«Агрономияның барлық міндеттері, егер олардың мәнін байыбына жете ұғынсақ, өсімдіктердің дұрыс қоректену жағдайларын анықтап, дәл жүзеге асыру болып табылады», деп тұжырымдалған

Егістік немесе вегетациялық тәжірибелердің мәліметтерін статистикалық өңдеуде қатардың өзгергіштік дәрежесін сипаттау үшін жеке көрсеткіштердің қателігі болып саналатын негізгі ауытқу S орнына орташа арифметикалықтың S_x орташа қателігін пайдаланады.

Өйткені, орташа арифметикалық тәжірибе қайталауларының мәліметтерінің қосындысы қайталаулар санына бөлуден алынатындықтан, дәлдік қайталау сандарының түбір асты квадратына сәйкес өседі.

Статистикада өзгергіштік қатарды сипаттауға арналған әртүрлі көрсеткіштерді тиісті шартты таңбалармен белгілейді.

Х – жеке өлшемдердің сандық мәні; ΣХ – барлық көрсеткіштер қосындысы;

n – тәжірибе немесе варианттың қайталау саны; l – тәжірибе вариантының саны;

N - тәжірибе мөлдектерінің саны; N = n Ч

Еркіндік	Маңыздылық						Еркіндік		Маңыздылық
дәрежесінің		деңгейі				дәрежесінің					деңгейі
саны	0,05	0,01		0,001		саны		0,05		0,01			0,001
1	12,7	63,7		-		16		2,1		2,9			4,0
2	4,3	9,9		31,6		17		2,1		2,9			4,0
3	3,2	5,3		12,9		18		2,1		2,9			3,9
4	2,8	4,6		8,6		19		2,1		2,9			3,9
5	2,6	4,0		6,9		20		2,1		2,9			3,9
6	2,4	3,7		6,0		21		2,1		2,8			3,8
7	2,4	3,5		5,3		22		2,1		2,8			3,8
8	2,3	3,4		5,0		23		2,1		2,8			3,8
9	2,3	3,3		4,8		24		2,1		2,8			3,7
10	2,2	3,2		4,6		25-28		2,1		2,8			3,7
11	2,2	3,1		4,4		29-30		2,0		2,8			3,7
12	2,2	3,1		4,3		31-34		2,0		2,7			3,7
13	2,2	3,0		4,1		35-42		2,0		2,7			3,6
14	2,1	3,0		4,1		43-62		2,0		2,7			3,5
15	2,1	3,0		4,0		63-175		2,0		2,6			3,4

132

t =		X		1 +		X	2		=	d
										Sd
			S 2		+ S 2
				x 1			x 2

С тьюдент белгісі (t) d мәнінің айырмасының S_d қателігінің айырмасынан қанша есе артық екенін көрсетеді.

Егер есептеп шығарылған t мәні оның теориялық мәнінен көп болса, айырмашылықты ең маңызды деп санайды.

Байқау саны шамалы (n<20) болған жағдайда t көрсеткішінің стандартты мәнін табу үшін 14-кестені пайдалану керек. Ол зерттеудің маңыздылық деңгейі еркіндік дәрежесінің санына байланысты болады. Еркіндік дәрежесінің саны v қайталау санынан бірді алғанға тең келеді (n – 1).

Екі орташаның ( X ₁ мен X ₂) айырмашылығын бағалау үшін еркіндік дәрежесінің мәнін былай есептейді:

v = (n₁ – 1) + (n₂ – 1) = n₁ + n₂ – 2;

мұнда,

n₁ мен n₂ - орташа арифметикалық (Х₁ және Х₂) көрсеткіштерді есептеуге арналған анықтағыштар саны.
Егер n₁ = n₂ болса, v = 2n – 2 болады.
Сонымен қатар t мәні байқау саны мен маңыздылық деңгейіне байланысты өзгереді.


5.1 Егістік тәжірибе мәліметтерін өңдеу

Тәжірибе учаскесінде орналасқан мөлдектердің өнімдері жиналған соң, варианттардың барлық қайталауларының нәтижелерін тіркейді де, олардың орташа арифметикалық

көрсеткішін шығарады ( X ). Тәжірибе және бақылау варианттарының өнімдерінің мөлшерінің арасындағы айыр-ма зерттелген фактор әсерінен екенін білдіреді.

Егістік тәжірибе мәліметтеріне дұрыс қорытынды жасау үшін оның нәтижелеріне агрономиялық және математикалық талдау жүргізу керек.

Агрономиялық талдау жүргізгенде тәжірибе өнімінің

133

мәліметтерін фенологиялық, метеорологиялық тағы басқа байқау нәтижелерімен салыстырады.

Бұл орайда, жүргізілген тәжірибенің әдістемесі мен техникасының қойылған міндеттерге сәйкес келуін бағалаудың маңызы зор. Сондай-ақ, тәжірибе күнделігінің дұрыс толтырылуын, қажетті мәліметтердің оған ұқыпты жазылуын мұқият қадалаған жөн.

Агрономиялық талдау нәтижелері бойынша тәжірибені жүргізу әдістемесі мен техникасында зерттелетін тәсілдің бұрмалануынан өрескел қателіктерге жол берілгендігі анықталған жағдайда, тәжірибе жарамсыз деп шешім қабылданады. Ал егістік тәжірибе нәтижелері ғылыми және практикалық жағынан құнды болып жатса, оның сандық көрсеткіштерінің ақиқаттығын дәлелдеу үшін алынған мәліметтерді математикалық өңдеуден өткізеді.

Математикалық талдау тәжірибе дақылының өнімінің мәліметтерінде болуы мүмкін кездейсоқ тұрақсыздану шегін анықтауға мүмкіндік береді және жалпы тәжірибенің, сондай-ақ оның варианттарының орташа өнімдерінің арасындағы айырмашылықтың дәлдігін табуға болады.

Егістік тәжірибе мәліметтерін бағалау мен статистикалық өңдеудің бірнеше түрі бар. Олардың ішінде ең жиі қолданылатынына бөлшектік, айырмашылық әдістері мен дисперсиялық талдау жатады.

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: