Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия
жүктеу/скачать 11,35 Mb.
|
umkd os shar beiim tehn 2022 zh.
- Бұл бет үшін навигация:
- Алғы дақылдар
- Топырақты өңдеу
| Қарақұмықтың өсіру технологиясы оның морфологиялық және биологиялық ерекшеліктеріне негізделген. Бұлар - өсімдіктердің жер үсті бөліктерінің пропорционалды емес деңгейде дамуы, гүлдену және пісу ерекшеліктері, көктемгі және күзгі бозқырауларға сезімталдығы, ылғалсүйгіштігі, құрғақшылықты күшейтетін желдің әсері және тозаңдатқыш – насекомдарды қажетсінуі.
Қарақұмықтан мол өнім алу үшін күрес оны орналастыратын танапты (алғы дақылда) таңдаудан басталады. Оған жақсы жарықталатын алаңдар дұрыс, мұнда өсіп- жетілу (вегетация) кезеңінде ауаның салыстырмалы ылғалдылығы жоғары микроклимат жасалады және тозаңдатқыш – насекомдар көп шоғырланған. Сондықтан дақылды орман жолақтары немесе ұсақ шоқылы, ағашты танаптарға сепкен дұрысырақ. Алғы дақылдар. Негізінен қарақұмықты ауыспалы егістерде сүріден кейінгі дәнді дақылдардан, дәндібұршақтардан кейін, тыңайтқыш енгізілген қант қызылшасы, күздік дәнді дақылдар, картоп, сүрлемдік жүгеріден соң орналастырады. Ауыспалы егістерде қарақұмықты алғы дақылға қанша тыңайтқыш енгізілгенін және оның соңынан себілетін дақылдарға алғы дақылға жарамдылығын ескереді, сонымен қатар өсімдік шаруашылығы саласын қарқындандыруды арттыруды қарастырады. Қарақұмықты күнбағыс, сұлы, біржылдық шөптерден соң орналастырмаған абзал. Негізгі қарақұмық өсірілетін облыстарда (Павлодар, Батыс-Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай ж.б.) мынадай ауыспалы егістер ұсынылады: Сүрі танабы, бидай, қарақұмық, бидай, бидай; Сүрі танабы, бидай, жүгері, қарақұмық, бидай; Сүрі танабы, бидай, бидай, дәндібұршақ дақылдары, қарақұмық, бидай. Топырақты өңдеу. Қарақұмық дақылына топырақ өңдеуге негізгі агрошаралар барынша мол ылғал қорын жинақтауға және сақтауға әрі танаптарды арамшөптерден тазартуға бағытталуға тиіс. Топырақты қарақұмыққа күзде және көктемде өңдейді. Құрғақшылықты аудандарда және топырақтың жел-су эрозиясына ұшырайтын аудандарда топырақ бетіне егін паясын қалдыра отырып жазықтілгішті топырақ өңдеу жүргізіледі. Бұл қалың қар қабатын қалыптастыруға мүмкіндік жасайды, ылғалдың булануын, судың ағып кетуін және топырақтың шайылуын азайтады. КПШ-9, КПШ-5, ПГ-3-5, КТС-10-2 ж.б. құралдарды қолдануға болады. Ғылым мен өндірістік іссана дәлелденгендей, ерте (тамыз айында) сүдігер және арамшөптердің егін көгін құрту мақсатымен кейіннен жүргізілген жартылай сүрі танапты топырақ өңдеу қарақұмықтың астық өнімін барынша арттырады. Ылғал жинақтау мақсатымен қыста қар тоқтатылады (СВШ-7, СВШ-10, СВУ-2,6), көктемде арамшөптердің жаппай көктеуіне қарай тұқымның сіңіру тереңдігіне аралық культивация жүргізіледі (КТС-10-01, КПШ-9, КПШ-5 ж.б.). Себу алдында культивацияны ОП-8, ОП-12 немесе басқа құралдармен іске асырады. Барлық өңдеулер міндетті түрде бір мезгілде тырмалаумен қабыстырылады (БЗСС-1,0). Арамшөп тұқымдарының көктеуін тездету және топырақ бетін тегістеу үшін танаптар тығыздалады (ЗККШ-6, ЗККН-2,8). Күзде жазық тілгіштермен терең қопсытылған танаптарда ерте көктемде ине тісті БИГ-3, БМШ-15, БМШ-20 құралдарымен ылғал жабылады. Себу алдындағы топырақ өңдеу КТШ-9, КТС-10-01, КПЭ-3,8А ж.б. құралдардың бірін штангалы құрылымдарды тіркеп іске асырылады. Қарақұмық егістігінде тыңайтқыш қолдану оның астық өнімін арттырудағы маңызды буын болып табылады. Оның әрбір центнер астық өнімі мен соған сәйкес сабаны топырақтан 4,4 кг азот, 2,5 кг фосфор, 3,3 кг калий шығындайды. Қазақстан топырақтарының көпшілігінде фосфор жеткіліксіз, ал азот пен калий жеткілікті деп есептеледі. Сондықтан топырақты негізгі өңдегенде немесе себумен қатар фосфор тыңайтқышын енгізген дұрыс, ал бұл астық өнімін 1,5-2,0 ц/га және одан да жоғары арттырады, қарақұмықтың пісуін жеделдетеді. Ылғалды үнемді пайдалануға мүмкіндік жасайды, әрі астық сапасын жақсартады. Дақыл үшін топырақтағы азот пен фосфордың теңдестірілгені маңызды. Азоттың артық мөлшерінен өсімдіктер «майланады», жақсы өседі, алайда нашар жемістенеді; азоты жетімсіз топырақтарда әрі мардымсыз өседі, әрі күтілген өнімді бере алмайды. Қарақұмықтың өнімділігі және тыңайтқыштардың тиімділігі топырақтағы қоректік заттардың мөлшері мен олардың арақатынасына, ең алдымен, азот пен фосфорға тікелей байланысты; қарақұмыққа тыңайтқыш қолдану жармаға есептегенде тіпті 0,1 ц/га нақты қосымша өнімнің өзі экономикалық тұрғыдан тиімді; қолданылған тыңайтқыштардың тиімділігі табиғи, қоректену элементтерімен қамтамасыз етілмеген, топырақ аясында барынша жоғары. Топырақтың фосфор ережесін (режимін) күшейтуден фосфор тыңайтқыштарының тиімділігі әлсірейді де, азотты тыңайтқыштардың әсері күшейеді. Көп жылдар бойы Солтүстік Қазақстанның топырақтарында тыңайтқыш қолданаылмағандықтан және сіңімді қоректік заттардың жетімсіздігінен дақылдар өнімі мен сапасы төмендеуде. «С.Сейфуллин атындағы ҚазАту» АҚ-ның ғалымдарының зерттеулері көрсеткендей (В.Г.Черненок ж.б.), тіпті құрғақшылық жылдардың өзінде қарақұмықтың астық өнімі фосфор тыңайтқышынан 1,2-1,3 ц/га немесе 36,4-39,4 % артты (бақылау вариантындағы өнімі - 3,3 ц/га болғанда), ал азот тыңайтқышынан ол көрсеткіштер тиісінше - 1,4-1,5 ц/га, 42,4-45,5% болды. жүктеу/скачать 11,35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|