Инициация а-РНҚ-ның (5‘ – трансляция жүрмейтін бөлігімен) рибосоманың кіші суббірлігімен (40S) қосылуынан басталады. Иницияциялық кодон – АУГ, П – орталықтың деңгейінде орналасады.
Комплементарлық әсерлесудің нәтижесінде инициаторлық аа т-РНҚ (Мет-тРНҚ) байланысуы жүреді, ол үлкен суббөлшектің П-орталығымен әрекетесіп, екі суббөлшектің қосылуын қамтамасыз етеді.
Инициация кезінде энергия көзі болып табылатын ГТФ және үш ақуыз факторы- elF-1, elF-2 және elF-3 қатысады, олар рибосомаға а-РНҚ мен аа-т-РНҚ байланысуын қамтамасыз етеді.
1. аа-тРНҚ-ның бос тұрған А- орталықпен байланысуы. А-орталықтағы а-РНҚ-ның үш нуклеотиді антикодонның нуклеотидтерімен жұптасады.
1. аа-тРНҚ-ның бос тұрған А- орталықпен байланысуы. А-орталықтағы а-РНҚ-ның үш нуклеотиді антикодонның нуклеотидтерімен жұптасады.
2. Полипептидті тізбектің карбоксилді ұшы П-орталығында т-РНҚ молекуласынан ажырайды және А-орталығында т-РНҚ-ға байланысқан амин қышқылында пептидтік байланыс түзіледі. Бұл реакция рибосомадағы пептидилтрансферазаның көмегімен катализденеді.
3. Транслокация. Жаңа пептидил-тРНҚ рибосоманың П-орталығына ауысады, ал рибосома а-РНҚ молекуласының бойымен 3 нуклеотидке жылжиды. Бос тұрған А-орталық амин қышқылын тасымалдайтын т-РНҚ-ның басқа молекуласын қабылдай алады.
Трансляция аяқталарда рибосомаға а-РНҚ-ның мағанасыз кондондарының бірі түседі УАА, УАГ немесе УГА.
Ол кодонды терминациялық- eRF ақуыз факторлары таниды.
eRF фактор, өз антикодонын танып, пептидилтрансферазалық орталықта гидролазды активтендіреді.
Соның нәтижесінде т-РНҚ мен пептидтің арасындағы байланыс гидролизденеді.
Содан кейін пептидтік тізбек, тРНҚ мен аРНҚ рибосомадан ажырайды, рибосоманың суббөлшектері де бір-бірінен ажырап, келесі пептидті тізбекті синтездеуге дайын болады.
Трансляция
Пептидті байланыс түзілгеннен кейін метионинді т-РНҚ метионин а.қ. ажырап цитоплазмаға шығып кетеді. Ал, рибосома а-РНҚ-ның келесі кодонына жылжиды, ол кодон А – орталығында орналасқан.
орталық
орталық
Трансляция жүрмейтін
3’ бөлік
т-РНҚ
м-РНҚ
Пептидті тізбек
60S және 40S суббөлшектері
ДИССОЦИАЦИЯ
Полисомалар
Бірнеше рибосома аРНҚ-ның бір тізбегін бір мезгілде синтездейді.
Прокариоттар трансляциясының ерекшеліктері: 1. Рибосоманың суббірліктері көлемі бойынша кішілеу (30S и 50S) эукариоттармен салыстырғанда. 2. Үлкен суббірліктің құрамында екі рРНҚ молекуласы бар (эукариотта үшеу). 3. Рибосоманың әр суббірліктерінде ақуыздар молекуласының саны аз. 4. Трансляция мен транскрипцияның кездесуі. 5. Бірнеше пептидтік тізбектің кездесуі. 6. Инициаторлық аа-тРНҚ формилМЕТ-тРНҚ түрінде болады
