Тірі ағзалар туралы көп салалы ғылым

Тірі ағзалар туралы көп салалы ғылым

-биология

Өсімдіктері мен жануарлары арнайы қорғалатын тұтас табиғи аймақ

-қорық

Алматы мемлекеттік қорығы

Ақсу-Жабағылы мемлекеттік қорығы

-Талас Алатауында

Барсакелмес мемлекеттік қорығы

-Арал теңізінің солтүстік батыс бөлігінде

Қорғалжың мемлекеттік қорығы

-Ақмола облысының су-батпақты аймағында

Наурызым мемлекеттік қорығы

-Қостанай далалы аймағында

Марқакөл мемлекеттік қорығы

-Оңтүстік Алтайда

Үстірт қорығы

-Маңғыстауда

Батыс Алтай қорығы

-Шығыс Қазақстанда

Алакөл қорығы

-Алматы облысы, Талдықорғанда

Қаратау мемлекеттік қорығы

-Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданында

Ұлттық саябақтар

-7 (Алтынемел, Баянауыл, Көкшетау, Қарқаралы,Іле Алатауы, Қатонқарағай, Шарын)

Қорықша саны

-57

Сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктерді қорғау тізімі

Қазақстанда «Қызыл кітап» тұңғыш рет шықты

-1978 жылы

Қазақстанда «Қызыл кітап» екінші рет шықты

-1991 жылы

Қазақстанда «Қызыл кітап» үшінші рет шықты

-1996 жылы

Өсімдіктерге арналған Қазақстанның «Қызыл кітабы» шықты

-1981 жылы (өсімдіктердің 303-304 түрі сипаиталынды)

Өсімдіктану оқулығының авторы

-Күдерин

Жануарлар оқулығының авторы

-Досмұхамедов

Қазақстан Республикасының өсімдіктерін зерттеп, өсімдіктің жаңа 130 түрін ашты

-Н. В. Павлов

Өсімдіктер туралы Қазақстанның «Қызыл кітабын» жазды

-В. П. Голоскоков, М. С. Байтенов

ХІ ғасырда Республикамызда мекендейтін жануарлар туралы жазба деректер қалдырған

-Махмұд Қашқари

Құс пен аңның 45 түріне сипаттама беріп жүйеледі

-Паллас

Құс пен аңның 8 түріне сипаттама беріп жүйеледі

Түркістан жануарларының орналасуын ғылыми жинақтарда жариялады

-Н. А. Северцев

Балқаш қазаншұңқырындағы омыртқалылар туралы алғашқы рет ғылыми жинақтарда жариялады

-Г. В. Никольский

ХХ ғасырдың басында Арал теңізі мен Балқаш көлінің балықтарын зерттеді

-Л. С. Берг

Оңтүстік Қазақстанда үй хайуанаттары мен жабайы жануарлардың ішекқұрттарын зерттеді

-К. И. Скрябин

Жабайы жануарларды зерттеу үшін Республикамызда зоологиялық сектор ашылды

-1932 жылы

Ғылым академиясының институты құрылды

-1944 жылы

Жасуша және органоидтары.

Тірі ағзалардың ортақ белгісі

-денесі жасушадан тұрады

Микроскопты ойлап тапты

-1590-1610 жылдардың аралығында әкелі-балалы Янсендер

Өсімдік қабығының жұқа кесіндісін микроскоп арқылы қарап, майда ұяшықтарды көріп, оны жасуша деп атаған

-1665 жылы Роберт Гук

Микроскоптың негізгі бөлігі

-үлкейтіп көрсететін әйнектері бар көру түтігі (тубус)

Көру түтігінің жоғарғы жағында орналасқан

-2 линзасы бар окуляр

Көру түтігінің төменгі жағында орналасқан

-бірнеше линзасы бар объектив

Жасуша қабықшасы (мембрана)

-жасушаның сыртын қаптайды, жасушаға белгілі пішін және мықтылық қасиет береді, ішкі бөліктерін зақымданудан, кеуіп кетуден қорғайды.

Саңылау дегеніміз

-қабықшаның өте жұқарған жері. Ол арқылы жасушалар бір-бірімен зат алмасады

Цитоплазма

-жұмыртқаның ақуызына ұқсас мөлдір, желім тәрізді созылмалы қоймалжың зат.

