульпаны алып тастағаннан кейін
қан тоқтату үшін пайдаланады.
Алайда , сутегі асқын тотығы натрий гипохлориді
сияқты некротизирленген органикалық тіндерді еріте
алмайды, сондықтан эндодонтияда каналды өңдеу
кезінде осы екі препаратты кезектеп қолдану
ұсынылады. Екеуін кезектеп қолдану кезінде одардың
арасында пайда болатын реакция әсерінен оттегі
атомы мен хлор бөлінеді. Бұл өңдеудің сапасын
жақсартады.
Құрамында хлоры бар препараттар. Клиникалық фармакологиясы.
Әсер ету механизмі:
Тінмен жанасқанда хлорлы газ тәрізді масса бөлініп, ол өзек пен тар
дентин өзекшелеріндегі қалдық органикалық қалдықтарды бұзып
құрамындаға микроорганизмдерге бактеридцидті әсер етеді.
Бұл препараттар бактеридцидті, дезорирлейтін және әлсіз ағартқыш
әсер көрсетеді. Бактерияларға, саңырауқұлақтарға белсенді қарсы әсер
етеді, бірақ периодонт тіндеріне токсикалық әсер жоқ.
Бұл топқа жатады:
1-2% хлорамин ерітіндісі,
0,2% хлоргексидин биглюконат ерітіндісі
3-5% гипохлорит натрий ерітіндісі
Натрий гипохлорит ерітіндісі (NaOCl). Клиникалық фармокологиясы.
Тірі, некротизделген және химиялық жолмен
бекіген тіндерді жақсы ерітеді.
Бактеридцидті әсерге ие.
Тітіркендіргіш әсер етуі мүмкін.
1 - 5 % ерітінділері қолданылады.
Өзекті шаю үшін эндодонтиялық инесі бар
шприцпен қолданылады.
Бір өзекті өңдеу үшін 5-10 мл ерітінді қажет.
«Septodont» фирмасы 250 мл флакондағы 3%дық стабилизденген жоғары тазартқыш
әсері бар
« Паркан» гипохлорит ерітіндісін шығарады.
Йод препараттары. Клиниккалық фармакологиясы.
Бұл топ препараттарының атақтысы йодинол
болып табылады. Ол йодтың поливинилды
спиртке қосылысының өнімі. Түсі күңгірт көк.
Бактерицидті, фунгицидті әсер етеді,
периодонт тінінің қорғаныштық қасиетін
стимулдейді, репаративті регенерацияны
жоғарылатады.
Поливинилді спиртпен қосылуы нәтижесінде,
йод біртіндеп бөлініп, препарат ұзақ емдік
қасиет көрсетеді.
Сонымен қоса, поливинилді сприттің әсерінен
йодтың тінге әсер ететін тітіркендіргіш қасиеті

азаяды.
Эндодонтияда йодинол түбір өзектерін
медикаментозды өңдеуге және түбірлік өзектің
тазалық индикаторы ретінде қолданылады. Ол
зақымданған тіндермен немесе іріңмен
жанасқанда түссізденеді..
2.2.3) Тұрақта пломбылық материялдардың жіктелуі.
Пломбылау дегеніміз тісжегіні егеп-тазалап емдеудің соңғы кезеңі тісжегі қуысын
бітеп,тістің анатомиялық пішіні мен қызметін қалпына келтіруге арналған шараға
жатады.Пломбылық материалдар жүйесі:Уақытша пломбылық материалдар Тұрақты
пломбылық материалдарЕмдік төсемдерге арналған Түбір өзектерін пломбылауға
арналған Адгезивтер ГерметиктерУақытша пломбылық материалдар Уақытша
пломбылық материалдар тісжегі қуысын аз уақытқа (2-14 тәулікке ) емдік
материалдарды ұстату үшін қолданылады. Кең қолданыс тапқан өкілі жасанды дентин
(цинк-сульфатты цемент).Ұнтағы мырыш тотығынан(64%),мырыш сульфатынан
(26%),каолиннен(10%) тұрады.Ұнтақты суға араластыру арқылы 1,5-2 минөтте қатая
бастайтын жұмсақ масса алынады.Дентин қойыртпағы (дентин-паста) жасанды дентин
өсімдік майларының қоспаларына (күнбағыс,қалампыр,жүгері майлары).Дене
жылуында 2-3 сағатта қатаяды. Уақытша пломбы ретінде мырыш тотығы эвгенолмен
араластырып қолдануға болады Емдік төсемдер Емдік төсемдер қабынуға
қарсы,одонтобласттар қызметін ынталандыру,дентинді қайта
минералдандыру,орынбасушыны дентиннің құрылуын жеделдету үшін қолданылады.
Ол үшін құрамында кальций су тотығы (Ca(OH)2 бар емдік төсемдер
қолданылады.Емдік төсемдердің өкілдері:кальцемин (Ресей),шетелдік өкілдері
:химиялық жолмен қатаятын Dycal, Alcaliner (қос компоненттен тұрады), Calrodent, Leif,
химиялық жолмен және сәуле әсерінен қатаятын CalcinolТұрақты пломбылық
материалдарСтоматологиялық цементтерМеталқұрамдас пломбылық
материалдарПластмассалар мен полимерлік пломбылық
материалдарСтоматологиялық адгезивтер мен герметиктерКомпозиттік пломбылық
материалда Стоматологиялық цементтерЦинк-фосфатты цементтерБактерицидті
цементтерСиликатті цементтерСилико-фосфатты цементтерЦинк-эвгенольді
цементтерПоликарбоксилатты цементтерШыныиономерлі цементтерПолимерлі
цементтерЦинк-фосфатты цементЦинк оксиді -75-90%,жабысқақтық.Магний оксиді-
610% иілгіштік,созылғыштық,механикалық,беріктік.Аллюминий оксиді -3-6% ,кальций
оксиді өте аз мөлшері –тұтқырлық береді,қатаюы уақытына әсер етеді Иономерлік 
(шыныиономерлік)цементАлғаш 1871 жылы Wilson,Kent ойлап тапқан.Ұнтағы 
құрамында кремний,аллюминий,фтор белгілі (оңтайлы) қатынаста болатын
алюмосиликатты шыны.Сұйығы дистелденген су,немесе полиакрил қышқылының 
судағы ерітіндісі.Дентинмен биологиялық жақындығы бар.Қатаю уақыты 4 мин,0,1%
отырыс (усадка)береді.Химиялық жолмен және сәуле әсерінен қатаяды.ІІІ-V кластық
тісжегі қуыстарын,эрозия ошақтарын пломбылауға арналған.Сүт тістердің табиғи
сайларын бекітуге арналған.Ұзақ уақыт фтор бөледі.
3-топ:
Ортопедиялық конструкцияларды бекітуге: Fugi-1, “Aqua Meran”, “Aqua Cem”
Аралық төсем,тұрақты пломбының ядросын құру үшін: Fugi-2, “Base Line”
Тұрақты пломбылар және аралық төсемдер үшін: “Chemfil Superior”, “Ionofil”, “Chelon 
Fil” Cabintan,Ketac-Bond,Aqua Cenif,Aqua Ionobon

2.2.4. Түбір өзегін механикалық емдеу әдісі.
дістер
Қолдану мақсаты
Қолдану тәсілі
Step-back (бір
қадам артқа)
(түбірұшы-
сауытты әдіс)
Имек түбір өзектерін
механикалық өңдеу
және кеңейту үшін
Жұмысшы ұзындығын анықтағаннан кейін
алғашқы фаилдың (түбірұшылық) көлемін
анықтайды, ал түбір өзегін кем дегенде024
көлемге дейін кеңейтеді. Келесі фаилдардың
жұмысшы ұзындығы 2мм дейін қысқарып
отырады.
Step-down
(сауыттан төмен
қарай)
Имек түбір өзектерін
механикалық өңдеу
және кеңейту үшін
Түбір өзегі сағаларын Gates-glidden борымен
кеңейтуден бастайды. Түбір өзегінің жұмысшы
ұзындығын анықтайды. Содан кейін рет ретімен
түбір өзегінің жоғарғы, орта және төменгі
бөліктерін өңдейді
дістер
Материалдар
Қолдану тәсілі
Қойыртпақтармен
пломбылау
Мырыш-эвгенолды,
эндометазон және т.б.
Түбір өзегін қағаз штифтермен
кептіргеннен кейін түбір инесінің
немесе К-фаилдың ұшына
қойыртпақты жағып алғаннан
кейінтүбір өзегіне енгізе отырып
жұмысшы ұзындығына дейін
нығыздап толтырады.
Бір штифпен
пломбылау
Өзекті соңғы рет өңдеген
эндодонттық аспаптың
көлеміне сәйкес келетін
стандартты гуттаперча
штифті, (мастер-файл). Силер
АН+, Аdseal және т.б.)
Түбір өзегі қабырғасын толықтай
силермен өңдеп толтырады.
Силермен өңделген немесе силер
жағылған гуттаперча штифтін баяу
барлық жұмысшы ұзындығына дейән
енгізеді. Гуттаперчаның шығып
тұрған бөлігін қыздырылған аспапен
түбір өзгегі сағасы деңгейінде кесіп
тастайды.
Гуттаперчаны
латеральді
(бүйірінен)
нығыздау
Өзекті соңғы рет өңдеген
эндодонттық аспаптың
көлеміне сәйкес келетін
стандартты гуттаперча
штифті, қосымша диамерті
алдыңғы гуттаперчадан аз
қосалқы гуттаперча (мастер-
файл). Силер АН+, Аdseal
және т.б.) Спредерлер
Гуттаперча штифтін жұмысшы
ұзындығына дейін енгізеді. Түбір ұшы
тарылымына вводится на рабочую
длину. Мм жетпейтіндей етіп түбір
өзегіне спредерді енгізеді.
Гуттаперчаны түбір қабырғасына
қарай нығыздап, аспапты өзекте 1
мин ұстап тұрады. Қосалқы
гуттаперча штифтін қолдану кезінде
спредердің көлемі При

использовании дополнитель мм кем
болуы керек. Гуттаперчаның шығып
тұрған бөлігін қыздырылған аспапен
түбір өзгегі сағасы деңгейінде кесіп
тастайды.
Қарап тексергенде: астыңғы жақасты лимфа түйіндері ұлғайған, сипап тексергенде
ауырады. 46 тістің аймағындағы қызылиек қызарған, сипап тексергенде ауырады,
вазопарез симптомы оң. 46 тісте тіс қуысымен байланысқан терең тісжегі қуысы бар.
Қуыстың қабырғасын, табанын, түбір өзегінің сағасын сүңгілеп тексергенде ауырмайды.
Қағыр тексергенде қатты ауырады. ТҰЭҚ -120мкА. Ауызішілік жанаспалы рентген
суретте сүйек тінінің компакті пластинка сақталған, борпылдақ заттарыайқындылығын
жоғалтқан.
Диагноз қойыңыз, салыстырмалы диагностика жүргізіңіз, емдеу жоспарын құрыңыз.
1 КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙы.
26 жастағы пациент стоматологқа 25 тіснде тісжегі қуысының бар екенін айтып
шағымданады. Тісі бұрын ұлпаның жедел қабынуы бойынша емделген. Пломбасы 2
апта бұрын түсіп қалған.
Регионарлы лимфа түйіндері өзгеріссіз. 25 тіс аймағындағы қызылиекте жылан көз бар.
Тіс сауытының түсі өзгерген. Тісте тіс қуысымен байланысқан терең тісжегі қуысы бар.
Қуыстың қабырғасын, табанын, түбір өзегінің сағасын сүңгілеп тексергенде ауырмайды.
Түбір өзегі сағасында пломба қалдықтары бар. Қағып тексергенде ауырмайды.
Ауызішілік жанаспалы рентген суретте түбір өзегі 2/3 бөлігіне дейін пломбыланған,
түбірұшында шекарасы анық сүйек тінінің сорылуы анықталады.
2.2.5.тісжегі қуыстарын блек бойынша жіктелуі.
Тісжегі (Caries-костоеда) дегеніміз тістердің қатты тіндерінің минералды заттарының
қышқылда еріп,органикалық заттарының ферментер әсерінен ыдырап,тіске әртүрлі
ақаулардың тісжегі қуысы панда болуымен сипатталатын патологиялық үрдіс.
Тісжегі қуыстарының Блэк (1984) жүйесі бойынша 5 класын ажыратады І класс –
барлық тістердің табиғи стайлеры мен ойықтарында орналасқан тісжегі қуыстары; ІІ
класс – үлкен және кіші азу тістердің жанасу беттирінде орналасқан тісжегі қуыстары; ІІІ
класс – алдыңғы жақтағы тістердің жанасу бетінде орналасқан тісжегі қуыстары; IV
класс – алдыңғы тістердің жанасу бетінде олардың тістеу бұрыштары мен тістеу
қырларын бұза орналасқан тісжегі қуыстары; V класс – барлық тістердің мойын
бөліктерінде орналасқан тісжегі қуыстары.
Тісжегі қуыстарының Блек ұсынған жүйесі
Тісжегі қуыстарын өңдеудің негізгі қағидалары;бұзылған тіндерді мүмкіндігінше толық
алу;бұзылмаған тіндерін барынша сақтау. Тісжегі қуысын егеп-тазалаудың негізгі
мақсаты-тісжегі нәтижесінде бұзылған тістердің қатты тіндерін алып тастау және
пломбы қоюға дайындау.
Тісжегі қуыстарын егеп-тазалаудың негізгі кезеңдері: 1) тісжегі қуысының аузын ашу

және кеңейту; 2) ыдыраған және жұмсарған дентінді алу немесе некроэктомиялау; 3)
тісжегі қуысына қажетті пішін беру; 4) тісжегі қуысы жиегін немесе кіреуке қабатын
өңдеу.
I-кластық тістегі қуыстарының пішіндерін әртүрлі етіп
қалыптастырады:төртбұрышты,кубқа,цилиндрге,т рапецияға, үшбұрышқа ұқсас. II-
кластық тісте қуысын төртбұрышты етіп қалыптастырады. Қажет бокса,тістің шайнау
бетіне шығарып қосымша алаң жасайды. III-кластық тісжегі қуыстарына үшбұрыш пішін
береді.Қажет бокса,тістің ауыз жақ бетіне шығарып,осы бетти қосымша алаң жасайды.
IV-кластық тісжегі қуысына үшбұрыш пішін беріп,қосымша алаңды тістеу қырында,ауыз
жақ бетінде қалыптастырады.Тістің ерін-жақ беті бұзылса,қуысты ерін-жақ бетіне
шығарып егеп- тазалайды.
Егеп тазаланған І-кластық тісжегі қуыстары а- тістің шайнау бетінде б- бүйір күрек тістің
тұйық тесігінде; в- төменгі үлкен азу тістің ұрт жақ бетінде; г- төменгі үлкен азу тістің
шайнау және ұрт жақ бетіндегі қуыстар біріктіріле егеп тазаланған; I-кластық тістегі
қуыстарының пішіндерін әртүрлі етіп қалыптастырады:төртбұрышты,
кубқа,цилиндрге,трапецияға, үшбұрышқа ұқсас.
Егеп тазаланған ІІ-кластық тісжегі қуыстары а- тісжегі қуысының орналасуы; б- егеп-
тазалау кезеңі; в- егеп-тазаланған қуыстың пішіні II-кластық тісте қуысын төртбұрышты
етіп қалыптастырады. Қажет бокса,тістің шайнау бетіне шығарып қосымша алаң
жасайды.
Егеп тазаланған ІІІ –кластық тісжегі қуыстарының көрінісі а- жанасу беті жарақаттанған
кезде; б- жанасу және тіл жақ беттирі жарақаттанған; в- жанасу,тіл жақ және ерін жақ
беттирі жарақаттанған кезде. III-кластық тісжегі қуыстарына үшбұрыш пішін
береді.Қажет бокса,тістің ауыз жақ бетіне шығарып,осы бетти қосымша алаң жасайды.
Кіші азу тістің жанасу және шайнау беттирі қатар жарақаттанған кезде тісжегі
қуыстарын егеп-тазалау а- тісжегі қуысының орналасуы; б- тісжегі қуысын егеп- тазалау;
в- егеп тазаланған тісжегі қуысы
ІV –кластық тісжегі қуысының орналасуы және егеп тазаланғаннан кейінгі қуыстардың
көрінісі а- тісжегі қуысының орналасуы; б,в- егеп тазаланған тісжегі қуысы IV-кластық
тісжегі қуысына үшбұрыш пішін беріп,қосымша алаңды тістеу қырында,ауыз жақ
бетінде қалыптастырады.Тістің ерін- жақ беті бұзылса,қуысты ерін-жақ бетіне шығарып
егеп-тазалайды.
V –кластық тісжегі қуысының орналасуы және егеп тазаланғаннан кейінгі көрінісі а-
тісжегі қуысының орналасуы; б - егеп тазаланған тісжегі қуысы V-кластық тісжегі
қуысына cопақ немесе жарты ай пішінін беріп егеп- тазалайды.
Табаны деп тісжегі қуысының тіс ұлпасына қараған қабырғасын айтады және ол тегіс
болуы керек. Қабырғалар мен табань арасындағы бұрыштар тік болуы керек. Тісжегі
қуысының жиегі тегіс болуы керек.
Тісжегі қуысын егеп-тазалау турбиналық ұштықтың көмегімен су шоғыры қосылған
жағдайда орындалады.Су берілмеген жағдайда тістің қатты тіндері қызып
кетеді,алмасты бор тез істен шығып ұштық оңай бұзылады.
Тісжегі қуысын барлық қағидаларды сақтап егеп-тазалағанның өзінде,қосымша
әрекеттерді қажет ететін екі жағдай туындайды. Жұмсарған және пигменттелген
дентинді егеп-тазалау барысында дентин өзекшелері ашылып,дентин сұйығы

(дентинная жидкость) тісжегі қуысына қарай аға бастарды.Бұл композитті материалдың
дентинге жабысуын нашарлатады. Егеп-тазалағаннан кейін қуыс қабырғаларында
дентин үгінділері,сынықтары,микроорганизмдер клетка лары,температура әсерінен
еріген майлар қалады және бұл қабатты «майланған қабат» («смазанный слой» -Smeer
layer) деп атайды.Бұл қабат композиттің дентинге жабысуын нашарлатады.
2.2.6. ).Штивтердің түрлері оларғақойылатынталаптар.
Штифті құрылымдарды қолдану көрсеткіштері Тістің тәжінің қабырғаларына
айтарлықтай зақым келген кезде оны инкрустациямен, жартылай тәжмен, тәжмен
қалпына келтіру мүмкін емес. Тіс қатарын қалпына келтіруде протездің бөлігі ретінде.
Патологиялық тіс қатарын қалпына келтіру абразия. Жеке тістердің қалыптан тыс
орналасуымен. Штифті конструкцияларды қолдануға қарсы көрсеткіштер циялар тіс
түбірін кариеспен терең бұзу; тамырдың сынуы, Түбір өзектерінің бітелуі; Түбірдің айқын
қисаюы; Гингивальды фистула мен периапикальды өзгерістердің болуы; Түбір өзегі
бітелмеген; Тамырдың ұзындығы жоспарланған тәждің клиникалық биіктігінен аз.
Штифті құрылымдарға қойылатын талаптар Істіктің ұзындығы тістің тәжіне тең немесе
одан үлкен; Штырь ұзындығы тамырдың ұзындығының 2/3 бөлігін құрауы керек;
Штырьдың қалыңдығы кем дегенде 1-1,2 мм болуы керек; Штырь түбірдің анатомиялық
пішінін қайталауы керек - каналға кіре берісте кең негізге ие (түсіру (компенсация)
платформасы), канал тарылған сәттен бастап диаметрі бірте-бірте азайып, конуспен
аяқталады; Штырь иілуге төзімді болуы керек; Істіктің мүмкіндігін жоққа шығаратын
пішіні болуы керек оның тістің бойлық осі айналасында айналуы. Тістің өзегін және
қуысын дайындау. Канадийді кем дегенде тістің болашақ тәжінің экстрагингивальды
бөлігінің биіктігіне тең етіп ашыңыз және оны тесігінен шамамен 1,5-2 мм-ге дейін және
одан әрі конус пішініне дейін кеңейтіңіз. Тіс қуысындағы кез келген астыңғы
кесінділерді алып тастаңыз. Тіс қуысының қабырғаларының қатаң параллелизмі талап
етілмейді. Құйылған діңгек түйреуіштері зертханалық (ауыздан тыс) немесе тікелей
(ауызішілік) әдістермен жасалады. Зертханалық әдісте инкуляцияның балауыз құрамы
алдын ала дайындалған үлгі бойынша қалыптасады, қосарланған пресске құйылады, ол
силикон массасын қолдану арқылы жойылады. Түбірлік іздің орнындағы әсерде
массалық қабат жойылады, түзету массасы үшін ұстау нүктелері жасалады. Шприц
көмегімен дайындалған арнаға сұйық консистенцияның силикон массасы енгізіледі.
Арнаға күлсіз тез қататын пластиктен жасалған пластмассадан жасалған пин-бланк
орнатылып, терезе алынып тасталады. қос әсер алу әдісі бойынша соңғы әсер.
2.2.7. Уақытша түбірлік пломбаларды қолдануға көрсеткіштер.
Уақытша пломбылық материялдар.
Қолдану көрсеткіштер:
Дайын тісжегі қуысты 1-3 күннен 3-6 айға дейін келесі мақсаттармен жауып тұру: Тісжегі
қуысының табанына салынған дәрі-дәрмекті сақтау0Түбір өзектін сағасында немесе
түбір өзектін ішінде қойылған дәрі-дәрмекті сақтау. Тісті “ герметизмге” бақылау
Эндодонттық емнің нәтижесін анықтау үшін Сүт тістерді пломбалаған кезінде
Ортодонтиялық конструкцияларды уақытша бекіту. Қойылатын талаптар,
Материалдардың келесі қасиеттері болу керек: Пластикалық, Дәрілерге кері әсері
болмау керек,Берікті болу керек,Ауыз қуысы сұықтығында ерімеу керек. Тіс тіндерінде,

ұлпаға және ауыз қуысының шырышты қабығына индиферренті болу,
Керек уақытқа ақауды герметикалық жабу керек. Емдік төсемдер. (синоним – суббазды
төсем) Тіс ұлпасына, микробтарға, дентиннің минерализациясына әсер ету үшін емдік
төсемдер тісжегі қуысының түбіне қойылады.Емдік төсемдер құрамында белсенді
дәрілік заттар бар. Олар дентиннің және ұлпаның қорғаныс механизмдерін күшейтіп,
тісжегі қуысында микробтарды жоюға арналған. Себебі, микробтар тісжегінің
рецидивіна және ұлпа қабынуына әкеледі. Қойылатын талаптар. Ұлпаға репаративтік
және қабынуға қарсы әсер ету;дентиногенез үрдісін стимуляциялау;бақтерияларға
қарсы әсері болу керек; пластикалық болу;
жақсы жабысу керек. Аралық төсем. Тістін тіндерімен және пломбалық материалдар
арасында қойылады, мақсаты – тіс ұлпасын пломбалық материалдың токсикалық
әсерінен қорғайды.
Пломбамен қустың дентин арасында қойылады. Аралық төсемге қойылатын талаптар.
Тіс ұлпасын тітіркендірмеу;Пломба қатаятын кезде оның ішінен бөлінетін қышқыл мен
мономерларды өткізбеу; Жылу өткізгіштігі төмен болу керек; Дұрыс өңделген қуыстың
геометриясын бұзбау керек; Жақсы жабысу, Төсемдердің жылудан кеңею коэффициенті,
тістің қатты тіндердің коэфициенттына жақын болу керек;Тұрақты пломбаның жабысу
қасиетін жақсарту; Рентгеноконтрастық болу: Тістің түсін өзгертпеу керек.
2.2.8 Түбір өзектерін дәрі-дәрмекпен өңдеудің мақсаты.
Нәтижелі эндодонттық ем жүргізудің кепілі ретінде бірінші кезекте – тістің
анатомаиялық құрылысын білу, екінші кезекте – түбір өзегінде жүргізілетін
антисептикалық шаралар жатады. Қазіргі таңдағы зерттеулеге сүйенсек, түбір
өзегіндегі микроорганизмдер биопленка түзеді. Биопленка- жасушадан тыс матрицамен
қоршалған, тіннің сулы бетінде жабысып орналасатын микроорганизмдер жиынтығы.
Сыртынан қоршаған полисахаридті матрица микроорганиздерге антисептиктің енуін
қиындатады. Сол үшін де біз биопленканы алу үшін тек дезинфекциялық қана емес,
сонымен қатар, механикалық та әдістерді біріктіре қолданамыз. Түбір өзектерін дәрі
дәрмекпен өңдеу өзек ішінде әртүрлі микроорганизмдер өте көп кездесетіні анық.
Анаэробты микроорганизмдермен қатар барлық микроорганизмдердің 40% аэробты
стрепто-стафилакокктар құрайды. Түбір өзектерінде анаэробты микроорганизмдер
спораланбайтын микробтар да жиі кездеседі. Сондықтанда осы жағдайды ескере
отырып, өзектерді өңдеу үшін әрі анаэробты, әрі аэробты микрофлораға әсер ететін
дәрілік заттардың жиынтығын қолдану керек.
Түбір өзектерді өңдеуге арналған дәрі-дәрмектерге қойылатын талаптар
Бақтерицидтік қасиеті
Зиянды әсері болмау керек
Организмді сенсибилизациялау әсері болмау керек
Органикалық заттар әсерінен өзінің қасиетін жоймау керек
Тіске әсер ету қасиетінің жылдам болуы керек және дентин өзектеріне терең сіңіп кетуі
керек
Жағымсыз иісі және спецификалық дәмі болмау керек

Ұзақ уақыт сақтау кезінде белсенділігін жоғалтпай, химиялық тұрақтылығын сақтау
керек
2.2.9 Штифтер түрлері, қасиеті, қолданылу әдісі.
Штифтің көмегімен түбір өзегіне бекітіліп,табиғи тістің сауытты бөлігін қалпына
келтіретін алынбайтын протездің бір түрі.Ол сауытты қаптамадан бөліктен түбір
қорғаныс пластинкамен штифтерден тұрады.Сауытты бөлігі табиғи тістің едәуір
бұзылған немесе жоқ болған кезінде анатомиялық пішінін және қызметін қалпына
келтіреді
Штифті тістер – бір түбірлі, сирек көп түбірлі тістерде қолданылады. Oл төменгі жақтың
күрек тістерінің түбір өзектері қолданылады. Штифті тіс түбір өзегіндегі бүйірлі қысымға
төтеп бере алатын штифтен және сауытты бөліктен тұрады.
Штифті тістер үш негізгі бөліктен тұрады:

сауыт бөлігінен,

түбір қорғанышынан және

штифтен

Сауыт бөлігі тістің бұзылған (яғни қалмаған) сауытын орнына келтіреді.

