Түркістан облысы Жетісай ауданы “ Ы. Алтынсарин атындағы №63 жалпы білім беретін мектебі” кмм намазбай Балым Қылышбекқызы


Диалектілік ерекшеліктер Тума элементтер



бет2/2
Дата20.09.2024
өлшемі211,44 Kb.
#204814
1   2
Байланысты:
Диалект жоба слайды

Диалектілік ерекшеліктер

Тума элементтер

Кірме элементтер

  • Пал-бал (п/б)
  • Барғын, келгін (бар, кел)
  • Барғым бар-барғым келеді
  • Кемпірауыз-атауыз
  • Мұштау-жұдырықтау
  • Мыштар-бәкі
  • Жүдә-өте (өзбек тілі)
  • Бодан болу-подданный (орыс тілі)

Оңтүстік Қазақстан облысындағы аудандарда диалект сөздерді қолдану


Дыбыстық
ерекшеліктер

Ш мен ч алмасуы

шақпақ

чақпақ

шүберек

чүберек

көпшілік

көпчілік

қамшы

қамчы

шикі

чикі

әнші

әнчі

Ч мен ш арасындағы дыбыстық ерекшелік Сарысу ауданында ш айтылса, ал оңтүстіктің кей ауылдарында ч деп айту кездеседі.

Л мен д алмасуы

бірлі- жарым

бірді- жарым

ұрлық

ұрдық

Е мен ә алмасуы

Себеп

сәбәп

Лезде

ләзде

кесе

кәсе

Сарысу ауданында «Мен жаңа ғана келдім» деп айтылса, ал Созақ пен Арыс ауылдарында «Мен жәңе ғана келдім» делінеді.

А мен ә алмасуы

мазмұн

мәзмұн

қаперімде

кәперімде

ғана

гәна

Грамматикалық
ерекшеліктер
Созақ ауданында: «Олар үйлеріне тарап кетті» делінсе, Кентау мен Қазығұрт аудандарында: «Олар үйдеріне тарап кетті» дейді.
Талас ауылында биелерді «биедер». Кентауда «бұлар» делінсе, Созақта «мұлар».

- Лық-лік, -лар, -лер,-лы, -лі, - лау, - ле, -ла, -ле
қосымшаларындағы л дыбысы орнына д айтылуы

қорлық

қордық

олар

одар

биелер

биедер

жасаулы үй

жасауды үй

байлар

байдар

Тұрмыстағы
сөздер

Созақта

Арыста

Су құятын ыдыс

бөшке
кәтке

битон

Тамақ таситын ыдыс

битон

бакалашка

Кір жуатын ыдыс

шылаушын шіләпшін

елеген, тазик

Ұн елейтін зат

елгзер
елеуіш

қаққыш

Пештің түтін шығатын жері

мұржа

моржа

От құралы

шімшуыр

қысқыш

Абай

Көкпекті,Бесқарағай

Ағаш кесетін құрал

пышқы

ара, қол ара

Шай ішетін ыдыс

кесе

пиала

Талас

Сарысуда

От құралы

шімшуыр

қысқаш

Киім
атаулары

Созақ

Талас

Басқа тартатын

орамал
бас орамал

шәлі

Қол сүртетін қалта орамал

бет орамал қол орамал

шыт

Ер адам шалбары

шалбар

сым

Жеңіл аяқ киім

тәпішке

шақай

Қолға тағатын әшекей

сақина

жүзік

Созақ

Қазығұрт

бешпет

пешбент

Тамақ
атаулары

Сарысу

Талас, Кентау

Сүттің беті

қаймақ

қаймақ

Тартылған сүт

қаймақ

кілегей

Сүзілген ұйытқы

айран қатық

сүзбе

Ет қосылып пісірілген тамақ (рожки,вермешил, картоп)

қуырдақ
каша

қуырдақ

Сарысу

Талас

Созақ

Қызыл қарбыз

Қауын

Қарбыз

Сары қауын

Сар қауын

Қауын

Сарысу, Созақта

Талас пен Қазығұрт

үлкен, зор

шоң, чоң

су жаңа

үр жаңа

Абай

Ақжар

кішкентай

біттей

кішкене

кіттей

кішкене

шүкіметтей

Заттың сынын, сыр-сипатын
білдіретін сөздер

Көңіл қойып тыңдағандарыңызға рахмет!



Достарыңызбен бөлісу:
1   2




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет