Тірі ағзалар туралы көп салалы ғылым

- споралы және тұқымды болып 2-ге

Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктер

- мүк, плаун, қырықбуын, қырықжапырақтар

Саны жағынан гүлді өсімдіктерден кейінгі екінші орында

- мүктер

- бриология

Мүктер туралы ғылымның негізін қалаған

-ХҮІІІ ғасырдың соңында неміс ботанигі Гедвиг

Қыста, қалың қардың астында ауа температурасы -14⁰С болған кезде де фотосинтез процесі жүріп жататын ағзалар

-мүктер

-жіп тәрізді сыртқы қабық өсіндісі

Мүкте тамыр қызметін атқарады

- ризойд

- өткізгіш, тірек, жабын, қор жинаушы

Көкек мүгінің (жасыл мүк) кейде "көкек зығыры" деп аталу себебі

- сабақ ұшындағы қалпақшасының жиектері зығыр талшығы тәрізді жіңішке тілімделгендіктен мен ризоидтары болады

жасыл мүктің құрылысы

- сабағы, жіңішке жапырақтары

орманның батпаққа айналуына себепші

- жасыл мүк

Споралары жетіледі

-қауашақта

Көбеюі

- жынысты, жыныссыз жолмен

- аналық және аталақ өсімдіктерді береді

Жоғары сатыдағы өсімдіктертердің тіршілік айналымында

- 2 саты, жыныстық (гаметофит) және жыныссыз (спорфит) ауысады

Шымтезек мүгін кейде "ақ мүк" деп атау себебі

- су жиналатын жапырақтың өлі жасушалары құрғақшылық кезде іші ауаға толып, қампиып, ақ түсті болып көрінгендіктен

Топырақтың батпаққа айналуына себепші

- шымтезек мүгі (сфагнум)

Шымтезектің жапырақ жасушалары

- 2 түрлі хлорофилі бар тірі және цитоплазмасы жоқ өлі

Тұщы су қоры

- мүктер

Қырықбуын деп аталу себебі

-сабағы өте көп буын және буын аралықтарынан тұрғандықтан

Қырықбуын өседі

-ылғалды жерде

Қырықбуынның көбейіп кетуі нені білдіреді

-топырақтың қышқылдылығы артқанын, оған әктас енгізу керектігін

Қырықбуынның құрылысы

-көктемгі өркен, жазғы өркен, тамырсабақ және қосалқы тамырлар

Тамырсабағында қосалқы бұтақлары бар споралы өсімдік

-қырықбуын

Жаздық өркен

-жасыл түсті, жапырағы жоқ, фотосинтез жасыл өркенде жүреді

Көктемгі өркен

-қоңыр түсті, жапырақтары қабыршақ тәрізді, қоңыр түсті, ұшында споралар жетілетін масағы бар, көбею қызметін атқарады

Қырықбуынның ұшында орналасқан спорангийлер тобының орны

-бүр

Түйнекке айналған

Қырықбуынның өзегіндегі ұсақ шоқ түзетін ұлпалар

-өткізгіш

Далалық қырықбуын

-улы, дәрілік өсімдік
Плаун тәріздес өсімдіктер

Плаун тәріздес өсімдіктер

- көпжылдық мәңгі жасыл, шөптектес өсімдіктер, тең және әртүрлі споралы

Түр саны

Плаунның сабағы

- жерге төселе өседі, айырлана бұтақтанған

Плаунның споралары дамиды

- күзге қарай жоғары бағытталып, тік өскен өркендердің ұшындағы масақшаларында

Жапырақтары мен сабақтары бір орыннан екінші орынға жылыстап өседі

- плаундар

Көбею жолдары

- 3 (өсімді, жынысты, жыныссыз)