Түбір қорғаныш пластинасы тіс түбірінің ары қарай бұзылмауын және
штифтпен бірігіп штифті тіс протезін түбірге бекітіп тұруын қамтамасыз етеді.
•
Дайындалу әдісіне байланыты штитфі тістер
Құйылған
Дәнекерленген
Штифті тістер кигізілетін түбірге қойылатын талаптар:
Түбір ұшы маңында созылмалы қабыну ошағы болмай, түбір өзегі түбір ұшына дейін
цементпен керек.
Түбір тұқылы қызыл иек деңгейінде немесе одан сәл шығыңқы болуы керек.
Түбір өзегінің қабырғалары қалың, кариеспен зақымдалмаған болуы керек.
Түбірдің ұзындығы сауыт ұзындығының 2: 1 қатынасындай болуы керек.
Штифті тістерге қойылатын талаптар:
Түбірді қоршаған тіндерді зақымдамауы керек;
Түбір өзегіндегі цемент еріп, сарылып кетпеуі үшін түбірге нығыз
отыруы керек;
Штифтің көмегімен түбір өзегінде жақсы бекітілуі керек.
Эстетикалық талғамға сай болуы керек.
2.2.10 Түбір өзектерін тік конденсация әдісімен пломбылау ерекшеліктері
Тік конденсация
Бұл техниканы ең алғаш рет ұсынған 1967 г. Shilder. Бұл әдісте гуттаперчтік штифт жеке
диаметрі және конустылығы бойынша таңдалады. Апикальды тарылуға дейін 0.5-1 мм
жетпей түбір өзегіне енгізіледі.
Вертикалды конденсация техникасы келесі этаптардан тұрады :

1. Түбір өзегінен гуттаперч қалдықтарын қыздырылған спредермен алып тастау .
2. Плаггер көмегімен қыздырылған гуттаперч конденсирленеді.
3. гуттаперчтік штифттің ортаңғы бөлігіне 3-4 мм ге қыздырылған спредер енеді және
суығанда қабырғадан гуттаперч қалдықтары алынады .
4. Апикалды бағытта жұмсарған гуттаперчті кіші мөлшедегі плаггер конденсирлейді.
5. ең кіші мөлшердегі қыздырылған спредер гуттаперчке қысым түсіреді,материалдың
келесі порциясын алып тастайды.
6. Ең кіші плаггер гуттаперчтің апикалды порциясын конденсирлейді, осы аймақтағы
барлық түбір өзектерін бекітеді.
7. Одан кейін 3 мм ұзындықтағы гуттаперч штифтің сегменттері енгізіледі, олар
термиялық жұмсарады және тығыздалады, жай түбір өзегін толтырады. Бұл әдіс
шынымен түбір өзегін Үшілдік пломбылауға жатады.
Тік конденсация әдісімен гуттаперчтік штифтермен пломбылау жүргізіледі, жай ортанғы
және сауыттық бөлігін пломбылау, «E&Q» пистолет көмегімен қыздырылған гуттаперчті
енгізу плаггер көмегімен нығыздау .
«E&Q Plus»жүйесі жылдам және үш өлшемді обтурациялауға көмек береді. Тік
конденсация апикалды бөлігіне гуттаперчті енгізуге мүмкіндік береді
2.2.11 Түбір өзектерін кеңейтудің химиялық , физикалық әдістері.
Түбір өзектерін тек қана эндодонтиялық инструменттердің көмегімен кеңейту мүмкін
емес. Әсіресе жіңішке каналдарда қиынға соғады. Сол себепті бұл жағдайда химиялық
препараттар қолданады. Олар түбір өзегіне енген соң декальцинация үрдісі және
қабырғалық(пристеночный) дентиннің жұмсаруы жүреді.
Түбір өзегін химиялық кеңейту үшін комплексондар және хелатты заттар қолданылады.
Олар дентиннің минералды компоненттерімен байланысып, жұмсартады, борпылдақ
структураға айналдырады. Комплексондардың токсикалық әсері жоқ, қолдануы оңай,
ұзақ уақыт белсенділігін сақтап тұрады
Түбір каналын химиялық кеңейтуге арналған препараттар:
сұйықтықтар
гельдер
Қазіргі уақытта практикада 10-20% этилендиаминтетрацетаттың (ЭДТА) бейтарап
немесе әлсіз сілтілі ерітінділері және оның тұздары: динатрий қышқылы(трилон Б) және
тетацин-кальций-динатрий қышқылы жиі қолданыста. Бұл препараттар дайын күйінде
шығарылады және қосымша құрамында антисептиктер, стабилизаторлар және т.б.
компоненттер болады.
Бұл препараттар барлық, тіпті жіңішке түбір каналдарына жақсы енеді және сумен
шайылады. Қышқыл ортада белсенділігі жоғары, сол себепті қолданар алдында түбір
каналын бейтараптау қажет: пульпа қалдықтарын және сілтілі өнімдерді(натрий
гипохлориді) толықтай алып тастау. Осы препараттарды гидрофобты заттармен қосуға
болмайды, себебі қасиеті төмендейді

тіс қуысын кептіру

пипетка немесе пинцет(щёчек) көмегімен өзек сағасына препарат ерітіндісін
жағады және 2-3 мин К-файл немесе К-ример көмегімен каналға енгізеді.

кейін түбір өзегін эндодонтиялық инструменттер көмегімен механикалық
кеңейтеді

Химиялық және механикалық өңдеуді кезекпен жүргізеді.

инстременталды өңдеуден кейін түбір өзегін антисептикпен, одан кейін
дистилденген сумен шаяды
Түбір өзектерін физикалық әдіспен өңдеу Соңғы жылдары стоматологияда жаңа
қатардағы физикалық факторлар мен технология кеңінен қолданылуда. Түбір өзектерді
өңдеу үшін құрал – саймандар Canal Leader жүйесі бойнша жұмыс ұштықтар: Canal
Leader T-1 “Титан” және Canal Leader 2000. Бұл ұштықтар сағат тілі бойынша және сағат
тіліне қарсы 90 градусқа дейін қайтатын жіберілетін қозғалумен 0, 4 – 0, 8 мм
амплитудамен тігінен қозғалуды қамтамасыз етеді.
Түбірлік өзекті өңдеу үшін вибрациялық және ультрабыбыстық түріне арналған
ұштықтар жатады. Түбірлік өзектерді өңдеуге арналған дыбысты теңселістерді
генерациялайтын жүйелерге Sonic air және 1500 Micro Mega, Endostar жүйелері жатады. •
Ультрадыбыстық теңселістер 2 әдіспен жүргізіледі:
магнитострикционды және пьезоэлектрлік. Бірінші әдісте тұрақты сулық суыту
ирригатор қажет. Екінші әдіс қарапайымырақ және суытуды қажет етпейді.
2.2.12 Эндодонтиялық емдеу кезіндегі қателіктер және олардың алдын-алу.
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар
Түбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынулар.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін
байқалатын асқынулар
•
Түбір өзектердің күрделі анатомиялық құрылысына байланысты қателіктер:
•
40% - төменгі күрек тістерде 2 түбір өзек болады;
•
58% - жоғарғы жақтың екінші премолярында 2 түбір өзек болады;
•
31% - төменгі жақтың бірінші премолярында 2 түбір болады;
•
20% - алдыңғы тістердің негізгі түбір өзегінен жанама өзектер бұтақтанады.
Эндодонтиялық емдеудің негізгі қателігі– түбір өзектерінде бактериялардың толық
жойылмауы (76%).
•
Емдеуге деген дұрыс емес көрсетілімдер (22%).
•
Рентгенографияны жүргізбеу.
•
4 пен 10 жас аралығында 10% -эндодонтиялық емделген тістер хирургиялық
кірісуді талап етеді.
Қайта емдеуге көрсетілімдер:
•
Деструкцияның периапикальдық ошақтары;
•
Сезімтал немесе ауру сезіммен жүретін перкуссия;
•
Сыздауықтың немесе ісінулердің пайда болуы;
•
Түбір өзектерінің адекватты емес пломбылануы, әсіресе, ортопедиялық кірісу
алдында;
Нашар реставрацияланған тіс сауыты есебінен, пломбыланған өзектің ауыз қуысымен

ашық байланысуы.
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар
•
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
Себебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы, оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
•
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
СТүбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынуларебебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы,
оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
Түбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынулар
•
Түбір өзектің формасын өзгертпей, оны тым кеңейту.
•
Белгілері – үлкен диаметрлі саймандардың өзекте бос жүруі.
Профилактикасы – өзектің өңдеуден кейінгі диаметрін еске ала отырып, оны 2-3
размерге үлкейту.
•
Түбірдің майысқан жерлеріндегі өзектердің тым кенеюі.
•
Белгісі – саймандардың өзекте тым бос жүруі.
•
Себебі – түбір өзекте майыспайтын немесе аз майысатын саймандармен жұмыс
істеу.
•
Түбір өзекте сайдың пайда болуы.
•
Белгісі – жұмысшы ұзындықтың бітпей тұрып, құралдың бітеліп қалуы.
•
Профилактика – Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын қолдану, түбір
өзектерін мерзім-мерзім кіші диаметрлі құралдармен өндеу.
•
Тамыр қабырғасының латеральді перфорациясы.
•
Белгісі – дұрыс емес жолға барғанда ауру сезімінің пайда болуы және түбір
өзегінен қан ағу.
•
Себебі – ұшы өткір құралды, оны майыстырмай қолдану
•
Емдеу – дұрыс емес жолды пломбылық материалмен обтурациялау (мысалы,
Pro Root).
•
Тамыр өзегі саңылауының дентин қалдықтарымен бітеліп қалуы.
•
Белгісі – кіші диаметрлі құрал, бұрыңғыдай, жұмысшы ұзындығына кіре алмайды.
•
Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын қолдану, түбір өзектерін мерзім-
мерзім кіші диаметрлі құралдармен өндеу.
•
Тамыр қабырғасының жұқаруынан болған перфорация.

•
Белгісі – тамыр өзегінен қан ағу және қабырғаларды өңдегенде ауру сезімінің
пайда болуы.
•
Себебі – түбір өзегінің майысуын дұрыс бағаламау.
•
Емдеу – түбір өзекті пломбылау немесе құрамында кальцийі бар препаратпен
уақытша обтурациялау.
•
Апикальды саңылаудың тым кеңейіп кетуі.
•
Белгісі –құралдың жұмыс ұзынығынан тыс батып кетуі «проваливание» .
•
Себебі – түбір өзекте, жұмысшы ұзындықты еске алмай отырып, жұмыс істеу.
•
Емдеу – апикальды тіреу қалыптастыру.
•
Түбір өзегінің сағасында құралдың сынуы.
•
Белгісі – түбір өзектің сағасында сынық визуалды көрінеді.
•
Себебі – құралмен жұмыс істеу заңдылықтарын ұстамау.
•
Емдеу – түбір өзектің сағасын кеңейту, сынықты алып шығару.
•
Түбір өзегінің апикальды немесе ортаңғы жағында құралдың сынуы.
•
Белгісі – түбір өзекте қолданған құралдың қысқаруы, апикальды немесе ортаңғы
жақта құралдың өтпеуі.
•
Емдеу – ЭДТА қолданып, сынықты бойлай, өзектен өту, мүмкін емес жағдайында
– депофорез, тамыр ұшының резекциясы қоданылады.
•
Периодонттың механикалық жарақаты.
•
Белгісі – түбір өзектен қан ағу, шайнағанда ауру сезімінің пайда болуы.
•
Емдеу– антисептикалық және қабынуға қарсы препараттарды қолданып түбір
өзекті уақытша обтурациялау.
•
Периодонттың химиялық жарақаты.
•
Белгісі – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда).
Емдеу – антидоттарды қолдану, антисептикалық және қабынуға қарсы препараттарды
қолданып түбір өзекті уақытша обтурациялау
•
Инфицирленген заттардың тамыр ұшынан өтуі.
•
Белгісі – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда), шырышты қабаттың, жұмсақ
тіндердің ісінуі.
•
Емдеу – түбір өзекті уақытша обтурациялау, өтпелі қатпардың тегістігі болған
жағдайда– тілу.
•
Теріасты эмфизема.
Белгілері– пальпация жасағанда крепитация байқалатын жұмсақ тіндердің ісінуі.
Себебі – пистолет ауасын қолданып өзекті кептіру.
Емдеу – түбір өзегін дезинфекциялау, эмфизема аймағына суық затты және

қысымды қолдану, антибиотиктерді тағайындау, ісіну мен крепитацияның толық
жойылғанына дейінгі күнделікті қадағалау.
•
Эндодонтиялық препараттың аспирациясы.
•
Белгілері – ауыз қуысынан құралдың мүлдем жоғалып кетуі, шулы, ысқырықты
тыныс алу, қиындатылған дем алу.
•
Бұл асқыну тұншығуға алып келу мүмкін!
•
Жедел жәрдем– жедел жәрдем бригадасын шақыру, жедел госпитализациялау,
тұншығу пайда болғанда – қолдағы бар заттармен трахеотомия жасау!
•
Эндодонтиялық құралдың жұтылуы.
•
Белгілері – ауыз қуысынан құралдың, аспирация белгілерісіз, мүлдем жоғалып
кетуі.
•
Жедел жәрдем–гастроэнтерология бөліміне жедел госпитализациялау,
құралдың табиғи жолмен шығуына дейін күнделікті бақылау жүргізу.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін байқалатын асқынулар
•
Түбір өзектің силермен толып кетуі және оның тамыр ұшынан шығуы.
•
Белгілері – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда), шырышты қабаттың,
жұмсақ тіндердің мүмкін ісінуі.
•
Рентгенограммада– рентгенконтрастты массаның тамыр үшынан шығуы.
•
Емдеу – физиотерапия, ісіну байқалса– өтпелі қаптарда тілік жасау.
•
Гуттаперчилік штифттің периапикальдық тіндерге шығуы.
•
Белгілері – өзіндік немесе шайнағанда ауру сезімі, штифттің тамыр ұшынан
шығуының рентгенологиялық көрінісі.
•
Емдеу– физиотерапия, әсері болмаса – өзекті пломбыдан тазалау, штифтті
шығарып алу.
•
Тамыр өзегінің толық емес обтурациясы.
•
Белгілері – емдеуден ұзақ уақыттан өткеннен кейінгі ауру сезімі, тамыр өзегінің
толық емес обтурациясының рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу - тамырлық пломбыны алып тастау, тамыр өзекті қайтадан обтурациялау.
•
Тіс тамырының бойлай сынуы.
•
Белгілері: гуттаперчидің латеральді конденсациясы кезінде ауру сезімінің пайда
болуы. Спредер тамыр өзегіне еркін кіре бастайды. Тамыр сынуының
рентгенограммада көрінісі.
•
Емдеу– Тіс жұлу.
•
Төменгі жақ өзегіне силердің шығуы.
•
Белгілері- тілі байлану, төменгі жақтағы иннервация аймақтарында ауру сезімі.
Төменгі жақ өзегіндегі пломбылық материалдың рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу - физиотерапия, В топ витамндерін тағайындау, әсері болмаса– оперативті

емдеу.
•
Гаймор қуысына силердің шығуы.
•
Белгілері – ауру сезімінің пайда болуы, мұрын бітіп қалуы және ағуы. пломбылық
материалдың гаймор қуысының түбіндегі, рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу – бақылау, одонтогенді гайморит пайда болған жағдайда– оперативті
емдеу.
•
Пломбылаудан кейінгі ауру сезімі.
•
Белгілері – тамыр өзегін пломбылаудан кейінгі ауру сезімі.
•
Рентгенограммада – тамыр өзегі анатомиялық тарылуына дейін пломбыланған.
•
Емдеу – физиотерапия, динамикалық бақылау.
•
Эндодонтиялық емдеуге дейінгі ауру сезімі;
•
Емдеу кезіндегі науқастың мазасыздығы;
•
Емдеу кезінде қолданылатын препараттары;
•
Құралдар түрі және олармен тамыр өзекті өңдеу жолдары
•
2.2.13 Уақытша төсемдер, олардың түрлері, пломбылау техникасы.
Пломбылау дегеніміз тісжегіні егеп-тазалап емдеудің соңғы кезеңі тісжегі қуысын
бітеп,тістің анатомиялық пішіні мен қызметін қалпына келтіруге арналған шараға
жатады.
Уақытша пломбылық материалдар
•
Уақытша пломбылық материалдар тісжегі қуысын аз уақытқа (2-14 тәулікке )
емдік материалдарды ұстату үшін қолданылады.
•
Кең қолданыс тапқан өкілі жасанды дентин (цинк-сульфатты цемент).Ұнтағы
мырыш тотығынан(64%),мырыш сульфатынан (26%),каолиннен(10%)
тұрады.Ұнтақты суға араластыру арқылы 1,5-2 минөтте қатая бастайтын жұмсақ
масса алынады.
•
Дентин қойыртпағы (дентин-паста) жасанды дентин өсімдік майларының
қоспаларына (күнбағыс,қалампыр,жүгері майлары).Дене жылуында 2-3 сағатта
қатаяды.
•
Уақытша пломбы ретінде мырыш тотығы эвгенолмен араластырып қолдануға
болады.
Уақытша пломбалық материалдарға қойылатын талаптар
Материалдардың келесі қасиеттері болу керек:

Пластикалық,

Дәрілерге кері әсері болмау керек,

Берікті болу керек


Ауыз қуысы сұықтығында ерімеу керек

Тіс тіндерінде, ұлпаға және ауыз қуысының шырышты қабығына индиферренті
болу,
Керек уақытқа ақауды герметикалық жабу
3.2.1 Ұлпаның қызметі және физиологиясы
Тіс ұлпасы (pulpa dentis) тіс қуысында орналасқан және екі бөліктен тұрады:сауыт
ұлпасы (pulpa coronalis), түбір ұлпасы (pulpa radicis). Морфологиялық құрылысы
жағынан тіс ұлпасы борпылдақ дәнекер тінге жатады және былқылдақ жасушааралық
негізгі затқа бай болып келеді. Талшықты құрылымдары коллаген және ретикулярлы
талшықтардан тұрады, эластикалық талшықтар ұлпада анықталмаған. Ұлпаның
жасушалық құрылымы одонтобласттардан, фибробласттардан толық жетілмеген
жасушалардан орныққан макрофагтар және басқалардан тұрады. Бұл жасушалар
ұлпада біркелкі орналаспаған және белгілі бір заңдылыққа бағынады. Шартты түрде
ұлпада үш қабатты ажыратады: шеткейлік немесе одонтобласттар қабаты,
одонтобласттар асты және орталық қабаттар. Әрбір қабат өзіне тән физиологиялық
қызмет атқарады және әр түрлі үрдістерге өзінше жауап қайтарады. Дентинмен тікелей
жанасқан шеткейлік қабатта бірнеше қатар құрап одонтобласттар орналасады. Бұлар
жақсы жетілген, биік цилиндрге ұқсас, қою базофиьді цитоплазмалы жасушалар. Әрбір
жасуша көптеген қысқа және дентин өзекшелеріне өтетін ұзын өсінділер Томес
талшығы береді. Жасушаның денесі жасушалық органеллаларға бай: жақсы дамыған
жасушаішілік торлы аппарат, пластиналы кешен – Гольджи аппараты, көптеген
митохондрийлер, ядросында көп мөлшерде хроматин және бірнеше ядрошықтар бар.
Түбір ұлпасына ауысқан сайын одонтобласттар қатары азаяды және 1-2 ғана қатар
құрайды.
Тіс ұлпасының қызметі.
Тіс ұлпасы әртүрлі қызмет атқарады. Олардың бірі - одонтобласттардың қатысуымен
орындалатын дентин құру немесе пластикалық қызмет. Пластикалық қызметі тіс
тіндерінің қалыптасуы кезінде белсенді түрде жүреді және тіс шыққаннан кейін де
жалғасады және орынбасушы дентиннің құрылуымен сипатталады. Тіс тіндерінде
әртүрлі патологиялық үрдістер дамыған кезде (тісжегі, сынаға ұқсас ақау, жедел қажалу)
орынбасушы немесе екіншілік дентинмен қатар, патологиялық ошақ табанындағы
дентинде қайта құрылу үрдісі немесе үшіншілік дентиннің құрылуы орын алады. Баяу
дамыған тісжегі кезінде қуыстың табанында жүмсарған дентиннің қайта
минералданып,жылтыр немесе склерозданған дентинге айналуын дентинобласттардың
пластикалық қызметімен байланыстыруға болады. Ұлпаның ең маңызды қызметінің
бірі - трофикалық қызмет, ол дентиннің қоректенуін қамтамасыз етіп, кіреукенің
өміршеңдігін сақтайды. Тістердің қатты тіндері қоректік заттарды капиллярлардағы
транссудаттан алады, және олар дентинге Томес талшықтары арқылы жетеді.Тіс
ұлпасында ретикулоэндотелиальды тіндер элементтерінің болуы,яғни орныққан
макрофагтар ұлпаның қорғаныс қасиетін қамтамасыз етеді. Ұлпаның тағы бір маңызды
қызметі-регенераторлық қызмет. Бұл қызмет ұлпадағы көптеген толық дамып -
жетілмеген жасушалардың қажетті жағдайда жоғары дамып - жетілген және арнаулы
жасушаларға ауысуымен қамтамасыз етіледі.
3.2.2 Түбір өзектерінің өлшемін анықтау әдістері

Тістің жумысшы узындығын анықтайтын бірнеше белгілі эдістер бар: «Қағаз штифт
эдісі»(bleed¡ng point) қурғатылған тістің түбір өзегіне қағаз штифттерді штифттің ушы
тіндік суйықтықтан дымқыл болғанша енгізу арқылы анықталады. Штифтің ушының
дымқыл болуы штифттің түбір ушы тесігіне дейін жеткенімізге куэлік етеді, ал осындай
қағаз штифттің узындығы тіс түбірінің жумысшы узындығы ретінде болады. Өңделіп
жатқан тістің орташа жумысшы узындығына сэйкес,стопорды белгілеген жерге
орналастыру .Түбір өзегіне аспапты тірелгенгенше еңгізгеннен кейін,стопор тістің кесу
қырына жэне шайнау бетіне дейін жетеді,сол кезде аспаптың ушы түбірушы тесігінің
деңгейінде болады.Есте сақтаған жөн,егер 2 мм дейін жетпей немесе асып кету
қалыпты жағдай болып саналады,бул тістің жеке дара өлшемдерімен байланысты.
Қазіргі кезде тістің жумысшы узындығын рентгенологиялық эдіспен өлшеу ең кең
таралған жэне сенімді эдіс болып саналады.Бул эдіс түбір өзегіне стопоры бар
эндодонттық аспаты еңзіп,рентген суретін алуға негізделген. Электрометриялық эдіс
электрондық апекс локатордың көмегімен жасалынады.Бул аспаптардың эсер ету
қағидасы ауыз қуысы кілегей қабығының жэне тістердің қатты тіндерінің электрлік
қарсыласуның айырмашылығын өлшеуге неізделген. Тістің жұмысшы ұзындығын
әлшемей сапалы эндодонтттық ем жүргізу мүмкін емес. Жұмысшы ұзындықты дұрыс
анықтау түбір өзегінің толық пломбыланбай қалуын немесе материалдың цемент-
дентин байланысына қарай шыгып кетуін алдын алады. Интерн- дәрігерлердің зерттеу
жумысның мақсаты тістің жұмысшы ұзындығын тез арада анықтайтын және әлшейтін
ыңғайлы стандартты шаблонды жасау және апробациялау болып табылады.Шаблонға
әр тістің орташа, минимальды, максимальды ұзындықтары стандартты есептелген
көрсеткіштермен сызылған. Сызылған көрсеткіштер ұзындықтардың ең төменгі
бұрмалашылдығы болуы себебінен арнайы миилиметрлік қағаздан
жасалды.Шаблонның жоғарғы бөлігінде тіс формуласы және әр тіске сәйкес тістердің
ұзындықтары көрсетілген. Шаблон келесідей мөлшерді құрайды: ұзындығы -12 см, ені -
55 см.
3.2.3 Түбір өзектерін заманауи әдістермен өңдеу
Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған препараттардың сан алуан түрлері бар.
Олар қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер ету спектрі жағынан ерекшелінеді. Олар
спецификалық емес,сспецификалық және арнайы комплексондар болыпсбөлінеді.
Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы керек:
Бактеридцидті қасиеті болу керек Апикальді тінге зиянды болмау керек
Сенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің пайда
болуына қарсы әсерінің болуы Тез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек кіруі
Органикалық заттың болуында өзінің эффективтілігін жоғалтпау керек Мүмкінділігінше
нашар иісі және дәмі болмау керек Химиялық тұрақты және өзінің белсенділігін ұзақ
уақыт сақтауы қажет. Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың
жіктелуі
І. Спецификалық емес.
1. Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
2. Құрамында галоген болуы:
3. Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат ерітіндісі, 3-5%
гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден тіндерді ерітеді гарм оң және грам теріс
бактерияларға бактерицидті әсер етуі, саңырауқұлақ және вирустар); Йодты: 1% йодинол
ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді байланысы ( бактеридцидті, фунгицидті

әсер етуі, тін регенерациясын тездетеді). Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5%
фурацилин ерітіндісі ( кең әсерлі, антиэкссудативті әсер етеді).
4. Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші
микроорганизмдерге және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға бактеридцидті әсер етеді.)
5. 20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға қарсы,
аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді).
6. Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға қарсы,
ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді, иммобилизденген протеолитикалық
формалары белсенділігін 3 күннен 6 күнге дейін сақтайды.
7.Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға қарсы, токсикалық
емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін стимулдайды).
3.2.4 Тіс ұлпасының қабыну механизмі
Жұмсақ тіннен тұрады, тіс қуысында орналасқан. Ұлпа сауыт қуысымен түбір өзегін
толтырып жатады. Сауыт ұлпасы тіс сауытының рельефін қайталайды. Тістің шайнау
төмпешіктерінің бойында ұлпа мүйізшелері орналасады. Түбір өзегі арқылы ұлпа
периодонтпен байланасады. Ұлпа қабынуының жиілігі бойынша екінші этиологиялық
факторы механикалық, физикалық, химиялық жедел және созылмалы закым болуы
мүмкін. Патогенез Қабыну реакциясы үш компоненттен тұрады: альтерация, экссудация,
пролиферация. Ұлпаның жедел қабынулары: а/ ұлпаның жедел жартылай қабынуы б/
ұлпаның жедел толық қабынуы в/ ұлпаның жедел іріңді қабынуы 2. Ұлпаның
созылмалы қабынулары : а/ ұлпаның созылмалы жәй қабынуы б/ ұлпаның созылмалы
өсе қабынуы в/ ұлпаның созылмалы шіри қабынуы 3. Ұлпаның созылмалы
қабынуларының өршуі: а/ ұлпаның созылмалы жәй қабынуының өршуі б/ ұлпаның
созылмалы шіри қабынуының өршуі Ұлпаның ретроградты қабынуы Ұлпаның
канкрементозды қабынуы Ұлпаның жарақат әсерінен қабынуы
3.2.5 Эндодонтиядағы ұсақ аспаптарды бір-бірінен математикалық әдістер арқылы
ажырату реттілігі
.Ең алғаш 1958 жылы Халықаралық стандарттау ұйымы (ІSO) ұсақ эндодонттық
аспаптарды белгілеуді ұсынды. Аспаптардың барлығы ISO 3630 стандартына
байланысты белгіленіп (маркировка) шығарылады. Стандартта аспаптың пішіні, профилі,
ұзындығы, қалыңдығы, механикалық беріктігі берілген. Сонымен қатар әрбір аспапқа
тән өлшемдер түрлі түспен және типтік символдармен белгіленген.Эндодонтиялық
аспаптардың 3 түрлі белгіленуі (маркировкасы) болады:түрлі түсті , геометриялық,
номерлі моркировкалары болады. Аспаптардың түстік көрсеткіші оның белгілі бір
өлшемін білдіреді.Мысалға: 0.6-қызғылт, 0.8- сұр,10-күлгін, 15-ақ, 20-сары, 25- қызыл, 30-
көк, 35-жасыл,40- кара. Сандық белгісі аспаптың ұшының диаметрін білдіреді.Мысалы
№35 аспап, аспаптың ұшының диаметрі 0.35мм. Қазіргі таңда нарықта эндодонттық
емде қолданылатын аспаптардың көп түрлері бар,әдістеріде көп.
Математикалық әдіс. Тістердің және түбірлерінің ұзындығын көрсеткіштері жазылған
арнайы таблицалар болады.онда тістің және түбірлерінің мөлшерінің қатынасы,түбір
өзектерінің саны,апикальды тесіктің кездесу жиілігі,өзектің қисаю бағытын көрсетеді.
Бірақ бул негізгі әдіс болып саналмайды
3.2.6 Түбір арналарын емдеу және құрал саймандармен жұмыс жасау реттілігі
Нәтижелі эндодонттықем жүргізудің кепілі ретінде бірінші кезекте - тістің анатомаиялық

құрылысын білу, екінші кезекте - түбір өзегінде жүргізілетін антисептикалық шаралар
жатады. Қазіргі таңдағы зерттеулеге сүйенсек, түбір өзегіндегі микроорганизмдер
биопленка түзеді. Биопленка- жасушадан тыс матрицамен қоршалған, тіннің сулы
бетінде жабысып орналасатын микроорганизмдер жиынтығы. Сыртынан қоршаған
полисахаридті матрица микроорганиздерге антисептиктің енуін қиындатады. Сол үшін
де біз биопленканы алу үшін тек дезинфекциялық қана емес, сонымен қатар,
механикалық та әдістерді біріктіре қолданамыз. Түбір өзегін сапалы өңдеуде мән
беретін жағдай - түбірдің негізгі өзегімен қатар латералды және дельта тәрізді қосымша
өзектердің болуы. КИМ-нің зерттеулеріне сүйенсек бұл өзектер 93-96% түбірдің төменгі
1/3 бөлігінде орналасқан. Осы өзектердің барлығын жақсы өңдеу үшін біз
антисептиктерді жеткілікті мөлшерде түбір ұшына дейін апаруымыз керек. Сол үшін де
біз тек механо-химиялық өндеу ғана емес, сонымен қатар қосымша, антисептиктердің
әсерін жоғарылататын әдістерді қарастыруымыз қажет:
Түбір өзегі ұшының диаметрін ұлғайту
Ирригациялық ерітіндінің көлемін арттыру Ерітіндіні түбір өзегі ұшына дейін апару
Ерітіндімен өңдеу уақытын ұзарту
Ерітінділердің әсерін механикалық әдістермен арттыру.
Түбір өзегін өндеуде пайдаланылатын дәрі- дәрмектерге Қойылатын талаптар:
Бактерецидтік әсер
Бос жатқан қырындыларды шығару
Майлы қабат пен органикалық минералданбаған тіндерді еріту
Дентинді жұмсартып, эндодонттық аспан жұмысын жақсарту
Токсикалық әсерінің болмауы, организмнің сезімғалдылығын тудырмауы
Жағымсыз иіс пен дәмнің болмауы Ұзақ уақытқа дейін сақталуы
Эндодонттық ем кезеңдері: ° Науқасты қарап-тексеру ° Диагноз қою.емнің жоспарын
құру. °Жансыздандыру ° Тісжегі қуысын егеп-тазалау ° Сауыт ұлпасын алу ° Түбір
өзектерін табу және кеңейту ° Түбір ұлпасын алу ° Жұмысшы ұзындығын анықтау ° Түбір
өзегін медикаментозды өңдеу ° Түбір өзегін обтурациялау °Пломбалау сапасын
рентгенологиялық бақылау
3.2.7 Эндодонтиялық құрал-саймандарды геометриялық ерекшеліктеріне қарай
кандай топтарға бөлеміз. Оларды ажыратып бер
Аспаптардың барлығы I SO 3630 стандартына байланысты белгіленіп (маркировка)
шығарылады. Стандартта аспаптың пішіні, профилі, ұзындығы, қалыңдығы,
механикалық беріктігі берілген. Сонымен қатар әрбір аспапқа тән өлшемдер түрлі
түспен және типтік символдармен белгіленген.
ISO стандартына сай өлшемдері Түстік кодтары 06 қызғылт 08 сұр 10 күлгін 15,45,90 ақ
20,50,100 сары 25,55,110 қызыл 30,60,120 көк 35,70 жасыл 40,80 қара.
Аспаптың түрі Геометриялық рәмізі K-Reamers өткіш бұрғы-дрильбор Үшбұрыш пішініді,
K-Files Егеу-бұрғылар Квадрат пішініді ,Иілгіш егеу бұрғылар – K-Flexofiles Ромбы пішініді
,Сүргі бұрғы – корневой бурев Дөңгелек пішініді, Түрпі бұрғылар – рашпиль - Rasps
Сегізбұрыш пішініді’ Ұлпаалғыштар - Barde Жұлдызша пішініді, Өзектолтырғыш - Lentulo

Бұрама (завиток) пішініді
3.2.8 Эндодонтиялық құрал-саймандарды геометриялық,математикалық
ерекшеліктеріне қарай кандай топтарға бөлеміз. Оларды ажыратып бер
Ең алғаш 1958 жылы Халықаралық стандарттау ұйымы (ІSO) ұсақ эндодонттық
аспаптарды белгілеуді ұсынды. Аспаптардың барлығы I SO 3630 стандартына
байланысты белгіленіп (маркировка) шығарылады. Стандартта аспаптың пішіні, профилі,
ұзындығы, қалыңдығы, механикалық беріктігі берілген. Сонымен қатар әрбір аспапқа
тән өлшемдер түрлі түспен және типтік символдармен белгіленген.
ISO стандартына сай өлшемдері Түстік кодтары 06 қызғылт 08 сұр 10 күлгін 15,45,90 ақ
20,50,100 сары 25,55,110 қызыл 30,60,120 көк 35,70 жасыл 40,80 қара.
Аспаптың түрі Геометриялық рәмізі K-Reamers өткіш бұрғы-дрильбор Үшбұрыш пішініді,
K-Files Егеу-бұрғылар Квадрат пішініді ,Иілгіш егеу бұрғылар – K-Flexofiles Ромбы пішініді
,Сүргі бұрғы – корневой бурев Дөңгелек пішініді, Түрпі бұрғылар – рашпиль - Rasps
Сегізбұрыш пішініді’ Ұлпаалғыштар - Barde Жұлдызша пішініді, Өзектолтырғыш - Lentulo
Бұрама (завиток) пішініді
Қазіргі таңда нарықта эндодонттық емде қолданылатын аспаптардың көп түрлері
бар,әдістеріде көп.
Математикалық әдіс. Тістердің және түбірлерінің ұзындығын көрсеткіштері жазылған
арнайы таблицалар болады.онда тістің және түбірлерінің мөлшерінің қатынасы,түбір
өзектерінің саны,апикальды тесіктің кездесу жиілігі,өзектің қисаю бағытын көрсетеді.
Бірақ бул негізгі әдіс болып саналмайды
3.2.9 Ауызішілік рентгенографияның эндодонтияда алатын орны,қолданылуы
Ауызішілік рентгенографияда эндодантияда алатын орны.
Рентгенографиялық зерттеу диагнозды нақтылау, емдеу жоспары мен болжамын
анықтау, баланың өсу үрдісінде, сонымен қатар емдік шаралар әсерінен болатын
жүретін өзгерістерді зерттеу үшін қажет. Мақсатына байланыстың рентгенологиялық
зерттеу ең тиімді әдісін дұрыс таңдау маңызды. Бұл әдістер ауызішілік және
ауызсыртылық болып бөлінеді.
Ауызішілік рентгенография. Ауызішілік рентгенография әртүрлі құрылымды дентальды
аппараттармен жүргізіледі. Ауызішілік рентгенограмма деструктивті өзгерістерді,
кисталарды, жаңа түзілістерді, туа пайда болған және жүре біткен ақауларды анықтау,
сонымен қатар тістер ұрықтары орналасуының ауытқуларын, олардың сауыттары мен
түбірлерінің қалыптасу дәрежесін, тістердің ретенциясын, олардың формасының
ауытқуларын, сүт тістер түбірлері мен тұрақты тістер сауыттарының қатынасын анықтау
тістердің қатты тіндерінің, олардың пародонтының, альвеолярлы өсінділер мен жақ
сүйектерінің жағдайын зерттеуге мүмкіндік береді.
Ортаңғы таңдай тігісінің ауызішілік рентгенограммасы оның құрылысын, сүйектену
дәрежесін, жоғарғы жақты кеңейту үрдісінде тігістің жайлап немесе тез ашылуы кезінде
жүретін өзгерістерді зерттеу, жоғарғы ерін үзбесінің талшықтары ортаңғы таңдай тігісіне
вплетаются қосылса және диастеманың пайда болуына септігін тигізсе хирургиялық
пластикаға көрсеткішті анықтау үшін қажет
3.2.10 Түбір өзектерін медикаментозды өндеу,дезинфекциялау.Дезинфекциялық

препараттау
Түбір өзектерді медикаментозды өңдеу • Аспаптармен өңдегеннен кейін түбір
өзектердің қабырғаларында майланған қабат пайда болады. Сондықтан,
медикаментозды өңдеу қажет болады. • Мақсаты - негізгі түбір өзекте және
микроөзектерде органикалық және бейорганикалық компоненттерді еріту мен
микроорганизмдерді жою. Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған
препараттардың сан алуан түрлері бар. Олар қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер
ету спектрі жағынан ерекшелінеді. Олар спецификалық емес, спецификалық және
арнайы комплексондар болып бөлінеді.
Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы керек:
Бактеридцидті қасисті болу керек
Апикальді тінге зиянды болмау керек
Сенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің пайда
болуына қарсы әсерінің болуы
Тез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек кіруі Органикалық заттың болуында
өзінің эффективтілігін жоғалтпау керек
Мүмкінділігінше нашар иісі және дәмі болмау керек Химиялық тұрақты және өзінің
белсенділігін ұзақ уақыт сақтауы қажет.
Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың жіктелуі I. Спецификалық
емес.
1. Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
2. Құрамында галоген болуы: » Хлорлы: 1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин
биглюконат ерітіндісі, 3-5% гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден тіндерді
ерітеді гарм оң және грам теріс бактерияларға бактерицидті әсер етуі, саңырауқұлақ
және вирустар); Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді
байланысы ( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін регенерациясын тездетеді).
3. Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі ( кең әсерлі,
антиэкссудативті әсер етеді).
4. Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші
микроорганизмдерге және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға бактеридцидті әсер етеді.)
5. 20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға қарсы,
аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді)
6. Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға қарсы,
ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді, иммобилизденген протеолитикалық
формалар
3.2.11 Түбір өзектерін теңестірілген күшпен өңдеу әдісі
Step Back, Crown Down, Теңестірілген күш әдісі (тепе-тең түсетін күштер әдісі.Күштерді
теңестіріп өңдеу 1985 жылы Roan ұсынған Ұштары үшкір емес аспаптарды
қолданылады (флексоример, флексофайл, нитифлекс) Аспаптарды түбір өзек ішіне
еңгізгеннен кейін аспап сағат тілі бағытымен 90 ° бұралады да алға жылжытылады.
Шығарарда 120 ° кері қарай бұралады да өзек ішінен шығарылады.

Түбір өзек алғашқы мөлшеріне қарағанда 2-3 мөлшерге кеңейтілген (минимум № 25 –ші
размерге дейін) Түбір өзектің пішіні конус тәріздес болу керек Түбір өзек ұшында дурыс
қалыптастырылған апикальды тіреу болу керек Өзек қабырғасынан алынған
үгінділерінің түсі ақ болу керек Жуып кептіргеннен кейін мақта білік немесе қағаз пин
таза болу керек
3.2.12 Микроскопиялық эндодонтия
Стоматологияда микроскопты қолдану тарихы отыз жылдан аспайды. Алайда, бұл
әдістің артықшылығы соншалықты үлкен және айқын, сондықтан бүгінде АҚШ пен
Батыс Еуропа тіс дәрігерлерінің 30-40% - ы стоматологиялық емдеуде оптикалық
үлкейтусіз өз жұмыстарын ойламайды. Мәскеудегі Стоматология да осы бағытта
қарқынды дамып келеді.Көптеген жағдайларда микроскопты қолдану, мысалы, түтіктің
байқалмаған тармақталуы, пломбалардағы қуыстар, тіс арналарындағы тесіктер
(тесіктер), пломбаның жеткіліксіз тығыз орналасуы және көзге көрінбейтін басқа
бөлшектер сияқты қауіпті тісті алып тастауға көмектеседі.
Стоматологиядағы оптикалық үлкейту мүмкіндігі соншалықты үлкен, оны бүгінде
эндодонтия ғана емес, сонымен қатар терапевтік стоматология да қолданады, мысалы,
кариесті емдеуде. Өйткені, бұл ауруды ең ерте кезеңде анықтау-бұл тіс эмальының
жойылуын болдырмау және мәселені аз күш жұмсау арқылы жою. Сонымен қатар,
микроскоп ескі тығыздағыштардың аздап кетуін және көрші тістер арасында кариес
ошақтарының пайда болуын көруге мүмкіндік береді. Микроскопты бейнекамерамен
және компьютермен қосу мониторда кескін алуға мүмкіндік береді. Емдеу кезінде
дәрігер емделушіге Еңкеймейді, окулярға қарап, одан қашықтықта болады, ал ассистент
монитордағы кескінді бақылай отырып, оған қажетті құралдарды береді. Науқас жатып
жатқанда. Тәжірибе көрсеткендей, мұндай емдеу процесі психологиялық
ыңғайсыздықты тудырады және стоматологиялық араласудан бұрын науқаста
қорқыныштың жоғалуына ықпал етеді.
3.2.13Стоматологиядағы рентгенографияның түрлері және қолдану орны.
Рентгенографиялық кескін пленкаға немесе сенсорға соққы бермей тұрып, әртүрлі
анатомиялық тығыздыққа байланысты әр түрлі деңгейдегі ауыз қуысының
құрылымдарына енетін рентген сәулесінің басқарылатын жарылысынан пайда болады.
Тістер жеңілірек көрінеді, өйткені пленкаға жету үшін радиация аз енеді. Тіс кариесі,
сүйек тығыздығындағы инфекциялар және басқа өзгерістер, және пародонт байламы,
қараңғы болып көрінеді, өйткені рентген сәулелері бұл тығыз емес құрылымдарға тез
енеді. Тісті қалпына келтіру (пломбалар, крондар) материалдың тығыздығына
байланысты ашық немесе күңгірт болып көрінуі мүмкін.
Ортопантомография - заманауи рентгенологиялық зерттеу , жоғарғы және төменгі
жақтарды үлкен аймақта жазық көріністе алуға болатын әдіс. Ортопантомограмма
бойынша тіс түбірі минерализация дәрежесін, тіс сауыты, сүт тістер түбірінің сорылу
дәрежесі және тұрақты тіс ұрығына қатынасын, ретенирленген және жарып шығып келе
жатқан тістердің көрші тістермен арақатынасын , алдыңғы және бүйір бөлікте тіс-
альвеолярлық биіктік, беттің оң және сол жағы асимметриясын , гаймор қуысы, тіласты
сүйектің орналасуын, мұрын қуысын, тістердің мезиодистальді вертикальді бағытын,
парадонт тіндері жағдайын, СТЖБ басын, төменгі жақ бұтағы және бұрышын анықтап
көруге зерттеуге болады.
Панорамды рентгенограммада жоғарғы жақта тіс, альвеолярлық, базальді доға, мұрын
қуысы, жоғарғы жақ қуысы, бет сүйектері көріністерін көруге болады.

