№2 дәріс тақырыбы: Сын тұрғысынан ойлауға үйрету

13 
қарауға мәжбүр ету ...» деп жазды. Батыста да (Д.Халперн, 
К.Мередит, Д. Стилл, Ч.Темпл, С.Уолтер және т.б.) сыни ойлауды 
дамыту әдістері саласындағы қазіргі зерттеушілер (М.В. Кларин, 
С.И. Заир-Бек, И.О. Загашев, И.В. Муштавинская және т.б.) сыни 
тұрғыдан ойлау білім алушы пен оқытушының ғылыми-зерттеу 
мәдениетінің жоғары деңгейін анықтайтын қасиеттер мен 
дағдылардың жиынтығы деп түсініледі. Тәжірибе мұғалімдері 
Л.С. Выготскийдің «педагогикалық психология» еңбегінде жазған 
мағыналы оқытудың құндылығын ерекше атап өтеді. 
Бүгінгі таңда ғылыми дереккөздерде сыни ойлаудың әртүрлі 
анықтамаларын табуға болады. Джуди А. Браус пен Дэвид Вуд 
сыни ойлауды не нәрсеге сену және не істеу керектігін шешуге 
бағытталған ақылға қонымды рефлексивті ойлау ретінде 
анықтайды. Сыншылар басқа көзқарастарды түсінуге тырысады. 
Сыни тұрғыдан ойлау, олардың пікірінше, жалпы мағынаны іздеу 
болып табылады – объективті түрде және логикалық түрде әрекет 
ету, оның көзқарасы мен басқа да пікірлерін ескере отырып: өз 
көзқарастарынан бас тарту мүмкіндігі. Сыни тұрғыдан ойлау 
жаңа идеяларды ұсынуға және жаңа мүмкіндіктерді көруге 
қабілетті. 
Сыни ойлаудың осы және басқа анықтамаларының барлық 
алуан түрлілігімен олардың жақын мағынасын көруге болады. 
Сыни тұрғыдан ойлау бағалау, рефлексивті ойлауды білдіреді. 
Бұл жеке өмірлік тәжірибеге жаңа ақпаратты енгізу арқылы 
дамып келе жатқан догмаларды қабылдамайтын ашық ойлау. 
Сыни ойлауды дамыту технологиясын американдық 
ғалымдар Ч.Темпл, К.Мередит және Д.Стилл ұсынған. Сыни 
ойлау ұғымы өзінің «Мен», оның қызметі мен нәтижелерін 
түсінуге көмектесетін ақылға қонымды рефлексивті ойлау ретінде 
анықталады. Ресейде бұл технология бойынша бірінші болып 
Санкт - Петербургтің мұғалімдері жұмыс істеді. 
Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының басты мақсаты-
оқушының өз бетінше оқуға мүмкіндік беретін зияткерлік 
қабілеттерін дамыту. 
Сыни ойлауды дамытудың білім беру технологиясының 
ерекшелігі неде? Біріншіден, оқу процесі жеке тұлға мен 
ақпараттың 
өзара 
әрекеттесуінің 
ғылыми 
негізделген 
заңдылықтарына негізделген. Екіншіден, бұл технологияның 

14 
фазалары (шақыру, түсіну, рефлексия) оқытушы уақыттың әр 
сәтінде әр оқу жағдайына мүмкіндігінше икемді және шынайы 
болатындай етіп қамтамасыз етілген: біз мәтінмен жұмыс 
істеудің, пікірталастарды ұйымдастырудың және жобаларды іске 
асыру 
процесінің 
әртүрлі 
визуалды 
формалары 
мен 
стратегиялары 
туралы 
айтып 
отырмыз. 
Үшіншіден, 
технологиялар Стратегиясы барлық оқытуды ынтымақтастық, 
бірлескен жоспарлау және маңыздылық қағидаттары негізінде 
жүргізуге мүмкіндік береді. 
Сыни ойлауды дамытудың білім беру технологиясы-білім 
алушыларда сыни ойлауды дамытуға бағытталған оқу 
стратегиялары, әдістері мен тәсілдері жүйесі. Барлық оқу 
стратегиялары үшін жалпы болып үш кезең негізінде білім беру 
процесін құру табылады: шақыру - мағынаны іске асыру (түсіну) 
– рефлексия. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту технологиясы 
нақты 
мақсатты 
диагностикалауды 
және 
белгілі 
бір 
коммуникативтік және мінез-құлық жағдайларын ұстануды 
білдіреді: білім алушының жеке басын құрметтеу, әртүрлі 
көзқарастарды қабылдау, жеке стильді ескеру білім беру қызметі, 
тәуекелді ақтауға дайын болу. 
Сыни ойлауды дамытудың білім беру технологиясында 
қолданылатын кез-келген жұмыс түрі, кез-келген әдіс, стратегия 
үш кезеңнен тұрады. «Фаза» термині танымның бір кезеңінің 
аяқталу шекараларының анық еместігін көрсетеді (мысалы, 
бағдарламаланған оқыту технологиясынан айырмашылығы). 
Бірінші кезең-шақыру кезеңі. Бұл кезеңде білім беру 
процесінің субъектілері келесі міндеттерді жүзеге асырады: 
-
осы тақырып бойынша бар білім мен мағыналарды өз 
бетінше өзектендіру. Мұғалімнен зерттелетін материалға 
байланысты білім мен мағынаны қайта құру процесін 
ұйымдастыру қажет екенін түсіндіру қажет; 
-
зерттелетін 
тақырыпқа 
байланысты 
танымдық 
белсенділікті ояту.
Кейде бұған студенттерді гипотезалар мен болжамдарды 
тұжырымдау қызметіне тарту арқылы қол жеткізуге болады; 
кейде – жоғары деңгейдегі мәселені тұжырымдау арқылы немесе 
оқу топтарындағы жұмысты ұйымдастыру арқылы. Тақырыпқа 

15 
деген қызығушылықты оятудың көптеген тәсілдері бар. Бұл 
қызығушылық келесідей нәрсе жасайды толтырғыңыз келетін 
«ақпараттық бос»; оқушылардың тақырыпты зерттеудегі 
бағыттарын өз бетінше анықтау. Тағы да, студенттердің қазіргі 
уақытта талқылағысы келетін тақырыптың аспектілерін өз 
бетінше анықтауы сыни ойлауды дамыту жолындағы қажетті 
міндет болып табылады. Сыни тұрғыдан ойлайтын адам, ең 
алдымен, өзін-өзі ойлайды. 
Екінші кезең - мағынаны іске асыру кезеңі (немесе түсіну). 
Ақпаратпен жұмыс істеудің бірінші кезеңінде студент өзіне: «Бұл 
мен үшін нені білдіреді?», «Маған бұл не үшін керек?». Екінші 
кезеңде бұл мағынаны белгілі бір оқу-танымдық іс-әрекетте 
жүзеге асыру қажет. Бұл кезеңде екі негізгі міндет шешіледі: 
-
ақпаратпен белсенді жұмыс ұйымдастыру. Егер студент 
бірінші кезеңде материалды зерттеудегі жеке мақсатын 
тұжырымдай алса, екінші кезеңде ол жұмысты осы мақсатқа 
бағындырады; 
-
зерттелген материалды бұрыннан белгілі мәліметтермен, 
пікірлермен тәуелсіз салыстыру. Оқу психологиясында ұзақ 
уақыт бойы сатып алу әсерін сезінудің маңыздылығы 
сипатталған. Танымдық салада, әсіресе көркем әдебиетпен жұмыс 
жасау кезінде, мен жұмыс барысында не алғанымды нақты түсіну 
оңай емес. Дегенмен, ұсынылған технологияның көптеген 
әдістері осы әсерді бастан кешіруге көмектесуге бағытталған. Бұл 
ақыл-ой дағдыларын дамытуға өзіндік қолдау. 
Үшінші кезең - рефлексия кезеңі. Бұл жағдайда рефлексия 
жаңа тәжірибені, жаңа білімді жеке мағыналар жүйесіне «ендіру» 
деп түсініледі. Қарапайым тілмен айтқанда, үшінші кезең жаңа 
материалдың оқушы үшін сөздің толық мағынасында болуын 
қамтамасыз етуге бағытталған. Ол үшін сізге қажет: 
-
жаңа материалды өз бетінше жүйелеу; 
-
тақырыпты әрі қарай зерттеу бағыттарын анықтау. 
Мұнда кішкене психологиялық трюк бар. Өйткені, ешкім 
жаңа білімнің басқа сәтті игерілген білім мен дағдылардың 
арасында Сәтті «көмілгенін» қаламайды. Ол үшін тақырыпты әрі 
қарай зерттеу үшін бос орын қалдыру керек. Мұндай термин 
«қатал толықтығы» бар, ол бәрін түпкілікті зерттеуге, тапсыруға 

16 
және оған қайта оралмауға деген шамадан тыс ұмтылысты 
білдіреді. Ойлауды дамыту үшін мұндай толықтық зиянды емес 
(бірақ ол оқу үлгерімі үшін жарамды болуы мүмкін). 
Сыни ойлау стратегиялары: 
1. 
Материалды ұйымдастырудың графикалық тәсілдері 
«Фишбоун» (Fishbone). Бұл әдіс Д.Баланкада сипатталған. 
Схеманың негізі - Балық қаңқасы. Қаңқаның басында -
жоспарланған жобада қарастырылатын мәселе. Қаңқаның өзінде 
жоғарғы және төменгі сүйектер бар. Жоғарғы сүйектерде 
проблеманың себептері, төменгі сүйектерде проблеманың болуын 
растайтын фактілер жазылады.
 
«Плюс, минус, қызықты» кестесі 
 

жүктеу/скачать 0,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: