В. И. Вернадский Биосфера туралы түсінік

Шөлейт зона дала мен шөл зонасының аралығындағы өтпелі зона болып табылады. Ол батыстан шығысқа қарай Қазақтың ұсақ шоқысының орталық және оңтүстік бөлігімен, Торғай төрткүл өлкесі мен Каспий бойы ойпатының солтүстігін ала созылып жатыр.

Шөлейт зонаның негізгі ерекшелігі – ландшафттарының әр алуандығы мен өзіндік ерекшеліктерінің болуы, гидротермиялық режимінің күрделілігі және өсімдік-топырақ жамылғысының әртүрлігі. Шөлейт зонаға жалпы алғанда, құрғақ әрі шұғыл континентті климаттық жағдай, гумус қабаты аз ашық қоңыр және қоңыр топырақ, сортаң және сор жерлер, жусанды – астық тұқымдас өсімдіктердің сирек жамылғысы тән болып келеді. Бұл зона батыстан шығысқа қарай 2900 км-ге созылып жатыр. Қазақстан аумағының 23%-ын құрайды. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 280-180 мм, 10°С-тан жоғары температуралар жиынтығы 2900-3300°С, вегетациялық кезең ұзақтығы 170 күн­нен астам. Ылғалдану коэффициенті – 0,28-0,20.

Шөлейт зона ландшафттары: қызғылт қоңыр сортаңды және карбонатты топырақтағы жусанды-бетегелі, жусанды-көделі – еркекшөпті шөлейттер. Құмды массивтері бар жазық жерлер, ашық қызғылт қоңыр топырақтағы жусанды-бетегелі-бозды шөлейттер, жер бедері толқынды-аңғарлы саздақты қабаттық жазықтар, төбешікті-қырқалы, эолды жазықтардағы құмды топырақтардағы жусанды-көделі еркекшөпті шөлейттер болып табылады.

Шығыс Еуропалық тұрпаттағы ландшафттар Каспий бойы ойпатының сазды жайпақ жазықтары мен Орал тау алды үстіртінің мергельді, жонды жазықтарында қалыптасқан. Ландшафттың Торғайлық тұрпаты көлді-қолатты және сор, сортаң кешендерге тән болып келеді.