Плаунның өркендерінің үзінділерінен алғаш дамиды

-қосалқы тамыр

Спорангийлер орналасқан түрі өзгерген жапырағы

- спорофилл деп аталады

Плаунтәріздестердің спорасы жетілетін орын

- өркендер

Ұрықтық тамыршадан дамиды

- нағыз тамыр

Ұрықтық сабақшадан дамиды

- нағыз сабақ

Жынысты көбеюі басталады

- жерге түскен спораларының өнуінен

Жерасты споралары 6-15 жылдың аралығында дамып жетіледі

- плаунтәріздестерде

Плаунның өскіншелері

-қосжынысты, ұзындығы 20 мм-ден аспайды

Плауннан алынған тұнбаны пайдаланылады

- іш жүргізуге, несеп айдауға, өт тазартуға

Плаунның кең тараған өкілі

- шоқпарбас плаун

Тең споралы өсімдік

- шоқпарбас плаун

Өнеркәсіпте жасыл және сары бояу алу үшін шикізат болып табылады

- плаундар

Қырықжапырақ тәріздес өсімдіктер

Жоғары сатыдағы споралы өсімдіктердің ең ерте пайда болған тобы

- Қырықжапырақ тәріздес өсімдіктер

Кең тараған өкілі

-усасыр қырықжапырағы

Қырықжапырақ аталу себебі

-жапырақ тақтасы қауырсын тәрізді бірнеше қайтара тілімделгендіктен

Жапырақ тақтасының қызметі

-1) фотосинтез; 2)көбею

Өте баяу өседі усасыр қырықжапырағының жапырақтары

- 3 түрлі. 1) бірінші жылғы жапырақтар бүршік түрінде болады және тамырсабақтың ұшына жақын орналасады; 2) екінші жылғы жапырақтар биіктеліп, сыртын түктер жауып тұрады; 3) үшінші жылы көктемде бүктелген жапырақтар жазылып, қауырсынды тілімделген нағыз жапыраққа айналады

Вайя

Сорус дегеніміз

-спорангийлердің жиынтығы

Спорангий

-споралар дамып жетілетін қалта

Спорангийлері жапырақтың астыңғы бетіндегі негізгі жүйкеге бекініп тұрады

-ұзын аяқшалары арқылы

Жыныстық көбеюі жүзеге асады

- жасыл түсті, жүрек тәрізді өскіншеде

Усасыр қырықжапырағы

-тең споралы өсімдік

Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелінген түрлері

-шолпаншаш сүмбілі мен мыңжылқы қырықжапырағы


Ашық тұқымды өсімдіктер

Ашықтұқымды өсімдіктер пайда болған

-Тұқымды қырықжапырақтардан (папоротниктерден)

Ашық тұқымды аталу себебі

-тұқымдары қоғанышсыз, қабыршақта, бүрде ашық орналасқандықтан

Ашық тұқымдылар көбейеді

-тұқымы арқылы

Сабағы

«Сүрек» дегеніміз

-ағаш діңінің су өткізгіш бөлімі

Қылқан жапырақты аталу себебі

-жапырақтары ине тәрізді жіңішке, кей түрінде ұшы үшкір болады.

Қылқанжапырақтыларға тән ерекшелік

-сүрегіндегі шайырлы өзекше

Кәдімгі қарағай

-бір үйлі,жарық сұйгіш, биіктігі 50 метрге жетеді, өмір сүру ұзақтығы 400 жыл, қылқандары үшқырлы, қысқарған өркенде екі-екіден орналасқан, қылқандары 3-6 жылға дейін өмір сүреді

Қарағай діңінің сүрегіндегі өлі жасушалы өткізгіш ұлпалардың мөлшері

- 90-95 ℅

Қарағайдың аналық бүрлері

-қызғылт түсті, көктемде жас өркеннің ұшында пайда болады

Қарағайдың аталық бүрлері

-жас өркеннің түбінде тығыз, топтаса орналасқан, ұсақ, жасылдау сары түсті

Қарағайдан бөлінетін зиянды бактерияларды жоятын ерекше ұшқыш зат

- фитонцид

Кәдімгі арша

-екі үйлі қылқан жапырақты бұта

Халық кәдімгі аршаның бүрін бүржидек деп атау себебі

-бүрдің етті бөлігі тәтті, мармелед жасауға пайдаланылады

Жапырағын түсіретін балқарағайдың жапырағы

- жұмсақ, ені кең, өркенге топтанып орналасады

Туйяның (бозарша)

- өскінінде қабыршақтар қаптаған енділеу келген жапырақтар орналасады

Жылу сүйгіш, шыршаға ұқсаған самырсынның қылқан жапырақтары

- жұмсақ болғандықтан денеге қадалмайды

Жапырақтары қысқарған өркенде бес-бестен топтанып орналасады

-сібірлік қарағайда

Жапырағы сәл жалпақтау, сызықты-қандауырша тәрізді қылқан жапырақты өсімдік

- секвоя

Зеревшан аршасы

-биіктігі 5-10 м, қылқан жапырақты ағаш. Қазақстанда Қаратаудың оңтүстік бөлігі, Талас Алатауында сирек кездеседі. Қызыл кітапқа тіркелінген. Шар пішінді ірі жидек тәрізді етті бүрі болады. Өте баяу өседі, мың жылға дейін тіршілігін сақтайды. Тек елу жылда жеміс бере бастайды.

Жатаған (Шренк) шырша

-Теріскей, Күнгей, Іле Алатауында сирек кездесетін ашықтұқымды бұта, Қызыл Кітапқа енгізілген, 300 жылға дейін өседі

Сырқы көрінісі қырықбуынға ұқсайтын ашықтұқымды бұта

-қос масақшалы қылша (эфедра). Ұзындығы 15-40 см. Екі үйлі өсімдік

Топырақты жел мен судың шайып бүлдіруі

-эрозия

Қағаз жасауға қажетті негізгі шикізат

Қарағай сүрегінен химиялық жолмен өңдеп алынады

-жібек жіп тәрізді жасанды талшық

Шырша қылқанының тіршілік ұзақтығы

-6-7 жыл

Шырша өмір сүреді

-120-300 жыл

Тұмау тиіп ауырғанда түтінін иіскеуге болады

-аршаның


Жабықтұқымды өсімдіктер
Жабықтұқымды деп аталу себебі

-тұқымы жемістің ішінде орналасқандықтан

Түр саны

- 250 000

Жабықтұқымды өсімдіктерді кейде атайды

- гүлді өсімдіктер деп

Жабықтұқымдылардың ұрықтануына қатысатын спермия саны

- 2

- қосарлы

Гүлді өсімдіктердің кластары

- 2 (қосжарнақтылар және даражарнақтылар)

Жабықтұқымды өсімдіктерді жүйелеу схемасы

- бөлім → класс→қатар→тұқымдас→туыс→түр

Қосжарнақтылар класына тән белгілер

- ұрығында 2 жарнақ болады, кіндік тамыр жүйелі, жапырағы қауырсынды немесе саусақ салалы жүйкеленген, күлте және тостағанша жапырақшаларының саны 4 немесе 5

Даражарнақтылар класына тәне белгілер

- ұрығында 1 жарнақ, жапырағы қатар немесе доға тәрізді жүйкеленген, шашақ тамыр жүйелі, күлте және тостағанша жапырақшаларының саны 3 немесе 6

Даражарнақтыларға жататын жапырағы торлы жүйкелі, кіндік тамыр жүйелі өсімдік

- қарғакөз

Қосжарнақтыларға жататын жапырағы доға тәрізді жүйкелі, шашақ тамыр жүйелі өсімдік

- жолжелкен

Көкнар тұқымдастар

-шөптекті, бұта немесе кішкене ағаш түрінде өсетін қосжарнақты өсімдіктер, жапырақтары кезектесіп орналасқан, бөбешік жапырақшалары болмайды, сүтті шырын бөліп шығаратын өзекті жүйелері жақсы дамыған

Ғаламшардағы түр саны

-700

Қазақстандағы түр саны

Қызыл Кітапқа тіркелген түрі

-жіңішке көкнар

Көкнар тұқымдас өсімдіктер

-жабайы көкнар, жалаңсабақ айдаршөп

Улы түрі

Дәрілік түрі

-ұйықтатын көкнар

Гүлі

Гүл формуласы

-Т ₂ К ₂₊₂ А_∞Ж_∞

Жемісі

Алабота тұқымдастар

-кіндік тамырлы, көріксіз, басым көпшілігі арамшөп ретінде белгілі біржылдық немесе көпжылдық шөптекті,шала бұталы, кейде бұта және кішкене ағаш түрінде кездесетін өсімдіктер. Жапырақтары кезектесіп қарама-қарсы орналасқан

Түр саны

Өкілдері

Құрамындағы нәруызы етке пара-пар

• 
  шпинат
  

-ақ алабота

Қазақстанда өсетін сексеуіл түрлері

-қара, ақ, зайсаңдық

Сексеуілдің жапырақтары қабыршаққа айналған, сонда фотосинтез қайда жүреді

-жас өркендерінде

Қара сексеуіл

-Сырдария, Іле, Шу өзендерінің төменгі ағыстарының аңғарларында тоғай болып өседі.

Ақ сексеуіл

-шөлдің құмды жерлерінде өседі, құм бекітуге пайдаланылады

Қант қызылшасы өсіріледі

-Алматы, Жамбыл облыстарында

Жапырақсыз бұйырғын немесе итсигектен алынады

-ауыл шаруашылығы зиянкестеріне қарсы қолданылатын дәрі

-бақша өсімдіктері, өркендері шырмалып немесе жерге төселіп өседі, сабағында мұртшалары бар, шөптекті біржылдық өсімдіктер, көпшілігінің гүлдері дара жынысты

Гүлі қосжынысты екі үйлі түрі

-итжүзім, жемісі – жидек

Халықтық медицинада қолданады

-өте жуан тамырын іш босатуға

Мұртша дегеніміз

-өзгерген өркен

Қаратау маңында өсетін көпжылдық түрі

-құтырған қияр

Өкілдері

-қауын, қарбыз, қияр, асқабақ

Жабайы түрі

- итжүзім

Түр саны

-900

-9

Жемісі

Бір тұқымды түрі

-мексикалық қияр – чайот

Асқабақ тұқымдастар өсіріледі

-азықтық, дәрілік және техникалық мақсатта

Асқабақ өсіріле бастаған

-жыл санауға дейін 3000 жыл бұрын Мексикада

Қауыннан дайындалатын өнімдер

-қақ, қауынқұрт, бекмес

Қауын тұқымынан алынады

-25-30% тағамдық май

Бекмес құрамындағы қант

• 
  60℅
  

- 3 000 -ға жуық түрі бар, жапырағы кезектесіп орналасқан, гүлшоғыры шашақ

Жемісі

-бұршаққын немесе бұршаққынша

- Т₂₊₂К₄А ₄₊₂Ж₍₂₎

Көкөністік түрлері

орамжапырақ, шомыр, шалғам, тарна

Татымды түрлері

- қыша, ақжелкек

Майлы түрлері

-рапс, арыш

Дәрілік түрі

-ақбасқурай

Арамшөп түрлері

- жұмыршақ, қышабас

Қызыл кітапқа енгізілген түрі

-жирен сарбасқурай

Раушангүлділер тұқымдасы

- 3 000 түрі бар, Қазақстанда 35

Бұталы түрлері

- раушан, итмұрын

Көпжылдық шөптекті түрлері

- шыршай, теңгежапырақ, қойбүлдірген

Жай жапырақты ағаш түрлері

- алма, алмұрт, долана, шие, өрік

Үшқұлақ күрделі жапырақты түрлері

- бүлдірген, құлпынай, таңқурай

Қауырсын күрделі түрлері

- итмұрын, шетен, қараған

Саусақ салалы күрделі жапырақты түрі

- жатаған қазтабан

Раушан мәденилендірілген

- жабайы итмұрыннан

Итмұрын гүлінің формуласы

Т₍₅₎К₅А_∞Ж_∞

Раушан күлтесі айналған

- аталықтан

Қазіргі кездегі раушанның іріктеме саны

- 25 000

Раушан күлтесінен алынатын бағалы май

- хош иісті заттар алуға пайдаланылады

Бұршақтұқымдас өсімдіктер

Бұршақтұқымдас өсімдіктердің негзігі ерекшелігі

-тамыр түкшелері арқылы атмосферадан бос азотты сіңіруі

Түйнек бактериялары түйнекте болатын бактерия түрі

- автотрофты-хемосинтездеуші

- жанама тамырында түйнек пайда етеді

Бұршақтұқмдас өсімдіктердің тамырындағы

Гүл формуласы

- Т₍₅₎К₍₂₎₊₃А₍₉₎₊₁Ж₁

Ең ірі күлтесі

- желкен

Біріккен күлтесі

- қайықша

Екі бүйіріндегі күлте

- ескек

Бұршақ гүлінің жыныс мүшелері орналасқан

Жемісі

Тағамдық түрлері

- асбұршақ, үрмебұршақ, соя

Малазықтық түрлері

- беде, жоңышқа, жантақ, бөрібұршақ

Жөтелге қарсы дәрі есебінде пайдаланылатын түрі

-жалаң қызылмия

Іш босататын дәрі есебінде пайдаланылатын түрі

- кассия (сана)

Улы түрі

Бұршақтұқымдас өсімдіктердің тұқымы бай

- нәруызға

Тұқымы майлы түрі

- соя

Алқа тұқымдас өсімдіктер
Түр саны

- 1 900, Қазақстанда 23

Гүл формуласы

- Т₍₅₎ К₍₅₎А₅Ж_∞

Жемісі

- жидек, қауашақ

- картоп, қызан, баклажан, болгар бұрышы

Сәндік түрлері

- хош иісті темекі, шырайгүл (петуния), қызылқұлақ (физалис)

Улы және дәрілік түрлері

- меңдуана, сасық меңдуана

Жапырағы мен тұқымын демікпе мен құрыспа ауруларына дәрі ретінде пайдаланылатын өсімдік

- меңдуана

Баклажан

- жабайы түрі Үндістанда өседі, көпжылдық, мәдени түрі біржылдық, жемісі жидек. Жылу және ылғал сүйеді, бауыр ауруын емдеуге қолданады

Картоптың гүлшоғыры

- шашақгүл

Картоптың жемісі

- жидек

- түрін қзгерткен өркен

- түр саны 3 500, Қазақстанда 234, сабағы төртқырлы, жапырақтары қарама-қарсы, күлтесі ерінтәрізді біріккен

Гүлі аузын ашқан адамның кескінін бейнелейтін тұқымдас атауы

- ерінгүлділер

Гүл формуласы

-Т₍₅₎К₍₂₊₃₎А₄Ж₍₂₎

Жемісі

-сүйекті жеміс немесе бір-бір тұқымнан төртке бөлінетін жаңғақша

- гүлшетен, лаванда, жыланбас, көкжалбыз, сәлбен

Халық "тіршілік шөбі" деп атайды

- сәлбен

- балды өсімдік

Ерінгүлділер тұқымдасындағы маңызды дәрілік өсімдік

- кермек жалбыз

Дәрілік түрі

-жөтелшөп

Биіктігі бір метрге дейін жететін, жапырақтары ірі, сабағы тармақталған шөптектес өсімдік

-көкжалбыз

Ерінгүлділер тұқымдас өсімдіктердің тағамға пайдаланатын түрі

-кәдімгі жұпаргүл

Карл Линнейдің қызанға берген атауы

- қасқыр шабдалы

Түр саны

- 20 000, Қазақстанда 700

Гүлшоғыры

- себет қалуен

Жемісі

Себет гүлшоғырында тек тілше гүлдер орналасқан

- бақбақ

Тек түтікшелі гүлден тұрады

- түйетікен, қалуен

Тостағаншасы кейде өзгеріп кетеді

- Үлпекті айдаршаға (бақбақ)

Майлы түрлері

- күнбағыс, мақсыр

Көкөністік түрі

- ассүттіген, бөрігүл

Дәрілік түрлері

- дермене, түймедағы, бақбақ, итошаған, қырмызыгүл

Малазықтық түрі

- жералмұрты (топинамбур)

Сәндік түрлері

- бақытгүл (хризантема), нарғызгүл (георгин)

