Ұйымдастыру/Организация/
Organizing time
Үй тапсырмасын сұрау/
Домашнее задание/
Request for homework
Негізгі бөлім/Основной раздел/The main section
Бекіту бөлімі/
Утверждение/
Fixing section
Сергіту сәті
Қорытынды
Бағалау
|
• Білім алушылармен сәлемдесу;
• Білім алушыларды түгендеу;
• Білім алушылардың сабаққа дайындығын тексеру;
• Білім алушылардың назарын сабаққа аудару (ой ашар)
1- тапсырма. «Сәйкесін тап» флипчартта «Көмірсулар» тақырыбына байланысты тапсырмалар берілген, сәйкес орындарына қою арқылы әр көмірсуды анықтау.
Моносахаридтер
Гидролизденбейтін қарапайым қантты заттар.
С6 Н12 О6
Жүзім қанты
Бағалы қоректік зат
Денсаулықты нығайтатын дәрі ретінде медицинада пайдаланылады.
Фруктоза
Адам ағзасында зат алмасу процесіне қатысады.
Дисахаридтер
Гидролизденіп, моносахаридтердің екі молекуласына ыдырайды.
С12Н22 О11 (қызылша қанты)
Этил спиртін алуда маңызды өнім болып табылады
Лактоза- сүт қанты
Молекуласы глюкоза фруктозадан түзіледі
Мальтоза
Полисахаридтер
Табиғи жоғары молекулалы қосылыстар
(С6Н10 О5)n
Целлюлоза
Жасанды жібек алынады
Крахмал – салқын суда ерімейтін ақ түсті ұнтақ зат.
Адам мен барлық жануарлар азық ретінде қабылдап, қорыта алады.
2-тапсырма:
Интербелсенді тақтада көмірсулар берілген өздеріне сәйкес суреттерді орнына кою.
Amino acids. Аминокислоты. Аминқышқылдар
Аланин
|
Ala
|
A
|
Alanine
|
Валин
|
Val
|
V
|
Valine
|
Изолейцин
|
Ile
|
I
|
Isoleucine
|
Лейцин
|
Leu
|
L
|
Leucine
|
Пролин
|
Pro
|
P
|
Proline
|
Серин
|
Ser
|
S
|
Serine
|
Треонин
|
Thr
|
T
|
Threonine
|
Цистеин
|
Cys
|
C
|
Cysteine
|
Метионин
|
Met
|
M
|
Methionine
|
Аспарагиновая кислота
|
Asp
|
D
|
asparDic acid
|
Аспарагин
|
Asn
|
N
|
asparagiNe
|
Глутаминовая кислота
|
Glu
|
E
|
gluEtamic acid
|
Глутамин
|
Gln
|
Q
|
Q-tamine
|
Лизин
|
Lys
|
K
|
before L
|
Аргинин
|
Arg
|
R
|
aRginine
|
Гистидин
|
His
|
H
|
Histidine
|
Фенилаланин
|
Phe
|
F
|
Fenylalanine
|
Тирозин
|
Tyr
|
Y
|
tYrosine
|
Триптофан
|
Trp
|
W
|
tWo rings
|
Карбоксильдi топ. Carboksile group
Amino group. Амин тобы
Radical
Amino acids. Аминокислоты. Аминқышқылдар
Amino acids. Аминокислоты. Аминқышқылдар - молекуласында амин (~NH2) және карбоксил (-СООН) топтары бар органикалық қосылыстар:
H2N-CH2-COOH (аминсірке қышқылы (глицин))
Аминқышкылдарын радикалындағы сутек атомдары амин тобына алмасқан карбон қышқылдарының туындылары ретінде қарастыруға болады. Кейбір аминқышқылдарының құрамында екі аминтобы, гидроксил тобы, тиол тобы — SH, екі карбоксил тобы болады.
Атаулары және изомерлері
Аминқышқылының қарапайым өкілі — аминсірке қышқылы NH2—СН2—СООН. Аминқышқылдарын көбіне қалыптасып кеткен тривиальді атаумен, мысалы, аминсірке қышқылын глицинлеи атайды.