Ал төменгі жақта - тіс, альвеолярлық, базальді доға, төменгі жақ жиегі, бұрышы және
бұтақтарын көреді. Ауызішілік рентгенограммадан айырмашылығы: бұл кезде объект
–пленка арақашықтығы үлкейтіледі. Үлкейтілген көріністе (1,8—2есе ) бағалы
диагностикалық мәліметтер алуға болады .
Панорамды рентген суретіне көрсеткіштер:
имплантация алдында;
тістерді түзету яғни ортодонтиялық емдеу үшін;
жұмсақ тіндердің қабынуы кезінде;
Тұрақты тістердің өсу динамикасын бағалау;
Хирургиялық кірісулер алдында.
3D-томография — бұл тіс-жақ жүйесінің 3 жақты көрінісін көрсететін
рентгенодиагностикалық зерттеу әдісі. Диагностикалық аппарат — дентальді
компьютерлік 3D-томограф.
Көрсеткіші: СТЖБ құрылымы, жақтарда ретениренген және дистопияланған тістер,
имплантацияға дайындық , тіс айналасындағы қабыну үрдісі, түбірде сынық болғанда,
ісікті алғашқы сатысында зерттеу, пародонт аурулары, синус-лифтинг операциясын
жасау барысында қолданылады.
50-Балл
1.3.1 Эндодонтияда жұмыс жасау кезінде қолданылатын залалсыздандыру мен
зарарсыздандыру.
Эндодонтияның негізгі мақсаты – түбір өзек кеңістігін толық тазалау және
дезинфекциялау.
Дұрыс емделмеген тіс түбірі аймағында микроорганизмдер үнемі болады, бұл
апикальды периодонтиттің дамуына әкеледі. Дезинфекцияның тиімділігін арттыру үшін
химомеханикалық өңдеуден кейінгі қосымша қадам ретінде пассивті ультрадыбыстық
шайғыш (ПУИ) ұсынылды. NaOCl ультрадыбыстық белсендіруінің артықшылықтары
акустикалық толқындармен, кавитациямен және шаю ерітіндісін қыздырумен
байланысты. In vivo зерттеулер PUI арқылы арналардың мұқият тазартылатынын
көрсетті, ал ультрадыбыстық белсендіру инелермен шаюмен салыстырғанда пасталар
мен гуттаперчаның толық жойылуына әкеледі. Эндодонтиялық емдеудің сәттілігі, ең
алдымен, алдыңғы обтурация материалының толық жойылуына және түбірлік жүйенің
терең дезинфекциясына байланысты. Сымсыз пассивті және үздіксіз ультрадыбыстық
шаю әдістері, түпкілікті суару әдісі ретінде пайдаланылған кезде, эндодонтиялық қайта
өңдеу процедуралары кезінде қалдық толтырғыш материалдарын азайтады.
1.3.2 Эндодонтиялық ауруларда көрсетілетін шұғыл жәрдем реттілігін атап жазыңыз.

Науқас стоматологиялық емханаға жоспарлы және жоспардан тыс келеді. Жедел тіс
ауруы кезінде оған шұғыл көмек қажет. Жедел көмек – бұл дәрігердің көмегі қажет
болған кезде жедел, өткір ауырсыну кезіндегі көмек. Дәрігер науқастың шағымдарын
тыңдайды, аурудың белгілерін талдайды, науқастың жалпы жағдайын бағалайды, дұрыс
түсіндіреді, шешім қабылдайды: тісті емдеу немесе оны алып тастау. Ол науқастың
физикалық және психикалық жағдайын түсінуі керек, әсіресе ілеспе аурулары бар, оның
жағдайын жеңілдетуге тырысады.
Мысалы қайтымсыз пульпит. Науқас емханаға жоспардан тыс келген жағдайда көмек
көрсету міндеті – тіс ауруын жою, эндодонтиялық емдеудің бірінші кезеңін жүргізу. Бұл
кариес қуысы бар және бұрын кариеспен емделген тістер болуы мүмкін.
Симптоматикалық пульпитпен ауыратын науқасты емдеу. Кариозды қуысты
бөлшектейді немесе кариеске салынған пломба алынады. Тістің целлюлозасы
ашылмаса, тіс мырыш оксиді эвгенол цементімен толтырылады. Эвгенол
анальгетикалық және антисептикалық әсерге ие және науқастардың 95% -ында
ауырсынуды жеңілдетеді. Тістің целлюлозасы ашылса, кариозды қуыс дайындалады.
Жағдайға байланысты шұғыл көмек көрсетудің үш нұсқасының бірі орындалады.
1. Мырыш оксиді эвгенол цементімен герметикалық жабылатын кариозды қуыста ашық
целлюлозаға эвгенол қосылған мақта тампонын жағылады.
2. Анестезия және пульпотомия жасаңыз. Целлюлоза діңіне эвгенолы бар мақта
тампонын жағып, тіс мырыш оксиді эвгенол цементімен уақытша тығыздалады.
3. Анестезия және пульпектомия жасаңыз. Толық эндодонтиялық емдеу. Түбірлік арқан
уақытша кальций гидроксиді пастасымен тығыздалады, тіс окклюзиядан алынады.
Төтенше жағдайда емдеудің бұл мөлшері әрқашан қолайлы бола бермейді.
1.3.3 Эндодонтияда жұмыс жасау кезінде қолданылатын залалсыздандыру мен
зарарсыздандыру.
Эндодонтияның негізгі мақсаты – түбір өзек кеңістігін толық тазалау және
дезинфекциялау.
Дұрыс емделмеген тіс түбірі аймағында микроорганизмдер үнемі болады, бұл
апикальды периодонтиттің дамуына әкеледі. Дезинфекцияның тиімділігін арттыру үшін
химомеханикалық өңдеуден кейінгі қосымша қадам ретінде пассивті ультрадыбыстық
шайғыш (ПУИ) ұсынылды. NaOCl ультрадыбыстық белсендіруінің артықшылықтары
акустикалық толқындармен, кавитациямен және шаю ерітіндісін қыздырумен
байланысты. In vivo зерттеулер PUI арқылы арналардың мұқият тазартылатынын
көрсетті, ал ультрадыбыстық белсендіру инелермен шаюмен салыстырғанда пасталар
мен гуттаперчаның толық жойылуына әкеледі. Эндодонтиялық емдеудің сәттілігі, ең
алдымен, алдыңғы обтурация материалының толық жойылуына және түбірлік жүйенің
терең дезинфекциясына байланысты. Сымсыз пассивті және үздіксіз ультрадыбыстық
шаю әдістері, түпкілікті суару әдісі ретінде пайдаланылған кезде, эндодонтиялық қайта
өңдеу процедуралары кезінде қалдық толтырғыш материалдарын азайтады.

1.3.4.Гуттаперчаның температура өзгерістеріне түсінік бер.
Полимерлердің кристалдануы кезіндегі молекулааралық күштер қосарлы рөл атқарады.
Бір жағынан, молекулааралық әсерлесудің күшеюімен күшті агрегаттардың түзілуі
жеңілдейді және кристалдық түзілімдер күшейеді. Кристалды полимерлердің балқу
температурасы молекулааралық күштердің шамасы артқанда жоғарылайды, мысалы,
гуттаперча, полиэтилен, полипропилен, полиамид қатарында. Екінші жағынан,
молекулааралық әсерлесудің жоғарылауы полимердің тұтқырлығының жоғарылауына
әкеледі, бұл кристалдану кезінде молекулалардың қайта орналасуына кедергі келтіреді.
Осылайша, кристалдануға молекулааралық күштердің кейбір оңтайлы мәні қолайлы
болады.
Фасет-1,4-құрылымы бар полиизопрендер қасиеттері бойынша бөлме
температурасында табиғи гуттаперчаға ұқсас, олар кристалды (балқу температурасы 45-
60 С). Олар ортопедияда, қаңқа таспаларын, гольф шарларына арналған жабындарды,
барабандарды, роликтерді және т.б. өндірісте қолданылады. 
Мысалы, гуттаперчаның балқу температурасы соншалықты төмен болуы мүмкін, бөлме
температурасындағы полимер шыны ауысу температурасынан жоғары температурада
кристалды емес полимерлерге тән жоғары серпімді қасиеттері бар аморфты зат болып
табылады. Сол сияқты, 1 нгс-1,4-полибутадиеннің балқу температурасының
айтарлықтай төмендеуі cis-транс конфигурациясынан блоктардың бір бөлігін изомерлеу
кезінде қол жеткізіледі , мұндай полимерлердің сополимерлі табиғаты сөзсіз күшті
кристалданудың баяулауына әкелуі керек. Бұл тәжірибелік бақылаулармен сәйкес
келеді.
Кездейсоқ полимерлердің кристалдану немесе балқу табиғатын реттейтін қағидалар
тізбектің бұзылыстарының табиғатынан немесе бұл бұзылулардың
макромолекулаларға ену тәсілінен толығымен тәуелсіз екенін ерекше атап өткен жөн
1.3.5 Тис улпасынын кабыну механизми.тис улпасынын кабынуынын аскынуы
ҰЛПАНЫҢ ЖЕДЕЛ ҚАБЫНУЫНЫҢ КЕЗІНДІ Микроскопиялық көріністе кейбір
капиллярдарда қан қуылған, қан толуы, пролифирация, лейкоциттердің жиналуы,
одонтобластар атрофияға және некроздануға ушрайды. ІРІНДІ қабынуы кезінде:
МАКРОСКОПИЯЛЫҚ көріністе кішкентай абсцесстер қөрінеді, сары жасыл тусті
МИКРОСКОПИЯЛЫҚ қөріністе серозды қабынуы, лейкоциттердің инфильтрациясы, қан
тамырларынын қызаруы, жанындағы одонтобластар өлеттене бастайды, арғарай үрдіс
жалғаса берсе, қабыну үрдіс түбіріне шабады Ұлпаға шірітетін микробтар кірсе ұлпаның
шіри қабынуы байқалады. МИКРОСКОПИЯЛЫҚ көріністе ұлпаның шірігені, қурылымы
бузылған өте көп микробтың жиналуы.Дентин жуқарып, бір муизжесінде ашылып,
іріндің шығуы байқалады МАКРОСКОПИЯЛЫҚ
көріністе ұлпа қара сур түсті, шіріген, унамсыз ис байқалады. .жасушалар азаяды, ұлпада
туздар пайда болуы мумкін.
ҰЛПАНЫНЫҢ созылмалы өсе қабынуы кезінде грануляциялық тіңдердін ісуі,сауыт
ұлпасында және түбір ұлпасында болуы мумкін.Өсе улкееді де тіс жегінің қуысынан
шығып, саңырауқулақт жатқан,ың қалпағы сияқты. Бетіндетткөп қабатты эпителиідің
өсуі байқалады, фибробластар пайда болады, борпылдақ дәнекер тіндердің талшықтары,
капиллярлар, артериолар және веналар өседі. Грануляциялық тіңдерде көп ядролы
гиганты шасушалар пайда болады. ДЕНТИКЛДЕР қөп болуы мумкін, бір екі, бір бірімен

қосылған, бос жатқан, интерстициальді ҚУРЫЛЫМЫНА қарай жоғары қалыптасқан,
төменгі қалыптасқан ПЕТРИФИКАТАР ұлпада
тузсыз ошақтар пайда,, аморфты, гомогенді қан тамырларынын жолымен орналасады.
Дентиклдерді және петрификаторды конкрементер деп атайды. Көлемдері екі үш мм.
Және одан да ұлкен болып келеді. Өсе келе ұлпа сауытында, түбір өзектерінің ауызын
жабады. Түбір өзегің облитерацияға ушратады. Конкрементер тістерді емдеген кезде
байқалады, рентген сүрет жасағанда.
Жедел жартылай ұлпа қабынуы
Шағымы : өздігінен, әсіресе кешкі уақытта және барлық тітіркендіргіштерден қатты ауру
сезім, аурулық «ұстаманың» ұзақтығы 10-20 мин созылады, ауырусыз аралықтар »
бірнеше сағат. Иррадияциясы болмайды, науқас мазалаған тісті дәл көрсете алады
Жедел толық ұлпа қабынуы
Шағымы : өздігінен, әсіресе кешкі уақытта және барлық тітіркендіргіштерден қатты ауру
сезім, аурулық «ұстаманың» ұзақтығы ұзарып, ауырусыз аралықтар» қысқарады.Ыстық
су ауру сезімді күшейтіп, суық – басады. Ауру сезімінің иррадияциясы байқалады, науқас
мазалаған тісті дәл көрсете алмайды
Жедел іріңді ұлпа қабынуы
Шағымы : өздігінен, әсіресе кешкі уақытта және барлық
тітіркендіргіштерден қатты ауру сезім, аурулық «ұстаманың» ұзақтығы ұзарып,
ауырусыз аралықтар» қысқарады.Ыстық су ауру сезімді күшейтіп, суық – басады, тіс
толассыз солқылдап ауырады және аыру сезімі үшкіл нервтің тарамдары арқылы
шықшытқа, қулаққа, көз уясына, төменгі жақ бұрышына, иекке, кейде мойынға дейін
жайылады, науқас мазалаған тісті дәл көрсете алмайды
Ұлпаның созылмалы жәй қабынуы
Шағымы : тіс үнемі, сыздап, t -қ, әртүрлі тітіркендіргіштерден ауырады. Анамнез: тіс
бұрын ауырған. Қарап тексергенде : терең тісжегі қуысы, тіс қуысы ашық, оны зондпен
сүнгіленде ауырады,
температуралық тітіркендіріштерге қатты ауыру сезім, тез басылмайды,перкуссия-
ауыру тудырмайды, өтпелі қатпар өзгеріссіз, ЭОМ- 40-60 мкА. Салыстырмалы
диагностика : ұлпаның созылмалы шіри қабынуы, периодонттың созылмалы қабынуы,
ұлпаның жедел жартылай қабынуымен.Ұлпаның созылмалы өсе қабынуы
Шағымы :тамақ шайнағанда қанайды, қатты тағам тигенде ауырады, тісжегі қуысынан «
бір нәрсе өсіп» тұрғандығы мазалайды. Қарап тексергенде : тексергенде тісте өте үлкен,
қабырғалары өте жұқа тісжегі қуысы анықталады, қуыс жартылай немесе толық
саңырау қулақтын қалпағы сияқты ақшыл қызғылт түсті жұмсақ сүйек тәріздес етпен
жабылған. Шуқып тексергенде өскен ет ауырып, қанай бастайды, өзі аздап қозғалады,
аяқ жағы жіңішкелеу және сауыт қуысында орналасады.
Ұлпаның созылмалы шіри қабынуы
Шағымы :әртүрлі тітіркендіргіштерден, әсіресе ыстықтан ауру сезім, тістен жағымсыз иіс
шығуына. Анамнезде : тіс бұрын қатты ауырған. Қарап тексергенде : терең,
пигменттелген, жұмсарған дентинге толы тісжегі қуысы, тіс қуысымен байланысқан,

тістің түсі
өзгерген, зонпен түбір өзектерінің тереңінде ауыру сезім, ыстыққа ауырады, ЭОМ 90мкА
дейін, R -граммада- периодонт саңылауның кеңеюі.
Ұлпаның созылмалы жәй қабынуының өршуі
Шағымы : тісте өз бетімен қозатын солқылдаған немесе сыздаған ауыру сезімі пайда
болады. Ауыру сезімі күндіз түні толастамайды және әртүрлі әсерлерден
(температуралық, химиялық) кушейе түседі, бұрынырақ сырқат тісте ауыру сезімі тек
әртүрлі әсерлерден ғана болғаны анықталады, ұстамалы, көбнесе кешке,түнде,
иррадияциясы байқалатын ауыру сезім. Анамнезде :бұрын тіс осылай ауырды.
Қарағанда: терең тісжегі
қуысы тіс қуысымен байланысқан, зондпен тексергенде ауырады, қанайды,суыққа
қатты және ұзақ ауырады, перкуссия ауыру тудыруы мүмкінн, өтпелі қатпар өзгеріссіз, R
-да кейбір жағдайда периодонт саңылауы кеңеюі мүмкін, ЭОМ 40-60мкА
Ұлпаның созылмалы шіри қабынуының өршуі
Шағымы: өздігінен туындайтын, сыздаған, «ашық» аралықтары қысқа мерзімді ауыру
сезім, кейде толқын тәрізді, ыстыққа- қатты ауырады, суық-аз уақытқа басады. Анамнез
: тіс бірнеше рет ауырып басылған. Қарағанда : тістің түсі өзгерген, тіс қуысымен
байланысқан терең тісжегі қуысы, ұлпаның түбірлік
сағаларын сүңгілегенде ауыру реакциясы бар, жағымсыз иіс бар, перкуссия ауыру
тудырады, ауру тіс аумағында өтпеді қатпарда шарашты қабаттың гиперемиясы
байқалады, ЭОМ 70-90 мкА, рентгенде периодонт саңылауы кенейген.
Ретроградты ұлпа қабынуы
Пародонтит сырқаты кезінде жиі кездеседі, пародонтальді және суек қалталары пайда
болады. Инфекция апикальді тесік арқылы барады,тістің сауыты интакты болады.
Шағымы : өздігінен, үстамалы, әртүрлі тітіркендіргіштерден, әсіресе суықтан, түнде
қатты ауыру сезім. Қарағанда : тіс интакті, тіс аралығында қызылиек қабынуы және
тереңдігі 6 мм –ге дейін, перкуссия-қатты ауыру сезім, пародонт қалта байқалады, t -ға
ұзаққа созылатын ауыру, ЭОМ-60мка дейін.
Ұлпаның конкрементозды қабынуы
Қабыну ұлпада әртүрлі тұзды шөгінділердің жиналуы, қан айналымын нашарлатып,
механикалық әсер етіп, т.б. түрлі зат алмасу бұзылыстарына әкеліп соғуынан пайда
болады және ұлпаның созылмалы жай қабынуына сәйкес дамиды, кейде өршуі сияқты,
асқыну белгілері де тән болуы мүмкін Шағымы : ұнемі, сыздап, әсіресе суыққа қатты
ауыру сезім. Қарағанда: тісте тісжегі қуысы болмайды, патология қажалауы болу мүмкін
ЭҚ төмендеген.
1.3.7 Пульпит пен периодонтит дифференциальды диагностика
Негізгі диогностикада пулльпиттің көрші тістерге, құлаққа, тамаққа, ыстық пен суыққа,
соның ішінде суық ауа райына реакция береді. Ауырсыну кешке, түнде пайда болады
жатқан кезде күшейеді. Қабылдау кезінде дәрігер науқасқа сауалнама жүргізеді.
Ауырсыну сипатын, ауырсынудың көріну жағдайларын, қарқындылығын және
ұзақтығын анықтайды. Содан кейін, ол қолмен жұмыс істейтін құралдарды пайдалана
отырып, сыртқы тексеруді және түртуді жүргізеді. Бұл қызыл иектің жағдайын бағалау
үшін кариозды қуыстың болуын, тығыздығын немесе, керісінше, целлюлозаның

жұмсақтығын анықтауға мүмкіндік береді. Осыдан кейін рентгенография жасалады. Ол
ішкі тіндер мен арналардың күйін, қабынудың локализациясы мен дәрежесін көрсетеді.
Кейбір жағдайларда электроодонтодиагностика тағайындалады - бұл тістің электр
тогына реакциясын талдау. Зерттеу жүйке жүйесінің тұтастығы мен функционалдығы
туралы түсінік береді. Әдетте, пульпа ол арқылы өтетін электр тогына аздап ауырсыну
сигналымен жауап береді. Кариестің дамуымен жүйке рецепторларының
сезімталдығын төмендететін дистрофиялық процестер пайда болады.
Переодонтитке келетін болсақ Тұрақты болып табылатын қатты ауырсынудың пайда
болуы Шайнау немесе қол тигізу кезінде ауырсынудың пайда болуы Қандай тістің
ауыратынын анық сезіну, іштен толықтық сезімі Тіс астынан аз мөлшерде сұйықтықтың
бөлінуі, қызыл иекке іріңнің жиналуы Ауырсыну пульсирленген болуы мүмкін және
уақытша немесе құлақ аймағына береді Көзге көрінетін қызыл иектің ісінуі және
қызаруы. Электродонтометрия (EDI) Дәрігер тіс пульпасының электр тогымен тітіркенуі
кезінде оның қозғыштық шегін өлшейді 6-дан 8 мкА дейін – норма 25-тен 95 мкА дейін -
әртүрлі формадағы қабыну процесінің болуы 100 мкА жоғары - пульпаның өлуі 110-нан
160 мкА дейін - созылмалы түрі 180-ден 200 мкА-ға дейін – жедел немесе асқынған
периодонтит. Рентгенография Науқаста бұлыңғыр клиникалық көріністе тек рентгендік
сурет созылмалы периодонтитті анықтауға көмектеседі, ол жиі айқын симптомдарсыз
жүреді. Суретте сіз ауруды тудыруы мүмкін сынықтар, жарықтар және толық
жабылмаған тамырлардың болуын көре аласыз.
1.3.8 Орта жане терен тисжегинин дифференциалды диагностикасы
Орташа кариестің дифференциалды диагностикасы
Орташа кариес мыналардан ажыратылады:
- беткей кариес;
- терең кариес;
- сына тәрізді ақау;
- қатты тіндердің эрозиясы;
- қышқыл некрозы;
- созылмалы периодонтит.
Беткейдің дифференциалды диагностикасы,
орташа және терең кариес
Жалпы:
- тітіркендіргіштерден болатын ауырсыну шағымдары, олар жойылғаннан
кейін тез өтеді; ;
- пайда болу себебі - стоматологиялық бляшка, рН жергілікті төмендеуі;
- тіс шыққаннан кейін пайда болады, ауыз судағы фтор мөлшері 0,8-1 мг/л аз;
- сүт және тұрақты тістер зақымдалады;
- пульпитпен және пародонтитпен асқынған прогрессия;
- кариестің локализациялық сипаттамасы;

- кариозды қуыс тістің қуысымен байланыспайды;
- перкуссия ауырсынусыз;
- термодиагностика: температуралық тітіркендіргіште тез өтетін ауырсыну бар;
- рентгенограммада: кариозды қуыс тіс қуысымен байланыспайды,
периапикальды тіндерде өзгерістер жоқ.
Симптомдары
Беткей кариес
Орташа кариес
терең кариес
Шағымдар
Қысқа мерзімді
ауырсыну, жиі
химиялық
тітіркендіргіштерден
Жиі симптомсыз,
химиялық, термиялық
және механикалық
ынталандырудан
қысқа мерзімді
ауырсыну болуы
мүмкін
Ауырсыну қысқа
мерзімді, көбінесе
термиялық, сондай-ақ
химиялық,
механикалық
тітіркендіргіштерден
зондтау
Тістің
ауыртпалықсыз,
кедір-бұдыр беті
Жұмсартылған дентин,
ауыртпалықсыз, бірақ
қабырғалар бойымен
ауыруы мүмкін (дентин
-эмаль түйісу)
Дентині жұмсарған,
кариозды қуыстың
түбі бойынша
ауырсынады
Термодиагностика Ауырсынусыз
Жиі ауыртпалықсыз,
жатыр мойны
аймағындағы
кариозды қуыстарда
ауыруы мүмкін
Тітіркендіргіштерді
алып тастағаннан
кейін қысқа мерзімді
ауырсыну
эод
2-6 уА
2-6 уА
7-15 мк
Терең кариестің дифференциалды диагностикасы
Терең кариес мыналардан ерекшеленеді:

- орташа кариес;
- жедел ошақты пульпит;
- созылмалы фиброзды пульпит.
Терең кариестің дифференциалды диагностикасы
және жедел ошақты пульпит
Жалпы:
- тітіркендіргіштердің барлық түрлерінен болатын ауырсынулар, жергілікті
ауырсынулар;
- терең кариозды қуыс тіс қуысымен байланыспайды;
- зондтау кезінде ауырсыну;
- ауырсынусыз перкуссия;
Периапикальды тіндерде өзгерістер жоқ .
1.3.9 Ұлпа қабынуының алдын-алу
Ұлпа қабынуының әртүрлі клиникалық белгілерін белгілі бір жүйеге келтіру көптеген
ғалымдарды ынталандырған және көбіне клиникалық, морфологиялық
(патологоанатомиялық) белгілеріне негізделген, немесе оларды бірге негізге ала
отырып жасалған жүйелер ұсынылған.
Симптомдары
терең кариес
Жедел ошақты пульпит
Шағымдар
Тітіркендіргіштердің
барлық түрлерінен
(термиялық, механикалық,
химиялық) қысқа мерзімді
ауырсыну
үшін. Тітіркендіргіштерді
алып тастағаннан кейін
ауырсыну тез жоғалады
Тітіркендіргіш жойылғаннан кейін
ұзақ уақыт өтпейтін, түнде және
барлық түрдегі тітіркендіргіштерден
күшейетін өткір өздігінен,
пароксизмальды
ауырсыну. Шабуыл қысқа, үзілістер
ұзақ. 1-2 күн бойы ауырсыну
зондтау
Төменгі жағында біркелкі
ауырсыну
Бір нүктеде қатты ауырады (пульпа
мүйізінің проекциясында)
Термодиагностика
Ыстық және суықта
ауырсыну, қоздырғышты
алып тастағаннан кейін
бірден өтеді
Ауырсынды, ауру қоздырғышты
жойғаннан кейін ұзақ уақыт
өтпейді, шабуылға өтеді.
ЭОД
7-15 мк
18-25 мк

