2.2. Кәсіпорының нарықтық белсенділігі көрсеткіштерінің жүйесі.
Қаржыларды басқару жүйесінде кәсіпорын барынша жалпы түрде жинақтау тәсілін, кәсіпорынның ағымдағы және перспективалық мүліктік және қаржылық жағдайын бағалау мақсатындағы қаржылық сипаттың өзгеруін, қаражаттардың қол жетімді көздерін анықтау және олардың жұмылдырудың мүмкіндіктері мен орындылығына баға беруді білдіреді.
Қаржылық талдаудың қажеттілігі оның нарықтық құнын арттыру резервтерін анықтау және тиімді дамуды қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық жағдайы мен негізгі нәтижелерін зерттеу мүмкіндігінен тұрады.
Коэфициенттердің көмегімен қаржылық есептілікті талдау тарихының қалыптасуы ұзаққа созылмаған, бірақ қатысты көрсеткіштердің көмегімен талдау идеясының өзі бұрын – жаңа заманға дейін 300 жыл үшін Евклид кезінде туған.
Кеңес билігі жылдарында есептілік талдауы шаруашылық қызметті талдаудың құрамды бөлігі ретінде қарастырылды. Ресей үшін осы қаржылық талдау фрагменті бірқатар жағдайларда, атап айтқанда қаржылық нарықтың жеткіліксіз дамуында басым мәнге ие және оны ақпараттық қамтамасыз ету тәуекелдерді талдау, нарықтық бағаларды пайдалану сияқты осындай фрагменттердің маңыздылығын төмендетеді.
Есептілікті талдауды дамытуда Александр Уолл рөлі үлгі болды. 1912 жылдың өзінде ол тәжірибелердің олардың өлшемдік мәнімен толықтырылған әр түрлі талдамалық коэффициенттер жүйесінде барынша қажеттілігін уақытында байқап қалып, осы саладағы зерттеуін бастады. Бұл жылдарда жаңа көрсеткіштерге қатысты қолда бар әзірлемелерге қарамастан, несиеге қабілеттіліктегі мүлтіксіз артықшылық дегенмен, ағымдағы өтімділіктің коэффициентіне тиесілі болғанын атап өтеміз.
Жалпы қаржылық есептілік жүйесін және атап айтқанда оны талдаудың әдістерін дамыту үшін маңызды мәні 1929 жылы қаржы-экономикалық күйреуге ұшыраудан кейін инвесторларды қорғау мақсатында қабылданған және бағалы қағаздардың эмиссиясын тіркеуді көздеген АҚШ-та 1933 жылы «Бағалы қағаздар туралы» Заңды қабылдау болды.
Қаржылық есептіліктің жүйеленген талдауы туындауының тарихи аспектілеріне салыстырмалы түрде назар аударылмайды; талдау тарихы саласында отандық сияқты және батыс мамандарының зерттеулеріне сай келеді. Мұндай ереже есептілік оны талдау үшін жасалатындықтан дегенмен де қызықты.
Кеңестік Одақта қаржылық есептіліктің талдауы дербес бағыттар ретінде бөліп көрсетілмеді, қаржылық жағдайды талдау «Шаруашылық қызметтің талдауы» тәртібі бөлімдерінің тек біреуі ғана болды. Алайда көптеген коэффициенттер мен көрсеткіштер, әсіресе ресурстардың тиімділігі мен пайдалылығын бағалауға қатысы барларын аналитиктер мен экономистер белсенді пайдаланды.
Батыста «Коэффициенттерді талдау» ретінде белгілі талдамалық коэффициенттердің құралдарының көмегімен қаржы-шаруашылық қызметін жүйелендірілген талдауы Ресейде салыстырмалы түрде 90-шы жылдардың басынан бастап тарала бастады. Оған бірнеше себептер болды: бухгалтерлік есеп және талдаудың отандық жүйесінің өзгеру процесіне ағылшын-американдық ықпалдың күшеюі, шын мәніндегі дербес кәсіпорындар санының кілт ұлғаюы, ақпараттық қамтамасыз етудегі тіке байланыстардың біртіндеп бұзылуы және көлденең байланыстардың рөлінің күшеюі, қолда бар және әлеуетті контрагенттердің қаржылық жағдайына қатысты белгісіздіктің нақты артуы.
Экономикалық дамыған елдерде талдамалық база проблемасы іс жүзінде мүлдем жоқ – ақпараттық агенттік әр түрлі бөліктерде: салалар, кіші салалар бойынша, кәсіпорындардың топтарына және т.б. топтастырылған талдамалық деректерді жаппай басып шығарады.
Соңғы онжылдықта алынған кеңістік-уақытша салыстыру үшін талдамалық коэффициенттерді пайдалануға жүйелендірілген тәсілді әзірлеуге негізгі үлесті американдық мамандар қосты. Осы елде жеке бизнестің нақ өзі, мемлекет тарапынан жеткілікті түрде реттелмей, барынша жедел қарқынмен дамығандықтан бұл тарихи негізделген болатын.
Қазіргі уақытта әлемдік есептік-талдамалық тәжірибені компаниялардың мүліктік және қаржылық жағдайын бағалау үшін қолданылатын он шақты көрсеткіштер белгілі; бұған қоса оларды топтастыруға белгілі бір тәсіл де туындап отыр.
Олардың ішінде алты негізгі тәсілдерді бөліп көрсетуге болады:
1. Көлденең талдау
2. Тігінен талдау
3. Трендтік
4. Салыстырмалы
5. Факторлы
6. Қаржылық коэффициенттер әдісі
Зерттеудің мақсаты неғұрлым тиімдісін анықтау үшін субъектілердің қаржылық ережесін талдауды жүргізу әдістерін зерделеуде болып отыр.
Қойылған мақсатқа сәйкес тиісті міндеттер қалыптастырылған:
1)талдаудың теориялық негіздерін зерделеу;
2)отандық авторлар – Дүйсембаев пен шетелдік авторлар – В.В.Ковалева, Л.А.Бернстайнның ұсынылып отырған әдістерін қарау;
3)өтімділік, несие беру қабілеттілігі, төлем қабілеттілігі топтарының көрсеткіштерімен танысу және есептеу;
4)зерттеу объектісі жағдайының нақты суретін көрсететін қаржылық жағдайды барынша тиімді бағалауды жалғастыру.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
• қаржылық жағдайға және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісіне
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
• айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
• қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
• кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
• ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш
• баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
• кәсіпорын табыстылығын бағалау;
• кәсіпорын табысының салыстырмалы керсеткіштерін,
• кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
• кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі. Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның қаржылық жағдайы.
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады.
Достарыңызбен бөлісу: |