Ядро

Пластидтер

-тек өсімдік жасушасына тән денешіктер

Хлоропластар

-өсімдікке жасыл түс береді, барлық мүшелерінде кездеседі, жасыл пигмент хлорофилл бар. Қызметі – органикалық зат түзу.

Хромопласт

-гүл күлтелеріне, күзгі жапырақтарға, піскен жемістерге, жемтамырларға қызыл, сары түс береді. Қызметі – бунақденелілерді, жануарларды еліктіру.

Лейкопласт

-өсімдіктің тұқымында, тамырында, түйнегінде кездесетін түссіз, ұсақ денешіктер. Қызметі – қор жинауға қатысу.

Вакуоль

Жасушада органикалық қышқылдар, дәрумендер, тұздар жиналатын орын

-вакуоль

Өсімдік жасушасындағы ең ірі органоид

- вакуоль

Өсімдік ұлпалары

Ұлпа дегеніміз

-шығу тегі, құрылысы, атқаратын қызметі ұқсас жасушалар тобы

Өсімдіктердегі ұлпаның түрлері

-6 (түзуші, жабын, негізгі, тірек, өткізгіш және бөліп шығарушы)

Түзуші ұлпа

-сабақтың, тамырдың ең ұшына орналасқан. Ұдайы бөлінуге қабілетті, бір-біріне тығыз жанасқан тірі жасушалардан тұрады. Басқа ұлпалардың барлығы осы ұлпадан түзіледі

Жабын ұлпа

-өсімдік мүшелерінің сыртын қаптап, кеуіп кетуден, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан сақтайды. Өң, тоз, қыртыс деп 3-ке бөлінеді

Өң

-жасушалары тірі, бір-бірімен тығыз жанасқан.Суды артық буландырудан, зақымданудан қорғайды.

-өңнің өсіндісі

Тоз

-көп жылдық өсімдіктерде өңнің орнын басатын қабат. Су мен улы газдарды, жылуды, дыбысты ішке өткізбейтін, шірімейтін тығыз көп қабатты болады.

-ең соңынан түзілетін қабат

Негізгі ұлпа

-өсімдіктің барлық мүшелерінде кездеседі. Атқаратын қызметіне байланысты фотосинтездеуші, қор жинаушы, су жинаушы, ауа жинаушы деп бөлінеді.

Фотосинтездеуші ұлпа

-жасушаларының қабығы жұқа, жасушааралықтары кең, хлоропластары көп болады.

Қор жинаушы ұлпа

-өсімдік сабағында, пиязшығында, жапырағында, жемтамырында,тамырсабақта кездеседі.

Су жинаушы ұлпа

-жасушаларының қабығы қалың, ірі болады. Вакуолінде желімтек, созылғыш заттар бар, ол ылғалды сақтап тұрады (кактус, бозкілем, семізот, алоэ, агава, сораң. сарсазан)

Жапырақтары шырынды су қорын жинақтайтын өсімдік

-бозкілем

Ауа жинаушы ұлпа

-жасуша арасындағы кеңістіктер ауаға толы борлады. Олар ұлпаларды оттегімен қамтамасыз етеді. Су өсімдіктерінің жапырағын көмірқышқыл газымен байытып, суда қалқуын жеңілдетеді.

Тірек ұлпасы

-жасушаларының қабығы қалың, қатты, өсімдіктің сабақтарында,жапырақтарында, жемістерінде болады.

Алмұрт, шетен, беже (айва), жемістерінің жұмсақ етіндегі қатты қиыршық жасушалар

-тірек ұлпасы

Өткізгіш ұлпа

-қоректік заттарды өсімдіктің бір мүшесінен екінші мүшесіне өткізеді

Сүзгілі түтіктер

-жапырақта түзілген органикалық заттарды барлық мүшелеріне жеткізетін тірі жасушалар

Минералды тұздардың судағы ерітіндісі

-сүректегі түтікшелер арқылы қозғалады.

Бөліп шығарушы ұлпа

-өсімдік мүшелерінің әр жерінде шашыранды орналасқан. Ішке бөлетін және сыртқа бөлетін ұлпалар деп екіге бөлінеді.

Заттарды ішке бөліп шығарушы ұлпалар

-шайыр жолы, эфир майы өзегі, сүт жолдары.