Арамшөп түрлері

- ойраншөп, қалуен, кекіре

Тұқымшаларын ауыл шаруашылық құстарына жем ретінде береді

- мақсырдың

Мақсырдың тұқымындағы май мөлшері

-25-37 ℅

Күлте жапырақшаларынан қызыл және сары бояу өндіреді

- мақсырдың

Мақсырдың өсімді мерзімі

- 93-117 күн

Қазақстанда бір ғана түрі кездесетін

Өсімдіктің "өгейшөп" деп аталу себебі

- жапырақ тақтасының үстіңгі беті -жылтыр, түксіз, салқындықты білдіреді, астыңғы жағы түкті, жылылықты білдіреді

Өгейшөп гүлдейді

- жапырағы шықпай тұрғанда

Өгейшөпті дәрілік мақсатта пайдаланылады

-қақырық түсіруге, ауатамырдың қабынуына, туберкулезге

Күрделігүлділердің тұқымы бай тамырсабақты көпжылдық шөптекті өсімдік

өгейшөп

Күнбағыс гүлшоғырының шетіндегі гүлдер

- жыныссыз тілше гүлдер

Күнбағыстың өсуіне қолайлы топырақ

- қара топырақ

Күрделігүлділердің тостағанша жапырақшасы

- жемістің жел арқылы таралуын жеңілдететін үлпекке айналған

Кекіренің шұқырақ тәрізді жыныссыз гүлдерінің қызметі

- бунақденелілерді еліктіру

Күрделігүлділердің тозаңданбай жеміс түзетін түрі

- бақбақ

Құлқайыр гүлділер тұқымдасы
Құлқайыр гүлділер тұқымдасы

-1000-ға жуық түрі бар, Қазақстанда18 түр, 7 туысы өседі.Әсіресе Алтай, Күнгей, Теріскей, Іле Алатауында және Мойынқұмда өседі

Өкілдері

-мақта, қытай раушаны, бұйдакендір, жалбызтікен, айдарша

Ең маңызды өкілі

-мақта

-мақтаның ұрық шашатын тұқымы

Гүлінің формуласы

-Т ₃₊₍₅₎К ₅ А_∞Ж_∞

Жемісі

-қауашақ

-мақтаның ашылмай қалған немесе шала ашылған қауашағы

Жыл санауына дейін 3 мың жылдан бері мақта шаруашылығымен шұғылданып келеді

-Үндістан

Оңтүстік Қазақстанда мақта өсірілетін аудандар

-Бөген, Келес

Мақтадан мол түсім алу үшін қажет температура

-+15, +17˚

Мақта өсімдігі гүлдейтін ай

-маусым

-мақтаның сабағы

Мақта сабағының биіктігі

-1,5 - 2 м

Мақта тұқымындағы май

-24-26 %

-жөтелге пайдаланылады

Даражарнақтылар класына жататын тұқымдастар

- лалагүлділер, құртқашаш, пияз, інжугүл, астық
Лалагүл тұқымдастар
Лалагүл тұқымдастар

- даражарнақты, көпжылдық, шөптекті, гүлі қосжынысты өсімдіктер

Гүл формуласы

- К ₃₊₃ А₃₊₃Ж₍₃₎

Жемісі

-қауашақ

- 1350, Қазақстанда - 57, Қызыл кітапқа тіркелінген - 14 түрі

Дәрілік түрлері

-лапыз, тамырдәрі,

Сәндік түрлері

- қызғалдақ (лалагүл), секпілгүл, сүмбілшаш

Техникалық түрі

- шырыш

- тұқымын. Қан ауруларын, подагра, қатерлі ісіктерді емдейді

Лалагүл тұқымдастардың ең кішкене түрі

- қазжуа

Құртқашаш тұқымдастар

- көпжылдық, шөптекті, кейде шалабұталы, тамырсабақты өсімдіктер

Түр саны

Сәндік түрлері

- баршынгүл, құртқашаш,запран

Гүл формуласы

- К ₆ А₃Ж₁

Халық құртқашашты кейде

- жыланқияқ деп атайды

Медицинада пайдаланады

- тамырсабағын, қақырық түсіруге
Пияз туыстастар

Пияз туыстастар

- пиязшықты, кейде түйнекпиязшықты, көпжылдық өсімдіктер. Пиязшығы мен жапырағында сүтті шырын болады

Жемісі

Түр саны

Басты пияз

- екіжылдық, көкөністік дақыл

Пияз гүлінің формуласы

- К ₃₊₃ А₃₊₃Ж₍₃₎

Басты пияздың іріктеме саны

- 1 000-ға жуық

Эрфурктегі халықаралық көрмеде күміс медальға ие болған

-"Дүнген 56" іріктемесі

Дүние жүзінде пияз егіледі

- 1,5 млн гектар жерге (алынады 15 млн тонна өнім)

Тағамға пайдаланылады

- пияшығы мен сабағын

Пиязшықтың құрамында болады

- 14℅ қант, 2℅ нәруыз, С В РР тобындағы витаминдер

Сарымсақ

Жаздық сарымсақ егіледі

- көктемде

Фитонцид

- көпжылдық шөптекті өсімдіктер

Інжугүл

- тамырсабақты улы өсімдік, биіктігі 15-20 см, гүлдері қоңырау пішіндес

- К ₍₃₊₃₎ А₃₊₃Ж₍₃₎

Жемісі

- жидек

- жапырағын, жүректің жұмысын жақсартуға

Інжугүл Қазақстанда өседі

-Жайық өзенінің оң жақ жағалауында

- 10 000-ға жуық түрі бар, Қазақстанда 418 түрі өседі, көпжылдық, шөптекті ( бамбук пен алып сүрекқамыстан басқасы)

Сабағы аталады

- сабансабақ деп

Жемісі

-дәнек

- бидай, күріш, жүгері, арпа т,б,

Малазықтық түрлері

- қарабас, арпабас, атқонақ, бетеге, бидайық

Қағаз өндіретін шикізаттар

- бамбук, қамыс

Құрылыс материалы ретінде пйдаланылады

- бамбук, алып сүрекқамыс

Екпе күріш

- биіктігі 50-100 см, гүлшоғыры сыпыртқыгүл, өсімді мерзімі 90-165 күн, тұқымы өне бастайды 10-12°-та

Күріш дәнегінде болады

- 9-12℅ нәруыз, 65-70℅ көмірсу, 4-6 ℅ май

Атақты күріш өсіруші

- Ы. Жақаев, гектарынан 174 ц өнім алған

Бидай гүлшоғыры

-күрделі масақ

Бидай тозаңданады

- гүлі ашылмай тұрғанда өздігінен

Қарабидай тозаңданады

- жел арқылы

Адамзат бидайды еге бастаған

- 6-8 мың жыл бұрын

Жаздық бидайды егеді

- көктемде

Күздік бидай егіледі

- күзде

- түптену кезеңінде

Күздік бидайдың түсімі жаздық бидайдан жоғары болу себебі

- ерте көктемде қар суына кенеліп, тез өскендіктен

Тарының гүлшоғыры

- масақ тәрізді сыпыртқыгүл

Атақты тары өсіруші

-Ш. Берсиев гектарынан 165-175 ц өнім алған

Құмай

- азықтық, малазықтық дақыл, техникалық өсімдік. Отаны Африка. 5 000 жыл бұрын егіле бастаған.

- кез-келген мүшелерінен өндіріске қажетті шикізат алуға болатын өсімдіктер

Техникалық өсімдіктер

- үпілмәлік, бұйдакендір

Қазақстанда өсетін өсімдік саны

- 6 000

- 500

Мәдени өсімдіктердің 7 орталықтарын тапқан

- Вавилов

Оңтүстік Азиялық тропиктік орталық

- күріш, қант қамысы

Шығыс-азиялық орталық

- соя, тары

Оңтүстік-батыс Азиялық орталық

- бидай, қарабидай, бұршақ, жүзім

Жерортатеңіздік орталық

- зәйтүн, жоңышқы, жасымық, орамжапырақ

Аббиссиналық орталық

- құмай, банан, ноқат, арпа, бидай

Орталық Америкалық (Мексика) орталық

- жүгері, мақта, какао, үрмебұршақ, асқабақ

Андылық (Орталық Америкалық) орталық