Аминқышқылдарының изомерленуі көміртек тізбегінің изомерленуімен және амин тобының орналасуы бойынша анықталады. Атау үшін карбоксил тобы бар көміртек атомынан бастап нөмірлейді:
Халықаралық номенклатурадан басқа көміртек атомдарын грек алфавиті әріптерімен белгілеп атау да қолданылады. Бұл жағдайда белгілеу карбоксил тобынан кейінгі көміртек атомынан басталады.
Амин қышқылдарының жіктелуі.
Алу жолдары
Амин қышқылдары деп – карбон қышқылының молекуласындағы көмірсутегідегі сутегінің орнын амин тобы басқан органикалық қосылыстарды айтады.
Амин қышқылдарының физиологиялық маңызы өте зор, өйткені олардың қалдықтарынан ақуыздар құрылады және олардан ферменттер, витаминдер, гормондар түзіледі. Амин қышқылдарын көбінесе тривиалды (шығу тегі бойынша) атаумен айтады.
Мысалы: NH2СН2СООН – глицин. Сонымен қатар, амин қышқылдарын атау үшін сәйкес карбон қышқылының атына «амин» деген сөз қосып, амин тобының орнын грек алфавитімен көрсетіп атайды. Мысалы:
|
– аланин немесе α-аминпропион қышқылы
|
Амин қышқылдарының жіктелуі
Амин қышқылдары құрылысы бойынша үш топқа бөлінеді:
1. Ациклді;
2. Карбоциклді;
3. Гетероциклді.
Ациклді амин қышқылдары карбоксил – СООН және амин −NH2 топтарының санына қарай бөлінеді:
1. Моноаминкарбон қышқылдары: аланин СН3СН(NH2)СООН – барлық ақуыздар құрамына кіреді.
2. Моноаминдикарбон қышқылдары: аспарагин қышқылы НООССН2СН(NH2)СООН – аминянтар қышқылы, ақуыз гидролизі нәтижесінде түзіледі. Табиғатта аспарагин қышқылының амиді кездеседі –
NH2СОСН2СН(NH2)СООН.
3. Диаминмонокарбон қышқылдары: Н2N(СН2)4СН(NH2)СООН – лизин, кейбір балық уылдырығының құрамында кездеседі, күшті негіз, ауыстырылмайтын амин қышқылдарына жатады. Оны синтетикалық жолмен капролактамнан және биохимиялық әдіспен алады.
1 – тапсырма. Керекті сөздерді тиісті оырндарына қой (аминсірке қышқылы, амин, карбоксил, аминные, карбоксильные, атомов водорода, карбоновых кислот, amine, carbon, hydrogen, oxygen, carboxyl, nitrogen):
Аминқышқылдар - молекуласында ____ (~NH2) және _____ (-СООН) топтары бар органикалық қосылыстар:
H2N-CH2-COOH (_______ (глицин))
Аминокисло́ты (аминокарбо́новые кисло́ты; АМК) — органические соединения, в молекуле которых одновременно содержатся
_______ и _____ группы. Аминокислоты могут рассматриваться как производные ________, в которых один или несколько _______ заменены на аминогруппы.
Amino acids are biologically important organic compounds containing _____ (-NH2) and ______ (-COOH) functional groups, along with a side-chain (R group) specific to each amino acid. The key elements of an amino acid are _____, ______, ______, and ______, though other elements are found in the side-chains of certain amino acids.
2 – тапсырма. Аминқышқылдарды әріптік, орысша және ағылшынша атауларымен сәйкестір.
Glycine Alanine Valine Isoleucine Leucine Proline Serine Threonine Cystine
Изолейцин Аланин Глицин Лейцин Валин Цистеин Серин Треонин Пролин
Pro Cys lli Ser Ala Leu Gly Thr Val
3 – тапсырма. Глоссариймен жұмыс.
Amino acids. Аминокислоты. Аминқышқылдар - молекуласында амин (~NH2) және карбоксил (-СООН) топтары бар органикалық қосылыстар:
H2N-CH2-COOH (аминсірке қышқылы (глицин))
Аминқышкылдарын радикалындағы сутек атомдары амин тобына алмасқан карбон қышқылдарының туындылары ретінде қарастыруға болады.
Метиламин/Methylamine CH3 – NH2 - өткір иісті, түссіз газ. Иісі аммиактың иісіне ұқсас. Суда жақсы ериді.
Дәрі –дәрмектер алу үшін қолданады. Сонымен қатар метиламиннен бояғыш заттар және беттік белсенді қосылыстар алынады.
Гексаметилендиамин/Hexamethylenediamine H2N (CH 2) 6– NH2 - түссіз кристалды зат, суда ериді. Полиамидтер және синтездік талшық – нейлон алу үшін қолданылады.
Анилин/Aniline C6H5NH2 – өзіне тән иісі бар, түссіз майлы сұйықтық. Дәрі-дәрмектер, қопарылғыш заттар, анилинді бояулар алуда қолданылады.
4 – тапсырма. Аминқышқылдар таңбалары. Кесте толтыру.
Қазақша атауы
|
Орысша атауы
|
Ағылшынша атауы
|
Таңбасы
|
Метионин
|
Метио-нин
|
|
Met
|
Аспара-гин қышқылы
|
Аспара-гиновая кислота
|
|
Asp
|
Аспара-гин
|
Аспара-гин
|
|
Asn
|
Глутаминқышқылы
|
Глутами-новая кислота
|
|
Glu
|
Глутамин
|
Глута-мин
|
|
Gln
|
Лизин
|
Лизин
|
|
Lys
|
Аргинин
|
Аргинин
|
|
Arg
|
Гистидин
|
Гисти-дин
|
|
His
|
Фенила-ланин
|
Фенила-ланин
|
|
Phe
|
Тирозин
|
Тирозин
|
|
Tyr
|
Трипто-фан
|
Трипто-фан
|
|
Trp
|
5 – тапсырма. Таңбаны оқып қазақша, орысша және ағылшынша атаңыз.
Gly, Ala, Val, lle, Leu, Pro, Ser, Thr, Cys, Met, Asp, Asn, Glu, Gln, Lys, Arg, His, Phe, Tyr, Trp.
6 – тапсырма. Анаграммадан сөз құрастырып қазақша, орысша және ағылшынша атап, формуласын айту.
Лицгин, Нилана, Ливан, Цинлейзои, Ницлей, Плинро, Ринес, Онтреин, Теисцин, Нионимет, Гинарапас, Гаминлут, Изнил, Гиниран, Тигисдин.
Жұмбақ шешу.
Тіршілікті ешқашан қолдамайды
Сондықтан ол ауаның көп бөлігін құрайды (Азот – азот – nitrogenium).
Иісі де, дәмі де жоқ, ұсталмайды,
Ол болмаса, тіршілік, өмірде жоқ.
Ол болмаса, отын да тұтанбайды,
Қалады қарауытып көмір боп шоқ (Оттегі – кислород - oxygen).
Осы затпен ескі үйді аластайды,
Түріне қарасақ алтынға ұқсайды. (Күкірт – сера – sulfur).
Кең әлемді кернейді
Бірақ көзім көрмейді
Ол не? (Ауа – воздух – air).
Өзі ауыр металға жатады,
Емшілер қорықтық құюға жаратады.
(Күміс – серебро – silver).
Аминқышқылы туралы қызықты мәліметтермен танысып, қазақ тіліне аударыңдар:
С развитием следового аминокислотного анализа D-аминокислоты были обнаружены сначала в составе клеточных стенок некоторых бактерий (1966), а затем и в тканях высших организмов. Так, D-аспартат и D-метионин предположительно являются нейромедиаторами у млекопитающих.
With the development of a trace amino acid analysis, D-amino acids were first found in the cell walls of some bacteria (1966), and then in the tissues of higher organisms. So, D-aspartate and D-methionine are supposedly neurotransmitters in mammals.
Амин қышқылы талдау дамуымен ізі D-амин қышқылдары бастапқыда жоғары ағзалардың ұлпаларында, содан кейін кейбір бактериялар (1966) жасуша қабырғасының бір бөлігі ретінде табылған, және болды. Осылайша, D-аспартат және D-метионин, болжам қоректілердің нейротрансмиттера болып табылады.
|