Заттарды сыртқа бөліп шығарушы ұлпалар

-домалақ басты түктер, жабысқақ (безді) түктер, жабысқақ (безді) қабыршақтар, шірнеліктер

Безді жасушалар көп

-шайқурай, эвкалипт, дәмжапырақ, магнолия жапырақтарында, шүйіншөптің тамырларында, қабықта

Өсімдіктің мүшелері бөлінеді

-2-ге (өсімді және көбею)

Өсімдіктің өсімді (вегетативті) мүшелері

-тамыр, сабақ, жапырақ

Тамыр

Тамыр

Тамырдың қызметтері

-сіңіру, орнықтыру, қор жинау, көбею

Тамыр шығу тегіне қарай бөлінеді

-негізгі, жанама, қосалқы болып

Негізгі тамыр дамиды

-тұқымның ұрық тамыршасынан

Жанама тамырлар

-негізгі тамырдың жан-жағынан дамиды,топырақтан қоректік заттарды соруға қатысады

Қосалқы тамыр

-сабақ пен жапырақтан өсіп шығады. Өсімдіктің топыраққа берік орнығып, қоректенуін күшейтеді

Тамыр жүйесі

-бір өсімдікте болатын әр түрлі тамырлардың жиынтығы

Тамыр жүйесі бөлінеді

-кіндік және шашақ тамыр болып екіге

Кіндік тамыр жүйесінде жақсы жетіледі

-негізгі тамыр (қосжарнақтылар: асқабақ, бақбақ, асбұршақ, күнбағыс, жоңышқа)

Шашақ тамыр жүйесінде

-негізгі тамыр болмайды, болған күнде де нашар дамып басқа тамырлармен бірдей өседі (астық тұқымдас, лалагүл тұқымдас, пияз туыстас өсімдіктер)

Тамыр бөлімдері

-бөліну, өсу, сору, өткізу

Тамыр оймақшасы

-тамыр бөліміне кірмейді. Қызметі қорғаныштық

Бөліну аймағы

-жасушалары дамылсыз бөлініп, басқа бөлімдердің қалыптасуына себепші болады.

Тамырдың бөліну аймағының ішкі қабатынан түзіледі

-орталық цилиндр

Тамырдың бөліну аймағының ортаңғы қабатынан түзіледі

-алғашқы қабық

Тамырдың бөліну аймағының сыртқы қабатынан түзіледі

-тамырдың мөлдір өңі мен оймақшасы

Өсу бөлімі

-жасушалары созылып, ұзарып, тамыр ұшының топыраққа терең енуіне әсер етеді

Сору бөлімі

-қалың түктері бар бөлік

Тамыр түктері

-жұқа өң жасушаларының созылуынан пайда болады. 10-20 күннен кейін қурап түсіп, орнына жаңалары пайда борлады. Қызметі су мен онда еріген минералды тұздарды сіңіру

Өткізу бөлімі

-су мен онда еріген қоректік заттарды тамырдан өсімдіктің жер үсті мүшелеріне өткізу

Минералды қоректену

-өсімдіктің тамыр арқылы керекті элементтерді сіңіруі

Тыңайтқыштар бөлінеді

-минералды және органикалық болып екіге бөлінеді

Органикалық тыңайтқыштар

-қи, шымтезек, қарашірік, құс саңғырығы

Қиды неге күзде шашады

-көктемге дейін шіріп үлгеруі үшін

Минералды тыңайтқыштар

-азот, фосфор, калий

Азот жетіспесе

-өсімдік баяу өсіп,жапырақтары бозара бастайды. Ағаштардың жанама бұтақтары дамымай қалады. Бидайдың түптенуі баяулап, төменгі жапырақтары сарғайып, қурап түсіп қалады.

Фосфор

Фосфор жетіспесе

-жемістің түзілуі баяулар, салмағы кемиді

Калий жеткіліксіз болса

-өсімдік өте аласа болып өседі, тірек ұлпасы жетілмейді, сабақ әлсіз болып жатып қалады

Калий қажет

-тамыр мен түйнек жақсы дамып, қоректік заттар қорға жиналуы үшін

Калийлі тыңайтқыш

-күл

Топырақты құрғақ тыңайтқанда қосылады

Тыңайтқышты себу уақыты

-дақылдарды себер алдында, себу кезінде, өсу, даму кезінде, жаңбырдан соң немесе суарған соң

Түрөзгеріс дегеніміз

-тіршілігін сақтап қалу үшін өсімдік мүшелерінің әртүрлі жағдайға түрін өзгерту арқылы бейімделуі

Жемтамыр

Емізік тамырлар

-паразитті тіршілік ететін өсімдіктердің тамырлары (арамсояу, сұңғыла)

Тіреу тамырлар

-тропиктік ормандарда өсетін ағаштарда болатын қосалқы тамыр (үнді фикусы)

Тыныс алу қызметін атқаратын тамырлар немесе ауа тамырлар

-қосалқы тамырға жатады. Оттегі жоқ, батпақты, сазды жерлерде өседі (мангр, айұрық, монстера, сауыр(кипарис))

Ағаш діңіне жабысып өскен сүйсіннің (орхидея) ауа тамырлары жатады

-қосалқы тамырға жатады

Түйнек тамыр

-тарамдалған жанама тамырларда қоректік заттар қорға жиналады (нарғызгүл (георгин), батат, шырыш, таушымылдық)

Түйнек тамыр қажет

-өсімдік қыстап шығу үшін және жыныссыз көбею үшін
Өркендер мен бүршіктер

Өркен дегеніміз

-жапырағы мен бүршігі бар бұтақтанбаған жас сабақ

Өркеннің негізгі орталақ тірек бөлімі

-сабақ

Сабақтың жапырақ өсетін жуандау жері

Бір буын мен екінші буын аралығы

-буынаралық

Буынаралығы ұзын болса

-ұзарған өркен

Буынаралығы қысқа болса

-қысқарған өркен

Жапырақтың сабаққа орналасқан жері

-жапырақ қолтығы

Бүршік

Төбе бүршік

-өркеннің ең ұшында орналасады, ұрықта қалыптасады, одан болашақта өркеннің барлық мүшелері қалыптасады, өсімдік ұзарып өседі

Қолтық (жанама) бүршік

-жапырақ қолтығында орналасады

Қосалқы бүршік

-өсімдіктің кез-келген жерінен тамырдан, тамырсабақтан, жапырақтан дамиды

Бұйыққан бүршік

-тыныштық күйге ауысқан бүршік

Бұтақтың түптенуі байланысты

- бұйыққан бүршікке

Қабыршақ

Қабыршықтардың түкті, жабысқақ болуы

- су булануын азайтып, үсуден, үсуден, құстардың шоқып, зақымдауынан қорғайды

Жылтыр өткір иісті бүршігі бар өсімдік

- бальзамды терек

Сыртында қабыршағы болмайтын ашық бүршікті өсімдік

- итшомырт

Ашық бүршіктердің сыртын жауып тұрады

- бөбешік жапырақтар, жапырақ қынабы

Өркеннің түріне қарай бүршік бөлінеді

-өсу және гүл бүршігі болып

Тек қысқарған өркенде орналасады

-гүл бүршігі (гүлшанағы бар)

Тек ұзарған өркенде орналасады

-өсу бүршігі

Өсу бүршігінде жоқ

-гүлшанақ
Сабақ

Сабақ

Сабақтың қызметы

-гүл, жеміс, жапырақ бекіну; қоректік заттар қозғалу; қор жинау; көбею;

Өсу бағытына байланысты сабақ бөлінеді

-тік, жатаған, шырмалғыш, өрмелегіш, жабысқақ, қысқарған

Тік сабақты өсімдіктер

-жүгері, бидай, терек, емен, қайың және т. б.

Жатаған (желі) сабақ

-өте әлсіз, жұмсақ, жер бауырлап жатады.Мұртшалары арқылы ұзарып өседі (құлпынай, асқабақ, қауын, қарбыз, қияр)

Шырмалғыш сабақтар

-шырмауық, құлмақ

Өрмелегіш сабақтар

-мұртшалары арқылы өсімдікке жабысып, өрмелеп өседі (асбұршақ, жүзім)

Жабысқақ сабақтар

-ілмешегі, емізікше өсінділері, жабысқақ түктер арқылы сүйенетін өсімдікке тығыз жанасады (плющ, жабысқақ қызылбояу)

Қысқарған сабақ

-сабағы өте қысқа (бақбақ, жолжелкен, пияз, қырыққабат)

Сабақтың ішкі құрылысы

-қабық, камбий, сүрек, өзек

Қабық

Өң

-түссіз, жас сабақтардың сыртын қаптайды. Ішке күн сәулесін өткізеді.

-өлі жасушалардың бірнеше қабаттарынан тұратын жабын ұлпасы, қалың болса да ішке пішіні төмпешікке ұқсаған жасымықшалары арқылы оттегін өткізеді

Тін

-тоздың ішкі жағында орналасқан. Беріктік, мықтылық қасиет береді

-сабақтағы тін талшықтарындағы сүзгілі түтікшелерде

Тін талшықтары жақсы дамыған

-кендір, зығыр, мақтада

Камбий

-қабықтан кейін орналасқан қабат. Түзуші ұлпадан тұрады, сабақ камбий жасушаларының бөлінуінен жуандайды.

-камбий

-камбий жасушаларының бөлінуінен жыл сайын сүректе болатын сүрек қабаты

Сүрек

-сабақтың едәуір бөлігін алып жаатыр. Түтікшелері бар, ол арқылы сабақта су мен минералды заттар қозғалады

-сабақтың орталық бөлімі, органикалық заттар қорға жиналады.

Өсімдіктің ұзарып өсуі

-төбе бүршігіне байланысты

Жан-жағына жайылып өсуі

-жанама бүршіктерге байланысты

Сояу

-долана, жабайы алмұрт, жабайы алма ағаштарындағы түрін өзгерткен сабақ

-кактус, сүттіген өсімдіктерінде болады. Ылғал жетіспегендіктен бұл өсімдіктер сабақтарына су және онда еріген заттарды жинайды, жасыл түсті болғандықтан органикалық заттар сабақтарында түзіледі

Қырыққабаттың қауданы

-түрі өзгерген үлкен, алып бүршікке жатады

Тамырсабақ

-жапырақ шығармайтын көпжылдық жерасты өркен

Тамырсабақ аталу себебі

-тамырға ұқсас қоңырқай, күңгірт түсті болғандықтан

Тамырсабақ бөлінеді

-жатаған (бидайық, қоңырбас, бетеге), қысқарған (бүлдірген, шыршай), шырынды (қырлышөп, құрқашаш), түйнек тәрізді (канна)

Түйнек

-сабақтың түп жағындағы жерасты қолтық бүршіктен дамитын өркеннің ұшындағы бүршік

-картоп, жералмұрты (топинамбур)

Пиязшық

-түрін өзгерткен шырынды, қысқарған жерасты өркен

-пияз, сарымсақ, сүмбілшаш, лалагүл,жабайы жуа,қызғалдақ, бәйшешек, қазжуа

Пиязшықтың төменгі жағындағы тығыз жері

-қысқарған сабақ немесе түбіртек деп аталады

Жапырақ

Жапырақтың қызметі

-фотосинтез, артық суды буландыру (транспирация), газ алмастыру, қор жинау, көбею

Жапырақтың сыртқы құрылысы

-тақта(алақан) және сағақ

Жапырақтың кеңейген бөлігі

-тақтасы

Сабаққа бекінетін жіңішке бөлігі

-сағағы

Қынап дегеніміз

Қынапты жапырақта

-бидай, жүгері, қамыс, балдырған, күріш

Ине тәрізді жапырақты өсімдіктер

-қарағай, шырша

Таспа тәрізді жапырақты өсімдіктер

-бидай, қарабидай, жүгері, арпа

Жүрек тәрізді жапырақты өсімдіктер

-жөке, гүлшетен

Бүйрек тәрізді жапырақты өсімдіктер

Құсшөп

Жебе тәрізді жапырақты өсімдіктер

Жай жапырақ

-бір ғана жапырақ тақтасы бар жапырақ

Жай жапырақты өсімдіктер

-терек, қарағаш, қайың, жөке және т. б.

Күрделі жапырақ

-бір сағақта екі,одан да көп майда жапырақшалары бар

Үш құлақты күрделі жапырақты өсімдіктер

-беде, соя

Жұп қауырсын күрделі жапырақты өсімдіктер

-асбұршақ, сары қараған, чина, қоянбұршақ

Тақ қауырсын күрделі жапырақты өсімдіктер

-қызыл мия, ақ мия, итмұрын, ақ қараған, шаған, шетен, грек жаңғағы

Жүйкелену дегеніміз

-өткізгіш шоқтардың жапырақ тақтасына орналасуы

Жүйке тұрады

- өткізгіш және тірек ұлпаларынан

Қауырсын тәрізді торлы жүйкеленген өсімдіктер

-тал, терек, алма, алмұрт

Саусақ салалы жүйкеленген өсімдіктер

-үйеңкі, үпілмәлік, бегония

Параллель (қатарласа) жүйкеленген өсімдіктер

-бидай, жүгері

Доғалы жүйкеленген өсімдіктер

-інжугүл, жолжелкен

Жапыраққа жүйке арқылы өтеді

-су, минералдар

Жапырақтың ішкі құрылысы

-мөлдір, түссіз үстіңгі және астыңғы өңі мен қалың, жұмсақ ортаңғы қабаты

Жанаспалы жасушалар

-жарты ай немесе бүйрек пішінді бір-бірімен жанасқан екі жасуша, Жанасқан жерінде саңылауы бар. Саңылау арқылы газ алмасады

Күндіз саңылау ашылады

-хлорофилл дәндерінде күн сәулесінен қант түзіліп, қысым артып

Саңылау жабылады

-түнде қант мөлшері азайып және егер күндіз өте ыстық, желді болса ылғалды сақтау үшін

Жапырақтың ортаңғы жұмсақ бөліміндегі жасушалар пішініне қарай

-бағаналы және борпылдақ болып екіге бөлінеді

Бағаналы жасушалар

-жарық мол түсетін өңнің астына жанаса жатады

Борпылдақ жасушалар

-жасушалары тығыз орналаспай арасында кеңістіктері болады, жапырақ жүйкелері осы қабатта

Күн сәулесі мол түсетін жерлерде өсетін өсімдіктердің жапырақтарында

-бағаналы жасушалар 2-3 қатар болып орналасқан, жанаспалы жасушалар саны да көп

Көлеңкеде өсетін өсімдіктердің жапырақтарында

-бағаналы жасушалар 1-2 қатар немесе тіпті болмайды. Хлоропластары ірі, хлорофилдері көп

Ылғалы аз жердегі жапырақтар

-кішкене, бозғылт сұр түсті, түкті, тікенекке, қабыршаққа айналған

Ылғалы мол жерде өсетін өсімдіктердің жапырақтары

-тақтасы ірі, айқын жасыл түсті, жанаспалы жасушалары да көп

Фотосинтездің ашылу тарихы басталады

-1630 жылы, Ван Гельмонт өсімдіктер органикалық заттарды топырақтан алмай, өздері түзетінін дәлелдеген

Фотосинтездегі хлорофилдің рөлін алғаш сипаттаған

-атақты орыс ғалымы К. А. Тимирязев

Су булануының маңызы

-ыстық күндері жапырақты күн сәулесінен қызып кетуден сақтайды

Жапырақ жүйкелерінің ұшы, тақтасының жиегі тікенекті болады

-түйетікен, шағыртікен

Жапырақ тақтасы түгелдей тікенге айналған

-сарыағаш, кактус, кәріқыз, қарлыған

Жапырақ түктері тікенге айналған

-итмұрын

Тікенекті жапырақтың өсімдік тіршілігіндегі маңызы

-малға жем болудан қорғану, суды аз буландыру

Мұртшаға айналған жапырақтар

-асбұршақ, үрмебұршақ

Қабыршаққа айналған жапырақтардың маңызы

-бүршіктің, пиязшықтың ішкі бөліктерін зақымданудан, улы газдардың зиянды әсерінен қорғайды

Шырынды жапырақтар

-пияз, қырыққабат өсімдіктерінің жапырақтары қоректі заттарды қорға жинайды

Бунақденелілерді аулау құралына айналған жапырақтар

-сазда, батпақта, тоқтау суларда, көлдерде азот пен минералды тұздар жетіспейтін жерде өсетін өсімдіктерде болады. Мысалы шыбынжұт, шықшылдық

Сазда, батпақта азот жетіспейтін жерлерде өсетін өсімдіктердің жапырақтары айналған

- ұстағыш құралға

Жетілмеген жапырақтар

-ылғалы жетіспейтін шөлді, шөлейтті, құмды жерлерде өсетін өсімдіктер мен паразитті тіршілік ететін өсімдіктердің жапырақтары жетілмейді немесе мүлде болмайды. Мысалы: сексеуіл, жүзгін, қылша, арамсояу, сұңғыла
Өсімдіктерді вегетативті мүшелері арқылы көбейту.
Тамырсабақтары арқылы көбейтеді