Ұлпа қабынуының себептері (этиология пульпита).
Ұлпадағы қабыну үрдістері көбінесе тісжегі қуысы арқылы ықпал ететін әртүрлі
тітіркендіргіштердің әсерінен дамиды. Олардың ішінде ең бірінші орында
микроорганизмдер мен олардың уыттары, дентиндегі органикалық заттың ыдырауынан
тұратын зиянды заттар тұр.
Тітіркендіруші факторларға химиялық әсерлерді (әртүрлі тамақтар құрамындағы заттар,
олардың қалдықтарының тісжегі қуысында ыдырауынан пайда болатын қышқылдар,
пломбылық материалдардың құрамындағы зиянды ингредиенттер), механикалық және
температуралық әсерлерді жатқызуға болады.
Микроорганизмдер ұлпаға тісжегі қуысынан көбіне дентин түтікшелері арқылы өтеді.
Сонымен қатар қан және лимфа тамырлары арқылы да (жедел жұқпалы аурулар,
сепсис кезінде) өтуі мүмкін. Кейбір жағдайларда ретроградтық жолмен немесе кері
жолмен (пародонтальдық қалталар аймағында түбір бетіндегі цементтің ыдырауы
кезінде беті ашылған дентин өзекшелері арқылы, ал қалталар тереңдеген кезде өзек
тармақтарының немесе түбір ұшы тесіктері арқылы) де түсуі мүмкін.
Механикалық және температуралық әсерлердің ықпалы тісжегі қуысына түскен қатты
тағам түйірлеріне, қабылдаған астың жоғарғы және төменгі температурасына
байланысты болады. Сонымен қатар тісжегі қуысын егеп-тазалағанда, тісті жасанды
сауыт кигізуге дайындағанда, емдеу шараларын дұрыс жүргізбеу ұлпаның әртүрлі
зақымдануына әкеп соғады. Ұлпаға әсерін тигізетін тағы да бір химиялық факторлар –
асқынбаған тісжегіні емдеген кезде тісжегі қуысын ұлпаны қатты тітіркендіретін
дәрілермен (спирт, эфир, жоғары концентрациялы антисептиктер) өңдеу.
1.3.10 Периодрнтит еми аскынуы
Периодонт қабынуын емдеу үшін ету спектрі ( аясы ) кең антибиотиктер ( микроцид ,
мономицин , неомицин ) мен трипсин және химотрипсиннің косарландыра пайдаланған
тиімді . Түбір өзектерін өңдеу үшін панкреатин , иммобилизденген ферменттер
профезима және имозиманы да оолдануға болады . леофильденген ,
зарарсыздандырылған препараттарын Трипсиннің бактериостатикалық қасиеті бар ,
фагоцитозды жеделтедi , әсерін тежейді , бактериальдык гиалуронидазаның уыттарды
бейтараптандырып , тіндердің регенерациялық қасиетін жоғарылатады . Егер фермент
пен антибиотикті түбір өзегінде ұзақ уақыт қалдыру қажет болатын болса , олардың « Е »
витаминінің 30 % майлы ертіндісіндегі эмульсиясын дайындайды . Уакытша пломбымен
тісжегі куысын жапқан кезде ауыратын немесе герметизациялауды көтермейтін тістердi
( зуб не выдерживающий герметизации ) емдеген кезде және түбір өзегіне жалқық көп
бөлінгенде эмульсияны түбір ұшы сыртына шығарып емдеген тиімді болады . Түбір
өзегін өндеуге лизоцимнің 0,1 % изотониялык ертіндісін колданған Өте пайдалы . Бұл
фермент граммон және граммтеріс микроорганизмдерді ыдыратумен қатар ,
организмнің қорғанысын күшейтеді , қабынуға қарсы және ауырусыздандырушы әсер
көрсетеді .
1.3.11 Эндодонтиялык рентгенография.микроскопиянын алатын орны
Рентгенологиялық зерттеу эндодонтияда таптырмас көмекші болып табылады. Бұл
емдеуді жоспарлау үшін ғана емес, сонымен қатар емдеудің өзі және оның нәтижелерін
бақылау үшін қажет. Рентгенограммалар жоғары сапалы болуы керек. Қарама-қарсы
емес пленкалар, қатты бұрмалануы бар пленкалар немесе, мысалы, тамырлардың

шыңдарының бейнесі жоқ пленкалар, олар мүлдем болмағандай пайдасыз.
Рентгенограммада тамырлардың контурлары, тістің ұзындығы, тамырлар мен
каналдардың саны нақты көрсетілуі керек. Рентгенография арқылы сіз тіс қуысының
мөлшерін, тамырлар мен каналдардың қисықтығын анықтай аласыз. Сонымен қатар,
диагностикалық рентгенограммада кальцификация учаскелері, қатты шөгінділер, тамыр
мен тамыр каналының ішкі және сыртқы резорбциясы, перфорациялар, сынықтар,
периапиялық ақаулардың мөлшері мен табиғаты анықталады.
Рентгенограмма үш өлшемді объектінің екі өлшемді бейнесі болғандықтан, оның
диагностикалық түсіндірмесінде шектеулі мүмкіндіктер бар. Дәлірек түсіндіру үшін
үлкейту көзілдірігін қолдану ұсынылады (Гулденер, Лангеланд, 1993).
Рентгенография эндодонтиялық емдеу процесінде де қажет. Әр жағдайда қажет
болатын рентгендердің саны жағдайға байланысты. Рентгенография тамыр
арналарының ұзындығын анықтайды. Емдеу аяқталғаннан кейін және бір жылдан кейін
жасалған рентгенограммалар арнаның обтурациясының сапасын бағалауға, бұзылу
ошағындағы регенерацияны анықтауға және анықтауға, хирургиялық араласудың
қажеттілігіне мүмкіндік береді.
Стоматологиядағы микроскоп мыналарға мүмкіндік береді:

уақытша толтыруға арналған материалдың қалдықтарын тану және оны тазалау;

обтурация сапасын бақылау;

негізгі және медиальды-вестибулярлық каналдарды табу;

жұмсақ жолмен, әсіресе тістің сау тіндеріне әсер етпей, арнаға еніңіз;

түбір өзектерінен бұтақтарды қараңыз;

қалпына келтіру астындағы бір осьте орналасқан целлюлоза қуысын табыңыз;

сүйек және жұмсақ тіндердің ауруларының алдын алу;

каналдарға кіруге кедергі келтіретін дентин тәрізді тіндерден (дентикулдар)
кальцинациялар мен түзілістердің жинақталуын жою;

қайталама инфекцияның алдын алу үшін пульпа қуысынан некротикалық
қалдықтарды жою сапасын тексеру;

тіс жарақатының диагностикасын жақсарту;

сыну сызығын анықтау.
Тіс дәрігерлері де, емделушілер де эндодонтиялық микроскопты жоғары бағалады,
өйткені ол жұқтырған және қатты шіріген тістерді сақтауға мүмкіндік береді.
Стоматологиядағы микроскоп эндодонтия саласындағы мамандарға өз жұмысын тиімді
және тиімді орындауға мүмкіндік береді. Ал пациенттер үшін эндодонтиялық микроскоп
ауыз қуысының сау күйін сақтай отырып, тіс дәрігеріне бару санын да азайтады.
1.3.12 Туракты плобалык материалдарды колдануга карсы корсеткиштер

Тісті сақтауға мүмкіндік бермейтін пародонт тіндерінің ауыр зақымдануы;
Емделмейтін кисталы түзілімді анықтау;
Тіс түбірінің аймағындағы кез келген ісіктерді анықтау;
Түбірдің бойлық сынуы;
Тым тармақталған және қисық тіс каналдары; Олардың шығару мүмкін емес люмен
немесе пломбалық материалдың болмауына байланысты бітелу;
түбір өзегі қабырғасының перфорациясы.
1.3.13 уакытша пломбалык материалдарды колдануга карсы корсеткиштер
тіс функционалды құндылықты білдірмейді ұтқырлық 3 4 тамырдың әсер ету дәрежесі
тіс түбірінің үштен екісінен асады
нашар эндодонтиялық қол жетімділік
тістің сауыт бөлігін қалпына келтіру үшін шектеулі мүмкіндіктер
жоғарғы альвеолярлы өсіндінің сүйек тінінің үлкен кемуі
тамырдың бойлық сынуы
тіс түбірінің резорбциясы
тістің қисаюы
қайта емдеудің тиімсіздігі
прогрессивті сыртқы және ішкі түбір резорбциясы
1.3.14 эндодонтия жалпы кандай ауруларды карастырады
Пульпит-бұл бүкіл тістің өмірлік белсенділігін қамтамасыз ететін целлюлоза тініне,
дәнекер тініне әсер ететін стоматологиялық ауру. Оның тәжі мен тамыр бөлігі бар,
сондықтан емдеу түрі көбінесе қай аймаққа әсер ететініне және аурудың қалай
жүретініне негізделген. Стоматологиялық тәжірибеде бүгінде пульпитті емдеудің екі
әдісі қолданылады.
Пульпит кезінде тістерді эндодонтиялық емдеу әдістері
Пульпитті консервативті емдеу (биологиялық әдіс). Бұл целлюлозаны немесе оның бір
бөлігін сақтауды білдіреді (өмірлік ампутация). Консервативті емдеу жедел
травматикалық немесе серозды пульпиттің бастапқы кезеңінде ғана жүргізілуі мүмкін,
сонымен бірге жасына (27 жасқа дейін) шектеу бар. Тіс қуысына кальций бар
препараттар салынып, уақытша толтыру орнатылады, ал целлюлоза камерасы арнайы
оқшаулағыш тығыздағышпен бөлінеді. Егер келесі күндері асқынулар байқалмаса, онда
тұрақты пломба орнатылады.
Депульпация (экстирпация). Целлюлозаны тәжден және тамыр бөліктерінен толығымен
алып тастау. Тістердің тамыр арналарын эндодонтиялық емдеу екі әдіспен жүзеге

асырылады: улы пастаны қолдану арқылы (әдетте мышьяк), ол целлюлозаны бірнеше
күн өлтіреді немесе механикалық жолмен жойылады. Екінші әдіс қауіпсіз және әмбебап,
бірақ эндодонтиялық емнің жетістігі толығымен дәрігердің Құзыретті әрекеттеріне және
оның біліктілігіне байланысты.
Периодонтит-бұл периодонтқа, тамырдың жоғарғы жағындағы тіндерге әсер ететін ауру.
Ол инфекциялық немесе травматикалық сипатқа ие болуы мүмкін, яғни кариес пен
пульпиттің асқынуы немесе механикалық зақымданудан кейін пайда болуы мүмкін.
Периодонтиттің айқын белгілері-қатты ауырсыну, тістің қозғалғыштығы, жағымсыз иіс,
зақымдану аймағында ісіну, безгегі және лимфа түйіндерінің ұлғаюы (әсіресе өткір
кезеңде). Уақытылы емделмеген жағдайда ауру бірқатар ауыр асқынуларды тудыруы
мүмкін (гранулема, киста, остеомиелит). Пульпит сияқты, периодонтит өткір және
созылмалы болуы мүмкін: дәл осы, оны емдеу тактикасы. Егер сіз аздап жеңілдетсеңіз,
жалпы алғанда, тіс периодонтиттерін эндодонтиялық емдеу көбінесе екі сценарий
бойынша өтеді. Жедел формаларды емдеу дәрігерге үш-төрт рет бару арқылы жүзеге
асырылады және барлық процедураларды бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Периодонтиттің жедел түрлерін эндодонтиялық емдеу кезеңдері:
ірің мен сұйықтықтың шығуы үшін тіс қуысын ашу(кейбір жағдайларда қызыл иек)
каналдарды антисептикалық ерітінділермен өңдеу, уақытша пломбаны орнату
периодонтит класына байланысты дәрігер арналарды уақытша немесе тұрақты
пломбалайды және уақытша пломбаны орнатады
асқынулар болмаған жағдайда тұрақты пломба қойылады
Емдеу барысында антибиотиктер мен антисептикалық препараттар тағайындалады.
2.3.1 Тістегі қуыстарына эндодонтиялық ем жүргізу барысында болатын қателіктер
мен асқынулар
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар
Түбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынулар.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін
байқалатын асқынулар
•
Түбір өзектердің күрделі анатомиялық құрылысына байланысты қателіктер:
•
40% - төменгі күрек тістерде 2 түбір өзек болады;
•
58% - жоғарғы жақтың екінші премолярында 2 түбір өзек болады;
•
31% - төменгі жақтың бірінші премолярында 2 түбір болады;
•
20% - алдыңғы тістердің негізгі түбір өзегінен жанама өзектер бұтақтанады.
Эндодонтиялық емдеудің негізгі қателігі– түбір өзектерінде бактериялардың толық
жойылмауы (76%).
•
Емдеуге деген дұрыс емес көрсетілімдер (22%).

•
Рентгенографияны жүргізбеу.
•
4 пен 10 жас аралығында 10% -эндодонтиялық емделген тістер хирургиялық
кірісуді талап етеді.
Қайта емдеуге көрсетілімдер:
•
Деструкцияның периапикальдық ошақтары;
•
Сезімтал немесе ауру сезіммен жүретін перкуссия;
•
Сыздауықтың немесе ісінулердің пайда болуы;
•
Түбір өзектерінің адекватты емес пломбылануы, әсіресе, ортопедиялық кірісу
алдында;
Нашар реставрацияланған тіс сауыты есебінен, пломбыланған өзектің ауыз қуысымен
ашық байланысуы.
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар
•
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
Себебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы, оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
•
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
СТүбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынуларебебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы,
оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
Түбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынулар
•
Түбір өзектің формасын өзгертпей, оны тым кеңейту.
•
Белгілері – үлкен диаметрлі саймандардың өзекте бос жүруі.
Профилактикасы – өзектің өңдеуден кейінгі диаметрін еске ала отырып, оны 2-3
размерге үлкейту.
•
Түбірдің майысқан жерлеріндегі өзектердің тым кенеюі.
•
Белгісі – саймандардың өзекте тым бос жүруі.
•
Себебі – түбір өзекте майыспайтын немесе аз майысатын саймандармен жұмыс
істеу.
•
Түбір өзекте сайдың пайда болуы.
•
Белгісі – жұмысшы ұзындықтың бітпей тұрып, құралдың бітеліп қалуы.
•
Профилактика – Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын қолдану, түбір
өзектерін мерзім-мерзім кіші диаметрлі құралдармен өндеу.
•
Тамыр қабырғасының латеральді перфорациясы.

•
Белгісі – дұрыс емес жолға барғанда ауру сезімінің пайда болуы және түбір
өзегінен қан ағу.
•
Себебі – ұшы өткір құралды, оны майыстырмай қолдану
•
Емдеу – дұрыс емес жолды пломбылық материалмен обтурациялау (мысалы,
Pro Root).
•
Тамыр өзегі саңылауының дентин қалдықтарымен бітеліп қалуы.
•
Белгісі – кіші диаметрлі құрал, бұрыңғыдай, жұмысшы ұзындығына кіре алмайды.
•
Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын қолдану, түбір өзектерін мерзім-
мерзім кіші диаметрлі құралдармен өндеу.
•
Тамыр қабырғасының жұқаруынан болған перфорация.
•
Белгісі – тамыр өзегінен қан ағу және қабырғаларды өңдегенде ауру сезімінің
пайда болуы.
•
Себебі – түбір өзегінің майысуын дұрыс бағаламау.
•
Емдеу – түбір өзекті пломбылау немесе құрамында кальцийі бар препаратпен
уақытша обтурациялау.
•
Апикальды саңылаудың тым кеңейіп кетуі.
•
Белгісі –құралдың жұмыс ұзынығынан тыс батып кетуі «проваливание» .
•
Себебі – түбір өзекте, жұмысшы ұзындықты еске алмай отырып, жұмыс істеу.
•
Емдеу – апикальды тіреу қалыптастыру.
•
Түбір өзегінің сағасында құралдың сынуы.
•
Белгісі – түбір өзектің сағасында сынық визуалды көрінеді.
•
Себебі – құралмен жұмыс істеу заңдылықтарын ұстамау.
•
Емдеу – түбір өзектің сағасын кеңейту, сынықты алып шығару.
•
Түбір өзегінің апикальды немесе ортаңғы жағында құралдың сынуы.
•
Белгісі – түбір өзекте қолданған құралдың қысқаруы, апикальды немесе ортаңғы
жақта құралдың өтпеуі.
•
Емдеу – ЭДТА қолданып, сынықты бойлай, өзектен өту, мүмкін емес жағдайында
– депофорез, тамыр ұшының резекциясы қоданылады.
•
Периодонттың механикалық жарақаты.
•
Белгісі – түбір өзектен қан ағу, шайнағанда ауру сезімінің пайда болуы.
•
Емдеу– антисептикалық және қабынуға қарсы препараттарды қолданып түбір
өзекті уақытша обтурациялау.
•
Периодонттың химиялық жарақаты.
•
Белгісі – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда).
Емдеу – антидоттарды қолдану, антисептикалық және қабынуға қарсы препараттарды

қолданып түбір өзекті уақытша обтурациялау
•
Инфицирленген заттардың тамыр ұшынан өтуі.
•
Белгісі – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда), шырышты қабаттың, жұмсақ
тіндердің ісінуі.
•
Емдеу – түбір өзекті уақытша обтурациялау, өтпелі қатпардың тегістігі болған
жағдайда– тілу.
•
Теріасты эмфизема.
Белгілері– пальпация жасағанда крепитация байқалатын жұмсақ тіндердің ісінуі.
Себебі – пистолет ауасын қолданып өзекті кептіру.
Емдеу – түбір өзегін дезинфекциялау, эмфизема аймағына суық затты және
қысымды қолдану, антибиотиктерді тағайындау, ісіну мен крепитацияның толық
жойылғанына дейінгі күнделікті қадағалау.
•
Эндодонтиялық препараттың аспирациясы.
•
Белгілері – ауыз қуысынан құралдың мүлдем жоғалып кетуі, шулы, ысқырықты
тыныс алу, қиындатылған дем алу.
•
Бұл асқыну тұншығуға алып келу мүмкін!
•
Жедел жәрдем– жедел жәрдем бригадасын шақыру, жедел госпитализациялау,
тұншығу пайда болғанда – қолдағы бар заттармен трахеотомия жасау!
•
Эндодонтиялық құралдың жұтылуы.
•
Белгілері – ауыз қуысынан құралдың, аспирация белгілерісіз, мүлдем жоғалып
кетуі.
•
Жедел жәрдем–гастроэнтерология бөліміне жедел госпитализациялау,
құралдың табиғи жолмен шығуына дейін күнделікті бақылау жүргізу.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін байқалатын асқынулар
•
Түбір өзектің силермен толып кетуі және оның тамыр ұшынан шығуы.
•
Белгілері – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда), шырышты қабаттың,
жұмсақ тіндердің мүмкін ісінуі.
•
Рентгенограммада– рентгенконтрастты массаның тамыр үшынан шығуы.
•
Емдеу – физиотерапия, ісіну байқалса– өтпелі қаптарда тілік жасау.
•
Гуттаперчилік штифттің периапикальдық тіндерге шығуы.
•
Белгілері – өзіндік немесе шайнағанда ауру сезімі, штифттің тамыр ұшынан
шығуының рентгенологиялық көрінісі.
•
Емдеу– физиотерапия, әсері болмаса – өзекті пломбыдан тазалау, штифтті
шығарып алу.
•
Тамыр өзегінің толық емес обтурациясы.
•
Белгілері – емдеуден ұзақ уақыттан өткеннен кейінгі ауру сезімі, тамыр өзегінің
толық емес обтурациясының рентгенограммадағы көрінісі.

•
Емдеу - тамырлық пломбыны алып тастау, тамыр өзекті қайтадан обтурациялау.
•
Тіс тамырының бойлай сынуы.
•
Белгілері: гуттаперчидің латеральді конденсациясы кезінде ауру сезімінің пайда
болуы. Спредер тамыр өзегіне еркін кіре бастайды. Тамыр сынуының
рентгенограммада көрінісі.
•
Емдеу– Тіс жұлу.
•
Төменгі жақ өзегіне силердің шығуы.
•
Белгілері- тілі байлану, төменгі жақтағы иннервация аймақтарында ауру сезімі.
Төменгі жақ өзегіндегі пломбылық материалдың рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу - физиотерапия, В топ витамндерін тағайындау, әсері болмаса– оперативті
емдеу.
•
Гаймор қуысына силердің шығуы.
•
Белгілері – ауру сезімінің пайда болуы, мұрын бітіп қалуы және ағуы. пломбылық
материалдың гаймор қуысының түбіндегі, рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу – бақылау, одонтогенді гайморит пайда болған жағдайда– оперативті
емдеу.
•
Пломбылаудан кейінгі ауру сезімі.
•
Белгілері – тамыр өзегін пломбылаудан кейінгі ауру сезімі.
•
Рентгенограммада – тамыр өзегі анатомиялық тарылуына дейін пломбыланған.
•
Емдеу – физиотерапия, динамикалық бақылау.
•
Эндодонтиялық емдеуге дейінгі ауру сезімі;
•
Емдеу кезіндегі науқастың мазасыздығы;
•
Емдеу кезінде қолданылатын препараттары;
•
Құралдар түрі және олармен тамыр өзекті өңдеу жолдары
2.3.2 Түбір арналарын кеңейтудің ережесіне түсінік бер
Түбір өзектерін тек қана эндодонтиялық инструменттердің көмегімен кеңейту мүмкін
емес. Әсіресе жіңішке каналдарда қиынға соғады. Сол себепті бұл жағдайда химиялық
препараттар қолданады. Олар түбір өзегіне енген соң декальцинация үрдісі және
қабырғалық(пристеночный) дентиннің жұмсаруы жүреді.
Түбір өзегін химиялық кеңейту үшін комплексондар және хелатты заттар қолданылады.
Олар дентиннің минералды компоненттерімен байланысып, жұмсартады, борпылдақ
структураға айналдырады. Комплексондардың токсикалық әсері жоқ, қолдануы оңай,
ұзақ уақыт белсенділігін сақтап тұрады
Түбір каналын химиялық кеңейтуге арналған препараттар:
сұйықтықтар
гельдер
Қазіргі уақытта практикада 10-20% этилендиаминтетрацетаттың (ЭДТА) бейтарап

немесе әлсіз сілтілі ерітінділері және оның тұздары: динатрий қышқылы(трилон Б) және
тетацин-кальций-динатрий қышқылы жиі қолданыста. Бұл препараттар дайын күйінде
шығарылады және қосымша құрамында антисептиктер, стабилизаторлар және т.б.
компоненттер болады.
Бұл препараттар барлық, тіпті жіңішке түбір каналдарына жақсы енеді және сумен
шайылады. Қышқыл ортада белсенділігі жоғары, сол себепті қолданар алдында түбір
каналын бейтараптау қажет: пульпа қалдықтарын және сілтілі өнімдерді(натрий
гипохлориді) толықтай алып тастау. Осы препараттарды гидрофобты заттармен қосуға
болмайды, себебі қасиеті төмендейді

тіс қуысын кептіру

пипетка немесе пинцет(щёчек) көмегімен өзек сағасына препарат ерітіндісін
жағады және 2-3 мин К-файл немесе К-ример көмегімен каналға енгізеді.

кейін түбір өзегін эндодонтиялық инструменттер көмегімен механикалық
кеңейтеді
Химиялық және механикалық өңдеуді кезекпен жүргізеді.

инстременталды өңдеуден кейін түбір өзегін антисептикпен, одан кейін
дистилденген сумен шаяды
Түбір өзектерін физикалық әдіспен өңдеу Соңғы жылдары стоматологияда жаңа
қатардағы физикалық факторлар мен технология кеңінен қолданылуда. Түбір өзектерді
өңдеу үшін құрал – саймандар Canal Leader жүйесі бойнша жұмыс ұштықтар: Canal
Leader T-1 “Титан” және Canal Leader 2000. Бұл ұштықтар сағат тілі бойынша және сағат
тіліне қарсы 90 градусқа дейін қайтатын жіберілетін қозғалумен 0, 4 – 0, 8 мм
амплитудамен тігінен қозғалуды қамтамасыз етеді.
Түбірлік өзекті өңдеу үшін вибрациялық және ультрабыбыстық түріне арналған
ұштықтар жатады. Түбірлік өзектерді өңдеуге арналған дыбысты теңселістерді
генерациялайтын жүйелерге Sonic air және 1500 Micro Mega, Endostar жүйелері жатады. •
Ультрадыбыстық теңселістер 2 әдіспен жүргізіледі:
магнитострикционды және пьезоэлектрлік. Бірінші әдісте тұрақты сулық суыту
ирригатор қажет. Екінші әдіс қарапайымырақ және суытуды қажет етпейді.
2.3.3 Түбір өзектерін медикаментозды өндеу,дезинфекциялау.Дезинфекциялық
препараттар
Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған препараттардың сан алуан түрлері бар.
Олар қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер ету спектрі жағынан ерекшелінеді. Олар
спецификалық емес, спецификалық және арнайы комплексондар болып бөлінеді.
Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы керек:
•
Бактеридцидті қасиеті болу керек
•
Апикальді тінге зиянды болмау керек
•
Сенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің
пайда болуына қарсы әсерінің болуы

•
Тез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек кіруі
•
Органикалық заттың болуында өзінің эффективтілігін жоғалтпау керек
•
Мүмкінділігінше нашар иісі және дәмі болмау керек
•
Химиялық тұрақты және өзінің белсенділігін ұзақ уақыт сақтауы қажет.
Спецификалық емес.
1. Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
2. Құрамында галоген болуы:
Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат
ерітіндісі, 3-5% гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден
тіндерді ерітеді гарм оң және грам теріс бактерияларға бактерицидті
әсер етуі, саңырауқұлақ және вирустар);
Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді
байланысы ( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін
регенерациясын тездетеді).
3. Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі ( кең
әсерлі, антиэкссудативті әсер етеді).
4. Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі (споро түзуші
микроорганизмдерге және ашытқы тәрізді саңырауқұлақтарға
бактеридцидті әсер етеді.)
5. 20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға
қарсы, аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді).
6. Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға
қарсы, ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді, иммобилизденген
протеолитикалық формалары белсенділігін 3 күннен 6 күнге дейін
сақтайды.
7. Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға қарсы,
токсикалық емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін
стимулдайды).
2. Ортофен және оның аналогтары ( қабынуға қарсы күшті әсерлі).
ІІ. Спецификалық антибиотиктер және олардың протеолитикалық ферменттері,
антибактериалыды заттар (трихопол).
Арнайы комплексондар: ерітінділер, гелдер этилендиаминтетраацетат ( ЭДТА), лимонды
және пропионды қышқыл.
3% сутегі асқын тотығы. Клиникалық фармакологиясы
Әсер ету механизмі:
Тінмен жанасқанда сутегі сақын тотығы суға және сутегі атомына бөлінеді.
Газ көпіршіктерінің бөлінуі кезінде көпірудің әсерінен өзек некротизирленген
бөлшектерден және дентиндік қалдықтардан механикалық тазарады, ал оттегі
бактеридцидті әсер көрсетеді.

Одан бөлек, сутегі асқын тотығы қан тоқтатушы әсерге ие, және оны пульпаны
алып тастағаннан кейін қан тоқтату үшін пайдаланады.
Алайда , сутегі асқын тотығы натрий гипохлориді сияқты некротизирленген
органикалық тіндерді еріте алмайды, сондықтан эндодонтияда каналды өңдеу
кезінде осы екі препаратты кезектеп қолдану ұсынылады. Екеуін кезектеп
қолдану кезінде одардың арасында пайда болатын реакция әсерінен оттегі
атомы мен хлор бөлінеді. Бұл өңдеудің сапасын жақсартады.
Құрамында хлоры бар препараттар.
Әсер ету механизмі:
Тінмен жанасқанда хлорлы газ тәрізді масса бөлініп, ол өзек пен тар дентин
өзекшелеріндегі қалдық органикалық қалдықтарды бұзып құрамындаға
микроорганизмдерге бактеридцидті әсер етеді.
Бұл препараттар бактеридцидті, дезорирлейтін және әлсіз ағартқыш әсер
көрсетеді. Бактерияларға, саңырауқұлақтарға белсенді қарсы әсер етеді, бірақ
периодонт тіндеріне токсикалық әсер жоқ.
Бұл топқа жатады:
1-2% хлорамин ерітіндісі,
0,2% хлоргексидин биглюконат ерітіндісі
3-5% гипохлорит натрий ерітіндіс
Натрий гипохлорит ерітіндісі (NaOCl
Тірі, некротизделген және химиялық жолмен бекіген тіндерді жақсы ерітеді.
Бактеридцидті әсерге ие.
Тітіркендіргіш әсер етуі мүмкін.
1 - 5 % ерітінділері қолданылады.
Өзекті шаю үшін эндодонтиялық инесі бар шприцпен қолданылады.
Бір өзекті өңдеу үшін 5-10 мл ерітінді қажет.
«Septodont» фирмасы 250 мл флакондағы 3%- дық стабилизденген жоғары
тазартқыш әсері бар « Паркан» гипохлорит ерітіндісін шығарады.
2.3.4 Тістегі қуыстарына эндодонтиялық ем жүргізу барысында болатын қателіктер
мен асқынулардың алдын-алу
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар
Түбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынулар.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін
байқалатын асқынулар
•
Түбір өзектердің күрделі анатомиялық құрылысына байланысты қателіктер:
•
40% - төменгі күрек тістерде 2 түбір өзек болады;

•
58% - жоғарғы жақтың екінші премолярында 2 түбір өзек болады;
•
31% - төменгі жақтың бірінші премолярында 2 түбір болады;
•
20% - алдыңғы тістердің негізгі түбір өзегінен жанама өзектер бұтақтанады.
Эндодонтиялық емдеудің негізгі қателігі– түбір өзектерінде бактериялардың толық
жойылмауы (76%).
•
Емдеуге деген дұрыс емес көрсетілімдер (22%).
•
Рентгенографияны жүргізбеу.
•
4 пен 10 жас аралығында 10% -эндодонтиялық емделген тістер хирургиялық
кірісуді талап етеді.
Қайта емдеуге көрсетілімдер:
•
Деструкцияның периапикальдық ошақтары;
•
Сезімтал немесе ауру сезіммен жүретін перкуссия;
•
Сыздауықтың немесе ісінулердің пайда болуы;
•
Түбір өзектерінің адекватты емес пломбылануы, әсіресе, ортопедиялық кірісу
алдында;
Нашар реставрацияланған тіс сауыты есебінен, пломбыланған өзектің ауыз қуысымен
ашық байланысуы.
Тіс сауытын ашу кезіндегі асқынулар
•
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
Себебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы, оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
•
Тіс жегі қуысының қабырғасының сынып кетуі.
СТүбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынуларебебі – бордың дұрыс емес бағдарлануы,
оған қатты қысым көрсету.
Емдеу –қабырғаны композитпен немесе стеклоиономермен қалпына келтіру
(реставрациялау).
Түбір өзекті өңдеу кезіндегі асқынулар
•
Түбір өзектің формасын өзгертпей, оны тым кеңейту.
•
Белгілері – үлкен диаметрлі саймандардың өзекте бос жүруі.
Профилактикасы – өзектің өңдеуден кейінгі диаметрін еске ала отырып, оны 2-3
размерге үлкейту.
•
Түбірдің майысқан жерлеріндегі өзектердің тым кенеюі.
•
Белгісі – саймандардың өзекте тым бос жүруі.
•
Себебі – түбір өзекте майыспайтын немесе аз майысатын саймандармен жұмыс

істеу.
•
Түбір өзекте сайдың пайда болуы.
•
Белгісі – жұмысшы ұзындықтың бітпей тұрып, құралдың бітеліп қалуы.
•
Профилактика – Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын қолдану, түбір
өзектерін мерзім-мерзім кіші диаметрлі құралдармен өндеу.
•
Тамыр қабырғасының латеральді перфорациясы.
•
Белгісі – дұрыс емес жолға барғанда ауру сезімінің пайда болуы және түбір
өзегінен қан ағу.
•
Себебі – ұшы өткір құралды, оны майыстырмай қолдану
•
Емдеу – дұрыс емес жолды пломбылық материалмен обтурациялау (мысалы,
Pro Root).
•
Тамыр өзегі саңылауының дентин қалдықтарымен бітеліп қалуы.
•
Белгісі – кіші диаметрлі құрал, бұрыңғыдай, жұмысшы ұзындығына кіре алмайды.
•
Мұқиятты ирригация, ЭДТА препараттарын қолдану, түбір өзектерін мерзім-
мерзім кіші диаметрлі құралдармен өндеу.
•
Тамыр қабырғасының жұқаруынан болған перфорация.
•
Белгісі – тамыр өзегінен қан ағу және қабырғаларды өңдегенде ауру сезімінің
пайда болуы.
•
Себебі – түбір өзегінің майысуын дұрыс бағаламау.
•
Емдеу – түбір өзекті пломбылау немесе құрамында кальцийі бар препаратпен
уақытша обтурациялау.
•
Апикальды саңылаудың тым кеңейіп кетуі.
•
Белгісі –құралдың жұмыс ұзынығынан тыс батып кетуі «проваливание» .
•
Себебі – түбір өзекте, жұмысшы ұзындықты еске алмай отырып, жұмыс істеу.
•
Емдеу – апикальды тіреу қалыптастыру.
•
Түбір өзегінің сағасында құралдың сынуы.
•
Белгісі – түбір өзектің сағасында сынық визуалды көрінеді.
•
Себебі – құралмен жұмыс істеу заңдылықтарын ұстамау.
•
Емдеу – түбір өзектің сағасын кеңейту, сынықты алып шығару.
•
Түбір өзегінің апикальды немесе ортаңғы жағында құралдың сынуы.
•
Белгісі – түбір өзекте қолданған құралдың қысқаруы, апикальды немесе ортаңғы
жақта құралдың өтпеуі.
•
Емдеу – ЭДТА қолданып, сынықты бойлай, өзектен өту, мүмкін емес жағдайында
– депофорез, тамыр ұшының резекциясы қоданылады.
•
Периодонттың механикалық жарақаты.

•
Белгісі – түбір өзектен қан ағу, шайнағанда ауру сезімінің пайда болуы.
•
Емдеу– антисептикалық және қабынуға қарсы препараттарды қолданып түбір
өзекті уақытша обтурациялау.
•
Периодонттың химиялық жарақаты.
•
Белгісі – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда).
Емдеу – антидоттарды қолдану, антисептикалық және қабынуға қарсы препараттарды
қолданып түбір өзекті уақытша обтурациялау
•
Инфицирленген заттардың тамыр ұшынан өтуі.
•
Белгісі – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда), шырышты қабаттың, жұмсақ
тіндердің ісінуі.
•
Емдеу – түбір өзекті уақытша обтурациялау, өтпелі қатпардың тегістігі болған
жағдайда– тілу.
•
Теріасты эмфизема.
Белгілері– пальпация жасағанда крепитация байқалатын жұмсақ тіндердің ісінуі.
Себебі – пистолет ауасын қолданып өзекті кептіру.
Емдеу – түбір өзегін дезинфекциялау, эмфизема аймағына суық затты және
қысымды қолдану, антибиотиктерді тағайындау, ісіну мен крепитацияның толық
жойылғанына дейінгі күнделікті қадағалау.
•
Эндодонтиялық препараттың аспирациясы.
•
Белгілері – ауыз қуысынан құралдың мүлдем жоғалып кетуі, шулы, ысқырықты
тыныс алу, қиындатылған дем алу.
•
Бұл асқыну тұншығуға алып келу мүмкін!
•
Жедел жәрдем– жедел жәрдем бригадасын шақыру, жедел госпитализациялау,
тұншығу пайда болғанда – қолдағы бар заттармен трахеотомия жасау!
•
Эндодонтиялық құралдың жұтылуы.
•
Белгілері – ауыз қуысынан құралдың, аспирация белгілерісіз, мүлдем жоғалып
кетуі.
•
Жедел жәрдем–гастроэнтерология бөліміне жедел госпитализациялау,
құралдың табиғи жолмен шығуына дейін күнделікті бақылау жүргізу.
Түбір өзекті обтурациялау кезіндегі немесе кейін байқалатын асқынулар
•
Түбір өзектің силермен толып кетуі және оның тамыр ұшынан шығуы.
•
Белгілері – ауру сезімі (өзіндік немесе шайнағанда), шырышты қабаттың,
жұмсақ тіндердің мүмкін ісінуі.
•
Рентгенограммада– рентгенконтрастты массаның тамыр үшынан шығуы.
•
Емдеу – физиотерапия, ісіну байқалса– өтпелі қаптарда тілік жасау.
•
Гуттаперчилік штифттің периапикальдық тіндерге шығуы.

•
Белгілері – өзіндік немесе шайнағанда ауру сезімі, штифттің тамыр ұшынан
шығуының рентгенологиялық көрінісі.
•
Емдеу– физиотерапия, әсері болмаса – өзекті пломбыдан тазалау, штифтті
шығарып алу.
•
Тамыр өзегінің толық емес обтурациясы.
•
Белгілері – емдеуден ұзақ уақыттан өткеннен кейінгі ауру сезімі, тамыр өзегінің
толық емес обтурациясының рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу - тамырлық пломбыны алып тастау, тамыр өзекті қайтадан обтурациялау.
•
Тіс тамырының бойлай сынуы.
•
Белгілері: гуттаперчидің латеральді конденсациясы кезінде ауру сезімінің пайда
болуы. Спредер тамыр өзегіне еркін кіре бастайды. Тамыр сынуының
рентгенограммада көрінісі.
•
Емдеу– Тіс жұлу.
•
Төменгі жақ өзегіне силердің шығуы.
•
Белгілері- тілі байлану, төменгі жақтағы иннервация аймақтарында ауру сезімі.
Төменгі жақ өзегіндегі пломбылық материалдың рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу - физиотерапия, В топ витамндерін тағайындау, әсері болмаса– оперативті
емдеу.
•
Гаймор қуысына силердің шығуы.
•
Белгілері – ауру сезімінің пайда болуы, мұрын бітіп қалуы және ағуы. пломбылық
материалдың гаймор қуысының түбіндегі, рентгенограммадағы көрінісі.
•
Емдеу – бақылау, одонтогенді гайморит пайда болған жағдайда– оперативті
емдеу.
•
Пломбылаудан кейінгі ауру сезімі.
•
Белгілері – тамыр өзегін пломбылаудан кейінгі ауру сезімі.
•
Рентгенограммада – тамыр өзегі анатомиялық тарылуына дейін пломбыланған.
•
Емдеу – физиотерапия, динамикалық бақылау.
•
Эндодонтиялық емдеуге дейінгі ауру сезімі;
•
Емдеу кезіндегі науқастың мазасыздығы;
•
Емдеу кезінде қолданылатын препараттары;
•
Құралдар түрі және олармен тамыр өзекті өңдеу жолдары
2.3.5 Эндодонтияда түбір өзектерін уақытша жабуға қолданылатын пломбалық
материалдарға анықтама бер
Түбір өзектерін уақытша пломбылауға арналған жұмсақ созылымтал
материалдар.Олар түбір өзектерін уақытша толтыруға арналған.Көбінесе ұлпаның
созылмалы шіри қабынуы,периодонттың жедел жіне созылмалы қабынуларының

өршуі кезінде қолданады.
Abscess remedy - бактерицидті, антисептикалық әсер ететін әсерлі материал өзекте
қатаймайды және оңай алынады. Өзекті зарарсыздандыруға арналған
рентгенайқындылығы жоғары
•
Құрамына параформальдегид, формальдегид, креозот, толықтырғыш, тимол
және корица майы (коричное масло)кіреді.Сұйығы және ұнтағы екі құтыда
шығарылады.
Қолдану тәсілі: 3-4 тамшы сұйыққа ұнтақ қосып,біркелкі қойыртпақ алынғанша
араластырады да бір порциясын (бөлшегін) өзекке терең енгізеді де (өзек
толтырғыштың,түбір инесінің,файлдың көмегімен) бір аптаға уақытша пломбы қояды.
Қажет болса,өзекті бірнеше күн өткізіп барып,1-2 рет өңдеуге болады.Метриал түбір
ұшына шықпауы керек
Тіс ұлпасын толық алғаннан кейін,өзекті аbscess remedy-мен бітейді.Келесі
қабылдауда оны алып тастап,өзекті аспаптық және дәрілік өңдеуден кейін тұрақты
пломбылайды.
•
Iodoform paste- антисептикалық әсері жоғары қатаймайтын,өзекте сорылуы
мүмкін материал өзекті уақытша пломбылауға және емдеуге арналған.
•
Құрамында йодоформ,ментал парахлорофенол камфора,салмағының 100%
дейін толықтырғыш кіреді.
•
Қойыртпақ аурусыздандырушы және антибактериалды әсер көрсетеді.Қабыну
белгілері басынғанға дейін өзекте 20-30 күнге дейін қалдыруға болады.
•
Қолдану аясы : түбір өзектері инфекцияға бай тұрақты және сүт тістеріндегі
асқынған тісжегіні емдеу үшін қолдануға болады.Терең пародонтальдық
қалталарға да қолдануға болады (емдік таңба ретінде).
2.3.6 Эндодонтиялық ауруларда қолданылатын апекс локатор маңызы
Түбір өзегінің ұзындығын анықтауға және инструменттің орналасын анықтайтын
арнайы прибор. Ем жүргізуге кепіл болады.Осы апекслокатор түбір өзегін өңдеу үшін
жұмысшы ұзындығын есептеп,яғни сапалы эндодонтиялық ем жүргізуге кепіл болады.
2.3.7 Микроскопиялық эндодонтия
Өткен онжылдықта стоматология индустриясында көптеген жаңа технологиялар
ашылды. Олардың бірі консервативті және хирургиялық эндодонтияда қолданылатын
материалдар мен аспаптар болып табылады. Осы кезден бастап микрохирургиялық
эндодонтияда үльтрадыбыспен жұмыс істейтін микроскоп кеңінен пайдаланылды.
Алғаш рет 1981 жылы қолданылуға енгізілді,бастапқы кезде жасап шығарылған
микроскоптардың құрылысы нашар болғандықтан, олармен практикалық
стоматологияда жұмыс жасау тиімсіз болды. Одан кейін 1991 жылы доктор Gary
Carr жан жақты,эргономикалық талаптарға сәйкес келетін жүйелі микроскопты
ойлап тапты. Бұл жүйе тез уақыт ішінде эндодонт мамандарының арасында
кеңінен таралды. Жүйелі микроскопия қазіргі кезде тек эндодонтияда ғана

емес,сонымен қатар пародонтология және реставрационды стоматологияда да
кеңінен қолданылады.
Дәрігердің тура қалпы
■
Науқастың дұрыс қалыпта болуы
■
Микроскоптың дұрыс орналасуы
■
Бинокулярлардың коррекциясы мен ара қашықтығын
қалпына келтіру
■
Науқастың дұрыс орналасуын қадағалау
■
Фокустың болжамды қалпы
■
Фокустың жұқа қалпы
■
Ассистенттің бинокулярының қалпы
Дәрігердің арқасы тура және тік болуы керек. Микроскоптан түсіп тұрған жарық,
еденге және өңделіп жатқан түбірге перпендикуляр болуы керек Микроскоппен
жұмыс жасағанда, жарықты алдымен айнаға түсіреміз,ол шағылысып ауыз
қуысына түседі.
Жүйелі микроскоппен ұлғайтудың бірнеше сатысы бар,оларды қолдың немесе
аяқ педалінің көмегімен жүзеге асыруына болады. Ол бинокулярдың фокустық
ара қашықтығына байланысты.Көбінесе манипуляциялар минимальді немесе
орта деңгейде жасалады. Ал максималды ұлғайтуды жұмыстың нәтижесін білу
үшін қолданады.
2.3.8 Түбір арналарын кеңейтудің әдістері. Step B әдісі бойынша өңдеу. Crown D әдісі
бойынша өңдеу. Түбір өзектерін теңестірілген күшпен өңдеу әдісі
Step Back,
Шегініп отыру арқылы (шаг назад).
Түбір өзегі ұшынан өзек аузына қарай эндодонттық аспаптармен тазаланады
және кеңейтіледі.
Аспаптардың мөлшері кіші мөлшерден үлкенге қарай біртіндеп өсіп отырады.
Түбір ұшында тірек жасалынады
1 кезең
түбір өзектің апикальды бөлігін кеңейту.
Түбур ұшында тірек жасалғаннан кейін 25 файл “мастер-файл” деп аталады.
2 кезең
Түбір өзектің ортаңғы бөлігін кеңейту
Файлдың мөлшері өскен сайын - ұзындығы қысқара береді.
3 кезең
Түбір өзек аузы бөлігін кеңейту
Түбір өзектің кеңейтуін бітіру

Гейтс глидден,
Ларго
Crown Down
Сауттан төмен қарай (от коронки вниз)
Тіс саутынан түбір өзегі ұшына қарай кеңейту Ең үлкен аспаптан бастап, ең кіші
аспаппен аяқтайды
Ерекшеліктері:
Түбір өзек ұшында инфекцияға ұшыраған ыдыранды заттар түбір ұшына немесе
түбір сыртына шықпайды.
Периодонт қабынуы кезінде қолдануға болады
Өтпейтін, қисық өзектерде көбінесе қолданы
Түбір өзегін тепе-тең түсетін күштер әдісі (метод сбалансированной силы)
Күштерді теңестіріп өңдеу 1985 жылы Roan ұсынған Ұштары үшкір емес аспаптарды
қолданылады (флексоример, флексофайл, нитифлекс) Аспаптарды түбір өзек ішіне
еңгізгеннен кейін аспап сағат тілі бағытымен 90° бұралады да алға жылжытылады.
Шығарарда 120° кері қарай бұралады да өзек ішінен шығарылады.
1. Түбір өзек алғашқы номеріне қарағанда 2-3 размерге кеңейтілген (минимум № 25
–ші размерге дейін)
2. Түбір өзектің пішіні конус тәріздес болу керек
3. Түбір өзек ұшында дурыс қалыптастырылған апикальды тіреу болу керек
4. Өзек қабырғасынан алынған үгінділерінің түсі ақ болу керек
5. Жуып кептіргеннен кейін турунда немесе қағаз пин таза болу керек
2.3.9 Эндодонтиялық емнен кейін тісжегі емес ақаулар реставрациясы
Тістердің реставрациясы» деген термин жиі кездеседі. Бул терминді композиттік
материалдар көмегімен ауыз қуысында тістерді коррециялау, функциональды және
эстетикалық параметрлерін қалпына келтіру деп айтуға болады. Реставрациялық
стоматология кезінде тістердің қызметі қалпына келтіреді және дентин мен эмальға
ұқсас композиттік материалдармен тістің түсін, пішінін, мөлдірлігін қалыптастырады.
Тістің эстетикалық параметрлерін коррекциялау
Тістің түсін коррекциялау
Тістің көлемін және пішінін коррекциялау
Тіс қатарында тістің орнын коррекциялау
I.
Тістің қатты тіндерінің қалыптасу сатысында немесе тіс жарып шыққанға
дейінгі пайда болған бұзылыстар:

Тіс кіреукесінің гипоплазиясы


Тіс кіреукесінің гиперплазиясы

Тістің флюорозы

Тіс тіндері дамуының тұқым қуалайтын бұзылыстары

Тіс тіндері дамуының және жарып шығу аномалиялары
2.3.10) ISO стандарты бойынша эндодонттық аспаптардың жаңа түрлерінің жіктелуі
Ең алғаш 1958 жылы Халықаралық стандарттау ұйымы (ІSO) ұсақ эндодонттық
аспаптарды белгілеуді ұсынды. Аспаптардың барлығы ISO 3630 стандартына
байланысты белгіленіп (маркировка) шығарылады. Стандартта аспаптың пішіні, профилі,
ұзындығы, қалыңдығы, механикалық беріктігі берілген. Сонымен қатар әрбір аспапқа
тән өлшемдер түрлі түспен және типтік символдармен белгіленген.
Эндодонтиялық аспаптардың 3 түрлі белгіленуі (маркировкасы) болады:
•
Түрлі-түсті маркировка
•
Геометриялық маркировка
•
Нөмерлі маркировка
Сандық белгісі аспаптың ұшының диаметрін білдіреді. Мысалы №35 аспап, аспаптың
ұшының диаметрі 0.35мм.

2.3.11) Түбір өзектерін толтыруға арналған материалдар. Жіктелуі
Түбір өзектерін пломбылау асқынған тісжегіні емдеудің соңғы жауапты кезеңі болып
табылады және тіс ұлпасы және оның ыдырандысынан тазаланған өзектер инфекция
көзі болмау үшін жүргізілетін емдеу шараларының бірі.Түбір өзектерінің сапалы
пломбылануы немесе толтырылуы (бітелуі) көптеген одонтогендік асқынулардың
алдын алуға мүмкіндік береді. Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдарға
қойылатын талаптар :
1. Өзек қабырғаларына жақсы жабысу;
2. өзекті тығыз бітеу (герметизм сақтау),қажет болса өзектен жеңіл шығарылуы;
3. Рентгенайқындылығы
4. Қатайғаннан кейін отырмау;
5. Тіс тіндерін боямау;
6. Бактериялар өсуіне қолайлы ортаға айналмау;
7. Тіндер сұйығында ерімеу;
8. Қатаю уақыты өзекті пломбылауға жеткілікті болу,
9. Мутагендік қасиеті болмау;
10. Тіс тіндерімен және тіс төңірегіндегі тіндермен биологиялық сиымдықта
(үйлесімділікте) болу,
11. Аллергиялық реакция туындатпау.
Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдар жүйесі:
1.Жұмсақ қатаймайтын койыртпақтар – уақытша бітеуге арналған,

2.Жұмсақ созылмалы өз бетімен қатаятын материалдар (силерлер)
3. Біріншілік қатты материалдар (филерлер) немесе штифтер
Түбір өзектерін уақытша пломбылауға арналған жұмсақ созылымтал
материалдар.Олар түбір өзектерін уақытша толтыруға арналған.Көбінесе ұлпаның
созылмалы шіри қабынуы,периодонттың жедел жіне созылмалы қабынуларының
өршуі кезінде қолданады.
2.3.12) Түбір арнасының жұмысшы ұзындығын анықтау әдістері
Тістің жұмыс ұзындығын анықтау үшін келесі әдістерді қолданамыз:
математикалық,
рентгенологиялық,
электрометрикалық.
Математикалық әдіс: Тістердің және түбірлерінің ұзындығының көрсеткіштері жазылған
арнайы таблицалар болады. Онда тістің және түбірлерінің ұзындығының мәні және де
тіс сауыты мен түбірінің мөлшерінің қатынасы, түбір өзектерінің саны, апикалды тесіктің
кездесу жиілігі, өзектің қисаю бағыты көрсетіледі. Бірақ, бұл әдіс негізгі әдіс болып
саналмайды.
Диагностикалық рентгенсурет: Бул әдіс сенімді болып саналады. Жұмыс ұзындығы
рентгенологиялық ұшынан 0,5-1 мм қысқаша болу керек.
Электрометрикалық -Апекслокатор . Жұмыс істеу қағидалары периодонттың дентиннен
өзгеше электрлік потенциал ға жауап беруіне негізделген.Аппараттың үш индикациясы
бар: цифрлық, дыбыстық және сәулелік.
2.3.13) Түбір өзектерінің өлшемін анықтау әдістеріне түсінік бер
Тістің жұмыс ұзындығын анықтау үшін келесі әдістерді қолданамыз:
математикалық,
рентгенологиялық,

электрометрикалық.
Математикалық әдіс: Тістердің және түбірлерінің ұзындығының көрсеткіштері жазылған
арнайы таблицалар болады. Онда тістің және түбірлерінің ұзындығының мәні және де
тіс сауыты мен түбірінің мөлшерінің қатынасы, түбір өзектерінің саны, апикалды тесіктің
кездесу жиілігі, өзектің қисаю бағыты көрсетіледі. Бірақ, бұл әдіс негізгі әдіс болып
саналмайды.
Диагностикалық рентгенсурет: Бул әдіс сенімді болып саналады. Жұмыс ұзындығы
рентгенологиялық ұшынан 0,5-1 мм қысқаша болу керек.
Электрометрикалық -Апекслокатор . Жұмыс істеу қағидалары периодонттың дентиннен
өзгеше электрлік потенциал ға жауап беруіне негізделген.Аппараттың үш индикациясы
бар: цифрлық, дыбыстық және сәулелік.
2.3.14) Пульпиттің емі, асқынуы
Пульпит - әр түрлі тітіркендіргіштердің әсерінің нәтижесінде пайда болатын тіс
ұлпасындағы қабыну процессі. Пульпиттің дамуының басты себебі – кариес
қуысындағы дентин түтікшелері арқылы ұлпа қалташасына түсетін микроорганизмдер
меноның өнімдері болып табылады. Көптеген авторлардың айтуы бойынша, ұлпа
қабынуының негізгі қоздырғышы кокк бактериясы, оның ішінде гемолитикалық және
гемолитикалық емес стрептококктар, диплококктар, стафилокоокктар, грам оң
таяқшалар, стрептобациллдер, лактобациллдер және ашытқы
саңырауқұлақтары.Ұлпаға инфекция тіс кариесін емдеу кезінде байқаусыз тіс қуысын
ашып алғанда, терең пародонт қалталарынан ретроградты жолмен, гаймор кеңістігі
қабынғанда, остеомиелитте қатар тұрған тіс периодонтитпен ауырғанда түсуі мүмкін.
Екінші себебі – жедел немесе созылмалы жарақат болып табылуы мүмкін. Оның түрлері:
механикалық, физикалық, химиялық.Жедел механикалық жарақат ұлпа мүйізін аша тіс
сауытының бір бөлігі сынғанда, тіс түбірі сынғанда, тіс түбірі ұшындағы қан тамырлары
жарақаттанғанда (мысалы, соғып алғанда), кариесті емдеу кезінде ұлпа мүйізін ашып
алу немесе қаптама сауыт астына тісті бұрғылап өңдеу кезінде пайда болады. Ұлпаның
созылмалы механикалық жарақатына тістің патологиялық өшуі, терең кариесті
емдегенде пломбаның биік болуы жатады.Физикалық жарақат-қа – кариес қуысын
немесе қаптама сауыт астына тісті бұрғылап өңдеу кезінде ұлпаның күюі жатады.
Амальгама пломбасын айыр-ғыш аралықсыз салғанда ұлпаны созылмалы физикалық
тітіркендіргіштерді, өйткені металл термиялық тітіркендіргіштерді жақсы өткізеді.

Қандайда болмасын классификация аурудың диф. диагностикасын, емдеу әдісін құру
мен таңдауын жеңілдетеді. Пульпиттің әрбір түрі шағымына, объективті көрсеткішке
және патоморфологиялық жағдайға анық сәйкес келуі керек. Пульпиттің
классификацияларына авторлары: Б.М. могильницкий, А.И. Евдокимов (1925ж) Е.М.
Гофунг (1927ж)ВОЗ-дың халықаралық классификациясы жатады. Соның ішінде біздің
қолданатынымыз Мәскеу Медициналық стоматологиялық институт (ММСИ) ұсынған
классификация (1989 ж):
I.Жедел пульпит:
1.ошақты
2.диффузды
II.Созылмалы пульпит:
1.фиброзды
2.гангренозды
III. Асқыну сатысындағы созылмалы пульпит:
1.созылмалы фиброзды пульпиттің асқынуы
2.созылмалы гангренозды пульпиттің асқынуы.
Емдеу
Емдеу пульпиттің қайтымды немесе қайтымсыз екендігіне байланысты болады.
Қайтымды пульпит
Егер пульпит қайтымды болса, адам қабынудың негізгі себебін емдегеннен кейін
ауырсыну мен ыңғайсыздықты жою керек.
Егер тістің зақымдануы, мысалы, қуыс немесе сыну пульпитке себеп болса, тіс дәрігері
пульпаны қорғау үшін тісті қалпына келтіруі мүмкін.
Тіс дәрігері тітіркену көзін алып тастағаннан кейін целлюлоза емделіп, өзінің қалыпты,
сау күйіне келуі керек.
Қайтымсыз пульпит
Қайтымсыз пульпит дегеніміз - жүйкені қалпына келтіруге болмайтын нәрсе зақымдап,
пульпадағы қабынуды қалпына келтіру мүмкін емес.
Стоматолог әдетте өліп бара жатқан целлюлозаны алып тастау үшін түбір өзегін емдейді.
Сонымен қатар, тіс дәрігері тісті толығымен алып тастай алады, дегенмен, егер бұл тісті
сақтап қалса, бұл емдеудің бірінші бағыты емес.
3.3.1. Тұрақты тістерде түбір өзектерін толық толтыруға арналған пломбалық
материалдар түрлеріне анықтама бер
Түбір өзектерін пломбылауға(бітеуге) арналған материалдар
(силерлер).Жүйесі.Жұмсақ қатаймайтын созылымтал
материалдар.Құрамы,қасиеттері.Түбір өзектерін уақытша пломбылау
(бітеу).Көрсетілімдері,орындау тәсілі.Түбір өзектерін тұрақты пломбылауға арналған
материалдар.Жұмсақ созылымтал,қатаятын материалдар,құрамы мен

қасиеттері,пломбылау техникасы.Гуттаперчамен түбір өзектерін пломбылау асқынған
тісжегіні емдеудің соңғы жауапты кезеңі болып табылады және тіс ұлпасы және оның
ыдырандысынан тазаланған өзектер инфекция көзі болмау үшін жүргізілетін емдеу
шараларының бірі.Түбір өзектерінің сапалы пломбылануы немесе толтырылуы
(бітелуі) көптеген одонтогендік асқынулардың алдын алуға мүмкіндік береді.
Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдарға қойылатын талаптар :
Өзек қабырғаларына жақсы жабысу;
өзекті тығыз бітеу (герметизм сақтау),қажет болса өзектен жеңіл шығарылуы;
Рентгенайқындылығы
Қатайғаннан кейін отырмау;
Тіс тіндерін боямау;
Бактериялар өсуіне қолайлы ортаға айналмау;
Тіндер сұйығында ерімеу;
Қатаю уақыты өзекті пломбылауға жеткілікті болу,
Мутагендік қасиеті болмау;
Тіс тіндерімен және тіс төңірегіндегі тіндермен биологиялық сиымдықта
(үйлесімділікте) болу,
Аллергиялық реакция туындатпау.
Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдар жүйесі:
1.Жұмсақ қатаймайтын койыртпақтар – уақытша бітеуге арналған,
2.Жұмсақ созылмалы өз бетімен қатаятын материалдар (силерлер)
3. Біріншілік қатты материалдар (филерлер) немесе штифтер
3.3.2. Түбір ұшындағы тіндерді емдеу және отадан кейінгі бақылау жүргізу
3 3 2. Түбір ұшындағы тіндерді емдеу және отадан кейінгі бақылау жүргізу.
Түбір ұшындағы тіндерді емдеудің алғашқы қабылдауда дәрігер тіс каналын
құралдармен ( қолмен және машинамен) мұқият өңдейді, канал қабырғаларынан
үгінділерді алып тастайды, антисептикалық ерітінділермен жақсылсп шаяды, емдеуге
дейін және емдеуден кейін каналдың ұзындығын өлшейді және каналды кальцийі бар
пастамен уақытша қалдырады. 7-4 күннен кейін екінші рет келгенде дәрігер каналды
антисептикалық ерітінділермен жақсылап жуады және қайтадан аспаптық жұмыс
жасайды. Мұндай емдеу алгоритмі аңтайлы және пациентті көп жылдар бойы
қайталанатын эндодонтиялық араласудан қорғайды.
Операциядан кейінгі науқасты бақылау. Операциядан кейінгі ісінуді және беттің жұмсақ
тіндеріндегі қан кетуді азайту үшін 5-7 сағат бойы френулум түрінде таңғышты қою
керек. Сонымен қатар, науқасқа ауыз қуысының гигиенасы мен тамақтану ережелерін
сақтау туралы нұсқау берілуі керек. Сондай ақ анальгин 0,5г күніне 3рет және түнде
дифенгидрамин 0,05 г тағайындайды. Тігістер 7-күні алынады.

Операциядан кейінгі кезеңде рентгендік бақылау тістердің түбір өзектерін толтыру
сапасын бағалауға және Операциядан кейінгі жарадағы сүйектің жазылу және қалпына
келу процесін байқауға көмектеседі
3.3.3. Тіс ұлпасының қабынуының асқынуына түсінік бер
Тіс ұлпасының қабынуы - тісжегінің асқынған түріне жатады және стоматологиялық
ауруларды емдеумен айналысатын дәрігердің тәжірибесінде жиі кездеседі. Тіс
ұлпасының қабынуы - пульпит деп аталады. Пульпит өз кезегінде оданда ауыр
стоматологиялық және жүйкелік аурулармен асқынуы мүмкін. Пульпиттің жұқпалы
асқынуларына апикальды периодонтит, периапикальды абсцесс, целлюлит және жақ
сүйеу остеомолиті жатады
Периодонтит - кәсіби емдеу болмаған жағдайда ұлпаның қабынуы дамиды және
инфекция түбірдің апикальды ашылуы арқылы көрші периодонт тіндеріне таралады.
Пульпиттің тағы бір жиі кездесетін асқынуы - бұл периостенің қабынуы. Флюс
қызылиектің бүйірінен зақымдану проекциясында дамиды. Шырышты қабаттың
астында ірің жиналып, абсцесс пайда болады.
Қараусыз Пульпиттің өте ауыр асқынуларының бірі инфекцияның периодонтқа ғана
емес, сонымен қатар жақ сүйек тініне де енуі болып табылады.
Созылмалы емделмеген пульпитте инфекция денеде үнемі болады. Бұл оның улы
өнімдерімен улануына әкеледі, нәтижесінде амилоидоз дамиды - ақуыз алмасуының
бұзылуы. Бұл жүйелі аурудың салдары әртүрлі органдардың атрофиясы және
жеткіліксіздігі болуы мүмкін.
Пульпиттің тағы бір асқынуы - сепсис. Бұл өлімге әкелуі мүмкін, өмірге өте қауіпті
жағдай.
3.3.4 Түбір өзектерін дәрі-дәрмекпен өндеуге арналған препараттардың клиникалық
фармокологиясына түсінік бер
Қазіргі таңда түбір өзектерін өңдеуге арналған препараттардың сан алуан түрлері бар.
Олар қасиеттері жағынан, құрамы жағынан,әсер ету спектрі жағынан ерекшелінеді. Олар
спецификалық емес, спецификалық және арнайы комплексондар болып бөлінеді.
Медикаментозды өңдеудегі препараттар келесі талаптарға сай болуы керек:
•
Бактеридцидті қасиеті болу керек
•
Апикальді тінге зиянды болмау керек
•
Сенсибилиздеуші әсер көрсетпеуі және тұрақты штамды микроорганизмдердің
пайда болуына қарсы әсерінің болуы
•
Тез әсер беруі және дентинді өзекке тереңірек кіруі
•
Органикалық заттың болуында өзінің эффективтілігін жоғалтпау керек
•
Мүмкінділігінше нашар иісі және дәмі болмау керек
•
Химиялық тұрақты және өзінің белсенділігін ұзақ уақыт сақтауы қажет.
Түбір өзектерін өңдеуге арналған медикаментозды заттардың жіктелуі

І. Спецификалық емес.
1. Құрамында оттегі бар: 3% асқын сутегі ерітіндісі және тағы басқалар.
2. Құрамында галоген болуы:
Хлорлы:1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат
ерітіндісі, 3-5% гипохлорит натрий ерітіндісі ( некротизделден
тіндерді ерітеді гарм оң және грам теріс бактерияларға бактерицидті
әсер етуі, саңырауқұлақ және вирустар);
Йодты: 1% йодинол ерітіндісі йодтың поливинил спиртпен кешенді
байланысы ( бактеридцидті, фунгицидті әсер етуі, тін
регенерациясын тездетеді).
3. Нитрофуран қатарындағы препараттар: 0,5% фурацилин ерітіндісі ( кең
әсерлі, антиэкссудативті әсер етеді).
4. Төрттік аммоний байланысы: 0,1% декамин ерітіндісі
5. 20% диметилсульфоксид (димексид) ерітіндісі ( антисептикалық, қабынуға
қарсы, аналгезирлеуші, бактериостатикалық, фунгицидті әсер көрсетеді).
6. Протеолитикалық ферменттер: химопсин, трипсин, химотрипсин (қабынуға
қарсы, ісінуге қарсы, некротизирленген массаны ерітеді,
иммобилизденген протеолитикалық формалары белсенділігін 3 күннен 6
күнге дейін сақтайды.
7. Нәруызды фермент:0,1% лизоцим ерітіндісі ( ағза тінінде қабынуға қарсы,
токсикалық емес, спецификалық емес ағзаның рекативтілігін
стимулдайды).
8. Ортофен және оның аналогтары ( қабынуға қарсы күшті әсерлі).
ІІ. Спецификалық антибиотиктер және олардың протеолитикалық ферменттері,
антибактериалыды заттар (трихопол).
Арнайы комплексондар: ерітінділер, гелдер этилендиаминтетраацетат ( ЭДТА), лимонды
және пропионды қышқыл.
3% сутегі асқын тотығы. Клиникалық фармакологиясы. Әсер ету механизмі:
Тінмен жанасқанда сутегі сақын тотығы суға және сутегі атомына бөлінеді. Газ
көпіршіктерінің бөлінуі кезінде көпірудің әсерінен өзек некротизирленген бөлшектерден
және дентиндік қалдықтардан механикалық тазарады, ал оттегі бактеридцидті әсер
көрсетеді.
Одан бөлек, сутегі асқын тотығы қан тоқтатушы әсерге ие, және оны пульпаны алып
тастағаннан кейін қан тоқтату үшін пайдаланады.
Алайда , сутегі асқын тотығы натрий гипохлориді сияқты некротизирленген
органикалық тіндерді еріте алмайды, сондықтан эндодонтияда каналды өңдеу кезінде
осы екі препаратты кезектеп қолдану ұсынылады.
Құрамында хлоры бар препараттар. Клиникалық фармакологиясы.
Әсер ету механизмі:

Тінмен жанасқанда хлорлы газ тәрізді масса бөлініп, ол өзек пен тар дентин
өзекшелеріндегі қалдық органикалық қалдықтарды бұзып құрамындаға
микроорганизмдерге бактеридцидті әсер етеді.
Бұл препараттар бактеридцидті, дезорирлейтін және әлсіз ағартқыш әсер көрсетеді.
Бактерияларға, саңырауқұлақтарға белсенді қарсы әсер етеді, бірақ периодонт тіндеріне
токсикалық әсер жоқ.
Бұл топқа жатады: 1-2% хлорамин ерітіндісі, 0,2% хлоргексидин биглюконат ерітіндісі, 3-
5% гипохлорит натрий ерітіндісі
Натрий гипохлорит ерітіндісі (NaOCl). Клиникалық фармокологиясы. Тірі,
некротизделген және химиялық жолмен бекіген тіндерді жақсы ерітеді. Бактеридцидті
әсерге ие. Тітіркендіргіш әсер етуі мүмкін. 1 - 5 % ерітінділері қолданылады. Өзекті шаю
үшін эндодонтиялық инесі бар шприцпен қолданылады. Бір өзекті өңдеу үшін 5-10 мл
ерітінді қажет.
Йод препараттары. Клиниккалық фармакологиясы. Йодинол. Ол йодтың поливинилды
спиртке қосылысының өнімі. Түсі күңгірт көк. Бактерицидті, фунгицидті әсер етеді,
периодонт тінінің қорғаныштық қасиетін стимулдейді, репаративті регенерацияны
жоғарылатады. Поливинилді спиртпен қосылуы нәтижесінде, йод біртіндеп бөлініп,
препарат ұзақ емдік қасиет көрсетеді. Сонымен қоса, поливинилді сприттің әсерінен
йодтың тінге әсер ететін тітіркендіргіш қасиеті азаяды. Эндодонтияда йодинол түбір
өзектерін медикаментозды өңдеуге және түбірлік өзектің тазалық индикаторы ретінде
қолданылады. Ол зақымданған тіндермен немесе іріңмен жанасқанда түссізденеді.
3.3.5 Эндодонтиялық рентгенографияның қолданылуы, артықшығы және кемшілігі
Рентгенография-бұл тістерді, периодонтальды және жақ-бет аймағының сүйек
құрылымдарын бейнелеудің жалғыз кең таралған әдісі. Эндодонтиялық рентгенография
пульпа мен периапикальды тіндердің ауруларын диагностикалау үшін, оларды емдеу
кезеңдерінде және жақын, алыс уақытта жүргізілген емдеу манипуляцияларының
сапасын бағалау үшін қолданылады. Зерттеудің рентгенологиялық әдісін қолданбай
сапалы эндодонтиялық ем жүргізу және оның нәтижелерін бағалау мүмкін емес.
Көрсеткіштер:
* тіс жарақатының анамнезінде немесе клиникалық симптомдардың болмауы аясында
бұрын жүргізілген эндодонтиялық емнің болуы;
* пациентте тіс жарақатының немесе апикальды периодонтиттің клиникалық белгілерін
анықтау (ауырсыну, іргелес қызыл иектің ісінуі);
* терең кариозды қуыстың болуы;
* тіс қатарларындағы бет асимметриясы;
* тістің қозғалғыштығы;
* жыланкөздің болуы;
* тамыр каналында бөтен дененің болуы туралы күдік;
* тіс түсінің өзгеруі;

* тісті эндодонтиялық емдеу барысында пайда болған түсініксіз қан кету;
* протездеу үшін тірек тістерді бағалау және дайындау.
Эндодонтиялық емдеуді қажет ететін тіс ауруларының көпшілігінде ауызішілік
рентгенография диагностиканың негізгі әдісі ретінде қолданылады. Бұл әдіс тістер мен
қоршаған тіндердің егжей-тегжейлі бейнесін береді. Әдетте бір суретте бір уақытта 3-4
тістің суретін алуға болады. Қазіргі уақытта түбір арналарын, сүйек тіндерін және
апикальды периодонтты визуализациялауға арналған төрт ауызішілік рентгенография
әдісі бар: контактты рентгенографиясы, параллель сәулелермен ұзын фокустық
рентгенография, окклюзиялық рентгенография және интерапроксимальды.
Эндодонтияда қолданылатын арнайы зерттеу әдістеріне ортопантомография
(панорамалық томография) жатады. Күрделі жағдайларда, мысалы, қажет болған
жағдайда дифференциалды диагностика периапикалды тіндерде және сүйек ісіктерінде
созылмалы қабыну ошақтары компьютерлік томография қолданылады.
Эндодонтиялық рентгенографияның ең үлкен артықшылықтарының бірі-сапалы
суретке түсіру үшін қажет сәулелену дозасын едәуір аздығы.
Суреттің өлшемін үлкейтуге немесе азайтуға болады, бұл науқасқа көрсету кезінде
дәстүрлі периапиялық рентгенге қарағанда өте пайдалы.
Суреттерді басып шығару үшін фотоқағаз бен арнайы принтерді пайдалануға болады. A4
өлшемді фотоқағаз 4 бөлікке кесілген және сіз жеткілікті суреттерді басып шығара
аласыз.
Зерттеудің қарапайымдылығы және зерттеу кезінде пациент үшін салыстырмалы
ыңғайлылық.
Әдістің кемшіліктері- түбірлердегі трещинаны анықтау мүмкін емес. Тек бір
жазықтықтағы суреттер. Шағын шолу аймағы.
3.3.6. Ұлпа қабынуын емдеудің биологиялық әдістерін қолдану
Биологиялық ( консервативті)әдіс
Әдіс қабыну ошағын жоюға, дентин арттыруға, периодонт тіндеріне микроорганизмдер
енуіне сенімді биологиялық кедергіні сақтауға бағытталған. Оның озі медикаментозды
және физиотерапевтік әсермен улпаны толық немесе жартылай сактап қалу және
хирургиялық жолмен іске асады.
Биологиялық немесе тіс ұлпасын толық сақтап қалу әдісіне көрсеткіштер: Жедел
жартылай тіс ұлпасы қабынуында Жарақаттық тіс ұлпасы қабынуында Ұлпаны
кездейсок ашып алғанда Тіс ұлпасының ашылуынсыз созылмалы фиброзды қабынуы
Жас адамдарда (28 жасқа дейін ) және ауыр созылмалы аурулар болмаса.
Рентгенограммада түбір ұшы аумағында өзгеріс болмаса. Пайданалатын дәрілік
препараттарға аллергиялық реакциясы болмаса
Орындау тәсілі:
1. Жансыздандыру. 2. Барлық кезендері мен қағидаларын бақылай отырып тісжегі
қуысын механикалық өңдеу. Борлар өткір болуы керек, ұлпаға жақындаған сайын бор
ауыстырылып отырады. 3. Жылы, төменгі концентрациялы антисептик, ферментпен

медикаментозды өңдеу (0,1-10 % димексид ерітіндісі, 0,06-0,3 % хлоргексидин, 1,0 %
йодинол, 0,02 % фурациллин, 0,5 % этоний ерітіндісі, ферменттер: трипсин, лизоцим,
химопсин, иммозимаза ). 4. Тісжегі қуысын стерильді мақта анжымен немесе жылы
ауамен кептіріп, майсыздандыру керек. 5. Емдік төсем салу. Тісжегі қуысының түбіне
жұқа қабатпен (0,5мм) төселеді. 6. Сосын сулы дентинмен оқшауланады. 7. Фосфат-
цементтен немесе ШИЦ-тен кіреуке-дентинді шекараға дейін төсем салынады.
3.3.7. Микроскопияның эндодонтияда алатын орны және қолданылуы
Соңғы 10 жылдын ішінде стоматология саласында көптеген жаңа
технологиялар,аспаптар мен материалдар пайда болды.Олар консервативті
және хирургиялық эндодонтияда жаңа емдеу бағыттарын ашты.Микрохирургиялық
эндодонтиялық араласулар үшін операционды микраскоптың пайда болуы өте
маңызды болды.
Операционды микроскопия 1991 жылы доктор Gary Carr эндодониялық емдеу үшін
операционды микроскопты ойлап тапты.
Операционды микраскоппен жұмыс істеу кезеңдері:
Дәрігердің дұрыс тұру қалпы
Науқастың дұрыс орналасуы
Микраскоптың дұрыс орналасуы
Көз қарашықтарына қарай бинокулярларды
орналастыру
Фокусты түзету
Дәрігердің тұрысы тік болу қажет.
Түсетін жарық түбір өзегіне перпендикулярлы түсу керек.
Операционды микраскоп бірнеше дәрежеде объекті үлкейтеді.Ол қол және пидаль
арқылы жүзеге асады.Көп жағдайда эндодонтиялық ем
жүргізгенде минимальды немесе орташа дәрежеде жұмыс істейді.
Микраскопты кез келген эндодонтиялық емнің түрінде қолдануға болады:
Біріншілік эндодонтиялық жол ашуда
Түбір өзектерін өңдеуде
Түбір өзектерін обтурациялауда.
Сонымен қатар диагностика мен түбір өзегі
сағасының локализациясында қолданылады.
Операционды микраскоп арқылы тістің микросынықтарын,түбірдің тігінен сынуын
анықтауға болады.
Микроскоп көрінбейтін өзектерді,сағаларды , кальцификаттармен жабылған
өзектерді,жоғарғы 6 және 7 тістердің қосымша түбір өзектерін
анықтауда маңызды. Қазіргі кезде микрохирургиялық скальпель

көмегімен анық кескіндерді жасау,сапалы тігістерді салу және репозиционерлеу
жүргізіледі. Микрохирургиялық айна арқылы апексоэктомия операциясында түбірдің
резекциясы жасалған
жерді толық зерттеуге болады.Латеральді түбір өзектерді анықтау мен пломбылау,өңдеу
жеңіл болды. Ультрадыбыс көмегімен ретроградты қуыстарды өңдеу хирургиялық
эндодонтияда жаңа бағыт
болып табылады. Қазіргі кездегі зерттеулер бойынша эндодонтиялық хирургиялық
араласуларда операционды микроскопты пайдалану 96%
жақсы нәтиже береді.Операционды микроскопты қолдану эндодонтиялық емнің
сапасын жоғарлатады.
3.3.8. Эндодонтияда науқастарды тексеру құрал жабдықтармен жұмыс жасау реттілігі
8. Зерттеуге, тексеруге арналған аспаптар . Оларға иілгіш, тегіс аспаптар – терендігін
өлшейтің аспап – түбір инесі жатады. Олар
жұмсак темірден жасалған, өте
иілгіш болып келгендіктен, олармен кейде кисайған түбір
өзектеріне өтуге болады. Эндодонттық аспаптардың ең біріншісі
болғандықтан, бұл аспап түбір өзегінің ұзындығын өлшеу үшін
де қолданылады.
3.3.9. Түбір өзектерін Step B әдісі бойынша өңдеу ерекшеліктері, артықшылығы және
кемшілігі
тіс қуысында (сауыт бөлігінде және түбір өзектерінде) орналасқан тіндерінің
морфологиясы туралы, ұлпа мен периодонт тіндерінде патологиялық үрдістер пайда
болуының және ағымының
ерекшеліктері туралы, диагностика мен емдеу әдістері туралы ҒЫЛЫМ. Эндодонт Бул
ұлпа мен периодонт қабынуы кезіндегі жергілікті патологиялық үрдіске ұшырайтын
тіндердің жиынтығы. Дәлелдеп айтқанда – ол ұлпа
және қуыс қабырғасын құрайтын дентин
(ұлпа-дентинді жиынтығы).
3.3.10. Сүт тістерде түбір өзектерін толық толтыруға арналған пломбалық
материалдарға анықтама беріңіз
Композиттік пломбалар
Олар тіс эмальының табиғи көлеңкесіне еліктейтін пластиктен және ұсақ фракциялық
толтырғыштардан жасалған. Олар амальгамдық аналогтардан әлдеқайда күшті. Ең көп
таралған толтырғыштардың бірі-арнайы әйнек. Композиттер эмаль түсін
ажыратпайтындықтан, олар алдыңғы тістердің тұтастығын қалпына келтіру үшін,
сондай-ақ басқа тістердің көрінетін бөліктерін толтыру үшін қолданылады.
Тығыздағыштарды бекіту тікелей тіс тәжінде жүзеге асырылады, сондықтан алдын-ала

емдеу айтарлықтай төмендейді.
Амальгамдық пломбалар
Оларды жасау үшін металл қорытпалары қолданылады. Көбінесе олардың құрамына
күміс пен сынап кіреді. Мұндай тығыздағыштар өте байқалады, сондықтан олар артқы
тістерге қойылады. Олар жеткілікті беріктікке ие және 10 жыл немесе одан да ұзақ
уақытқа созылады.
Коронка
Керамикалық пломбалар
Олар жоғары сапалы фарфордан жасалғандықтан, бұл пломбалар сау тістің табиғи реңін
тамаша жеткізеді. Алайда, керамикалық пломбалар механикалық зақымға төтеп
бермейді, егер біз оларды композициялық шайырдан жасалған бұйымдардың беріктік
көрсеткішімен салыстырсақ. Бірақ сонымен бірге олар бояуға жоғары қарсылыққа ие.
Құны бойынша мұндай тығыздағыштар алтын қорытпаларының аналогтарымен
салыстырылады.
Шыны иономерлі пломбалар
Оларды жасау үшін акрил және фторалумосиликат қолданылады. Бұл толтырғыш
материал өте берік және әдетте тістің қатты зақымдалған бөлігін емдеуде қолданылады.
Материал сүт тістерін толтыру үшін өте жақсы.
Балалардың тұрақты тістеріне арналған пломбалық материалдарды атаңыз.
Балаларда тістерді пломбалау үшін қолданылатын материалдар- Шыны Иономерлі
Цементтер.
-Бұл шыны мен қышқылдық компоненттен тұратын материал.
Құрамына келетін болсақ.
компоненттері
+
-
Кремний диоксиді- 29%
Шынының жоғары мөлдірлілігі
Қатаю ұзақтығын
арттырады, мықтылығын аздап төмендетеді
Алюминий оксиді- 16,6%
Қышқылға тұрақтылығын арттырады, қатаю жылдамдығын
төмендетеді. Материалдың мөлдірлілігін төмендетеді
Кальций фториді- 34,3%
Тісжегіге тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Материалдың
мөлдірлілігін төмендетед
Алюминий фосфаты- 9,8% Мықтылық, механикалық тұрақтылық береді Материалдың
мөлдірлілігін төмендетед
Шыныиономерлік цементтердің негізгі қасиеттері
* Қышқылдық протравкасыз дентинге, кіреукеге, цементке химиялық адгезиясы
* Көптеген материалдарға химиялық адгезиясы
* Фтортәуелді тісжегіге тұрақты эффект
* ШИЦ антибактериальді қасиеті
* Жақсы биосәйкестік, улы еместігі.

* Қысылуға тұрақтылығы
* Эластикалылығы төмен
* Қажалуға тұрақтылығы
Артықшылығы:
●
Фторды белсенді бөлуі;
●
Жоғарғы компресстік қуаттылық;
●
Патологиялық өзгерген дентинмен мықты химиялық байланыс;
●
Әртүрлі функционалды топтағы тістерді қалпына келтіру;
●
9 түрлі түс;
Кемшіліктері:
Басқа цементтер сияқты желініп сынуға бейім сондықтан да шыныиономерлік
цементтің орташа қызмет атқару уақыты 5 жыл яғни сүт тістердің орташа қызмет ету
уақытына сәйкес . Пломбаның түрлі түстілігінің жеткіліксіз екенінде айта кеткен жөн .
Шыны иономерлік цементтің топтары:
I топ – бекітуші (лютингті) цементтер;
II топ – қалпына келтіруші (реставрациялық) цементтер:
1 топша – эстетикалық реставрация үшін;
2 топша – күш түсірілген реставрация үшін;
III топ - төсемдік (лайнинті) цементтер.
ШИЦ –дің топтары :
Өндірушілері: II топ
1 топша – эстетикалық реставрация үшін
* Ketac-Fil (фирма 3M-Espe);
* Ionofil (фирма Voco);
* Fugi-II (фирма GC).
2 топша - күш түскен реставрация үшін
* Ketac-Molar (фирма 3M);
* Kavitan (фирма Spofa Dental);
Fugi – IX (фирма GC).
Өндірушілер III топ
Лайнингті ШИЦ амальгамалық және композиттік материалдар астына төсем ретінде
қолданылады.
* Aqua Ionobond (фирма Voco);

* Ionobond (фирма Voco);
* Base Line (фирма Dentsply).
3.3.11. Түбір өзектерін Crobn D әдісі бойынша өңдеу ерекшеліктері, артықшылығы және
кемшілігі
Crown Down
*сауыттан төмен қарай
*тіс сауытынан түбір өзегі ұшына қарай кеңейту
*ең үлкен аспаптан бастап,ең кіші аспаппен аяқтайды
Ерекшеліктері:
•Түбір өзек ұшында инфекцияға ұшыраған ыдыранды заттар түбір ұшына немесе түбір
сыртына шықпайды
•Периодонт қабынуы кезінде қолдануға болады
•өтпейтін,қисық өзектерде көбінесе қолданылады.
Артықшылығы:
-түбір өзегін аспаптармен өңдеген кезде түбір ұшы сыртына залалсыздандырылған
ыдырандылардың шығуына мүмкіндік жоқ,периодонтқа аса қысым түспейді
-түбір өзегін кеңейтудің әр кезеңінде оны дәрі-дәрмектермен жуу ыңғайлы жағдай
туғызады
-step back әдісімен салыстырғанда, жіңішке файлдар да көп сынбайды, себебі оларға
түсетін қысым өте аз.
-өзекті конус тәрізді тиімді пішінге келтіруге болады
3.3.12. Эндодонтияның микробиологиясын зерттеу
Ауыз қуысында бактериялардың 700-ден астам түрі кездеседі, бірақ некротикалық
пульпасы бар түбір каналдары жағдайында түрлердің шектеулі саны ғана өмір сүреді.
Молекулалық биологиялық әдістердің көмегімен эндодонтиялық инфекция кезінде
бұрын-соңды анықталмаған жаңа патогендік түрлер табылды. Эндодонтиялық
инфекция полимикробты сипатқа ие.
Бастапқы эндодонтиялық инфекция-бұл анаэробты бактериялардың басым болуы.
Эндодонтиялық микрофлора өте өзгергіш және әр адамда айтарлықтай ерекшеленуі
мүмкін. Апикальды периодонтит гетерогенді микробтық этиологияға ие және көптеген
бактериялық комбинациялар оның себебі болуы мүмкін.
Келесі микроорганизмдер көбінесе апикальды периодонтиттің себебі болып табылады:
Грам- анаэробты таяқшалар : Treponema denticola, Fusobacterium nucleatum және т.б.
Грам+ анаэробты таяқшалар: Mogibacterium timidum, Actinomyces және т.б.
Грам+ кокктар: Streptococcus anginosus, Streptococus gordonii, Streptococcus mitisi,

Streptococcus sanguinis
Екіншілік интраканальды инфекция (бұрын емделген эндодонтиялық тістер):
Түбір арналарын мұқият аспаптық және медициналық өңдеуден кейін, ең алдымен,
түбір арналарын уақытша қалпына келтіруге арналған ирриганттар мен дәрі-
дәрмектерге сезімтал грам-теріс анаэробты таяқшалар өледі, көптеген зерттеулермен
расталған грам-оң бактериялар қалады. Себебі, олар эндодонтиялық емдеуде
қолданылатын микробқа қарсы препараттарға төзімді және аспаптық және дәрілік
емдеуден кейін түбір каналының өзгерген жағдайларына бейімделеді. Бұл
стрептококктар (S. mitis, S. anginosus, Streptococcus oralis), лактобациллалар
(Lactobacillus paracasei and Lactobacillus acidophilus), стафилококктар, E. faecafis, Olsenella
ili, P. micra. Басқа грам-позитивті бактериялар, соның ішінде Actinomyces spp,
Bifidobacterium spp табылды және Eubacterium spp., бірақ аз мөлшерде.
Экстрарадикулярлы инфекция
Экстрарадикулярлы инфекцияның ең көп тараған түрі – апикальды периодонтиттің
жедел және созылмалы өршуі, түбір өзегінен вирулентті бактериялардың массивті
бөлінуіне жауап ретінде пайда болатын іріңді қабыну ошағымен сипатталады. Бірақ тағы
бір түрі айқын симптомдардың болмауымен сипатталатын ерекше өткір апикальды
абсцесс болуы мүмкін. Экстрарадикулярлы инфекциядағы микроорганизмдер не
түбірдің апикальды бөлігінің қабырғасының бетінде микробтық биопленка түзеді, не
периапикальды зақымдану денесінің ішінде тұтас актиномикотикалық колониялар
түзеді. Бұл экстрарадикулярлы микроорганизмдер мұқият эндодонтиялық емдеуге
қарамастан пайда болатын персистирленген апикальды периодонтиттің ықтимал
себептерінің бірі ретінде қарастырылады. Соңғы зерттеулер көрсеткендей, Actinomyces
spp. және Propionibacterium экстрарадикулярлы инфекцияға қатысады және апикальды
актиномикоз деп аталатын ауруды тудырады, ол тек периапикальды хирургиямен
емделеді.
Биопленка - бұл бетіне немесе бір-біріне жабысқан, жасушадан тыс полимерлі заттардың
матрицасына бекітілген және фенотиптік өзгерістерді көрсететін жасушалардан тұратын
микробтық қауымдастық, т.б. өсу параметрлері және ген экспрессиясы. Биопленкалы
микроорганизмдер өсуге, антибиотиктерге төзімділікке және патогенділікке әсер ететін
физикалық, метаболикалық және молекулалық өзара әрекеттесу тізбегіне қатысады.
Биопленканың дамуының бес кезеңі бар:
1. бактериялардың беткі қабатқа бірінші реттік бекінуі;
2. қайтымсыз бекіту (фиксация), онда микробтар күшті адгезияны қамтамасыз ететін
жасушадан тыс полимерлерді бөледі;
3. қоректік заттардың жинақталуымен және жасушаның бөлінуімен бірге жүретін жетілу,
ал микробтар кейінгі жасушалардың қосылуын жеңілдетеді және жасушадан тыс
матрица бүкіл колонияны бірге ұстайды;
а) көбею
б) полимерлерді өндіру
в) жаңа түрлердің қосылуы
4. өсу, яғни жетілген биопленканың түзілуі;

5. дисперсия (бактериялардың бөлінуі), онда жеке жасушалар биопленкадан шығып,
біраз уақыттан кейін басқа бетке жабысып, жаңа колония түзе алады.
3.3.13.Ұлпаның гистологиялық құрылымы, жасушалары, тамырлар және жүйке
жүйесіне түсінік бер
Тіс ұлпасы тіс қуысында орналасқан және екі бөліктен тұрады : сауыт ұлпасы , түбір
ұлпасы . Көптүбірлі тістерде түбір ұлпасы мен сауыт ұлпасының арасында өте анық
анатомиялық шекара бар. Тістің түбірі ұшында тесік орналасқан .
Тіс толық қалыптасқаннан кейін бұл анатомиялық тесік физиологиялық тесікке
айналады. Түбір ұшында цементтің қалыптасуына байланысты жаңа анатомиялық
тесік пайда болады және физиологиялық тесіктен түбір ұшына қарай алшақтай
береді және осы екі тесік арасында қалыңдығы 0,8-1,5 мм негізі цементтен тұратын
аймақ қалыптасады.
Сауыт ұлпасы сауыт қуысының күмбездері астында шайнау және тістеу қыры
төмпешіктеріне сай шығыңқы ошақтар құрай орналасады. Ұлпаның әрбір шығыңқы
аймағын ұлпа мүйізшесі (рог пульпы – cornu pulpae) деп атайды. Дер кезінде
емделмеген тісжегі үрдісі кешікпей ұлпа қабынуымен асқынады.
Тіс ұлпасы немесе тістің жұмсақ тіні эмбриональды типті күрделі дәнекертінді шағын
ағза, жасушалық (клеткалық) құрылымдарға, қантамырларына, нерв талшықтарына
және рецепторлық аппараттарға бай. Бұлардың барлығы ұлпаның қызметін және
өміршеңдігін қамтамасыз етеді. Тіс ұлпасы тіс қуысын толығымен толтырып, түбір ұшы
тесігі аймағында периодонт тініне ауысады. Ұлпаның жалпы көрінісі тістің пішінін және
сыртқы рельефін қайталайды. Тістің сауыт қуысында орналасқан ұлпаның бөлігі сауыт
ұлпасы, түбір өзектерінде жатқан бөлігі түбір ұлпасы деп аталады. Бұл атаулар тек
анатомиялық бөлшектеуді көрсетпейді, сауыт және түбір ұлпасының орналасу
ерекшеліктеріне, пішіндеріне, құрылымдарының және қызметтерінің әртүрлілігіне
негізделе отырып берілген. Бұл ерекшеліктер көптүбірлі тістерде өте анық көрініс
тапқан және олардың анатомиялық шекарасы түбірлер өзектерінің сағалары (устья)
болып табылады.
Тіс ұлпасы қанмен жақсы қамтылған. Негізгі артериялық тамыр 1-2 көктамырмен (вена)
және бірнеше нерв тармақтарымен ұлпаға түбірұшы тесігі арқылы өтеді және өзек
сағасына жеткенде артериолаларға бөлінеді және капиллярлардың жиі өрімін (торын)
құрады. Ұсақ прекапиллярлар мен капиллярлардың жиі торы одонтобласттар асты
қабатында құрылады және олардан бастау алған капиллярлар одонтобласттар
қабатына өтеді.
3.3.14. Жарақат алған тістерге эндодонтиялық ем көрсету. Көрсеткіштер және қарсы
көрсеткіштер
Жарақат алған тістерге эндодонтиялық ем көрсету.Көрсеткіштер және қарсы
көрсеткіштер

Тіс жарақаттары – жалпы термин, тістің және қоршаған тіндердің құрылымдарына
зақым келтірудің әртүрлі механизмдерін біріктіреді. Стоматологиялық патология
құрылымында стоматологиялық жарақаттардың жиілігі тұрақты түрде өсіп келеді, бұл
жалпы жарақаттардың артуымен байланысты. Ерлерде тіс жарақаты 1 жаста,5-2 есе жиі,
әйелге қарағанда. Тіс жарақаты көбінесе зақымданумен үйлеседі, сондықтан оларды
емдеу стоматология мен травматология саласындағы мамандардың өзара әрекеттесуін
талап етеді.
Көрсеткіштер:
1) эмаль немесе дентин ішіндегі тістің сынуы
2) тәждің күңгірттеуі кезінде
3) Тіс контусы
4) Толық емес түбірлік шыңында қалыптасқан травматикалық тістің зақымдануы
5) тіс түбірінің сынуы (қайтымды болған жағдайда)
6) болашақта тістің функционалды құндылығына қарай
ҚАрсы көрсеткіштер:
Жарақат алған тістерге мынадай жағдайларда эндодонтияық ем жүргізуге қарсы
көрсеткіш болып табылады:
1)Түбір арналары жартылай немесе толық сынып кеткен жағдайда
2)Тіс тәждері болмаған немесе жараақат әсерінен сынған жағдайда
3) пациенттің жалпы жағдайы қанағаттанарлық болмаған жағдайда
4)Тіс қозғалғыштығы өте жоғары болған жағдайда
5) Жарақат әсерінен тістерде Периодонтит, периостит, абцесс болған жағдайда