Вопросы рк №1
жүктеу/скачать 458,65 Kb.
|
менеджмент рк 1
|
Вопросы РК №1 Основы национального и международного права в области научных исследований. Ғылыми зерттеу саласындағы ұлттық және халықаралық құқық негіздері. Ғылыми зерттеулер еркіндігінің принципі өзінің заңдық күші бойынша әртүрлі, оның қандай да бір салаларына қатысты - ғарыш, теңіз, экологиялық, ақпараттық халықаралық құқық көздерінде өз растауын тапты. Ғылыми зерттеулердің еркіндігін халықаралық-құқықтық бекіту қарастырылатын принципке әмбебап мән береді. Ғылыми зерттеулердің принциптік константасы ретінде еркіндік алуан түрлі өлшемге ие - құқықтық және этикалық, субъективті және объективті. Ғылым мен технологияның прогресі ғылыми зерттеулер мен техникалық әзірлемелерді жүзеге асыруды білдіретін қызмет бостандығындағы прогресті болжайды. Тек еркіндік жағдайында зерттеушілердің жоспарларын іске асыру, сондай-ақ жаңа білімді әзірлеу мүмкін болады. Этические принципы проведения медицинских исследований с участием человека в качестве субъекта Субъект ретінде адамның қатысуымен медициналық зерттеулер жүргізудің этикалық принциптері. Этика жөніндегі комитет медициналық бұйымдарға клиникалық сынақтар (зерттеулер) жүргізу кезінде сынақ (зерттеу) субъектілерінің өмірін, денсаулығын және құқықтарын қорғау мақсатында әрекерт етеді. Этика жөніндегі комитет өзінің жұмысында Дүниежүзілік медицина қауымдастығының 1964 жылғы «Зерттеу субъектісі ретінде адамның қатысуымен медициналық зерттеулердің этикалық қағидаттары» Хальсинки декларациясының қағидаттарын және мүше мемлекеттердің заңнамаларын басшылыққа алады. Этика жөніндегі комитет қызметінің негізгі қағидаттары мыналар болып табылады: а) медициналық бұйымдардың клиникалық сынақтарына (зерттеулерге) қатысатын жеке тұлғалардың құқықтарын, қауіпсіздігін қамтамасыз ету және денсаулығын қорғау; б) моральдық-этикалық нормаларды және қоғамдық мораль нормаларын сақтау; в) ізгілік қағидаттарын сақтау; г) ой-пікір тәуелсіздігі; д) алынған ақпараттың құпиялылығын сақтау; е) кәсіби этика нормаларын сақтау; ж) мүдделер қақтығысына жол бермеу. Этика жөніндегі комитеттің негізгі функциялары мыналар болып табылады: а) клиникалық сынақтар (зерттеулер) бағдарламаларын қарау; б) клиникалық сынақтар (зерттеулер) бағдарламасының ұсынылған жобасы шеңберінде медициналық бұйымдардың клникалық сынақтарының (зерттеулерінің) этикалық негізділігі туралы не этикалық негізсіздігі туралы қорытынды шығару; в) зерттеуші біліктілігінің ұсынылған сынаққа (зерттеуге) сәйкестілігін бағалау. Өтініш иесі этика жөніндегі комитетке жоспарланған зерттеудің толық және мұқият сараптамасы үшін қажетті барлық құжаттарды ұсынуы тиіс. Бұл құжаттар мыналарды қамтуы тиіс: а) қарауға өтініш; б) жоспарланатын сынақтың (зерттеудің) бағдарламасы; в) зерттеушілер толтыруы тиіс дербес тіркеу карталары, күнделіктер және сауалнамалар; г) сынағы (зерттеуі) жоспарланған медициналық бұйымның қауіпсіздігі бойынша деректердің сипаттамасы, сондай-ақ оның техникалық мінездемесі, медициналық бұйымды қолданудың осы сәтте қолданыстағы клиникалық тәжірибесінің сипаттамасымен өткізілген токсикологиялық сынақтардың деректері; д) зерттеуші брошюрасы; е) зерттеуші түйіндемесінің ағымдағы редакциясы және (немесе) оның біліктілігін растайтын басқа да материалдар; ж) сынақтың (зерттеудің) әлеуетті субъектілерін тарту үшін пайдаланылатын материалдар (жарнаманы қоса алғанда); з) оны алу және құжаттандыру процесінің сипаттамасымен хабарланған келісімнің нысаны, сондай-ақ сынақтың (зерттеудің) әлеуетті субъектілеріне арналған ақпаратты қамтитын басқа да нысандар; и) шығыстар мен медициналық көмекті қоса алғанда, сынаққа (зерттеуге) қатысушылар үшін сынаққа (зерттеуге) қатысқаны үшін барлық өтемақылардың сипаттамасы; к) сынақ (зерттеу) субъектілеріне төлемдер мен өтемақылар шарттары туралы ақпарат; л) зерттеуге қатысушыларды сақтандыру шарттарының сипаттамасы; м) тиісті нұсқаулықтарда берілген этикалық қағидаттарды ұстануға келісім туралы ереже; н) этика жөніндегі басқа комитеттер қабылдаған алдыңғы шешімдер; о) этика жөніндегі комитетке оның міндеттерін орындау үшін талап етілуі мүмкін кез келген басқа да құжаттар. Этика жөніндегі комитет ұсынылған клиникалық сынақты (зерттеуді) тиісті мерзімде өткізу туралы мәселені қарауы және қаралған құжаттар мен шешім қабылданған күнді көрсете отырып сынақ (зерттеу) сәйкестендірілген жазбаша түрде қорытынды беруі тиіс: а) сынақ (зерттеу) жүргізуді мақұлдау (қорытынды беру) туралы; б) сынақ (зерттеу) өткізуге мақұлдау алу (қорытынды беру) үшін ұсынылған құжаттамаға өзгерістер енгізу туралы; в) сынақ (зерттеу) өткізуді мақұлдаудан (қорытынды беруден) бас тарту туралы; г) сынақ (зерттеу) жүргізуге бұрын жасалған мақұлдаудың (берілген қорытындының) күшін жою туралы. Этика жөніндегі комитеттің құрамына жоспарланған сынақтың (зерттеудің) ғылыми, медициналық және этикалық аспектілерін қарау және сараптамалық бағалау үшін жиынтығында қажетті біліктілігі және тәжірибесі бар тұлғалар қосылады. Этика жөніндегі комитет қызметін құжатпен ресімделген рәсімдерге сәйкес жүзеге асырады. Оның қызметі осы Қағидаларға және мүше мемлекеттердің заңнамасына сәйкес келуі тиіс. Этика жөніндегі комитет сынақтың (зерттеудің) әлсіз субъектілерінің мүдделері мен тұтынушылықтарын ескере отырып толығымен сынақтың (зерттеудің) әлеуетті субъектілерінің мүддесіне әрекет ететіндігіне, сондай-ақ олар қажет болған жағдайда заңды өкілдерінің болуына жауапкершілік көтереді. Клиникалық зерттеулерді этикалық бағалау принциптері. Этикалық Комитет жүзеге асыратын этикалық сараптаманың, адамдардағы ғылыми зерттеулердің негізгі принциптері: * тәуекелдерді бағалау және азайту; * күтілетін пайданы бағалау, * тәуекел мен пайданың арақатынасын талдау; * ақпараттандырылған келісімді және оны алу процесін, сыналушыларды іріктеуді және оларды зерттеуге қатысуға ынталандыруды қарастыру 3. Основные принципы Хельсинкской Декларации Хельсинки декларациясы-ВМА-дағы Халықаралық келісім ретінде әзірленген жалпыға ортақ құжат. негізгі принциптері 0. Медициналық зерттеулердегі дәрігердің міндеті субъектілердің өмірін, денсаулығын, жеке өмірін және қадір-қасиетін қорғау болып табылады. 1. Субъектілер қатысатын медициналық зерттеулер ғылыми әдебиеттерді және басқа да тиісті ақпарат көздерін жан-жақты білуге, сондай-ақ тиісті зертханалық және қажет болған жағдайда жануарларға жүргізілген тәжірибелерге негізделген жалпы қабылданған ғылыми принциптерге бағынуға тиіс. 2. Қоршаған ортаға әсер етуі мүмкін зерттеулерді жүргізу кезінде, сондай-ақ зерттеулерде пайдаланылатын жануарлардың әл-ауқатына қамқорлық жасау кезінде ерекше қамқорлық қажет. 3. Субъектілер қатысатын әрбір эксперименттік процедураның дизайны мен орындалуы зерттеу хаттамасында анық көрсетілуі керек. Хаттама қарауға, түсініктеме беруге, ұсынымдарға және қажет болған жағдайда тергеушіге, демеушіге немесе кез келген басқа ықпалға тәуелсіз арнайы тағайындалған әдеп жөніндегі комиссияның бекітуіне ұсынылуы керек. Тәуелсіз комитет зерттеу жүргізіліп жатқан елдің заңдары мен ережелеріне сәйкес әрекет етуі керек. Комитет жүргізіліп жатқан зерттеулерге мониторинг жүргізуге құқылы. Тергеуші комитетке мониторинг деректерін, атап айтқанда, кез келген елеулі жағымсыз оқиғаларды қамтамасыз етуге міндетті. Зерттеуші сонымен қатар комитетке қаржыландыру, демеушілік, орналасқан жер, басқа да ықтимал мүдделер қақтығыстары және қарастырылатын субъектілерді ынталандыру туралы ақпаратты ұсынуы керек. 4. Зерттеу хаттамасы әрқашан этикалық ойлардың ескерілгенін және оның осы Декларацияда баяндалған қағидаттарға сәйкестігін көрсетуі тиіс. 5. Субъектілер қатысатын медициналық зерттеулерді тек қана білікті ғылыми қызметкерлер және құзыретті дәрігердің бақылауымен жүргізуге тиіс. Зерттелетін адамға жауапкершілік әрқашан дәрігерге жүктелуі керек және ешбір жағдайда зерттелушіге, тіпті егер сыналушының келісімі болса да, жүктелуі мүмкін емес. 6. Субъектілер қатысатын кез келген медициналық зерттеулердің алдында зерттелушіге немесе басқаларға күтілетін пайдаға қарсы ықтимал қауіптер мен кемшіліктерді мұқият таразылау қажет. Бұл сау еріктілерді медициналық зерттеуге қатысу мүмкіндігін жоққа шығармайды. Барлық зерттеулердің дизайны көпшілікке қолжетімді болуы керек. 7. Дәрігерлер зерттеуге байланысты тәуекелге барабар бағалау жүргізілгеніне және оны оңай жоюға болатынына көз жеткізбесе, зерттелушілер адам қатысатын зерттеулер жүргізуден бас тартуы керек. Тәуекелдер әлеуетті пайдадан асып түсетін болса немесе пайдасы болуы керек оң нәтиженің бұлтартпас дәлелі болса, дәрігерлер кез келген зерттеуді тоқтатуға міндетті. 8. Адамдарды қамтитын медициналық зерттеулер, егер мақсаттардың маңыздылығы зерттеуге байланысты субъектілер үшін қауіптер мен қолайсыздықтардан асып түсетін болса ғана жүргізілуі тиіс. Бұл әсіресе субъектілер сау еріктілер болса өте маңызды. 9. Медициналық зерттеулер зерттеу нәтижесінің зерттеу жүргізіліп жатқан халыққа пайда әкелу ықтималдылығы болған жағдайда ғана негізделген. 10.Зерттеуге тек тиісті ақпараттанған еріктілер қатыса алады. 4. Международные стандарты при проведении научных исследований в сфере здравоохранения (GCP); Надлежащая клиническая практика. Тиісті зертханалық практика cтандарты (әріқарай – Стандарт) дәрілік Заттардың және (немесе) дәрілік препараттардың құрамындағы заттардың қауіпсіздігі бойынша клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулерінде қолданылады. Зерттеу мақсаты олардың қасиеттері және (немесе) адамның денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпсіздігі туралы деректер алу болып табылады. Стандарттың мақсаты – зерттеу нәтижелерінің сапасын қамтамасыз етуге көмек көрсету. Стандартты дәрілік заттардың, медициналық бұйымдардың құрамындағы зерттелетін заттың қауіпсіздігі бойынша клиникалық емес зерттеулерде қолдану керек. Бұл сыналатын заттар көбіне синтетикалық химикаттар, немесе шығу тегі табиғи немесе биологиялық, ал кейбір жағдайларда тірі организмдер болып табылады. Бұл сыналатын заттарды зерттеу мақсаты олардың қасиеті және (немесе) адамның денсаулығына және қоршаған ортаға қауіпсіздігі туралы деректер алу болып табылады. Осы Стандарттың принциптерін қолдану саудада техникалық кедергілер жасалуын жоюға және адамның денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғауды әріқарай жақсартуға көмегін тигізеді. Стандарт қолданылатын адамның денсаулығы мен қоршаған орта қауіпсіздігінің клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулерде зертханада және виварий жағдайларында жүргізілетін жұмыс қамтылады Стандарт адамның денсаулығы мен қоршаған орта қауіпсіздігінің клиникаға дейінгі және клиникалық емес зерттеулерге сараптама жүргізудің барлығына қолданылады, оны жүргізу "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі 63-бабының 1-тармағына сәйкес талап етіледі. Стандарт оның Қазақстан Республикасында қолданылу тәжірибесін ескере отырып, сондай-ақ 5 жылда 1 реттен сирек емес қажетті өзгерістер мен толықтырулардың енгізілуімен клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеулер жүргізудің халықаралық нормаларының ережелері өзгерген жағдайда жүйелі негізде қарастырылады. Стандарт басқа да заттарды және өнім түрлерін зерттеу мақсатында қолданылады. 5. Международные стандарты при проведении научных исследований в сфере здравоохранения (GLP); Надлежащая лабораторная практика. Денсаулық сақтау саласындағы зерттеулердің халықаралық стандарттары (GLP - Надлежащая лабораторная практика); Тиісті зертханалық практикаТиісті зертханалық практика, GLP (ағылш. good laboratory practice) - зертханалық зерттеулер нәтижелерінің келісілуі мен дұрыстығын қамтамасыз етуге бағытталған нормалар, ережелер мен нұсқаулар жүйесі.GLP басты міндеті-зерттеудің барлық барысын толық қадағалау және қалпына келтіру мүмкіндігін қамтамасыз ету.GLP құжаттаманы жүргізу мен сақтауға өте қатаң талаптарды белгілейді — GLP нормаларын қолдану саласындағы еуропалық стандарттарға қарағанда анағұрлым қатаң талаптар заңмен белгіленеді. Бірінші кезекте бұл жаңа химиялық заттарды әзірлеуге, улы заттарды алуға және пайдалануға және денсаулық сақтауға қатысты 6. Международные стандарты при проведении научных исследований в сфере здравоохранения (GMP); Надлежащая производственная практика. Денсаулық сақтау саласындағы ғылыми зерттеулердің халықаралық стандарттары (GMP Надлежащая производственная практика); Тиісті өндірістік практикаТиісті өндірістік тәжірибе, GMP (ағылш. good manufacturing practice) - Медициналық және ветеринариялық қолдануға арналған дәрілік заттарды өндіруді және сапасын бақылауды ұйымдастыруға қойылатын талаптарды белгілейтін ережелер.Қағидалар дәрілік заттарды өндіру кезінде өндірісте жұмыс істейтін персоналдың еңбегін қорғау, өнеркәсіптік қауіпсіздікті, өрт қауіпсіздігін, жарылыс қауіпсіздігін, химиялық қауіпсіздікті, санитариялық-гигиеналық қауіпсіздікті және өзге де қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қолданылмайды, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау мәселелерін қозғамайды 7. Комиссия по вопросам этики. Состав. Функции. Мемлекеттiк қызмет iстерi жөнiндегi уәкiлеттi органның әдеп жөніндегі комиссиясы– Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк қызмет iстерi министрлігінде мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтар жасаған, сондай-ақ әдеп нормаларын бұзуға жол берген В-1, С-1, С-2 санаттарындағы қызметшiлерге қатысты тәртiптiк iстерді қарау үшiн құрылатын тұрақты қолданыстағы алқалы орган. Әдеп жөніндегі комиссияның негізгі Функциялары: 1)Ереженің 2-тармағында көрсетілген мемлекеттік қызметшілерді (бұдан әрі - қызметші) тәртiптiк жауапкершiлiкке тарту жөніндегі мемлекеттiк орталық органдарының басшылары атына ұсыныстар әзiрлеу және тәртіптік істерді қарастыру; 2) сыбайлас жемқорлық пен қызметтік әдеп нормаларының талаптарын бұзу бойынша, сондай-ақ мемлекеттік қызметке кір келтіретін тәртіптік теріс қылықтарды алдын алу жөнiнде шараларды әзiрлеу; Құрамы: Комиссияның құрамына орталық мемлекеттік органдарының басшылары (орынбасарлары), соның ішінде, құқық қорғау органдарының мүшелері, Қазақстан Республикасының Парламенті депутаттары, үкіметтік емес ұйымдарының өкілдері және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте аккредиттелген бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері кіреді. 8. Клинические исследования: Роль и обязанности исследовательской команды. Клиникалық зерттеу – адамдардың қатысуымен жаңа дәрілік препараттың, құралдардың, диагностикалық өнімдердің, емдеу схемаларының тиімділігі мен қауіпсіздігін бағалау немесе бұрыннан белгілі дәрілік препаратты, құралдарды, диагностикалық өнімдерді және емдеу схемаларын қолдану көрсеткіштерін кеңейту мақсатында жүргізілетін ғылыми зерттеу. 9. Основные виды ошибок научных исследований Кездейсоқ қате – жеке бақылау немесе өлшеу нәтижесінің оның шын мәнінен кездейсоқ ауытқуынан туындайды. Кездейсоқ вариациялар зерттеудің кез келген кезеңінде пайда болады және зерттелетін адамдардың немесе жануарлардың биологиялық қасиеттерінің жеке өзгергіштігімен, кездейсоқ өлшеу қателерімен және іріктеме көлемінің жеткіліксіздігімен байланысты. Жүйелі қателерден айырмашылығы, кездейсоқ қателерді жою мүмкін емес, бірақ оларды азайтуға болады. Бұған: зерттеуді дұрыс жоспарлау, зерттеудегі науқастардың санын көбейту, өлшеулерді бірнеше рет қайталау Бұл биомедициналық зерттеулерде алынған нәтижелерді статистикалық талдаудың негізгі міндеттерінің бірі болып табылатын кездейсоқ қателіктерді азайту. • Жүйелі қателік – зерттеу нәтижелерінің шын мәндерден жүйелі (кездейсоқ емес, бір бағытты) ауытқуы. Жүйелі қателердің бірнеше негізгі түрлері бар: 1. Науқастарды іріктеу ережелерінің бұзылуына байланысты жүйелі қателік (таңдаудың біржақтылығы). Ол көбінесе пациенттердің жалпы популяциясының өкілі болып табылмайтын тұлғаларды зерттеуге қосу үшін іріктеу нәтижесінде зерттеу топтарының қалыптасу сатысында орын алады. Бұл жүйелі қате салыстырылатын субъектілер топтарының негізгі белгілері бойынша ғана емес, сонымен қатар зерттеу нәтижесіне әсер ететін басқа факторлармен де ерекшеленуінің нәтижесінде жасалады, т.б. қатысушылар шын мәнінде әртүрлі популяциялардан таңдалады. 2. Зерттеу нәтижелерін бағалаудың сәтсіз таңдалған әдісіне байланысты өлшеу кезінде пайда болатын жүйелі қате.Мұндай қате салыстырылатын топтардағы пациенттерді бірдей емес (әртүрлі диагностикалық әдістер, тексерулердің жиілігі) немесе стандартталмаған мәліметтерді зерттегенде пайда болады. иемдену схемалары мен субъективті бағалаулар қолданылады. 3. Интерференциялық факторлардың әрекетінен болатын жүйелі қателік (шатастыру) зерттелетін факторлар өзара байланысқанда және олардың біреуі басқалардың әсерін бұрмалағанда пайда болады. Бұл таңдаудың қиғаштығынан, кездейсоқтықтан немесе факторлардың нақты өзара әрекеттесуінен болуы мүмкін, бұл зерттеу нәтижелерін талдау кезінде ескерілуі керек. Жүйелі қателерді жою жолдары Клиникалық зерттеулерді жүргізу кезіндегі қателердің ең көп тараған көздері зерттеушілер мен субъектілердің күтулері болып табылады, олардың әсерін стандартты бақылау әдістерін қолдану арқылы азайтуға болады: • бақылау топтарындағы субъектілерді сауатты таңдау; • «соқырлау» әдісі (маскировка интерференциясы); • субъектілердің әртүрлі топтарын құрудағы рандомизация (стратификациямен немесе онсыз); • статистикалық модельдеу әдістері. 10. Требования к исследованиям на животных. Требования к исследованиям на животных. Ауыстыру: Жануарларды компьютерлік модель сияқты, немесе экспериментке қатысты ауырсыну сезімталдығы аз жануарға ауыстыру арқылы жануарды сынау үшін пайдаланудан аулақ болу. Қысқарту: Мүмкіндігінше аз жануарларды пайдалану жоспарын құру; жеткілікті мәліметтер алу үшін аз жануарларды пайдаланудың және аз жануарларды пайдалану үшін әр жануардан алынған мәліметтердің максимумының жиынтығы. Нақтылау: Жануарға қажетсіз ауырсынудың төмендеуі; азап шегуді азайту үшін эксперименттік процедураларды бейімдеу. 11. Классификация клинических исследований. Ұйымдастырылуына және орындалуына байланысты клиникалық зерттеулер 2-ге бөлінеді: обсервациялық және эксперименттік. Обсервациялық зерттеуде болып жатқан құбылыстарға ешқандай іс-әрекет жасамай, тек бақылау жүргізіледі . Ол 2 түрге бөлінеді: а) анализдік( сараптау) — оған жағдай бақылау, когорттық зерттеу жатады. Этиология, себеп-нәтиже байланысы және болжам зерттеледі. Сол сияқты, ауру ағымына ешқандай іс-әрекет жасамай сырттай бақылау жасау арқылы гипотезаның орындалу мүмкіндігі бағаланады б) сипаттау — бір жағдайды сипаттау, бірнеше жағдайды сипаттау, көлденең зерттеу жатады. Аурудың дамуына бақыланбайтын факторлардың әсері зерттеледі. Әр түрлі гипотезалар жасалады. Клиникалық эксперименттер зерттеушінің іс-әрекетіне байланысты бақыланатын және бақыланбайтын деп бөлінеді. Ал бақыланатын түріне рандомизирленген және рандомизирленбеген жатады. Барлық зерттеулер біріншілік және екіншілік болып 2-ге бөлінеді: Біріншілік зерттеулер — автор өзінің жүргізген зерттеу түрін және оның қорытындысын өзі сипаттайды, ол 3 категорияға бөлінеді: 1)эксперименттер — өзі келісім бергендерге немесе жануарларға тәжірибе жасалады. 2) зерттеулер — белгілі бір топтағы пациенттердің немесе кезкелген топтағы кісілердің денсаулығының көрсеткіші өлшенеді, анықталады. 3) клиникалық сынау — пациенттерге жасалады және олар тұрақты бақылауда болады. Екіншілік зерттеулер — біріншілікті зерттеулердің нәтижелерін жинақтап, топтастырып және солардың негізінде қорытынды шығарылады. Екіншілік зерттеулер де бірнеше түрлерге бөлінеді: 1)шолу — біріншілікті зерттеулердің қорытындысын топтастырып жинақтайды. 2)клиникалық нұсқаулар — дәрігерлердің іс-әрекетінің талаптарына қатысты біріншілікті зерттеулердің қорытындысын құрастырады. 3) шешімді қабылдауға талдау жасау — біріншілікті зерттеулер қорытындысының негізінде денсаулық сақтау жүйесін басқару , ресурстарды бөлу жөнінде мүмкін болатын жолды құру, дәрігерлердің , басшылардың емдеу әдісін таңдау және ресурстарды бөлу шешімдерін құрастыру. 4)экономикалық талдау — біріншілікті зерттеулердің нәтижесін пайдалана отырып, қолданылатын іс-әрекетке қаражатты дұрыс бөлу жөнінде шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Зерттеу жүргізу түріне байланысты 2-ге бөлінеді: 1)ашық — істелетін зерттеу жасырынсыз өтеді; 2)жасырын — істелетін зерттеу әр түрлі дәрежеде жасырын өтеді. 12. Методология исследований. Исследования в медицинском образовании. Ғылыми әдіс — жалпы ғылым аясындағы қолданылатын әдістердің жиынтығы. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады. Зерттеу құралдарына: •Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі. •Тәсіл – күрделі әдіс болып табылады, ол зерттеу барысындағы бірнеше нысаналы әдістердің жиынтығы. •Методика – бір немесе бірнеше әдістер жиынтығына негізделген зерттеу жолдары, немесе олардың жиынтығына негізделген әдістер. •Методология - зерттеу әдістері, жүйелері мен методтары жөніндегі білімнің жиынтығы. •Жүйе – күрделі құбылыстар мен процестерді зерттеу үшін қажетті техникалық құралдар мен методикалардың жиынтығы. Зерттеу әдістерін таңдаудың жалпы критерийлері: -Объектінің, пәннің, жалпы зерттеудің мақсаттарына, жинақталған материалдарға сәйкестілігі; -Ғылыми зерттеулердің заманауи принциптеріне сәйкестігі; -Прогностикалық, яғни таңдап алынған әдіс жаңа және сенімді нәтижелерге әкелетіндігі; -Зерттеудің логикалық кезеңіне сәйкестігі; -Басқа әдістермен күрделі өзара байланыс. Зерттеу әдістерінің классификациясы аса күрделі мәселе болғанның өзінде де, дәстүрлі түрде оларды үш топқа: -жалпы ғылыми; -интерғылыми - жеке ғылыми әдістерге бөлу қабылданған. Жалпы ғылыми әдістер барлық ғылым салаларына тән және оларды біріктіретін зерттеу объектісінде пайдаланылатын логикалық әдістерді, яғни: бақылау мен тәжірибе, анализ бен синтез, жорамал мен гипотеза, индукция мен дедукция, аналогия, классификация мен систематизация, генетикалық әдіс, т.б. біріктіреді. Интерғылыми әдістерге – экстрополяция, интерполяция, модельдеу, ретроспекция, эксперттік бағалау, т.б. жатады. Жеке ғылыми әдістердің көптеген ғылыми топтары бар. Ғылыми танымныӊ эмпириялық және теориялық деңгейлері Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлінеді. Жалпы ғылыми әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу), басқалары тек теориялық деңгейде (идеалдау, формалау), тағы бірқатары эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу)қолданылады. Эмпирикалық әдістерге төмендегілер жатқызылған: 1) бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде қабылдау; 2) суреттеу – объектілер туралы мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту; 3) өлшеу – объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; 4) тәжірибе жасау – құбылыс қайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталанғанына байланысты өзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау. Зерттеулердің теориялық деңгейіндегі ғылыми әдістерге төмендегілер жатқызылады: 1) Формаландыру – зерттеліп отырған шынайы процестердің мағынасын ашатын абстрактылы-математикалық модельдер құру; 2) Аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін аксиомалар, яғни дәлелдеуді қажет етпейтін тұжырымдардың негізінде теория құру; 3) Гипотетикалық-дедуктивтік әдіс – нәтижесінде эмпирикалық фактілер тұжырымдалатын бір-бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың жүйесін жасау. Жалпы ғылыми әдістер ішінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады: - Анализ – жан-жақты зерттеу мақсатында бүтін бір затты құрамдас бөліктерге (жақтарына, белгілеріне, қасиеттеріне және т.б) бөлу; - Синтез – заттың құрамдас бөліктерін біртұтас затқа біріктіру; - Абстракциялау – зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері мен қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарым-қатынастарын бөліп алу; - Жалпылау – объектілердің жалпы белгілері мен қасиеттерін анықтауға мүмкіндік беретін ойлау әдісі; - Индукция – жеке қорытулар негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік беретін зертеу мен талқылау әдісі; - Дедукция – жалпы тұжырымнан жеке тұжырым жасауға мүмкіндік беретін талқылау әдісі; - Аналогия – объектілердің бірдей белгілерінің ұқсастығы негізінде олардың ұқсастығы туралы айтуға мүмкіндік беретін таным әдісі, басқаша айтқанда, аналогия – ғылымның бір саласындағы қатынастардың, оның екінші саласына транспозициялануы, мысалға: тарихи аналогия, кеңістіктік аналогия және т.б классификация – зерттелетін пәннің зерттеушіге қажетті маңызды белгілері бойынша түрлі топтарға бөлу (әсіресе, биология, геология, география, кристаллогрфия, т.б. ғылымдардың түрлі бөлімдері). Зерттеу процесі барысында төмендегідей интерғылыми әдістер қолданылады: • Экстрополяция – ойдың дамуы немесе белгілі бір тарихи кезеңдегі тенденциялардың ашылуы, яғни жасалған заңдар мен тұжырымдардың бақылау аймағынан басқа аймаққа ауысуы; • Интерполяция – құбылыстардың динамикалық қатарында көрінбейтін, бірақ осы қатар мүшелерінің арақатынасын ашу негізінде параметрлерді, функцияларды, көрсеткіштерді табу; • Модельдеу – шынайы түрде бар процестер мен құбылыстардың логикалық, информациялық және графикалық құрылымын жасау, яғни объектілерді жеңілдетілген түрінде бейнелеу; модельдеу – түпнұсқаның зерттеушіні қызықтыратын қажетті жақтарының дәлме – дәл көшірмесін түсіру арқылы зерттеу; • Ретроспекция – объектінің жүйелі түрдегі сипаттамасын алу үшін зерттеу объектісінің тарихи дамуын зерттеу, яғни оның әртүрлі уақыт кезеңдеріндегі дамуының динамикалық қатарын зерттеу; • Эксперттік бағалау – эксперттің немесе эксперттердің тұжырымдары мен ойлары Күрделі құрылымды объектілерге анализ жасау үшін төмендегі әдістерді қолданады: Декомпозиция – үлкен жалпы бір мақсатты бірнеше топтарға бөлу; - Селекция – зерттелуге келетін варианттарды іріктеп алып, маңызы жоқ фактілерді алып тастау; - Агрегаттау – жекелеген сипаттамаларды жалпы сипаттамаға біріктіру. Эмпирикалық зерттеу әдістері: -Сұхбат; - Сауалнама; - Эксперимент; - Рейтинг; - Сарапшы бағасы; - Өзін-өзі бағалау; - Нәтижелерді талдау. Зерттеудің теориялық әдістері Дедукция термині (лат.dedutio) – кең мағынада алғанда, логика ережелерін сақтау арқылы жаңа ой логикалық жолмен шыққанда ойлау формасын көрсетеді. Дедукция теориясын алғаш рет Аристотель шығарған және осы уақытқа дейін логиканың дамуымен ғылым ретінде жетілген. Дедукция әдісінің көмегімен өзіндік ақыл-ой процессінің мүмкіндіктері кеңейеді, онда екі негізгі деңгейді бөліп қарастыруға болады: - Бірінші деңгейде дәлелдеме пікір ретінде қарастырылады, оның көмегімен біреуінің шындығы екінші шындықтың негізінде орнатылады; - Екінші деңгейде - дәлелдеме сипаттауға жататын формаға ие, соның арқасында дәлелдеме анализі, қорытынды ережелерін қолдануда оның құрылымдарын шығарылуы, логикалық формада жазылуы, яғни оның формалануы түсінікті болады. Индукция (лат. inductio) – логикасы нақтыдан жалпыға ауысатын ғылыми таным формасы. Яғни, жалпы ереже жекелеген ережелерден логикалық жолдармен шығарылады. Индуктивті зерттеу тәсілінде заттардың осы және басқа классы туралы жалпыбілімдер алу үшін бұл класстың жеке құрамдарын оқу керек және осы класс заттарына тән маңызды белгілерді табу керек 13. Методология исследований. Описательные исследования. 14. Методология исследований. Аналитические исследования. 15. Методология исследований. Экспериментальные исследования. ЗЕРТТЕУЛЕР 2 бөлінеді (дизайны) : Обсервациялық зерттеулер (бақылау)- бұл зерттеуде бір немесе одан да көп науқастар тобы белгілі бір сипаты бойынша бақылауда болады, ал зерттеуші мәліметтерді жағдайлардың тәбиғи үрдісінде, белсенді араласпай жәй бақылау арқылы жинайды; Экспериментальдық зерттеулер – жасалған ісәрекеттің (препарат, процедуру, ем) нәтижесі бағаланады; бір, екі немесе одан көп топтар қатысады. Жасалатын іс-әрекет бақыланады. Эксперименттік зерттеу дегеніміз - зерттелетін құбылыстардың себептері мен / немесе әсерін анықтау үшін эксперимент арқылы деректерді алатын және оларды тұрақты айнымалылармен салыстыратын зерттеу. Оны жиі эксперименттік ғылыми әдіс деп те атайды.