-жыланкияқ, інжугүл

Түйнек арқылы көбейтеді

-картопты

Пиязшықтарымен көбейеді

-пияз, лалагүл, қызғалдақ

Мұртшаларымен көбейеді

-қойбүлдірген, құлпынай

Жас өркендері арқылы көбейеді

-тал, терек, қарағаш, үйеңкі

Сабақ өркенінен сәндік үшін өсірілетін көпжылдық гүлдер

• 
  қалампыр
  

-қатар өскен екі өсімдікті бір-біріне жанастырады

Кесінділеп телу

-бір өсімдік өркенінен бүршігі бар бөлігін кесіп алып, екінші өсімдікке ұластыру

Көзшелеп телу

-бір өсімдіктің бүршігін аздаған сүрек бөлімімен қоса кесіп алып телу

-гүл, жеміс, тұқым

-көбеюге қажетті жыныс мүшелері бар, бұтақтанбайтын, түрі өзгерген, қысқарған өркен

Тек гүлді өсімдіктерген ғана тән, одан жеміс пен тұқым дамиды

-гүл

-гүл сағағы, гүл табаны, тостағанша жапырақша, күлте жапырақша, аталық пен аналық

Гүл сағағы

-жапырақ сағағына ұқсас гүлдің жіңішкерген жері

Отырмалы гүлдер

-гүл сағағы жоқ гүлдер. Мысалы беде, қашқаргүл

Гүл табаны

-гүлдің барлық бөлімдері бекінетін гүл сағағының жоғарғы жағындағы кеңейген жері

Тостағаншаның атқаратын қызметі

-гүлдің ішкі бөліктерін қорғау

Күлте

-тостағанша жапырақшалардан кейін орналасады. Хош иісі, тәтті шірнесі, ашық реңдері гүлді тозаңдандыратын бунақденелілерді еліктіреді

-күлте түбіндегі жіңішкерген жерде, гүлтабанында, аталық жіпшесінің түбінде, аналық жатынында

Гүл серігі дейді

-тостағанша жапырақша мен күлте жапырақшаны

Жай гүлсерікте болады

-тек тостағанша немес тек күлте

Жай гүлсерікті өсімдіктер

-тек тостағанша жапырақшалары бар: қалақай,қызылша, қымыздық,еменнің атылық гүлдері, қарағаш гүлдері; тек жапырақшалары бар: қызғалдақ, лалагүл, інжугүл

Қос гүлсерікте болады

-тостағаншасы да, күлтесі де

Қос гүлсерікті өсімдіктер

-алма, өрік, шие

Гүлсеріксіз гүлдер

-гүл серігінің екеуі де болмайды

Гүлсеріксіз өсімдіктер

-тал, шаған, терек, еменнің аналық гүлі

Гүлдің негізгі бөлімі

-аналық пен аталық

Аталықтың құрылысы

-аталық жіпшесі және тозаңқап

Аналықтың құрылысы

-ауыз, мойын, түйін (жатын)

Дұрыс гүл

-гүл жазықтығына бірнеше сызық жүргізгенде теңдей бөлікке бөлінсе

Дұрыс гүлді өсімдіктер

-алма, итмұрын, мақта

Бұрыс гүл

-гүл бөлімдеріне бір ғана сызық жүргізуге болса

Бұрыс гүлді өсімдіктер

-соя, үрмебұршақ, сәлбен

Қос жынысты гүл

-бір гүлде аталық пен аналық болса (мақта, қызанақ, картоп,лалагүл)

Дара жынысты гүл

-бір гүлде аталық немес аналық қана болса

Аналық гүл

-тек аналығы бар гүл

Аталық гүл

-тек аталығы бар гүл

Бір үйлі

-аталық гүлдер мен аналық гүлдер бір өсімдікте болса (жүгері, асқабақ, қайың, орман жаңғағы)

Екі үйлі

-аталық гүлдер бір өсімдікте, аналық гүлдер екінші өсімдікте дамыса (қарасора,қалақай, терек, тал)

Жынысыз гүлдер

-жыныс мүшелері дамымайды. Мысалы, күнбағыс, гүлкекіре және т. б. себет гүлшоғырының шетіндегі гүлдер

Гүл формуласы дегеніміз

-гүл құрылысындағы гүл бөліктерінің атын бас әріппен белгілеу

Гүл бөлімдерінің жазықтықтағы көлденең қимасын шартты түрде бейнелеп сызбанұсқасын сызу

- диаграмма