Дәріс №15. Тақырыбы:Эколгиялық қауіпсіздік шараларының маңызы

1. Ғаламдық экологиялық қауіпсіздік.

2. Қауіпсіздікті сақтау шаралары.

Ғаламдық экологиялық қауіпсіздік түсінігі жеткілікті түрде аныталмаған. Қауіпсіздліктің басты 3 түрі көрсетіледі:

• 
  әскери қауіптілік , оларға ғаламдық ядролық соғыс, жаппай қырып-жою қарулары, халықаралық қару тасымалдау, ірі соғыстар мен жергілікті қақтығыстар жатады.
  
• 
  экономикалық қауіптілік- жаппай кедейшілік, экономикалық жағдайлар, халықаралық миграция, пандемия т.б.
  
• 
  экологиялық қауіптілік- атмосфера құрамының өзгеруі, табиғи тұщы сулардың ластануы, ормансыздану, шөлдену, топырақ эрозиясы, өндірістік және тұрмыстық лақтырындылардың әсерінен болатын ластанулар, қауіпті технологияларды тасымалдау т.б.
  

1. Қоршаған ортаның ластануынан болатын зияндардың экономикалық бағалануының бар әдістеріне шолу.

2. Автокөлік шығарындыларымен ауа ортасының ластануынан болатын зияндар.

Қоршаған ортаның ластануынан болатын зиян экономикалық, экологиялық және әлеуметтік болуы мүмкін. Экологиялық зиянда қоршаған ортаның, гидросфераның, флора мен фауна жағдайлары нашарлап, ахуалы төмендейді. Қоршаған ортаның ластануынан болатын экономикалық зиянның құрамына табиғатты қорғау шығындарын, зиянның өтелу шығындары мен уыстан шыққан пайданың алынбаған табыс түрін немесе әсерін де есепке алу қажет.Атмосфераның ластануынан болған экономикалық зиянды анықтау –зиян шамасының өзгеруіне факторлық талдау жасау әдістемесі болып табылады.

1. Мониторинг түсінігі.

2. Негізгі түрлері.

Экологиялық мониторинг- қоршаған ортаның өзгерісін бақылау, баға беру, кешенді ақпарат жинақтау, ұлттық, аймақтық, жергілікті деңгейде қоршаған ортаның жай-күйіне баға беру.Экологиялық мониторинг түсінігі 1972 жылы Стокгольм конференциясында енгізілді. Мониторинг жүйесі бірнеше бақылау тобын біріктіреді.Мониторинг құралдары- физикалық, химиялық биологиялық зерттеу әдістерін ұсынады.Негізгі түрлері: биологиялық, геоэкологиялық, биосфералық;

. Дәріс№18.

Тақырыбы:Биосфера ресурстары. Табиғатты пайдаланудағы негізгі басқарулар.

1. Негізгі түсінік.

2. Табиғатты пайдаланудың негізгі 2 құрамдас бөлігі.

Табиғи орта адамның өз қажеттіліктерін өтеу мақсатында табиғи обьектіні, табиғи ресурсты, табиғи кешенді біріктіреді.Табиғи обьектінің негізгі белгілері:

• 
  табиғи шығу тегі
  
• 
  табиғи ортамен экологиялық байланысы
  
• 
  табиғи құндылығы
  

Басты глобалды геоэкологиялық проблемаға табиғаттың шынайы өзгергенің және антропогеннің әсерінен өзгергенің жатқызады.Ал табиғаттың өзгеруі географиялық ортаның экологиялық,экономикалық,және әлеуметтік өзгерісіне әкеледі.Жер бетіндегі басты проблема бұл айналадағы ортаның күкірт қос тотығымен және азот тотықтарымн ластануы болып отыр.Ал осындай ластану қышқыл жаңбырдың жауына әкеледі.Мұндай жаңбыр топырақ пен су көздерін уландырады.Мұндай жаңбырлардан АҚШ пен Батыс Еуропада қазірдің өзінде 30 млн. гектардан астам орман құрыды,Германияда орман алқабының жартысына жуығы зақымдалды.

Бүкіл адамзатқа қатысты проблемаларды ғаламдық проблемалар деп атайды.

Ғаламдық проблемалар дүниежүзілік қомдастық елдерінің арасындағы

қарым-қатынастар мен табиғат арасындағы қатынастарды,ресурстармен

қамтамасыз етуді бірлесіп шешу мәселерін қамтиды.Мыңдаған жылдар

бойында адам өзінің техникалық мүмкіндіктерін арттырумен

болды,табиғатқа қол сұғып араласуын күшейте берді,табиғатта биологиялық

тепе-теңдікті сақтау қажет екенің ұмытты.Айналадағы ортаға түсетін салмақ

ХХ ғасырдың екінші жартысында ерекше күрт артты.

Дәріс №21.

Тақырыбы:Экологиялық проблемаларды шешу жолдары.

1.Экологиялық білім беру.

2. Экологиялық мониторинг.

Әлемдік экологиялық проблемаларды шешу үшін ең алдымен оның пайда болу себептерін білу қажет. Қалыптасқан экологиялық проблемаларды шешудің негізгі ғылыми бағыттары мен оны жетілдіру жолдары айқындала бастады.Олардың негізгілері:

• 
  экологиялық білімді жетілдіру
  
• 
  экологиялық сараптама
  
• 
  экологиялық мониторинг
  
• 
  экологиялық маркетинг
  
• 
  экологиялық бизнес
  
• 
  экологиялық нарық
  
• 
  экологиялық менеджмент
  

1. Қазіргі даму кезеңіндегі адам экологиясын оқытудың актуальдылығы.

2. Экологияның адам өміріндегі маңызы.

Қазіргі кездегі экология ғылымы ғаламдық барлық ғылымдардың салаларына араласа отырып экономикалық, әлеуметтік, рухани мәселелердің негізін қамтитын, соның ішінде қоғам мен адамның арақатынасының себептерін анықтайтын күрделі ғылым. Адам экологиясын ғылыми тұрғыдан қарастыруға, оны зерттеуге үлкен әсер еткен XXғ.өмірге келген «Қоршаған орта түсінігі». Соның нәтижесінде адамның өмір сүріп жатқан жері, оның үйі, сол үйдің тұрақты таза болуы адамға байланысты.

1. Табиғат лабораториялары

2. Ерекше қорғалатын аумақтар

Қазақстан жері жасыл өсімдіктер әлемі мен жабайы жануарлар дүниесі өкілдеріне бай өлке.Ландшафтарды қорғаудың ең жоғарғы формасы-қорықтар ұйымдастыру. Қазақстан Республикасы бойынша 9 мемлекеттік қорық, 66 қорыққор, 6 ұлттық парк және 24-тен астам табиғат ескерткіштері бар. Қорықтар- бұл табиғат обьектілерін қорғаудың ең жоғарғы формасы. Қорық жеріне улы химикаттарды шашуға және басқа жерлердің өсімдіктері мен хайуанаттарын жерсіндіруге болмайды.

1. Қоршаған ортаны қорғауды басқарудағы маркетинг механизмі.

2. Маркетинг жүйесіндегі экологиялық аудит.

Табиғатты пайдаланудағы экономикалық механизмнің нарыққа көшуі мынадай элементтер арқылы жүзеге асады:

• 
  қоршаған ортаны ластаудағы төленетін төлемдер
  
• 
  табиғи ресурстар нарығын құру
  
• 
  экологиялық қорлар құру
  
• 
  экологиялық бағдарламалар
  
• 
  экологиялық қамсыздандыру
  

1. Экологиялық құқық түсінігі.

2. Экологиялық құқықты бұзу.

Экологиялық құқық қоршаған ортаны қорғау саласында, оның жағдайын жақсарту, зиянды іс-әрекеттердің алдын-алу шараларын ұйымдастырумен айналысады. Экологиялық құқық бұзу юридикалық фактіні құрайды. Экологиялық құқық бұзу обьектісін қоғамдық ұйымдар қарастырады.

1.Негізгі экологиялық факторлар.

2. Факторлардың организмге әсері.