Эксперименттік зерттеулердің кең тараған мысалы - науқастың денсаулық жағдайының себептерін анықтауға арналған зертханалық қан анализі. Бұл сынақтарда пациенттің сынамаларынан алынған нәтижелер тұрақты шамалармен салыстырылады, олар қалыпты мәндер ауқымын көрсетеді. Эксперименттік - бұл сандық зерттеу түрі. Ол басқару протоколына, айнымалылардың болуына, аталған айнымалылармен манипуляцияға және сандық нәтижелерді бақылауға негізделген. Мақсатына сәйкес оның дизайны эксперименталды, шынайы эксперименталды немесе квази эксперименттік болуы мүмкін. Эксперименттік зерттеу зерттеу нысанын түсіндіру үшін құжаттық ақпарат болмаған кезде немесе қолда бар ақпаратты тексеру қажет болған кезде қолданылады. Ол құбылыстағы себеп-салдар байланысын түсіну үшін уақыт шешуші болған кезде де қолданылады 16. Применение исследований «случай-контроль» в медицине и общественном здравоохранении. Жағдай бақылау-анализдік(сараптау) ретроспективті зерттеулерге жатады. Популяциядан зерттелетін ауруы бар және ауруы жоқ кісілер іріктеліп алынады.Зерттеуге 2 топ алынады:1)тәжірибе тобы зерттелетін ауруы бар 2) бақылау немесе салыстыру тобы зерттелетін ауруы жоқ.Зерттеуге қатысатындарды архив материалдарынан алады немесе сұрастыру арқылы іріктейді, сосын болжанған фактордың әсерін, аурудың себебін ретроспективті зерттейді. Бұл зерттеу аурудың этиологиясы туралы гипотезаны тексеруге көмектеседі. Алғашында аурудың жағдайын анықтайды (зерттеліп жатқан ауру анықталған науқастарды таңдау) Қауіп факторы жайында мүмкін болатын ретроспективті гипотеза анықталадыАталған ауруы жоқ, бірақ басқа белгілері бойынша ұқсас келетін бақылаудағы науқастар тобын анықтап аладыОсы топтарда қауіптілік факторының бар немесе жоқтығын анықтайды. 17. Применение «поперечных» исследований в медицине и общественном здравоохранении. Медициналық зерттеулер жүргізу қағидаларын, сондай-ақ зерттеу орталықтарына қойылатын талаптар "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі - Кодекс) 180-бабының 9-тармағына сәйкес әзірленді және медициналық зерттеулер жүргізу қағидаларын, сондай-ақ зерттеу орталықтарына қойылатын талаптарды белгілейді Осы Қағидаларда мынадай терминдер мен анықтамалар қолданылады: 1) ақпараттандырылған келісім – зерттеу субъектісінің немесе оның заңды өкілінің шешімді қабылдау үшін маңызы бар барлық зерттеу аспектілері туралы ақпаратты алғаннан кейін нақты зерттеуге қатысу келісімін ерікті растау рәсімі; 2) биобанк – ғылыми және медициналық мақсаттарға арналған биологиялық материалдарды мамандандырылған сақтау қоймасы; 3) биологиялық материал – адамнан жиналған несеп, қан, мата, жасушалар, ДНҚ, РНҚ, белоктар және басқалар сияқты материалдың үлгілері; 4) биоэтикалық сараптама – медициналық зерттеу материалдарын алдын ала қарау және осы зерттеудің қатысушылары үшін этикалық сабақтастық, қауіпсіздігі мен мақсаттығы тұрғысынан биоэтика жөніндегі комиссияның негізделген қорытындысын беру; 5) геномдық ақпарат - адамның дезоксирибонуклеин, рибонуклеин қышқылының және онымен байланысты организмдердің фрагменттері немесе толық нуклеотидтік дәйектілігі туралы ақпарат; 6) демеушісі – медициналық зерттеуді жүргізуге тапсырыс беретін, қаржылық қолдау көрсететін және (немесе) сұрататын жеке немесе заңды тұлға; 7) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган (бұдан әрі - уәкілетті орган) - азаматтардың денсаулығын сақтау, медициналық және фармацевтикалық ғылым, медициналық және фармацевтикалық білім беру, дәрілік заттар, медициналық бұйымдардың айналымы, медициналық қызмет көрсету сапасын бақылау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік орган; 8) зерттеу субъектісі – медициналық зерттеуге қатысатын тірі адам немесе жануар; 9) интервенциялық зерттеу – денсаулық жағдайының көрсеткіштеріне осы араласулардың әсерін бағалау мақсатында зерттеу субъектілеріне профилактикалық араласу, дәрілік препараттарды тағайындау, хирургиялық араласуларды орындау, мінез-құлық терапиясы және тағы басқалар түріндегі бір немесе бірнеше медициналық араласуларды проспективті тағайындау орындалатын зерттеу; 10) интервенциялық емес зерттеулер – тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі және (немесе) міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру шеңберінде әдісті және (немесе) құралды қолдануға мақұлдағаннан кейін жүргізілетін және медициналық пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес медициналық практика шеңберінде тағайындалатын зерттеу субъектісі ретінде адамның қатысуымен жүргізілетін зерттеу; 11) клиникаға дейінгі (клиникалық емес) зерттеу – ерекше әрекетті зерделеу және (немесе) адам денсаулығы үшін қауіпсіздік дәлелдемелерін алу мақсатында бағалаудың ғылыми әдістерін қолдану арқылы сыналатын әдісті және (немесе) құралды зерделеу жөніндегі химиялық, физикалық, биологиялық, микробиологиялық, фармакологиялық, токсикологиялық және басқа да эксперименттік зерттеу немесе зерттеулер сериясы; 12) клиникалық зерттеу – субъект ретінде адам қатысатын, аурулар профилактикасы, диагностикалау және емдеу құралдарының, әдістері мен технологияларының қауіпсіздігі мен тиімділігін анықтау немесе растау үшін жүргізілетін зерттеу; 13) клиникалық зерттеу туралы есеп – субъект ретінде адамның қатысуымен сыналатын әдісті және (немесе) құралдарды клиникалық және статистикалық сипаттауды, деректерді ұсынуды және оларды талдауды біріктіретін, сыналатын әдістің және (немесе) құралдардың жағымсыз реакцияларын қоса алғанда, болымсыз әсерлерін қамтитын құжат; 14) клиникалық зерттеу инспекциясы – уәкілетті органның клиникалық зерттеу жүргізу сапасын және алынған деректерді бағалау үшін клиникалық зерттеулер жүргізу тәжірибесі бар уәкілетті ұйымның мамандарын тарта отырып, клиникалық зерттеуге және клиникалық базаға (үй-жайларға, жабдықтарға және жарақтандыруға) қатысты сыналатын әдістерді және (немесе) құралдарды, құжаттарды ресми тексеру рәсімі; 15) медициналық-биологиялық эксперимент – зерттелетін жай - күйдің немесе аурудың жай-күйдің туындау немесе аурудың даму себептерін, жағдайларын және тетіктерін анықтау, емдеу және профилактика әдістерін әзірлеу үшін зертханалық жануарларға оңайлатылған нысанда зерттелетін жай-күйінің немесе аурудың құрылымдық-функционалдық кешенін жаңғыртуға (модельдеуге) негізделген зерттеу; 16) медициналық зерттеу – мақсаты ғылыми әдістермен адам денсаулығы, аурулар, олардың диагностикасы, емдеу немесе профилактикасы туралы жаңа білім алу болып табылатын зерттеу; 18. Когортные исследования. Правила организации. Преимущества. Недостатки. Когорттық зерттеулер. Ұйымдастыру ережелері. Артықшылықтары. Кемшіліктері. Когорттық зерттеу- анализдік(сараптау) проспективті зерттеулерге жатады. Себептің және қауіп факторының аурудың болжамымен байланысын зерттейді. Қауіп факторы- аурудың пайда болуына әсер ететін факторлар.Мысалы: АГ ауруының қауіп факторлары-гиподинамия, гиперхолестеринемия, тұқымқуалаушылық, шылым шегу т.б. Артықшылығы: Когорта – қандай да бір жалпы белгілерімен біріктірілген топ. (мысалы сау немесе аурудың белгілі бір сатысындағы адамдар) Үздіксіз бақылау процесінің қай жартысында ауру дамығаны анықталады Зерттеудің басында қорытынды белгісіз болады Қауіп факторының әсеріне душар болғандардың ағымын проспективті зерттейді Қорытындыны бағалау үшін көптеген жылдар бойы бақылау қажет «Жағдай-бақылау» зерттеуімен салыстырғанда қымбатырақ Уақыт ағымы бойынша өзгерістерді бақылауға болады Бір фактордың әсеріне байланысты бірнеше қорытынды алуға болады Бір нәтижеге әсер ететін бірнеше факторларды анықтауға болады. Зерттеудің мақсатын анықтайтын сұрақ қарапайым.Мысалы:б елгілі бір фактордың әсеріне душар болғандар ауыруы мүмкін бе? Нәтижесі белгілі болғанда туындайтын жүйелі қатені болдыртпайды Кемшіліктері: Көп уақытты қажет етеді Сирек кездесетін ауруларға арналмаған Когорттық зерттеудің негізгі кемшілігі – сирек қорытындыларды зерттеу үшін үлкен топтарды ұзақ уақыт бойы бақылау керек Қаражатты көп қажет етеді 100% бақылау мүмкін болмайды,өйткені уақыт өткен сайын зерттелетін фактордың әсері мен сипаты өзгеруі мүмкін. 19. Рандомизированные контролируемые исследования. Правила организации. Преимущества. Недостатки. 20. Способы формирования выборки. Детерминированные методы. 21. Способ Сынамаларды іріктеу әдістері. Ықтималдық әдістер. Ықтималдылықты іріктеу халықтың әрқайсысының таңдалу мүмкіндігіне ие екендігін білдіреді. Ықтималдылықтың іріктеуі кездейсоқ таңдауды қарастырады, өйткені ол халықтың әр түрлі жиынтығына үлгіде ұсынылудың бірдей мүмкіндігіне ие болуын қамтамасыз етеді. Бұл ықтималдық үлгілерін неғұрлым өкілетті етеді, ал зерттеушілер өз нәтижелерін топқа тұтастай қорытуға мүмкіндік алады. Ықтималдылықтың іріктеуінің бірнеше түрлі түрлері бар: Қарапайым кездейсоқ іріктеу , атаумен, ықтималдықтың іріктелуінің қарапайым түрі болып табылады. Зерттеушілер кез-келген адамға өздерінің үлгілерін кездейсоқ іріктеп, компьютер бағдарламасының немесе кездейсоқ сандардың генераторларын қолданады. Стратификацияланған кездейсоқ іріктеу халықты кіші топтарға бөлуді және содан кейін осы кіші топтардың әрқайсысынан қарапайым кездейсоқ үлгіні алуды қамтиды. Мысалы, зерттеу халықты нәсіліне, жынысына немесе жасына негізделген кіші топтарға бөлуі мүмкін, содан кейін осы топтардың әрқайсысының қарапайым кездейсоқ үлгісін алуға болады. Стратифицированные кездейсоқ таңдау көбінесе қарапайым кездейсоқ таңдаудан гөрі статистикалық дәлдікті қамтамасыз етеді және белгілі бір топтардың үлгілерде дұрыс көрсетілуін қамтамасыз етуге көмектеседі. Кластерлік іріктеу халықты географиялық орналасу немесе шекараға негізделген ұсақ кластерлерге бөлуді қамтиды. Содан кейін бұл кластерлердің кездейсоқ үлгісі таңдалады және кластердегі барлық тақырыптар өлшенеді. Мысалы, өз мемлекетіңіздегі мектеп директорларына зерттеу жүргізуге тырысатыныңызды елестетіп көріңіз. Әрбір мектеп қағидаты бойынша деректерді жинау шығындарды талап ететін және уақытты қажет етеді. Кластер іріктеу әдісінің көмегімен сіз өзіңіздің бес еліңізді кездейсоқ таңдайсыз және әр бес мемлекеттің әрқайсысында деректерді жинайсыз.ы формирования выборки. Вероятностные методы. 22. Динамические исследования по началу наблюдения: ретроспективные. Бақылаудың басындағы динамикалық зерттеулер: ретроспективті. Ретроспективті зерттеу. Ол қазіргі оқиғаларды түсінуге мүмкіндік беретін хронологиялық талдауды құру үшін өткен оқиғаларға бағытталған зерттеу әдіснамасынан тұрады. Басқаша айтқанда, ретроспективті зерттеулер белгілі бір элементтің өткенін зерттейді - бұл ғылыми пән немесе өнер түрі болуы мүмкін - уақыт өте келе оның дамуын анықтап, оның қазіргі жағдайын түсіну үшін. Мысалы, астрономияны ретроспективті зерттеу осы ғылымның пайда болуын анықтауы керек. Демек, ол адамның алғашқы астрономиялық көріністеріне, мүмкін үңгірлерден шыққан - Аристотель немесе Галилео Галилейдің салымдарының арқасында назар аударуы керек еді. Осылайша, зерттеуші осы пәннің эволюциясын осы күнге дейін түсінеді. Сондай-ақ, астрономиялық өзгерістер мен жетістіктерге қандай тарихи элементтер немесе оқиғалар әсер еткенін анықтай аласыз. Ретроспективті зерттеулер-бүгінгі таңда кеңінен қолданылатын талдау әдістерінің бірі, әсіресе белгілі бір объект немесе субъект болған прогресс немесе өзгерістер туралы хабарлағыңыз келсе. Сондықтан бұл әдіс көбінесе суретшілердің көрмелерінде немесе мұражайлардың кез-келген түрінде қолданылады. Тарихы Кейбір авторлар ретроспективті зерттеу адамзат сияқты көптеген жылдар бойы болғанын айтады. Себебі, оның өмір сүруінің басынан бастап адамдар өздерінің өткенін білуге және оны шабыт ретінде ғана емес, сонымен бірге олардың сенімдері мен сенімдерінің негізі ретінде пайдалануға қызығушылық танытты. Мысалы, римдіктер өздерінің өткен оқиғаларын ұлт ретінде құндылықтарын нығайту үшін қолданған. Бұрын өткен оқиғаларды зерттеу мифологиялық немесе діни Оқиғалармен араласқан, өйткені адамдар әлемді осылай қабылдауы керек еді. Қазіргі уақытта ретроспективті зерттеулерге зерттеушінің сенімдері немесе сезімдері әсер ете алмайды. Шын мәнінде, өткенді зерттейтін кез-келген адам мұны объективті және бағалаусыз жасауы керек. Сипаттамалары Ретроспективті зерттеулер зерттеушіге әр түрлі уақытта жасалған жұмысты ескере отырып, белгілі бір пәннің, элементтің немесе фактордың траекториясы бойынша саяхат жасауға мүмкіндік береді. Бұл әдіснамалардың бір ерекшелігі-олар ұлттар мен қоғамдардың өткенін білуге мүмкіндік береді, бұл ұжымдық жадтың дамуына түрткі болады. Сонымен қатар, осы типтегі зерттеулер Тарихи пәнмен тығыз байланысты, өйткені олар бірдей зерттеу параметрлерін ұстанады. Сол сияқты, кез-келген ретроспективті зерттеуді дамыту үшін кең библиографиялық мазмұнға сүйену керек. Осылайша, зерттеуші хронологиялық сызық құруға мүмкіндік беретін мәтіндер сериясын жасайды. 23. Динамические исследования по началу наблюдения: проспективные. 23. Бақылаудың басындағы динамикалық зерттеулер: перспективалық. Қабылданымның (когорте әрбір жеке бір уақытта басталады және уақыт ұқсас мерзімге дейін жүреді) немесе динамикалық (жеке тұлғалар үшін тартылған немесе әр түрлі уақытта когорта қалдыру) белгіленуі мүмкін. Когорттардағы адамдар әдетте зерттелетін жағдайдың жиілігін анықтау үшін уақыт өте келе бақыланады. Осыны ескере отырып, когортты зерттеу нені білдіреді? Когорттық зерттеулер – аурудың себептерін зерттеу және қауіп факторлары мен денсаулық нәтижелері арасындағы байланыстарды орнату үшін қолданылатын медициналық зерттеулердің бір түрі. Когорт сөзі адамдар тобын білдіреді . «Перспективалық» зерттеулері алдын ала жоспарланып, болашақта жүргізіледі. Екіншіден, когортты зерттеуді қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері қандай? Олар өте қымбат және көп уақытты қажет етеді. Олар сирек кездесетін ауруларға жарамайды. Олар ұзақ кешіктіру аурулар үшін жақсы емес. Бақылау үшін дифференциалды жоғалту біржақтылықты тудыруы мүмкін. Сол сияқты, когорттық зерттеудің ерекшеліктері қандай? Когорттық зерттеудің сипатты ерекшелігі – зерттеуші субъектілерді қызығушылық нәтижесі болмаған уақытта анықтайды және әсер етуші және әсер етпейтін (немесе азырақ әсер ететін) субъектілер топтары арасында қызығушылық нәтижесінің жиілігін салыстырады. Когорттық зерттеулердің қандай түрлері бар? Когорттық зерттеулердің түрлері Ең қарапайым когорт дизайны перспективалық болып табылады, яғни топты уақыт бойынша алға бақылайды , бірақ когортты зерттеу де «ретроспективті» болуы мүмкін. Статикалық факторлық талдау- белгілі бір күндегі нәтижелік көрсеткіштерге факторлардың әсер етуін зерттеу үшін қолданылады. Динамикалық факторлық талдау – бірнеше кезеңдегі (өсіңкіліктегі), яғни өткен жылдардағы себеп-салдарлық байланыстарды зерттеу әдістемесі. Ретроспективті талдау өткен кезеңдегі нәтижелік көрсеткіштердің өзгеру себептерін зерттейді. Перспективті талдау факторлар мен нәтижелік көрсеткіштің мәнін зерттейді. Экономикалық талдауда факторлар әртүрлі белгілері бойынша жіктелуі мүмкін: Табиғаты бойынша: табиғи-климаттық факторлар; әлеуметтік-экономикалық факторлар; өндірістік-экономикалық факторлар 24. Планирование научно-исследовательской работы . Зерттеу жұмысын жоспарлау. Ғылыми зерттеулердің табысты болуы үшін оны дұрыс ұйымдастырып, жоспарлап, белгілі бір реттілікпен жүргізу қажет. Ғылыми-зерттеу жұмысының негізгі кезеңдерін ғылыми-зерттеу бағдарламасына, күнтізбелік мерзімдерге және материалдық шығындарға сәйкес ретке келтіру үшін жұмысты орындаудың жұмыс жоспары (кесте) жасалады. Жұмыстың логикалық бірізділігін белгіленген мерзімде мақсатқа жетуге және ғылыми мәселені шешуге әкелетіндей етіп құру қажет. Жұмыста қазіргі уақытта назар аудару керек негізгі нәрсені бөліп көрсету керек, бірақ сонымен бірге егжей-тегжейлерді назардан тыс қалдырмау керек. Іс-әрекеттердің жоспары мен реттілігі ғылыми зерттеудің түріне, объектісіне және мақсаттарына байланысты, бірақ, жалпы алғанда, ғылыми зерттеудің схемасы келесідей: 1. мақсаттар мен міндеттерді тұжырымдау; 2. эксперимент үшін қолданылатын объект пен материалдарды таңдау; 3. эксперимент жүргізу әдістемесін таңдау; 4. өлшеу нәтижелерінің дәлдігін белгілеу; 5. эксперимент нәтижелерін бекіту және өңдеу 6. талқылау және қорытындылар Біріншіден, ғылыми зерттеу тақырыбы тұжырымдалады, оның даму себептері негізделеді. Әдебиеттермен және алдыңғы зерттеулердің материалдарымен алдын ала танысқаннан кейін тақырыптың мәселелері қаншалықты зерттелгені және қандай нәтижелер алынғаны белгілі болады. Ғылыми жұмыстың тақырыбы белгілі бір талаптарға сай болуы керек: 1) өзектілігі; 2) ерекшелік; 3) проблемалық; 4) ұғымдардың анықтығы; 5) қысқалық. бірінші орында –өзектілік, егер өзектілік болмаса онда көптеген бәсекелестер пайда болады және сіздің жұмысыңыздың артықшылықтары мен жаңалығын және оның өзіндік ерекшелігін көрсету қиын болады. екінші шарт - ерекшелік. Типтік кемшіліктер: тақырыптың негізсіз кеңдігі, жаһандық сипаттағытақырыптар тұжырымдалғандағы дерексіздігі. Үшінші шарт – мәселенің болуы. Төртінші шарт – негізгі ұғымдардың анықтығы, анық емес өрнектерді қолдануға жол бермеу Бесінші шарт – қысқалық. Тақырып зерттеу объектісі мен пәнін көрсете алады және көрсете білуі керек. Белгіленген тақырыпқа сәйкес мақсат тұжырымдалады, ол анық және нақты көрсетілуі керек. Ғылыми жұмыстың тақырыбын (атауды) құрастыруға қойылатын талаптар: 1) тақырыптың тақырыбы проблеманы көрсетуі керек; 2) тақырып жеткілікті түрде нақты болуы керек; 3) тақырыптың атауында мәселенің сапалық сипаттамаларын білдіретін маңызды категориялар болуы керек 25. Формулирование темы научного исследования. Критерии, предъявляемые к теме научного исследования. Ғылыми зерттеудің бастапқы кезеңі-ғылыми зерттеу тақырыбын таңдау. Экономикалық зерттеудің тиісті тиімділігін қамтамасыз ету үшін зерттеуші таңдаған тақырып келесі өлшемдерге сәйкес келуі керек: 1) өзектілігі, яғни қазіргі жағдайда оны жарықтандыру қажеттілігі мен өзектілігі. 2) әзірлеудің жол берілетін тиімділігі осы тақырыпты зерттеу белгілі бір шығындар кезінде күтілетін нәтижелер беруі тиіс екендігін көздейді. Тақырыптың өзектілігі дәрежесіне байланысты зерттеу нәтижесі аз немесе аз тиімді болады; 3) тақырыптың жаңалығы жаңа зерттелмеген объектілерді қарауға немесе белгілі объектілерді дәстүрлі емес әдістермен және дәстүрлі емес тұрғыдан зерттеуге кепілдік береді; 4) тақырыптың перспективалылығы оны одан әрі әзірлеу мүмкіндігін көздейді (терең және кең зерттеулер). Мұндай процесс тақырып жеткілікті тереңдікке ие болған жағдайда мүмкін болады. Іс жүзінде тақырыптың перспективасы белгілі бір тақырып бойынша курстық жұмысты аяқтаған студентке дипломдық жұмыста осы тақырыпты зерттеуді жалғастыруға мүмкіндік береді. Зерттеушілер ретінде студенттер студенттік ғылыми үйірменің ұжымында әртүрлі экономикалық мәселелерді зерттей отырып, өздері үшін ең қызықты сұрақтарды таңдап, оны курстық және дипломдық жұмыста зерттеумен айналысады; 5) студенттің оқу бейіні тақырыбының сәйкестігі тақырыптың студенттің мамандығын бейнелейтінін және оған сәйкес келетін білім спектріне кіруі тиіс екенін білдіреді; 6) оқу орны жағдайында студенттердің тақырыпты әзірлеу мүмкіндігі осы тақырыпты әзірлеу (зерттеу) үшін техникалық құралдардың, ақпарат көздерінің және басқа да қажетті материалдардың жеткіліктілігін және еркін қолжетімділігін білдіреді; 7) осы тақырып орындалатын кафедраның ғылыми-зерттеу жұмысының теориялық бағыты тақырыбының сәйкестік дәрежесі Экономикалық зерттеулер тақырыптарын орындайтын оқытушылар, ғылыми жетекшілер студенттер таңдаған тақырыптар проблематикасында жеткілікті құзыретті болуы тиіс деп болжайды. Таңдалған тақырыпты нақтылау және бекіту келесі тәртіппен жүзеге асырылады: мәселені (тақырыпты)тұжырымдау; күтілетін нәтижелерді жалпы анықтау; тақырып құрылымын әзірлеу, жоспар құру; жоспар мәселелерінің өзектілігін негіздеу; (формальды) тақырыпты және ғылыми зерттеу; алынған нәтижелерді енгізу жолдарын анықтау шаруашылық қызмет тәжірибесіндегі зерттеулер. 26. Определение цели и задач исследования. Ғылыми зерттеудің мақсатына байланысты 3 түрге бөлінеді: 1) бастамалы 2) қолданбалы 3) өндірулер Бастамалы зертеулер табиғаттың жаңа заңдары мен принциптерінің пайда болуына негізделеді. Олардың мақсаты қоғамның ғылыми білімінің артуына себепші болу. Мұндай зерттеулер белгілі және белгісіздік шекарасында жүргізіледі. Қолданбалы зерттеулер табиғат заңдарының жаңа тәсілдерін анықтаумен және салаларда қолданысымен байланысты. Мақсаты – адам кәсібінде практикасында бастамалы зерттеулер нәтижесінде ғылыми білімнің қолданылуы. Қолданбалы зерттеулер нәтижесінде ғылыми түсінік негізінде техникалық түсінік пайда болады. Қолданбалы зерттеулер өз кезегінде 3 түрге жіктеледі: 1) іздеу 2) ғылыми зерттеу 3) жобалы-құрастырушылық жұмыстар Іздеу жұмыстары объектіге әсер ететін факторларды қалыптастыруға, жаңа технология мен техниканың пайда болуына бағытталған.