Экологиялық факторлар дегеніміз – организм үшін қажетті немесе теріс әсер ететін ортаның элементтері.Шөл-шөлейттегі жердегі өсімдіктер үшін жоғары температура, ылғалдың аздығы қолайлы фактор болса, ал орман өсімдіктеріне бұл қолайсыз фактор болып табылады.Факторлар 3 негізгі топқа жіктеледі: абиотикалық, биотикалық және антропикалық.

1. Полигондарға жалпы сипаттама.

2. Полигон зардаптары.

Республикамыздың аумағында ядролық қарудың сыналғаны әлемге әйгілі. Полигондар аймағы ұзақ жылдар құпия сақталды. Қазақ даласының 19 млн.га жері 40 жыл бойы ядролық сынақтың полигоны болды.Батыс Қазақстан аумағында 1966-1979 ж.ж. аралығында 24 рет ядролық қару сыналған.Соның ішінде Азғыр полигоны 6,1 мың га жерді алып жатыр.Полигондар зардабын шешу проблемасы күн тәртібінде тұр.Полигондар аймағындағы жер ресурстары техногендік ластанудың әсерінен бүлініп жарамсызданған.

Экологияландыру идеясы қазіргі қоғамның барлық жақтарын қамтыды.Экологиялық аспектер көптеген ғылыми пәндер мен қарастырылады.Мысалы:биологияда-бұл классикалық экология,медицинада –адам экологиясы,техникалық ғылымдарда –инженерлық экономика,ал географияда –бұл геоэкология.Жергілікті экологиялық проблемаларды шешу –болашақ жас ұрпақтың міндеті.

1. Экономиканы экологияландыру.

2. Табиғат пайдаланудың экономикалық тетіктерін жетілдіру.

Экономиканы экологияландыруды жүзеге асыру үшін ресурс үнемдейтін технологияларды дамыту және экологиялық «лас» өндірістің үлесін азайту, табиғат пайдаланудың, мемлекеттік экологиялық бақылауды, экологиялық мониторингтің және статистиканың табиғат пайдаланудың және экологиялық сараптаманың рұқсат ету жүйесін оңтайландырудың экономикалық тетіктерін жетілдіру арқылы барлық әзірленетін мемлекеттік, өңірлік, салалық бағдарламаларға экологиялық шарттар мен талаптарды енгізу қажет.

1.Арал мәселесі.

2. Қоршаған ортаның жағдайы.

3. Қала экологиясы.

Арал теңізі- Қазақстанның інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Арал апатына себеп болған факторларға:

- ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;

- суды өте көп қаже ететін күріш, мақта дақылдарын көбейтіп жіберу.

-жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және суды үнемді пайдалану.

-табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.

Осы аталған фактілер Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны экологиялық дағдарысқа әкелді.

1.Рим клубы

2.Киото хаттамасы

Әдебиеттер:№1 65-69, 79-82 бет.
Апта 2

Семинар -2. Семинар сабағының мазмұны.Аз қалдықты және ресурс үнемдеуші өндірістің тиімділігі.

1.Аз қалдықты және ресурс үнемдеуші өндіріс..

2.Аз қалдықты өндірістің тиімділігін анықтау әдістері.

Әдебиеттер:№1 165-170бет.
Апта-3.

Семинар -3. Тақырыбы.Минералды ресурстарды экономикалық тұрғыдан бағалау.

1.Минералдық ресурстарды экономикалық бағалау.

2.Кен орындарын экономикалық бағалау.

Әдебиеттер.№1 182-185, 202-215 бет..
Апта 4.

Семинар -4. Тақырыбы. Ауыл шаруашылығы секторындағы экологиялық проблемалар

1.Ауыл шаруашылығы секторындағы экологиялық проблемалар..

1.Жер қойнауын пайдаланудың төлем түрлері.

2.Өнімдерді бөлу туралы келісімшарттар..

Әдебиет: №1 293-296, 312-318 бет.
Апта – 6.

Семинар -6. Тақырыбы: Ғаламдық экологиялық қауіпсіздік

1.Ғаламдық экологиялық қауіпсіздік.

2.Экологиялық қауіпсіздіктің алдын-алу шаралары.

Әдебиет: №2 541-546 бет.
Апта 7.

Семинар -7. Тақырыбы: Қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлемдер

1.Қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлемдер.

2.Төлемдерді анықтаудың әдістері.

Әдебиеттер: №1 114-128 бет.
Апта 8.

Семинар -8. Тақырыбы.Экологиялық аудит түсінігі

1.Экологиялық аудит қалыптасу тарихы.

2.Шет жердегі экологиялық аудиттің деңгейі.

Әдебиеттер№6 157-172 бет.
Апта 9

Семинар -9. Тақырыбы.Жануарлар әлемін қорғау

1.Жануарлар әлемін экономикалық тұрғыдан қорғау механизмі..

1.Ауыл шаруашылығын химияландырудың экологиялық аспектілері.

1.Қорық ұйымдастыру ісінің болашағы.

1.Экология туралы заңдар мен маңызды құжаттар.

1.Семей-Невада қозғалысының маңызы.

2.Азғыр, Тайсойған полигондарына сипаттама.

Әдебиет:№7
Апта 14.

Семинар -14. Тақырыбы:Оқушылардың экологиялық білімдері

1.Экологиялық білімнің мақсаттары.

2. Экологиялық білімдегі гуманизация.

Әдебиеттер:№4,№5.
Апта 15.

Семинар 15. Тақырыбы: Қазақстан Республикасының 2004-2015 ж.ж.арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасы.

1Қазақстан Республикасының 2004-2015ж.ж. арналған экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасының негізгі мақсат-міндеттері

1.Рим клубы

2.Киото хаттамасы

Мақсаты: Экологиялық дағдарыстан шығудың экологиялық экономикалық стратегиясын анықтау

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Аз қалдықты және ресурс үнемдеуші өндіріс..

2.Аз қалдықты өндірістің тиімділігін анықтау әдістері.

Мақсаты: Аз қалдықты және ресурс үнемдеуші өндірістің тиімділігін анықтау

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Минералдық ресурстарды экономикалық бағалау.

2.Кен орындарын экономикалық бағалау.

Мақсаты: Минералды ресурстарды экономикалық тұрғыдан бағалауды түсіндіру

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Ауыл шаруашылығы секторындағы экологиялық проблемалар.

Мақсаты: . Ауыл шаруашылығы секторындағы экологиялық проблемаларды анықтау

Әдебиеттер.№2 377-384 бет.

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Жер қойнауын пайдаланудың төлем түрлері.

2.Өнімдерді бөлу туралы келісімшарттар.

Мақсаты: Табиғат ресурстары үшін төленетін төлемдерді анықтау

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Ғаламдық экологиялық қауіпсіздік.

2.Экологиялық қауіпсіздіктің алдын-алу шаралары.

Мақсаты: Ғаламдық экологиялық қауіпсіздік туралы түсінік беру

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлемдер.

2.Төлемдерді анықтаудың әдістері.

Мақсаты: Қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлемдерді анықтау

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Экологиялық аудит қалыптасу тарихы.

2.Шет жердегі экологиялық аудиттің деңгейі.

Мақсаты: Экологиялық аудит түсінігін қалыптастыру

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Жануарлар әлемін экономикалық тұрғыдан қорғау механизмі.

Мақсаты: Жануарлар әлемін қорғау шараларымен танысу

Әдебиеттер:№3 413-415 бет.

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Ауыл шаруашылығын химияландырудың экологиялық аспектілері.

Мақсаты: Ауыл шаруашылығын химияландырудың экологиялық аспектілерімен таныстыру

Әдебиеттер:№7 215-221 бет.

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Қорық ұйымдастыру ісінің болашағы.

Мақсаты: Қорық ұйымдастыру ісінің болашағымен танысу

Әдебиеттер: №7 184-186 бет.

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

Мақсаты: Экология туралы заңдар мен маңызды құжаттармен танысу

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді

1.Семей-Невада қозғалысының маңызы.

2.Азғыр, Тайсойған полигондарына сипаттама.

Мақсаты: Семей-Невада қозғалысының маңызын анықтау

Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру, сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындалған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді. Сабақ негізінен сұрақтар беру,сол сұрақтарға жазба түрінде жауап беру және сол орындаған тапсырмалардың әрқайсысына есеп беру арқылы жүреді