Ғылыми-зерттеу жұмыстары жаңа технология, зерттеу құрал-жабдықтарын қалыптастыру мақсатында жүргізіледі. Жобалы-құрастырушылық жұмыстар логикалық жобаны сипаттайтын құрастырулардың пайда болуын қадағалайды. Ғылыми зерттеудің түрлерінің негізгі мақсаты – іргелі және қолданбалы міндеттерді шешу. Іргелі ғылым табиғат пен қоршаған әлемнің ғылыми мәселелерін қарастырады, оның зерттеу пәні ретінде әлем мен бүкіл жаратылыс құрпылымының жалпы заңы мен ортақ заңдылықтары табылады. Бұл ғылымның маңызы ешқандай критерийлермен өлшенбейді, одан алынған нәтижелерді жақын уақытта қолдану мәселері қойылмайды. Қолданбалы ғылым іргелі ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, өмірге жақын түсінікті міндеттерді қарастырады. Мұнда ғылыми нәтижелерді іс жүзінде пайдалану негізгі міндет болып табылады, сондықтан бұл салаға жататын зерттеулерді бастар алдында “бұл кімге қажет?” деген сұрақтар қойылады 27. Структура протоколов исследований. Зерттеу хаттамасы реттелген құрылымға ие Зерттеу хаттамасын құрудың негізгі схемасы төменде сипатталған: -Тергеу тақырыбы Тақырып қысқа болуы керек және зерттеудің мақсатын, орнын және зерттелетін тақырыптарды нақты көрсетуі керек. Мысалы: «Қаршыға тасбақасын зерттеу (Eretmochelys imbricata) Венесуэла жағалауларында ». - Мәселе туралы мәлімдеме Мәселе не зерттелетінін сипаттайды және осы мәселе бойынша білімдегі олқылықтар егжей -тегжейлі сипатталған. Сонымен қатар, бұл бөлімде зерттеуші зерттеу объектісін анықтайды. Сіз келесі деректерді енгізе аласыз: халықтың түрі, жасы, оқу орны және т.б. -Негіздеме Хаттаманың бұл бөлігі зерттеу мақсатын және нәтижелердің ықтимал қолданылуын немесе пайдалылығын сипаттайды. -Теориялық негіз Бұл бөлім мәселені қолдайтын теориялық негіздерді егжей-тегжейлі сипаттайды және басқа зерттеушілердің нәтижелері зерттелетін мәселеге кейбір жауаптарды қалай беретінін талқылайды. Тергеудің мақсаттары Зерттеу міндеттері екі категорияға бөлінеді: жалпы мақсат және нақты. 1. Жалпы мақсат: зерттеуден не күтілетінін білдіреді. Мысалы, сіз сипаттағыңыз келетін нәрсені анықтаңыз, салыстырыңыз немесе тексеріңіз. 2. Нақты мақсаттар: бұл жалпы мақсатқа жету үшін орындалуы тиіс кезеңдер. -Гипотеза Бұл қойылған мәселенің түсіндірмесі немесе жауабы.Дегенмен, гипотезалар зерттеу эксперименттік болған жағдайда ғана құрылымдалады (яғни экспериментті қажет етеді). Гипотезаның мысалы: егер компостта өсімдіктердің өсуіне арналған қоректік заттар болса, онда дақылға компост қосу оның дамуына ықпал етеді. Әдістеме Әдістемеде қолданылатын материалдар, жабдықтар мен талдаулар егжей -тегжейлі көрсетілген Әдістеме мақсаттарға жету үшін қолданылатын процедураларды белгілейді және түсіндіреді. Бұл кезеңде өлшенетін айнымалылар (немесе сипаттамалар), зерттеудің дизайны және нәтижелерді талдаудың статистикалық әдістері немесе процедуралары егжей -тегжейлі сипатталған. -Библиографиялық сілтемелер Зерттеу хаттамасында библиографиялық сілтемелер өте маңызды Хаттамада зерттеуші зерттеудің негізі мен теориялық негіздерін ұсыну үшін кеңес берген дереккөздердің тізімі (кітаптар, индекстелген журналдар, тезистер және басқалар) болуы керек. 28. Систематический обзор. Этапы. Виды. Жүйелік шолу Зерттеу объектісі бірқатар зерттеулердің нәтижелері болып келетін ғылыми жұмыс Шолуда бұл зерттеулердің нәтижелері, жүйелік қателердің пайда болу мүмкіндігін азайтатын жолдарды қолдана отырып талданады Кезеңдері Тапсырманы тұжырымдау Әдеби деректерді зерттеу Зерттеулерді іріктеу (қосу критерийлері) Қосу сапа өлшемдеріне негізделген, мысалы, клиникалық зерттеулерде рандомизация және соқыр бақылаудың болуы Жеке зерттеулерді іріктеу (объектілер бойынша), мысалы, сүт безі обырын емдеу Жарияланбаған деректерді қосу немесе қоспау Мета-талдауға қандай тәуелділер кірмейтіні туралы шешім Айырмашылықтар (дискретті деректер) Орташа (үздіксіз деректер) Модельді таңдау 29. Метаанализ. Виды. Мета анализ дегеніміз не? • Мета-анализ -бірнеше клиникалық сынаманың біріктірілген қорытындыларының сандық анализі. Мета-анализ бірнеше зерттеулердің нәтижесін жалпылау және зерттеу нәтижелерінің дәлелділігін жоғарылату үшін қолданылады. • Мета-анализ -бұл бір медициналық әрекетті бірнеше клиникалық зерттеулерден өткізіп, оның қорытындыларын біріктіріп, сандық талдау жүргізу.Талдаудың бұл түрі іріктеу көлемінің ұлғаюына байланысты әр жекеленген зерттеулерге қарағанда, статистикалық мүмкіндігі зор, сол сияқты емдеу,алдын-алу және диагностикалық шаралардың пайдалыларын таңдауда маңызды. Мета-анализдің кезеңдері: • анализдің негізгі мақсатын анықтау • нәтижелерін бағалау әдістерін таңдау • ақпараттарды жүйелі түрде іздеу • сандық ақпараттарды жалпылау • оны статистикалық әдістердің көмегімен талдау • нәтижелерді интерпретациялау Мета-анализдің артықшылығы: • бұл әдіс әртүрлі білім көздерінен алынған ақпараттарды ғылыми негіздеп, ұдайы толықтыру жолдарымен жалпылап отырады • зерттеулердің статистикалық шынайы емес мәліметтерін біріктіргенде, шынайы мәлімет алынуы мүмкін • жекеленген топтағы науқастар терапиясының нәтижелерін болжауға және болашақтағы зерттеулердің гипотезасын тексеруге мүмкіндік береді. • мүмкін болатын қателерді болдыртпайды • нәтижені тура бағалайды • ашық жасалады Мета-анализдің кемшілігі: • автор оң нәтижелерді баспаға жариялап, теріс нәтижелерді жасыруы- мета –анализ нәтижелерінің бұрмалануына әкеледі • ақпаратты іздеуді соңына дейін жүргізбеу және білім көздерін дұрыс таңдамау нәтижелердің бұрмалану себептері болады.Түрлері: Кумулятивті мета-анализ жаңа мәліметтер пайда болған кезде жинақталған мәліметтердің кумулятивті қисығының пайда болуын қамтамасыз етеді. Проспективті және ретроспективті мета-анализ жаңа нәтижелер мен ескі нәтижелерді біріктіреді. Жекеленген мәліметтердің мета-анализі - жекелеген науқастардың емдеу нәтижелерін зерттеуге негізделген талдау. 30. Надлежащая практика по написанию научной работы. .Соңғы жылдардағы ғылым, білім және тәжірибенің әртүрлі салаларындағы жаһандану және біртұтас әлемдік кеңістікті қалыптастыру процестері жағдайында адам қызметінің белгілі бір саласына ортақ ұстанымдар мен тәсілдерді әзірлеуде ерекше рөл атқарылуда. сапасы мен тиімділігін арттыру мәселелеріне берілді. Бұл адам қызметінің әртүрлі салаларында «жақсы тәжірибелер» деп аталатындарды дамытуға әкелетін сапа мен тиімділікті қамтамасыз етуге ұмтылу. Биомедицина және медициналық білім саласындағы ғылыми зерттеулер саласындағы сәйкес тәсілдер мен принциптерді әзірлеу ең сұранысқа ие және өзекті болып табылады. Бұл зерттеулердің халық денсаулығын сақтау мен жақсартудың тиімді жүйесін қалыптастырудағы рөлі айқын және күмәнсіз. Дәл ғылыми зерттеулер, оның ішінде денсаулық сақтау саласындағы зерттеулер жүйе құраушы фактор ретінде әрекет етеді және қоғамның әртүрлі аспектілеріне айтарлықтай әсер етеді, бәсекеге қабілетті инновациялық экономиканың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Бұл жұмыс биомедицина мен медициналық білім берудегі жақсы зерттеу тәжірибесінің ең өзекті мәселелерін көрсетеді және оқырмандардың кең ауқымына арналған. жүктеу/скачать 458,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|